Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Dariusz Janiszewski
Sędziowie:	SA Mirosław Ożóg (spr.) SA Zbigniew Merchel
Protokolant:	sekr. sądowy Agnieszka Kisicka

po rozpoznaniu w dniu 14 lipca 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa A. C.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 24 września 2015 r. sygn. akt XV C 51/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że:

a)  oddala powództwo;

b)  nie obciąża powoda kosztami procesu;

c)  zasądzić od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku na rzecz adwokat E. C. kwotę 8.856 zł (osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt sześć złotych) tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu obejmującą także należną stawkę podatku od towarów i usług

II.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego

III.  zasądzić od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Gdańsku na rzecz adwokata E. C. kwotę 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu odwoławczym

SSA Zbigniew Merchel SSA Dariusz Janiszewski SSA Mirosław Ożóg

Sygn. akt I ACa 98/16

UZASADNIENIE

Powód A. C. wniósł pozew przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w G. o zapłatę kwoty 600.000 zł tytułem wynagrodzenia za korzystanie z jego nieruchomości przez ostatnie 10 lat. Wysokość wynagrodzenia powód wyliczył na 5.000 zł za każdy miesiąc obciążenia przesyłowego.

W odpowiedzi na pozew pozwana (...) Spółka Akcyjna w G. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 24 września 2015 roku Sąd Okręgowy w Gdańsku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 16.763 zł , oddalił powództwo w pozostałym zakresie , odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu ,nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 4 877,90 zł tytułem zwrotu kosztów opinii biegłego sądowego tymczasowo wyłożonych ze Skarbu Państwa i zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku na rzecz adwokat E. C. kwotę 8 856 zł tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sąd II instancji ustalił, że powód A. C. jest właścicielem nieruchomości położonej w D., gmina (...), działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Wejherowie Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w (...) prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). W dniu 3 września 1974 roku Urząd Powiatowy w (...) wydał decyzję nr (...) zatwierdzającą plan realizacyjny linii i urządzeń energetycznych. Po wybudowaniu linii nn 0,4 kV, linii SN kV i stacji transformatorowej typu (...) (...) D. H., w dniu 28 sierpnia 1975 roku protokołem nr (...) przekazano stację transformatorową D. (...) (...), protokołem nr (...) przekazano transformator do stacji (...) (...) D., (...) przekazano linie napowietrzną 15 kV, protokołem nr (...) przekazano linie napowietrzną nn 0,4 kV i rozpoczęto eksploatację w/w urządzeń i od tego dnia urządzenia te były doglądane, konserwowane, eksploatowane przez poprzednika prawnego pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w G.. Urządzenia te od dnia 28 sierpnia 1975 roku pracują permanentnie i nie zmieniały miejsca posadowienia i przebiegu przedmiotowej infrastruktury. Działka nr (...) obszaru 0,0198 ha jest położona na terenie wsi D., w rejonie północno – wschodnim zabudowy tej miejscowości – przy ul. (...), za numerem (...), (...) a (...) Szkół Podstawowych i od południa graniczy bezpośrednio z pasem drogowym tej ulicy. W obszarze działki, od strony ulicy, w narożniku południowo – wschodnim, znajduje się stacja transformatorowa słupowa, oparta konstrukcyjnie na dwóch słupach typu A (razem 4 słupy). W narożniku południowo – zachodnim znajduje się z kolei słup potrójny. Równolegle do ul. (...), w odległości około 1-,3 m przebiega napowietrzna linia energetyczna NN 0,4 kV, biegnąca od transformatora do wspomnianego słupa i dalej wzdłuż ul. (...). Od transformatora w kierunku na północ przebiega napowietrzna linia energetyczna średniego napięcia SN 15 kV, która biegnie wzdłuż granicy wschodniej tej działki. W pobliżu linii napowietrznej 0,4 kV przebiega linia energetyczna niskiego napięcia nN kablowa doziemna – kabel zasilający do hydroforni mieszczącej się również przy ul. (...), dalej w odległość kilkuset metrów. Ogółem długość napowietrznych i doziemnych linii energetycznych niskiego napięcia 0,4 KV i średniego napięcia 15 kV pozwanej firmy (...) SA w G. w obszarze przedmiotowej działki powoda wynosi 112 metrów. Ogółem powierzchnia pasa bezumownego korzystania, w tym przypadku tożsamego z pasem eksploatacyjnym linii napowietrznej i kablowej doziemnej niskiego napięcia nN 0,4 kV i średniego napięcia SN 15 kV będących własnością pozwanej firmy (...) S.A. w obszarze przedmiotowej działki wynosi 255 m ^{( 2)}, w tym powierzchnia gruntu wyłączona z użytkowania związana z infrastrukturą naziemną tych linii 78m ^{( 2)}, powierzchnia gruntu współużytkowania przez powoda i pozwaną firmę wynosi 177 m ^{( 2)}. W okresie od 20 listopada 2002 roku do 23 maja 2005 roku nieruchomość znajdowała się w obszarze terenów przeznaczonych pod uprawy polowe, ogrodnictwo i sadownictwo – bez prawa zabudowy, zaś w okresie od 24 maja 2005 roku do dnia 20 listopada 2012 roku nieruchomość znajdowała się w obszarze terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną i zagrodową. Aktualnie działka ta nie została wyłączona z produkcji rolnej, a jej obszar w ewidencji gruntów w całości oznaczony jest jako R IVa- grunt orny klasy bonifikacyjnej IVa. Powód obecnie nie uprawia niniejszej działki, która stanowi ugór rolniczy. Wynagrodzenie za korzystanie ze spornej nieruchomości w okresie od 20 listopada 2002 roku do dnia 20 listopada 2012 roku wynosiło 14.371 zł, zaś po zwaloryzowaniu tejże kwoty poprzez wskaźnik przyjęty o stopę inflacji wynosi 16.763 zł. Sąd I instancji ustalił ponadto, że w dniu 1 stycznia 1951 roku Zjednoczenie (...) na mocy Zarządzenia nr (...) K. Z. (1) Zakładów (...) z 30 grudnia 1950 roku zostało przekształcone w przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakłady (...) z siedziba w B.. W skład tego przedsiębiorstwa wchodziły m.in. Zakłady (...) z siedzibą w G.. Na mocy Zarządzenia nr (...) Ministra Górnictwa i Energetyki z 25 listopada 1958 roku w wyniku połączenia 15 przedsiębiorstw państwowych w tym również Zakładów (...) powstało nowe przedsiębiorstwo państwowe pod nazwa Zakłady (...). W skład tego przedsiębiorstwa wchodził m.in. Zakład (...). Na mocy zarządzenia nr (...) Ministra Przemysłu z 16 stycznia 1989 roku Zakład (...) został przekształcony w przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...). W dniu 12 lipca 1993 roku przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) zostało przekształcone w (...) Spółkę Akcyjna Skarbu Państwa pod nazwą Zakład (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G.. W dniu 17 października 1996 roku zmieniono nazwę spółki na E. – G. (...) (...). E. G. (...) Energetyczna zmieniła następnie nazwę na (...) Spółką Akcyjna, a ta z kolei na (...) Spółka Akcyjna.

