Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 grudnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Daria Stanek (spr.)
Sędziowie:	SSA Grażyna Czyżak SSA Jerzy Andrzejewski
Protokolant:	sekr.sądowy Agnieszka Makowska

po rozpoznaniu w dniu 3 grudnia 2015 r. w Gdańsku

sprawy W. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji W. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 listopada 2014 r., sygn. akt VII U 1313/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok i przyznaje W. P. prawo do emerytury od dnia 01 maja 2014 roku.

2.  nie stwierdza odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

3.  zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. na rzecz W. P. kwotę 210,00 (dwieście dziesięć 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Jerzy Andrzejewski

Sygn. akt III AUa 251/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 maja 2014 r., wydaną na podstawie art. 184 oraz 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił W. P. prawa do emerytury.

Odwołanie od decyzji wywiódł ubezpieczony.

Sąd Okręgowy w Gdańsku - Wydział VII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 19 listopada 2014 r. oddalił odwołanie W. P..

Sąd I instancji wskazał, że stosownie do art. 184 ustawy emerytalnej, urodzonym
po 30 grudnia 48 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, to jest w dniu 1 stycznia 1999 roku, osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym
w przepisach dotyczących do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat
dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 - co najmniej 25 lat dla mężczyzn, nie przystąpili do Otwartego Funduszu Emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w Otwartym Funduszu Emerytalnym za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na dochody budżetu państwa oraz zgodnie z art. 27 cytowanej ustawy, ubezpieczonym urodzonym przed dniem
1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili następujące warunki: osiągnęli 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn, mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn. Według art. 32 cytowanej ustawy emerytalnej oraz przepisów rozporządzenia wyżej cytowanego również ubezpieczonym urodzonym przed dniem
1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1, to jest, gdy ubezpieczony osiągnął wiek wynoszący 60 lat dla mężczyzn, ma wymagany okres zatrudnienia do 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych dla mężczyzn, w tym
co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach.

Sąd I instancji stwierdził, ze ze zgromadzonych dokumentów, z wyliczenia stażowego dokonanego przez ZUS i z dokumentów złożonych na rozprawie wynika, że ubezpieczony wiek 60 lat ukończył w dniu (...), jednakże na dzień 1 stycznia 1999 roku, łączny okres składkowy i nieskładkowy oraz uzupełniający wyniósł 24 lata, 10 miesięcy
i 27 dni. Tymczasem przepisy wymagają posiadanie 25-letniego ogólnego stażu pracy, w tym 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Ponieważ przyznanie prawa do emerytury następuje wtedy, kiedy spełnione są wszystkie warunki, a więc niespełnienie chociażby jednego z tych warunków – a wnioskodawca nie spełnił warunku posiadania 25-letniego ogólnego stażu pracy – powoduje, że dalsze postępowanie co do ustalenia, czy wnioskodawca pracował 15 lat szczególnych warunkach jest już w tej sytuacji zbędne.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że ubezpieczony był wzywany przez Sąd do złożenia wniosków dowodowych na okoliczność posiadania wymaganego 25-letniego stażu pracy.
Na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku wnioskodawca okazał zaświadczenie wystawione przez KRUS, z którego wynika, że podlegał ubezpieczeniu w KRUS-ie
w okresach od 1 lipca 1992 r. do 30 stycznia 1994 r., od 25 maja 1995 r. do 2 września
1996 r., od 1 października 1997 r. do 31 grudnia 1997 r. oraz od 12 listopada 1998 r.
do 30 września 2004 r. Nie przedłożył innych zaświadczeń, z których by wynikało, że okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników był dłuższy niż ten, który został wykazany w zaświadczeniu wystawionym przez KRUS. Zgodnie zaś z treścią art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej, przy ustaleniu prawa do emerytury, uwzględnia się również następujące okresy jako okresy składkowe, to jest okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki oraz przypadające przed dniem 1 lipca
1977 roku okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia
i przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku okresy pracy w gospodarstwie rolnym
po ukończeniu 16 roku życia, jako okresy składkowe i nieskładkowe. Ustalone w ten sposób okresy są niższe od wymaganego okresu 25-letniego, dlatego też Sąd Okręgowy, mając to
na uwadze, oddalił odwołanie jako bezzasadne.

