Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 kwietnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Ewelina Jokiel (spr.)
Sędziowie:	SA Andrzej Lewandowski SA Dariusz Janiszewski
Protokolant:	stażysta Agnieszka Kisicka

po rozpoznaniu w dniu 3 kwietnia 2014 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa W. M.

przeciwko A. K.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 11 kwietnia 2013 r. sygn. akt I C 1715/11

oddala apelację.

Na oryginale właściwe podpisy.

sygn. akt I ACa 905/13

UZASADNIENIE

Powodowie W. M. i E. M. wystąpili przeciwko pozwanemu A. K. o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powodów umowy przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie wraz z oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu i poddaniu się rygorowi egzekucji zawartej w dniu 7 kwietnia 2009 r., jako dokonanej z pokrzywdzeniem ich jako wierzycieli, którym przysługiwała względem przenoszącego własność wierzytelność w kwocie 88.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami wynoszącymi 4% w skali roku wynikająca z umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 3 sierpnia 2006 r.

Z uwagi na fakt, że powódka E. M. zmarła przed wniesieniem pozwu sąd postanowieniem z dnia 24 stycznia 2012 r. odrzucił pozew w części, w jakiej został wniesiony przez E. M..

Powód sprecyzował, że w następstwie śmierci żony wnosi o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do niego.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w/g norm przewidzianych.

Wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił powództwo oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania.

Sąd I instancji ustalił, że w dniu 3 sierpnia 2006 r. powód W. M. i jego żona E. M. oraz A- (...) Sp. z o.o. z siedzibą w L. reprezentowana przez ich syna T. M. zawarli umowę sprzedaży nieruchomości na mocy której W. M. i E. M. sprzedali spółce A- (...) wchodzącą w skład ich majątku wspólnego nieruchomość stanowiącą działkę nr (...) obszaru 1.735 m2, za cenę 130.000 zł. Nabywczyni zapłaciła część ceny w kwocie 2.000 zł przed zawarciem umowy sprzedaży.

W § 4 umowy strony postanowiły, że reszta ceny w kwocie 128.000 zł zostanie zapłacona przez kupującą spółkę najpóźniej do dnia 30 grudnia 2011 r. w 64 ratach miesięcznych po 2.000 zł każda wraz z odsetkami wynoszącymi 4% rocznie , płatnych do ostatniego dnia każdego miesiąca począwszy od września 2006 r.

W dacie zawarcia umowy sprzedaży w/w nieruchomości (...) spółki A- (...) byli: T. M., A. M., powód W. M. oraz jego żona E. M.. Faktycznie działalnością gospodarczą kierowali T. M. (Prezes zarządu) oraz jego żona A. M.. Ustalił nadto Sąd I instancji, że na nabytej (...) spółka A- (...) wybudowała budynki spełniające funkcje biurowe oraz socjalne zaś istniejący garaż przekształciła w magazyn. W tym okresie spółka przynosiła zyski, zajmowała się sprzedażą i instalacją urządzeń grzewczych.

Tytułem zapłaty ceny spółka A- (...) w miesięcznych ratach zapłaciła łącznie na rzecz sprzedających 40.000 zł. Z kwoty tej sprzedający pokrywali swoje koszty utrzymania.

W połowie 2008 r. A- (...) Spółka z o.o. popadła w trudności finansowe. Konsekwencją tego było zaprzestanie spłaty rat z tytułu zapłaty ceny za nabytą nieruchomość. Niezapłacona część ceny nieruchomości nabytej w 2006 r. to 88.000 zł.

W sprawozdaniu finansowym A- (...) Spółka z o.o. za rok 2007 nie ujęła długu wobec powoda W. M. i jego żony E. z tytułu sprzedaży nieruchomości w kolumnie zobowiązania długoterminowe.

Ustalił nadto Sąd Okręgowy, że pozwany posiadał wobec spółki A- (...) wierzytelność w łącznej kwocie 3.841.263,33 zł z czego 3.604.253,59 zł tytułem należności głównej oraz 237.009,64 zł tytułem odsetek ustawowych. (...) Sp. z o.o. wobec pozwanego stanowiły ok. 50% całego zadłużenia spółki. (...) Sp. z o.o. wobec pozwanego przekładało się na wzrost zadłużenia pozwanego wobec jego wierzycieli. Z uwagi na bliskie powiązania gospodarcze, występujące trudności finansowe, a jednocześnie dobre kontakty między przedsiębiorcami, T. M. wyraził zgodę na nieformalne przejęcie kierownictwa spółki A- (...) przez pozwanego. W konsekwencji w 2009 r. pozwany przejął faktycznie prowadzenie spraw spółki A- (...) i uzyskał pełen wgląd do ksiąg spółki.