Ustalając stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd oparł się na załączonych do akt sprawy dokumentach, których autentyczność i prawdziwość nie była kwestionowana w toku procesu przez strony, ich prawdziwość i rzetelność nie budziła również wątpliwości Sądu, dlatego Sąd uznał je w całości za wiarygodne i uwzględnił dokonując rekonstrukcji istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności faktycznych. Sąd dopuścił także dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu rzeczoznawstwa majątkowego na okoliczność ustalenia wysokości wynagrodzenia za korzystanie przez pozwanego (...) Spółkę Akcyjna w G. od dnia 20 listopada 2002 roku do dnia 20 listopada 2012 roku z nieruchomości położonej w D., działki nr (...), o obszarze 0.19.98 ha, dla której Sąd Rejonowy w Wejherowie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), przy uwzględnieniu posadowionych na gruncie urządzeń i stopnia ingerencji w prawo własności. Opinia biegłego sądowego została przez Sąd uznana za jasną i pełną, sporządzoną rzetelnie, w oparciu o najlepsze zasady wiedzy i logiki. Sąd dał wiarę zeznaniom świadków A. F. i Z. B. jako wiarygodnym, jednakże niemającym istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszego postępowania. Okolicznością bezsporną było, że na nieruchomości będącej własnością powoda, pozwany posiada stacje transformatorową, napowietrzne linie energetyczne oraz linię energetyczną doziemną, a spór dotyczył tego czy powodowi przysługuje roszczenie w stosunku do pozwanego o wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu.