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca, zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § l k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych
w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na przyjęciu, iż:

a) ubezpieczony nie spełnił warunku posiadania 25-letniego ogólnego stażu pracy;

b) ubezpieczony w okresie od 30.08.1991 r. do 30.06.1992 r. nie opłacał składek
na ubezpieczenie społeczne rolników, pomimo faktu posiadania przez niego w tym okresie gospodarstwa rolnego,

c) okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników począwszy od dnia 01.07.1992 r., został potwierdzony zaświadczeniem wydanym przez organ gminy, podczas gdy organem wydającym te zaświadczenie był KRUS,

d) jeżeli ubezpieczony opłacałby składki na ubezpieczenie społeczne rolników w okresie
od 30.08.1991 r. do 30.06.1992 r., to posiadałby stosowne zaświadczenie w tym zakresie;

2. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § l k.p.c., poprzez dokonanie oceny materiału dowodowego z pominięciem jego istotnej części, tj.:

a.) złożonych przed organem rentowym i organem gminy zeznań świadków L. K. oraz G. W., którzy potwierdzili, iż ubezpieczony
w okresie 30.08.1991 r. do 30.06.1992 r. wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości K. gm. S. o pow. 2,12 ha,

b.) zeznań ubezpieczonego, który wskazał, iż w okresie 30.08.1991 r. do 30.06.1992 r. posiadał gospodarstwo rolne i z tego tytułu z mocy ustawy podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników, w związku z czym opłacał w tym okresie składki na te ubezpieczenie do Urzędu Gminy S.;

3. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 231 k.p.c. poprzez niezastosowanie instytucji domniemania faktycznego polegającego
na ustaleniu, iż skoro ubezpieczony w okresie 30.08.1991 r. do 30.06.1992 r. posiadał gospodarstwo rolne o powierzchni większej niż l ha przeliczeniowy, to musiał - z mocy
art. 16 ust. l pkt l ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników być objęty obowiązkiem ubezpieczenia społecznego rolników, a zatem musiał opłacać składki z tego tytułu;

4. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 232 k.p.c. poprzez:

a) nieprzeprowadzenie z urzędu dowodów nie wskazanych wprost przez ubezpieczonego
(a znajdujących się w aktach rentowych organu rentowego), to jest złożonych przed organem rentowym i organem gminy zeznań świadków L. K. oraz G. W., którzy potwierdzili, iż ubezpieczony w okresie 30.08.1991 r.
do 30.06.1992 r. wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości K. gm. S. o pow. 2,12 ha

b) przyjęcie, iż ubezpieczony nie wywiązał się z obowiązku udowodnienia okoliczności,
z której wywodził skutki prawne, to jest, iż w okresie od 30.08.1991 r. do 30.06.1992 r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników i opłacał z tego tytułu składki;

5. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez wadliwe sporządzenie przez Sąd I instancji pisemnego uzasadnienia wyroku z dnia 19 listopada 2014 roku (doręczonego ubezpieczonemu w postaci transkrypcji uzasadnienia wygłoszonego na posiedzeniu), to jest niewskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia oraz dowodów, na których Sąd się oparł, jak również przyczyn, dla których innym dowodom Sąd odmówił wiarygodności i mocy dowodowej;

6. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 32 ust. l oraz 184 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS, jak również § 4 ust. l rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, polegające na przyjęciu, iż ubezpieczony nie spełnia przesłanek do przyznania prawa do emerytury w myśl tych przepisów;

7. naruszenie art. 234 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez pominięcie domniemania prawnego, zawartego w art. 38 pkt l ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zgodnie
z którym, przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu domniemywa się, że właściciel gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub dzierżawca takich gruntów, jeżeli dzierżawa jest zarejestrowana w ewidencji gruntów i budynków, prowadzi działalność rolniczą na tych gruntach, co winno skutkować przyjęciem przez Sąd I instancji, że ubezpieczony w okresie
od 30.08.1991 r. do 30.06.1992 r. podlegał obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników (i opłacał z tego tytułu składki), a ewentualne obalenie tego domniemania obciąża organ rentowy.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości, poprzez uwzględnienie odwołania ubezpieczonego i przyznanie prawa
do emerytury oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania apelacyjnego.