T. M. i pozwany aby doprowadzić do spłaty istniejącego zadłużenia postanowili, że zostanie zawiązana nowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością pod nazwą A..

Założycielem i wspólnikiem w nowej spółce miał zostać przyjaciel T. M., M. P. oraz pozwany. T. M. miał zostać prokurentem nowej spółki. Spółka (...) miała prowadzić działalność gospodarczą na terenie nieruchomości położonej w L., stanowiącej własność spółki A- (...). Nowopowstała spółka miała przynosić zyski, które miały być przeznaczone na spłatę zadłużenia spółki A- (...) wobec pozwanego oraz długów pozwanego powstałych w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. W dniu 6 kwietnia 2009 r. wspólnicy A- (...) Spółki z o.o.: T. M., E. M., W. M. i A. M. uchwałą nr (...) wyrazili zgodę na przeniesienie własności nieruchomości spółki na rzecz pozwanego celem zabezpieczenia długu przedmiotowej spółki względem pozwanego.

W dniu 7 kwietnia 2009 r. A- (...) Spółka z o.o. reprezentowana przez Prezesa Zarządu T. M. zawarła z pozwanym prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą A. – (...) (...) w formie aktu notarialnego umowę przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie obejmujące również oświadczenie o uznaniu długu i poddaniu się rygorowi egzekucji.

W § 1 ust. 2 i ust. 3 przedmiotowej umowy A- (...) Sp. z o.o. miała dług wobec pozwanego A. K. w kwocie 3.841.263,23 zł oraz poddała się rygorowi egzekucji wprost z aktu notarialnego na podstawie art. 777 § 1 pkt. 4 k.p.c. co do obowiązku zapłaty kwoty 3.841.263,23 zł w ratach miesięcznych po 3.000 zł, przy czym opóźnienie w zapłacie którejkolwiek z rat powodowało natychmiastową wymagalność wszystkich pozostałych rat.

W § 3 umowy A- (...) Sp. z o.o. przeniosła na A. K. w celu zabezpieczenia spłaty długu opisanego w § 1 własność nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), objętej księgą wieczystą nr (...), której wartość strony ustaliły na kwotę 924.129 zł.

W § 4 ust. 1 umowy A. K. zobowiązał się do powrotnego przeniesienia na rzecz A- (...) Sp. z o.o. własności nieruchomości opisanej w § 3 w terminie 30 dni od dnia całkowitej spłaty długu opisanego w § 1 z zastrzeżeniem ust. 2, który stanowił, że jeżeli A- (...) Sp. z o.o. nie dokona całkowitej spłaty zadłużenia wraz z odsetkami w terminie do dnia 31 grudnia 2014 r. wówczas zobowiązanie A. K. do powrotnego przeniesienia własności nieruchomości wygasa i ma on prawo zaliczyć na poczet długu opisaną w § 3 umowy nieruchomości składając w tym celu stosowne oświadczenie.

Poza nieruchomością będącą przedmiotem umowy w skład majątku spółki A- (...) wchodził tylko towar.

7 kwietnia 2009 r. została zawarta w formie aktu notarialnego umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pod nazwą A. – Technika (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Jedynymi założycielami i wspólnikami nowo zawiązanej spółki zostali pozwany A. K. oraz M. P.. Każdy ze wspólników objął po 50 udziałów w kapitale zakładowym spółki, w łącznej wysokości 2.500 zł. Spółka nie została zarejestrowana w KRS.

Powód nie dochodził sądownie od A- (...) Sp. z o.o. zapłaty pozostałej części ceny sprzedaży nieruchomości. Liczył, że T. M. i pozwany rozpoczną działalność w nowej formie, która będzie przynosiła zyski. Po śmierci żony powód oraz jego troje dzieci zawarli umowę o dział spadku. Wierzytelność E. M. wobec A- (...) Spółki z o.o. nie była objęta przedmiotową umową. Spadek po E. M. dziedziczony jest w równych częściach przez powoda i jego dzieci – po ¼ każdy.

Powód W. M., T. M. oraz A. M. sprzedali udziały w A- (...) Spółka z o.o. w grudniu 2009 r.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że żądanie pozwu nie może być uwzględnione.

Badając okoliczności sporne uznał Sąd I instancji, że pozwany nie udowodnił aby umowa sprzedaży z 3.08.2006 r. była umową pozorną, a mianowicie, że strony zawierając umowę sprzedaży nieruchomości de facto zawarły umowę darowizny.