W tak ustalonych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługuje na częściowe uwzględnienie.

W niniejszej sprawie powód dochodził należności za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości poprzez posadowienie na niej dwóch napowietrznych linii energetycznych SN 15 kV o długości 36,7 mb, oraz nN 0,4 kV o długości 36,5 mb, linii kablowej nN 0,4 kV doziemnej o długości 39,2 mb, trafostacji nasłupowej i szafki energetycznej u podnóża stacji oraz słupa potrójnego przelotowego na linii napowietrznej 0,4 kV, za okres wsteczny, poczynając od 20 listopada 2002 roku, do dnia wniesienia pozwu. Prawo własności powoda do przedmiotowej nieruchomości jest oczywiste i zostało należycie udokumentowane. W przedmiotowej sprawie nie ma też wątpliwości, że stron nie łączyła żadna umowa, pozwalająca na korzystanie przez pozwanego z gruntu należącego do powoda, w zakresie obejmującym przedmiotową linię elektroenergetyczną, słup oraz stację transformatorową. W rozpoznawanej sprawie strona pozwana nie wykazała, aby jej poprzednik prawny uzyskał zezwolenia na korzystanie ze spornych gruntów, w zakresie dwóch napowietrznych linii energetycznych, linii kablowej, trafostacji nasłupowej i słupa lub zostały wydane stosowne decyzje przewidziane przepisami prawa, toteż zachodzą podstawy do uznania, że pozwana posiada służebność gruntową (słupa i linii energetycznej) i ogranicza korzystanie z gruntów pod tą linią, w złej wierze. Strona pozwana nie wykazała, aby dysponowała jakąkolwiek umową. Nie sposób przyjąć, że między stronami doszło do zawarcia w jakikolwiek sposób umowy użyczenia, gdyż okoliczność ta nie została przez pozwanego w żaden sposób wykazana i oceny tej nie zmienia fakt tolerowania przez powoda istnienia na jego działce linii energetycznej, słupa i stacji. Okoliczność, że powód, jak i poprzedni (...) nie egzekwowali swoich praw do nieruchomości nie oznacza, że między stronami doszło do zawarcia per factia concludentia umowy nienazwanej o nieodpłatne korzystanie z gruntu. Taka umowa wymaga od stron świadomości jej istnienia, oraz zgodności zewnętrznego zachowania z wewnętrznym przekonaniem o istnieniu uprawnienia każdej z nich. Osoba decydująca się na zajęcie cudzego gruntu bez uregulowania swoich praw i obowiązków z właścicielem nieruchomości powinna liczyć się ze skutkami władania nieruchomością bez podstawy prawnej. Za chybione należy, bowiem uznać również stanowisko pozwanego, który dobrą wiarę wywodzi z zezwolenia na przeprowadzenie budowy linii poprzez nieruchomości osób prywatnych. Przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i zobowiązane jest do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. Budujący na cudzym gruncie urządzenie przesyłowe musiał uzyskać prawo do dysponowania w ten sposób cudzą nieruchomością, co w rozpoznawanej sprawie, nie zostało przez pozwanego dowiedzione, bowiem złożone dokumenty na to nie wskazują. W przypadku budowy urządzeń przesyłowych, ograniczenie prawa własności jest jeszcze dalej idące, bo pociąga za sobą konieczność stałego dostępu do tych urządzeń. Stałe korzystanie z linii przesyłowej, polegające na prowadzeniu prac o charakterze konserwacyjnym lub naprawczym, zakłada konieczność swobodnego dostępu do tych urządzeń, a tych uprawnień nie gwarantuje uzyskanie pozwolenia na budowę urządzeń przesyłowych. Takiego waloru nie można również przypisać, powoływanemu przez stronę pozwaną, zezwoleniu na przeprowadzeniu budowy linii z 3 września 1974 roku. Dobrą wiarę wyłącza, bowiem ujawnienie takich okoliczności, które u przeciętnego człowieka powinny wzbudzić poważne wątpliwości, że nie przysługuje mu prawo do korzystania z rzeczy w dotychczasowym zakresie.