Ponadto, na podstawie art. 368 § l pkt 4, w zw. z art. 217 § l, art. 227 i 232 k.p.c., apelujący powołał nowe dowody, wskazując, iż potrzeba powołania się na nie wynika obecnie z faktu ustalenia przez Sąd Okręgowy, iż ubezpieczony nie udowodnił 25-letniego ogólnego stażu pracy. Ubezpieczony wskazał, że zamierzał przedstawić ww. dowody podczas rozprawy w dniu 19.11.2014 r., jednakże z uwagi na jej przebieg (utrwalony w formie zapisu obrazu oraz dźwięku), zostało mu to umożliwione.

Ubezpieczony zwrócił uwagę, iż w przypadku uwzględnienia przez Sąd Apelacyjny apelacji i orzekania co do istoty sprawy, to jest przyjęcia, iż ubezpieczony posiada ogólny,
25-letni staż pracy, konieczna nadto stanie się weryfikacja decyzji organu rentowego
pod kątem ustalenia, czy ubezpieczony spełnia drugą z przesłanek nabycia prawa
do emerytury zgodnie z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, to jest posiadania
15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. W związku z powyższym wniósł
o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań wskazanych świadków.

Uzasadniając zarzuty dotyczące niespełnienia przez ubezpieczonego przesłanki posiadania 25-letniego ogólnego stażu pracy ubezpieczony podniósł, iż w niniejszej sprawie Sąd I instancji dokonał wadliwego ustalenia stanu faktycznego w sprawie poprzez przyjęcie, iż w okresie od 30.08.1991 r. do 30.06.1992 r. ubezpieczony nie opłacał składek
na ubezpieczenie społeczne rolników, przez co nie spełnił warunku posiadania 25-letniego ogólnego stażu pracy niezbędnego do nabycia prawa do emerytury zgodnie z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wnioskowanie to zostało przeprowadzone przez Sąd
I instancji w oparciu o zaświadczenie KRUS z dnia 10.10.2014 roku, w którym to wskazano, iż pierwszy okres podlegania przez ubezpieczonego rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu rozpoczął się w dniu 01.07.1992 roku. Uwadze Sądu I instancji umknął jednak fakt,
iż ubezpieczony był właścicielem gospodarstwa rolnego, położonego w miejscowości K. na terenie gminy S. już w okresie wcześniejszym, to jest od 29 lipca 1991 roku,
zaś rozpoczęcie prowadzenia działalności rolniczej miało miejsce w dniu 30 sierpnia 1991 roku. Gospodarstwo te miało powierzchnię 2,70 ha fizycznych, co stanowi 3,025 ha przeliczeniowych. Zgodnie zaś z przepisami ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku
o ubezpieczeniu społecznym rolników, w brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia przez ubezpieczonego prowadzenia działalności rolniczej, ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlegał z mocy ustawy m.in. rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej l ha przeliczeniowego (art. 16 ust. l pkt 1). Z kolei jako rolnika definiowano osobę fizyczną prowadzącą na własny rachunek działalność rolniczą jako posiadacz (samoistny albo zależny) gospodarstwa rolnego położonego w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Skoro zatem, ubezpieczony spełniał wszystkie przesłanki
do objęcia go z mocy ustawy rolniczym ubezpieczeniem społecznym, to musiał on opłacać
z tego tytułu składki na to ubezpieczenie. Powyższe rozumowanie, jak wskazał ubezpieczony, zostało wsparte domniemaniem prawnym ustanowionym w art. 38 pkt l ww. ustawy, zgodnie z którym przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu domniemywa się, że właściciel gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub dzierżawca takich gruntów, jeżeli dzierżawa jest zarejestrowana w ewidencji gruntów i budynków, prowadzi działalność rolniczą na tych gruntach. Domniemanie to zostało całkowicie pominięte przez Sąd I instancji, który podczas rozprawy w dniu 19 listopada 2014 roku wskazał, iż fakt, że ubezpieczony prowadził gospodarstwo nie świadczy, że był on objęty z tego tytułu ubezpieczeniem społecznym. Wnioskodawca podkreślił, iż po pierwsze - zgodnie z art. 234 k.p.c., domniemania ustanowione przez prawo wiążą sąd, po drugie zaś - z istoty instytucji domniemań wynika,