Ponadto oceniając świadomość powoda co do faktu przewłaszczenia nieruchomości przez spółkę A- (...) na rzecz A. K. i jego zgody na tę czynność uznał Sąd Okręgowy, że powód wiedział o tej czynności i co więcej wyraził na nią zgodę. Wniosek taki sąd orzekający wyprowadził z faktu wynikającego z treści uchwały (...) Spółki A- (...), w tym powoda i jego żony wyrażającej zgodę na przeniesienie własności nieruchomości spółki na A. K.. Autentyczność dokumentu zawierającego treść uchwały nie była kwestionowana. W ocenie Sądu Okręgowego zeznania powoda i świadków: A. M., M. C., T. M., M. M., M. P. na okoliczność nieświadomości powoda co do faktu dokonania czynności nie są wiarygodne, jako że ich źródłem są osoby pozostające w bliskich stosunkach z powodem lub jego rodziną i kształt ich zeznań jest podporządkowany interesowi procesowemu powoda.

Sąd I instancji zwrócił nadto uwagę, że powód nie podważał podjętej uchwały przed sądem, nie uchylał się od skutków swojego oświadczenia woli, nie kwestionował ważności czynności sprzedaży dokonanej w następstwie podjęcia uchwały przez wspólników.

Analizując podstawę prawną żądania – art. 527 k.c. doszedł Sąd I instancji do wniosku, że czynność polegająca na przewłaszczeniu nieruchomości na zabezpieczenie dokonana przez dłużnika z jednym z wierzycieli w okresie niewypłacalności może zostać uznana za bezskuteczną w stosunku do innego wierzyciela również w sytuacji, w której zobowiązanie do zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości jeszcze nie wygasło, jak to ma miejsce w sprawie niniejszej.

Czynność taka, nawet jeśli nie skutkuje definitywnym zaspokojeniem wierzyciela, prowadzi do zdecydowanego polepszenia jego sytuacji w porównaniu z sytuacją pozostałych wierzycieli. W przypadku wszczęcia egzekucji przeciwko dłużnikowi nie mogłaby ona być skierowana do przewłaszczonej nieruchomości. W razie zaś ogłoszenia upadłości dłużnika przewłaszczona nieruchomość nie weszłaby w skład masy upadłości. W każdym przypadku wierzyciele nie uzyskaliby zaspokojenia z nieruchomości w takim zakresie, w jakim mogliby je uzyskać, gdyby wchodziła w skład majątku dłużnika.

Pomimo powyższego uznał Sąd, że nie można mówić o pokrzywdzeniu wierzyciela, w sytuacji gdy działając jako wspólnik dłużnika wyraził (w uchwale wspólników podjętej m. in. przez niego i jego żonę) zgodę na dokonanie czynności, której uznania za bezskuteczną domaga się pozwem wniesionym w przedmiotowej sprawie.

Sąd Okręgowy uznał, że powód, podobnie jak dokonujący czynności w imieniu dłużnika jego syn, działali w przekonaniu, że dokonywana czynność nie tylko nie pokrzywdzi wierzycieli, ale pozwoli na spłatę ich zobowiązań dzięki wniesieniu przewłaszczonej nieruchomości do nowo założonej spółki (...).

Podkreślił Sąd I instancji, że okoliczność zgody wierzyciela na dokonanie czynności ma istotne znaczenie dla stwierdzenia wystąpienia przesłanki działania przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela i w zasadzie – jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 października 2006 r. III CSK 58/06, OSNC 2007/9/138 – wyłącza możliwość oceny działania sprzedającego dłużnika in fraudem creditoris w rozumieniu art. 527 § 1 k.c.

Analizując kolejną przesłankę skargi pauliańskiej Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że zgodnie z utrwaloną wykładnią art. 527 § 2 k.c. niewypłacalność dłużnika powinna istnieć w chwili zaskarżenia (wniesienia powództwa o uznanie czynności za bezskuteczną) i zachować aktualność na chwilę orzekania (wyrok S.Nz. 18.04.2012 r., V CSK 183/11, LEX nr 1231628).

Powód nie podniósł żadnych twierdzeń ani nie przeprowadził dowodów na okoliczność aktualnego stanu wypłacalności Spółki A- (...) ani też na okoliczność stanu wypłacalności tej spółki w listopadzie 2011 r. (dzień wniesienia pozwu).

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy powództwo oddalił. Apelację od przedmiotowego wyroku wywiódł powód zaskarżając wyrok w całości.