Kwalifikacja posiadania przez pozwanego jak i jego poprzedników prawnych jako dokonywana w złej wierze przesądza również o niezasadności zarzutu pozwanego powołującego się na nabycie służebności gruntowej odpowiadającej w treści służebności przesyłu w drodze zasiedzenia. Sąd I instancji podkreślił, że zarówno w orzecznictwie jak i doktrynie podkreśla się, że posiadanie służebności powinno odpowiadać istniejącemu prawu, które w konsekwencji winno zostać nabyte w drodze zasiedzenia. Skoro w okresie zasiedzenia nie istniała instytucja prawna służebności przesyłu, nie można uznać, że można było być posiadaczem w odpowiadającym jej zakresie. Na posiadanie, także służebności, składają się element władztwa – corpus oraz element woli – animus. W przypadku służebności musi istnieć animus posiadania w takim zakresie, jaki wynika ze służebności. Trudno przyjąć, że taki element woli istniał w momencie, gdy przepisy prawa nie przewidywały jeszcze odpowiadającemu owemu animus stosunku prawnego. Skoro zatem obecnie służebność przesyłu i służebność gruntowa są odmiennymi stosunkami prawnymi, zaliczenie okresu posiadania jednego prawa do zasiedzenia drugiego z nich nie powinno mieć miejsca. W tej sytuacji skoro poprzednik prawny pozwanego Skarb Państwa nie mógł nabyć z dniem 29 sierpnia 1985 r. służebności gruntowej z uwagi na brak dobrej wiary i nie upłynął też od 1 lutego 1989 r. do 19 listopada 2012 r. ( chwila wytoczenia powództwa) okres 30 lat, to uznać należy, że pozwany nie wykazał, aby dysponował prawem zezwalającym na ograniczenie swobodnego dysponowania nieruchomością przez właściciela. W świetle powyższych rozważań, stwierdził Sąd a quo, że pozwany korzysta w złej wierze z nieruchomości powoda, wobec czego zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c., za korzystanie z nieruchomości strony powodowej, w zakresie posiadania służebności.

W warunkach określonych normą art. 224 i 225 k.c. właścicielowi przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. W kwestii wysokości wynagrodzenia należy przyjąć, że właściwą będzie kwota, którą posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie. Wskazanie kryteriów ustalenia wysokości wynagrodzenia zawsze wymaga szczegółowego ustalenia wszelkich okoliczności faktycznych występujących w sprawie. Wynagrodzenie musi się odnosić do takich kwestii jak rozmiar nieruchomości, jej położenie, przeznaczenie, wartość itp. Powinno być wreszcie proporcjonalne do stopnia ingerencji posiadacza w treść prawa własności czy użytkowania wieczystego. Uwzględniać też musi sposób korzystania z nieruchomości przez posiadacza i możliwość dostępu do niej użytkownika oraz to kto ponosi wszelkie ciężary i opłaty związane z utrzymaniem nieruchomości. Zgodnie z powszechnie akceptowanym w doktrynie i orzecznictwie stanowiskiem roszczenie z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy nie jest roszczeniem okresowym i przedawnia się stosownie do art. 118 k.c. w terminie dziesięcioletnim. Przedawnienie takiego roszczenia następuje w terminie określonym w art. 229 k.c. , co oznacza, że w okresie jednego roku, o jakim mowa w tym przepisie, właściciel może dochodzić wynagrodzenia za cały okres korzystania z jego rzeczy, nieprzekraczający jednak lat 10, a to ze względu na treść art. 118 k.c. Tym samym należy uznać, że powodowi przysługiwało roszczenie obejmujące wynagrodzenie za okres 10 lat wstecz przed datą wniesienia pozwu, co nastąpiło w dniu 20 listopada 2012r., toteż roszczenie o odszkodowanie za bezumowne korzystanie podlegało uwzględnieniu za cały okres objęty żądaniem pozwu, tj. od 20 listopada 2002 roku.