iż w przypadku zastosowania przez ustawodawcę takiego domniemania, odwróceniu ulega ciężar dowodu, co oznacza, iż to na organie rentowym ciążył w mniejszym postępowaniu fakt wykazania, że ubezpieczony nie prowadził w spornym okresie działalności rolniczej i nie podlegał w tym czasie ubezpieczeniu społecznemu. Nieprawidłowe, zdaniem ubezpieczonego, nadto było przyjęcie przez Sąd I instancji domniemania faktycznego,
że jeżeli ubezpieczony opłacałby w okresie od 30.08.1991 r. do 30.06.1992 r. składki
na ubezpieczenie społeczne rolników, to posiadałby stosowne zaświadczenie. Ubezpieczony, przesłuchiwany w charakterze strony podał, iż w spornym okresie składki na ubezpieczenie rolnicze opłacał do urzędu gminy (w S.), który to nie posiada obecnie dowodów tych wpłat. Dowodów takich nie posiada również sam ubezpieczony (były to małe paski papieru, które nie były przez niego przechowywane). Należy przy tym nadmienić, urząd gminy inkasował składki na ubezpieczenie społeczne z uwagi na fakt, iż KRUS była organem nowo utworzonym, przez co nie dysponował odpowiednim zapleczem i personelem zdolnym
m.in. dokonywać poboru składek na terenie całego kraju. Sytuację taką przewidział ustawodawca i zgodnie z art. 116 ust. l pkt ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników,
na obszarze nie objętym działaniem odpowiedniej placówki terenowej Kasy, do czasu utworzenia takiej placówki, właściwy miejscowo wójt, z upoważnienia Prezesa Kasy dokonywał czynności przewidzianych dla Kasy, wynikających z art. 37 ust. l, art. 41 (poboru składek), 42 i 45. Ubezpieczony w toku posiedzenia z dnia 19 listopada 2014 roku wielokrotnie wskazywał, iż w spornym okresie opłacał on składki na ubezpieczenie społeczne rolników do urzędu gminy, która to obecnie nie jest w posiadaniu potwierdzeń ich uiszczenia. W pisemnym protokole tego posiedzenia wadliwie wskazano, że ubezpieczony przedłożył zaświadczenie w przedmiocie opłacania składek wystawione przez organ gminy. Ubezpieczony podczas posiedzenia przedkładał zaświadczenie wystawione przez KRUS. Był on co prawda w posiadaniu innych zaświadczeń (przywoływanych w niniejszej apelacji jako nowe dowody), jednakże - z uwagi na przebieg posiedzenia - nie zostało mu umożliwione ich przedstawienie Sądowi I instancji. Co prawda ubezpieczony został przez ten sąd wcześniej zobowiązany do złożenia wniosków dowodowych na okoliczność posiadania 25-letniego ogólnego stażu pracy na dzień 31 grudnia 1998 roku, jednakże - jako osoba nie posiadająca wykształcenia prawniczego, nie obeznana z niuansami procedury cywilnej - był on przekonany, iż będzie miał możliwość zaprezentowania wszystkich posiadanych dowodów
w toku posiedzenia. Zdaniem ubezpieczonego było to możliwe z uwagi na fakt, iż powyższe zobowiązanie sądu nie było obarczone żadnym rygorem, po drugie nie spowodowałoby naruszenia żadnego z przepisów k.p.c., w tym art. 217 § l i 2 k.p.c.

Ubezpieczony zakwestionował pominięcie przez Sąd I instancji znajdujących się
w aktach postępowania zeznań świadków L. K. oraz G. W.. Świadkowie zgodnie podali, iż ubezpieczony w okresie 30.08.1991 r. 30.06.1992 r. wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości K. gm. S. o pow. 2,12 ha.