Apelujący zarzucił wyrokowi naruszenie przepisów postępowania, które mogły mieć wpływ na treść wydanego orzeczenia – art. 233 k.p.c. poprzez zastąpienie przez Sąd orzekający swobodnej oceny dowodów oceną dowolną poprzez uznanie za udowodnioną okoliczność, że strona powodowa miała świadomość co do faktu przewłaszczenia nieruchomości przez spółkę A- (...) na pozwanego, podczas gdy strona powodowa wykazała osobowymi środkami dowodowymi, jak również zeznaniami powoda, iż nie miał on świadomości, co do znaczenia podpisu na uchwale (...) spółki A- (...),

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przedstawienie w uzasadnieniu wyroku szeregu argumentów wskazujących na spełnienie przesłanek z art. 527 k.c. oraz przedstawienie orzecznictwa przemawiającego za uwzględnieniem powództwa w całości co w konsekwencji prowadzi do wewnętrznej sprzeczności pomiędzy uzasadnieniem a sentencją wyroku.

Ponadto powód zarzucił wyrokowi naruszenie prawa materialnego t.j.

- art. 527 k.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji oddalenie powództwa w całości w sytuacji gdy w sprawie występują wszystkie przesłanki z naruszonego przepisu;

- art. 6 k.c. poprzez wydanie wyroku nieuwzględniającego powództwa, pomimo że sąd w uzasadnieniu wskazał jako udowodnione, że pozwany działał ze świadomością pokrzywdzenia powoda oraz mimo uznania przez sąd za nieudowodnione, iż umowa sprzedaży zawarta pomiędzy powodem, a spółką, jak twierdził powód była pozorna.

W świetle powyższych zarzutów wnioskował skarżący o zmianę wyroku (jak wynika z treści apelacji omyłkowo wnioskował o oddalenie powództwa w całości) i uwzględnienie powództwa, względnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji przy uwzględnieniu kosztów procesu.

W uzasadnieniu apelujący szczegółowo odniósł się do wskazanych zarzutów argumentując wbrew ustaleniom sądu, że co do niewypłacalności spółki A- (...) powyższe można wywieść z całości okoliczności sprawy, a w szczególności dowodzi tego okoliczność, że spółka nie jest w stanie zapłacić swego wymagalnego długu.

Pozwany na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów w/g norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja powoda nie jest zasadna.

Sąd I instancji dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych, które to ustalenia Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne bez konieczności ich ponownego dokonywania.

Sąd Okręgowy nie naruszył zasady swobodnej oceny dowodów wynikającej z art. 233 § 2 k.p.c. Oceniając wiarygodność zeznań świadków w kontekście wszystkich okoliczności sprawy w szczególności dowodów z dokumentów.

Z treści podjętej przez wspólników uchwały jednoznacznie wynika, że powód a także inni wspólnicy wyrazili zgodę na przeniesienie własności nieruchomości spółki na A. K..

Autentyczność tego dokumentu nie była kwestionowana nigdy też nawet po zawarciu umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie powód swojej zgody nie kwestionował. W świetle tego, że zgoda na powyższą czynność wynikała ze zgodnego działania powoda i jego syna T. M. w celu stworzenia warunków pozwalających na kontynuowanie działalności gospodarczej w innej formie i za pośrednictwem innych osób, co z kolei pozwoliłoby na zapłatę ceny za nieruchomość na rzecz powoda, nie sposób uznać, że powód takiej zgody nie wyraził.

Dopiero gdy w skład nowo powstałej spółki, jako wspólnik nie wszedł T. M. okazało się, że do realizacji wspólnych planów nie doszło, a to spowodowało kwestionowanie dokonanej czynności.

W takiej sytuacji zważywszy dodatkowo na powiązania rodzinne i aktualnie już wspólny interes (...) spółki A- (...) w odzyskaniu nieruchomości istniały podstawy w ocenie Sądu Apelacyjnego aby zeznania świadków w zakresie w jakim świadkowie zeznają, że powód nie wiedział o zamiarze oraz dokonaniu zaskarżonej czynności są niewiarygodne. Odmowa wiary zeznaniom A. M., M. C., T. M., M. M. i M. P. nie narusza dyspozycji art. 233 § 1 k.p.c.

Apelujący nie zdołał wykazać, że dokonując oceny zeznań wyżej wymienionych świadków Sąd orzekający uchybił zasadom logicznego rozumowania, lub doświadczenia życiowego, a tylko takie uchybienia mogą być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów.

(por. m. in.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.12.2005 r., III CSK 314/05, II CK 59/05 z dnia 15.09.2005 r., II CK 385/04 – wyrok z dnia 10.02.2005 r., II CK 419/04 z dnia 9.02.2005 r.).