Jak ustalono w toku postępowania wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powoda, obejmujących działkę numer (...) położona w D. wynosi, w okresie objętym żądaniem pozwu, 14.371 zł, a po waloryzacji 16.763 zł. Tak oszacowana wartość wynagrodzenia należnego powodowi została dostosowana do okoliczności faktycznych i prawnych istniejących w sprawie. Mianowicie uwzględnia okoliczność, iż opiniowana nieruchomość znajduje się w strefie oddziaływania linii elektroenergetycznej, w której występuje ograniczony sposób korzystania z nieruchomości. Powód nie tylko musi znosić na swoim gruncie cudze urządzenia, ale również nie ma możności pełnego wykonywania prawa własności, aczkolwiek pozostaje on dysponentem nieruchomości, zachowując, co do zasady całokształt szerokich przecież uprawnień właścicielskich. Powszechnie przyjmuje się, że sfera uprawnień właściciela obejmuje dwie grupy przymiotów. Po pierwsze mamy do czynienia z prawem rozporządzania rzeczą (ius disponendi), po drugie chodzi o korzystanie z rzeczy. Powód nie został pozbawiony posiadania, bowiem ma zachowany dostęp do terenu całej nieruchomości, w tym także do gruntu, który znajduje się bezpośrednio pod liniami energetycznymi. Trzeba jednak pamiętać, że, przy uwzględnieniu przepisanych stref ochronnych, sporne urządzenia elektroenergetyczne w istocie rzeczy zajmują jedynie część powierzchni działki. Z racji tego wykorzystanie działki jest ograniczone. Ograniczenie wykorzystania działki przekłada na niemożność pobierania pożytków i przychodów z tego tytułu, chociażby z tytułu dzierżawy. Poza tym od strony praktycznej w pewnej mierze zostało ograniczone prawo rozporządzania rzeczą. Choć powód nadal może przeprowadzić każdą czynność wchodzącą w skład tego uprawnienia, czyli ją zbyć, zamienić, podarować, obciążyć itp., to jednak będzie to poważnie utrudnione. Jest bowiem powszechnie wiadomym, że w praktyce pojawiają się problemy ze sprzedażą nieruchomości obciążonej gruntowo poprzez montaż instalacji elektrycznych, energetycznych, cieplnych i wodociągowych. Z reguły brak jest chętnych na nabycie takiej nieruchomości. W tym stanie rzeczy za uprawnione należy uznać stwierdzenie, że istnienie linii oraz stacji i słupa, stwarzają dla powoda pewne uciążliwości i niedogodności, które skutkują ingerencją pozwanego przedsiębiorstwa przesyłowego w prawo własności powoda do obciążonej nieruchomości.

Sąd Okręgowy zważył ponadto, że tak ustalona wysokość wynagrodzenia za korzystanie może być zwaloryzowana na podstawie art. 358 ¹ k.c. Jeśli wystąpią przesłanki waloryzacji sądowej świadczenia, sąd może dokonać modyfikacji treści zobowiązania w ten sposób, że zmieni wysokość lub sposób spełnienia świadczenia. Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdził Sąd Okręgowy, że przesłanki waloryzacji zostały spełnione. Okolicznością bezsporną jest, iż po powstaniu zobowiązania po stronie pozwanej (które, co szczególnie istotne, nie miało swojego źródła w umowie stron, a zatem nie sposób uznać, że wahania wartości pieniądza, stanowiły zjawisko mieszczące się w zakresie normalnego ryzyka umownego, z którym powinna liczyć się każda ze stron, w tym przypadku powodowie, zobowiązania pieniężnego) miała miejsce istotna zmiana siły nabywczej pieniądza za przyczyną postępującej w Polsce inflacji. Jej oczywistą konsekwencją był istotny spadek siły nabywczej pieniądza, który w tym przypadku nie może być uznany za typowe ryzyko mieszczące się w granicach normalnych stosunków zobowiązaniowych, wyrażonych w pieniądzu, bowiem, jak zostało to powyżej wywiedzione, takie stosunki stron nie łączyły.

W konsekwencji swoich rozważań i w oparciu o cytowane powyżej przepisy Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 16.763 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie od 20 listopada 2002 roku do dnia 20 listopada 2012 roku, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Sąd I instancji odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu w oparciu o treść art. 102 k.p.c. w związku z art. 108 §1 k.p.c. mając na względzie sytuację życiową i majątkową powoda, która stanowiła podstawę zwolnienia go od kosztów sądowych, oraz fakt, że powód działał u oparciu o subiektywne przekonanie o słuszności swojego roszczenia. Jednocześnie Sąd na podstawie art. 113 ust 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z treścią art. 100 k.p.c. nakazał ściągnąć od pozwanego kwotę 4.877,90 zł tytułem zwrotu kosztów opinii biegłego sądowego tymczasowo wyłożonych ze Skarbu Państwa. O kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu orzeczono w oparciu o treść §2 pkt. 3, § 6 pkt. 7 i §19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu z dnia 29 września 2002r. ( DZ.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany zaskarżając go w części, tj. w zakresie punktu I, III i IV. Skarżący wyrokowi zarzucił naruszenie:

1.  art. 7 i 6 k.c. w zw. z art. 3 k.p.c. i art. 232 i 234 k.p.c., poprzez ich niezastosowanie i uznanie, iż posadowienia urządzeń dokonano w złej wierze, pomimo nie wykazania przez powoda, iż pozwany i jego poprzednik prawny pozostawał posiadaczem służebności w złej wierze oraz obarczenia pozwanego ciężarem udowodnienia faktu, z którego to powód wywodzi skutki prawne w zakresie linii i urządzeń napowietrznych oraz linii podziemnej;

2.  art. 30 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. o planowaniu przestrzennym i art. 30 i 32 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. Prawo Budowane oraz paragrafu 7, 32 Rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 20 stycznia 1973 r. w sprawie ustalania miejsca realizacji inwestycji budowalnych oraz państwowego nadzoru budowalnego nad budownictwem powszechnym, poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, iż nie stanowiły one o dobrej wierze poprzednika prawnego pozwanego w momencie planowania budowy w ramach modernizacji napowietrznych linii i urządzeń;

3.  art. 352 § 1 k.c. poprzez błędną jego wykładnię w związku z art. 292 k.c., 285 k.c., 172 k.c., art. 176 k.c. przez przyjęcie, że korzystanie z nieruchomości przed dniem 1 lutego 1989 r. przez poprzednika prawnego pozwanego - tj. Skarb Państwa - nie stanowiło posiadania służebności prowadzącego do zasiedzenia oraz poprzez uznanie, iż dla zasiedzenia w/ w ograniczonego prawa konieczne jest posiadanie w dobrej wierze;

4.  art. 305 ¹ - 305 ⁴ k.c. w zw. z art. 285 k.c., poprzez uznanie, iż przed uregulowaniem służebności przesyłu nie było dopuszczalne jej nabycie w drodze zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu;

5.  art. 60 k.c. i art. 710 k.c. w zw. z art. 224 § 2 w zw. z art. 225 k.c., poprzez uznanie, iż użyczenie przez powoda nieruchomości na posadowienie i istnienie urządzeń w jego gruncie linii kablowej podziemnej nie mogło być dokonane przez zachowanie powoda, co stanowi dowód dobrej wiary poznanego do czasu pierwszego wezwania o zapłatę oraz poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda wynagrodzenia za korzystanie w związku z istnieniem w/w urządzenia za cały okres objęty pozwem, a nie od pierwszego wezwania do zapłaty, zgłoszonego 15 czerwca 2015 r.;

6.  § 6 pkt. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, poprzez jego niezastosowanie przy obliczeniu stawki minimalnej opłaty za w/w czynności;

7.  art. 102 i 100 k.p.c. poprzez ich błędne zastosowanie i odstąpienie od obciążania powoda kosztami postępowania w sprawie, w tym kosztami zastępstwa procesowego, i obciążenie w całości pozwanego kosztami postępowania - jak w punkcie III i IV wyroku.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej (...) S.A. kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, tj. pkt I, III, IV ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi orzeczenie o dotychczasowych kosztach postępowania, w tym kosztach zastępstwa procesowego, za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie w całości, choć nie wszystkie jej zarzuty są trafne.