Sąd Okręgowy nie naruszył także art. 328 § 2 k.p.c. oceniając żądanie powoda uznania czynności prawnej za bezskuteczną wobec powoda w oparciu art. 527 k.c. dla wyjaśnienia istoty sprawy na sądzie orzekającym spoczywał obowiązek ustalenia wszystkich przesłanek zakreślonych dyspozycją art. 527 i nast. k.c. okoliczność, że dłużnik miał świadomość działania z pokrzywdzeniem wierzycieli co ustalił Sąd I instancji, a także, że dokonana czynność może zostać uznana za krzywdzącą wierzycieli nie jest wystarczająca dla uwzględnienia powództwa.

Nie zauważa apelujący, że na powodzie zgodnie z art. 6 k.c. spoczywał obowiązek wykazania niewypłacalności dłużnika słusznie powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego zauważył Sąd I instancji, że niewypłacalność dłużnika powinna istnieć w chwili zaskarżenia czynności, tj. wniesienia powództwa o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną) i zachować aktualność na dzień orzekania (wyrok SN z 18.04.2012 r., VCSK 183/11).

Powód nie podniósł żadnych twierdzeń, ani też nie przeprowadził dowodów na okoliczność aktualnego stanu wypłacalności spółki A- (...). Powód nie dochodził zapłaty wierzytelności od spółki na drodze sądowej, co więcej nawet takiej możliwości nie rozważał (pismo powoda z 23.03.2012 r. k – 118 akt).

Poczynając od 2009 r. nie wiadomo jaki jest majątek spółki, jakie posiada zobowiązania (za wyjątkiem wierzytelności powoda i pozwanego). Skoro zatem powód nie sprostał ciężarowi dowodu co do niewypłacalności będącej dłużnikiem spółki, a z postępowania dowodowego wynika, że poza nieruchomością nabytą od powoda i jego żony, spółka A- (...)” posiadała także towar to słusznie uznał Sąd I instancji, że istotna z punktu widzenia zgłoszonego roszczenia okoliczność nie została udowodniona.

Sporządzone uzasadnienie wyroku nie jest wewnętrznie sprzeczne jak twierdzi skarżący. Pomimo bowiem ustalenia, że zostały spełnione warunki z art. 527 § 4 k.c. Sąd orzekający wskazał, iż nie została udowodniona niewypłacalność dłużnika, która jest konieczna dla skutecznego domagania się bezskuteczności czynności.

Twierdzenia powoda zawarte w apelacji co do tego, że spółka nie jest w stanie spłacić długu, nie są wystarczające w świetle uwag wyżej poczynionych. Ponadto Sąd Apelacyjny zgadza się z Sądem Okręgowym, że skoro powód jako wierzyciel wyraził zgodę na dokonanie zaskarżonej czynności, to z uwagi na zmianę okoliczności i zawiązanie nowej spółki bez udziału w niej jego syna nie może obecnie skutecznie twierdzić, że czynność została dokonana z jego pokrzywdzeniem. Słusznie powołał się Sąd I instancji na pogląd Sądu Najwyższego zaprezentowany w wyroku z dnia 13 października 2006 r. w sprawie III CSK 58/06 (OSNC 2007/9/138), że okoliczność zgody wierzyciela na dokonanie czynności, a taka sytuacja miała miejsce w przedmiotowej sprawie wyłącza możliwość oceny działania sprzedającego dłużnika in fraudem creditoris w rozumieniu art. 527 § 1 k.c.

W rezultacie pomimo spełnienia części przesłanek z art. 527 k.c., to roszczenie z uwagi na niewykazanie (konieczne jest w tym przypadku udowodnienie niewypłacalności dłużnika, a nie tylko uprawdopodobnienie tego faktu jak to twierdzi w apelacji skarżący) niewypłacalności dłużnika, a także z uwagi na zgodę wierzyciela na dokonanie czynności, nie mogło zostać uwzględnione.

Sąd Okręgowy nie naruszył dyspozycji art. 527 k.c. ani też art. 6 k.c. właściwie rozkładając ciężar dowodu.

Mając powyższe okoliczności na względzie, podzielając w pełni prawidłowość ustaleń faktycznych oraz rozważań prawnych Sądu I instancji Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. apelację powoda jako pozbawioną podstaw oddalił. Sąd Apelacyjny pomimo wniosku pełnomocnika pozwanego o zasądzenie kosztów według norm przepisanych, nie orzekł o tym obowiązku bowiem pełnomocnik pozwanego nie był adwokatem, radcą prawnym ani też rzecznikiem patentowym, w konsekwencji zgodnie z art. 98 § 2 k.p.c. winien te koszty wykazać, czego nie uczynił.