Chybiony jest zarzut naruszenia prawa materialnego i procesowego przez niezastosowanie w okolicznościach niniejszej sprawy przepisów art. 6 i 7 k.c. w związku z przepisami art. 3 k.p.c. , 232 k.p.c. i art. 234 k.p.c. Wprawdzie z faktem posiadania nieruchomości w granicach przysługujących uprawnionemu z tytułu służebności przesyłu związane jest także domniemanie dotyczące dobrej wiary posiadacza jednakże zebrany w toku postępowania materiał dowodowy wynikający również z dokumentów przedłożonych przez pozwaną wskazuje w sposób jednoznaczny, że posiadanie to należy ocenić jako posiadanie w złej wierze. Pozwana powołując się na dobrą wiarę w dacie wejścia w posiadanie urządzeń służących do doprowadzania energii elektrycznej usytuowanych na nieruchomości powoda powoływała się na dokument – decyzję z dnia 3 września 1974 roku zatwierdzającą plan realizacyjny – modernizacji linii i urządzeń energetycznych we wsi D.. Z treści tej decyzji wynika między innymi, że właściciel ten nieruchomości określony jako NN jest nieznany, co oznacza, że organ, który ją wydawał zaniechał ustalenia właściciela nieruchomości mimo, że posiadał takie możliwości podobnie jak przedsiębiorstwo państwowe będące poprzednikiem prawnym pozwanej a jednocześnie wnioskodawcą decyzji z dnia 3 września 1974 roku. Decyzja ta wydana została na podstawie przepisu art. 30 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 roku o planowaniu przestrzennym ( Dz.U. nr 7, poz. 47) i art. 30 i 32 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 roku Prawo budowlane ( Dz.U. nr 7, poz. 46). Słusznie też zwraca uwagę powód w odpowiedzi na apelację, że w stanie faktycznym przedstawionym w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2012 roku w sprawie II CSK 120/12 Sąd Najwyższy wypowiadał się co do decyzji wydanej na podstawie przepisów art. 30 cytowanej ustawy o planowaniu przestrzennym i art. 30 powołanej ustawy Prawo budowlane, która zapadła po uzgodnieniach z kilkunastoma urzędami i innymi instytucjami. Tymczasem decyzja przedłożona przez pozwaną pomija właściciela nieruchomości przez co został pozbawiony praw strony w postępowaniu administracyjnym. Zgodzić należy się z poglądem powoda przedstawionym w odpowiedzi na apelację według którego decyzja administracyjna na którą powołuje się pozwana mogłaby świadczyć o dobrej wierze posiadacza urządzeń przesyłowych jedynie w przypadku, gdyby została wydana po uzgodnieniach z właściwymi urzędami i stronami. Powód został natomiast pominiętych w tych uzgodnieniach co nie pozwala na uznanie dobrej wiary po stronie poprzednika prawnego pozwanej posiadającego urządzenia przesyłowe usytuowane na nieruchomości powoda. Trafne są także rozważania Sądu Okręgowego dotyczące braku możliwości przypisania pozwanej jako posiadaczowi urządzeń przesyłowych dobrej wiary w sytuacji , gdy ani pozwana ani jej poprzednicy prawni nie starali się o zawarcie z powodem lub jego poprzednikiem umowy dotyczącej korzystania z nieruchomości w zakresie takim jak uprawniony na podstawie służebności przesyłu. Konstruowanie na potrzeby niniejszego postępowania dorozumianej umowy użyczenia nieruchomości w zakresie służebności przesyłu nie zasługuje na aprobatę i w rezultacie nietrafny jest także zarzut naruszenia prawa materialnego przez niezastosowanie przepisów art. 60 k.c. i art. 710 k.c.

Chybiony jest również zarzut naruszenia przepisów art. 30 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 roku o planowaniu przestrzennym i art. 30 i 32 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 roku Prawo budowlane łącznie z przytoczonymi przez skarżącego przepisami rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 20 stycznia 1973 roku w sprawie ustalania miejsca realizacji inwestycji budowlanych oraz państwowego nadzoru budowlanego nad budownictwem powszechnym poprzez ich niezastosowanie. Przyczyny nieuwzględnienia tego zarzutu wskazano już przy ocenie zarzutu dotyczącego braku możliwości stosowania wobec pozwanej domniemania dobrej wiary w sytuacji, gdy powoływała się na decyzję administracyjną z dnia 3 września 1974 roku wydaną przez Urząd Powiatowy w (...) na podstawie cytowanych przepisów wymienionych ustaw z 1961 roku i rozporządzenia z 1973 roku.

Trafny jest natomiast zarzut naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisów art. 352 § 1 k.c. w związku z przepisem art. 292 k.c. , art. 172 k.c. i art. 176 k.c. przez przyjęcie, że korzystanie przed dniem 1 lutego 1989 roku przez poprzednika prawnego pozwanego, to jest Skarb Państwa nie stanowiło posiadania służebności prowadzącego do zasiedzenia. Powołany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku pogląd Sądu Najwyższego według którego okresu posiadania służebności przed wejściem w życie przepisów wyłączających zasiedzenie przez przedsiębiorstwa państwowe nie dolicza się do okresu o który skraca się termin zasiedzenia ani nie uwzględnia przy ustalaniu czasu posiadania niezbędnego do zasiedzenia takiej nieruchomości nie jest już aktualny. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 roku, w sprawie IV CSK 183/11, LEX, nr 1130302, uzasadnione zostało stanowisko, że nie ma żadnych podstaw prawnych do przyjęcia, że posiadanie służebności przesyłowej przez podmiot państwowy przed zniesieniem zasady jedności własności państwowej w 1989 roku nie było posiadaniem w rozumieniu art. 352 §2 k.c. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z dnia 15 stycznia 2009 roku, w sprawie I CSK 333/07, OSNC- ZD 2009 D, poz. 97, Sąd Najwyższy uznał, że zasiedzenie służebności przesyłowej następuje dla podmiotu, który był następcą prawnym państwowej osoby prawnej , z zaliczeniem posiadania tej osoby prawnej realizującej we własnym imieniu wszelkie roszczenia wobec innych podmiotów niż Skarb Państwa, powstałe przed zniesieniem zasady własności państwowej ze względu na składniki mienia państwowego. W rezultacie przyjmując, że poprzednicy prawni pozwanej objęli w posiadanie urządzenia przesyłowe na podstawie protokołów z dnia 28 sierpnia 1975 roku i posiadali nieprzerwanie nieruchomość powoda w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu będąc w złej wierze, to w dniu 29 sierpnia 2005 roku poprzednik prawny pozwanej nabył służebność przesyłu przez zasiedzenie. Oczywistym pozostaje fakt, że wraz z zmianą struktury organizacyjnej podmiotów stanowiących przedsiębiorstwa państwowe posiadające urządzenia przesyłowe następowało między nimi przeniesienie posiadania tych urządzeń w rozumieniu przepisu art. 176 § 1 k.c. Wynikało to także z tej przyczyny, że do 1989 roku nie było możliwe posiadanie urządzeń przesyłowych przez inne podmioty niż przedsiębiorstwa państwowe a po tej dacie aż do dnia dzisiejszego, przez podmioty nie będące przynajmniej spółkami prawa handlowego z udziałem Skarbu Państwa.

Trafny jest także zarzut naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisów art. 305(1) – 305(4) k.c. w związku z przepisem art. 285 k.c. Nie można się bowiem zgodzić z poglądem o braku możliwości nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu przed wejściem w życie przepisów dotyczących takiej możliwości. W cytowanym już postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 roku, w sprawie IV CSK 183/11 przypomniano między innymi, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budziła wątpliwości dopuszczalność nabycia w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu w art. 305(1)- 305(4) k.c. Odwołano się w tym zakresie do wcześniejszych orzeczeń a mianowicie do wyroku z dnia 11 marca 2005 roku w sprawie II CK 489/04 i postanowienia z dnia 4 października 2006 roku w sprawie II CSK 119/05.

Powodowi nie przysługiwało zatem roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy wynikające z przepisu art. 225 k.c. , lecz wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu należne od przedsiębiorcy na podstawie przepisu art. 305(2) § 2 k.c. Taka zmiana żądania obejmująca zmianę treści roszczenia oraz zmianę podstawy faktycznej żądania nie była jednak możliwa w postępowaniu apelacyjnym z uwagi na treść przepisu art. 383 k.p.c. Przytoczenie w postępowaniu apelacyjnym innych przepisów prawa materialnego niż wskazywanych w postępowaniu przed Sądem I instancji ze wskazaniem na inny stan faktyczny niż ten na którym oparto żądanie pozwu stanowiłoby niedopuszczalną w postępowaniu apelacyjnym zmianę powództwa.

Mając na uwadze przytoczone okoliczności Sąd Apelacyjny na podstawie przepisu art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo. O kosztach orzeczono zgodnie z przepisem art. 102 k.p.c. uwzględniając postawę pozwanej i jej poprzedników prawnych, którzy wiedząc o istnieniu przesłanek wskazujących na zasiedzenie służebności przesyłu nie wystąpili dotychczas o ustanowienie takiej służebności, nie starając się także zawrzeć z powodem odpowiedniej umowy cywilnoprawnej a przez wiele lat w ogóle nie interesowali się kto jest właścicielem nieruchomości na której usytuowane są urządzenia przesyłowe jakkolwiek starali się o uzyskanie stosownych zezwoleń budowlanych. Powód z kolei nie posiadał wglądu do dokumentów znajdujących się w posiadaniu pozwanej świadczących między innymi o spełnieniu przesłanek do zasiedzenia służebności przesyłu. W ocenie Sądu Apelacyjnego wymienione przesłanki do stosowania przepisu art. 102 k.p.c. istniały zarówno w postępowaniu przed Sądem I instancji jak również w postępowaniu apelacyjnym.

Dariusz Janiszewski Mirosław Ożóg Zbigniew Merchel