Z uwagi na powyższe uchybienia, w ocenie wnioskodawcy, zasadne jest uzupełnienie przez Sąd Apelacyjny materiału dowodowego (zgodnie z zasadą pełnej apelacji) o nowe dowody przywoływane w apelacji. Wszystkie ww. dowody mają rangę dokumentów urzędowych, w związku z czym - zgodnie z art. 244 § 1 k.p.c. - stanowią one dowód tego,
co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Wynika z nich niezbicie, iż w spornym okresie (30.08.1991 r. do 30.06.1992 r.) ubezpieczony prowadził gospodarstwo rolne położone
w miejscowości K. gm. S. o pow. 3,025 ha przeliczeniowych, co oznacza,
iż podlegał w tym czasie obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników i w związku
z tym musiał opłacać składki na te ubezpieczenie, przez co okres ten, zgodnie z art. 10 ust. l pkt l ustawy o emeryturach i rentach z FUS - winien mu zostać zaliczony do 25 - letniego ogólnego stażu pracy niezbędnego do nabycia prawa do emerytury.

Ponadto, zdaniem ubezpieczonego, Sąd I instancji w sposób wadliwy sporządził pisemne uzasadnienie wyroku. Zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. O ile można przyjąć, iż Sąd I instancji przytoczył przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS zawierające przesłanki nabycia przez ubezpieczonego prawa do emerytury, jak również wskazał, na jakim dokumencie oparł się wydając wyrok (zaświadczenie KRUS), o tyle uzasadnienie nie zawiera odniesienia
do pozostałych dowodów zgromadzonych w sprawie, w tym wskazania, z jakich przyczyn sąd odmówił im mocy dowodowej. Zmusza to apelującego do samodzielnego odtwarzania motywów i racji, którymi kierował się Sąd I instancji wydając wyrok, co stoi w sprzeczności z istotą pisemnego uzasadnienia wyroków, które winno w sposób wyczerpujący odnosić się do wszystkich elementów prowadzonego w sprawie postępowania dowodowego.

Wszystkie przywołane powyżej naruszenia przepisów postępowania, zdaniem apelującego, doprowadziły w efekcie do wadliwego zastosowania przez Sąd I instancji przepisów prawa materialnego. Zgodnie bowiem z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura
po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40 (60 lat), jeżeli w dniu wejścia
w życie ustawy osiągnęli m.in. okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (25 lat ogólnego stażu pracy).

Przechodząc do uzasadnienia zarzutów dotyczących niespełnienia
przez ubezpieczonego przesłanki posiadania 15- letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, skarżący podniósł, że w przypadku przyjęcia przez Sąd Apelacyjny argumentacji w zakresie posiadania przez ubezpieczonego 25-letniego ogólnego stażu pracy, mając
na uwadze obowiązującą w polskim ustawodawstwie zasadę pełnej apelacji, Sąd II instancji ma możliwość prowadzenia samodzielnie postępowania dowodowego i orzekania co do istoty sprawy. Sąd I instancji przyjmując, iż już niespełnienie pierwszej z przesłanek nabycia prawa do emerytury dyskwalifikuje możliwość nabycia prawa do świadczenia, nie prowadził w tym zakresie postępowania dowodowego.

Wnioskodawca wskazał, że organ rentowy w decyzji z dnia 21 maja 2014 roku,
do okresu zatrudnienia ubezpieczonego w szczególnych warunkach nie uwzględnił okresu
od 08.07.1985 r. do 31.01.1988 r., ponieważ w świadectwie pracy w szczególnych warunkach ze Stoczni (...) błędnie przywołano przepisy resortowe (w zarządzeniu nr 64 Ministra Komunikacji z dnia 29 czerwca 1983 r. stanowisko (...) wymienione jest
w Dziale III pkt 90 ppkt 14. Ponadto, do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach zaliczono okres służby wojskowej od 25.10.1973 do 31.12.1974, powołując się przy tym
na uchwałę SN z dnia 16.10.2013 r. (II UZP 6/13).

Z uwagi na to, że świadectwo pracy w szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym, czyli traktuje się je jako dokument prywatny, możliwa jest jego kontrola zarówno pod kątem prawdziwości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej w nim podstawy prawnej. Przyjmuje się przy tym, iż dowód z dokumentu prywatnego nie ma silniejszej mocy dowodowej od dowodu z zeznań świadków
lub przesłuchania stron (np. wyrok SN z 03.10.2000 r., I CKN 804/98). Stąd wniosek,
iż dla uznania, czy ubezpieczony w okresie od 08.07.1985 do 31.01.1988 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach kluczowe znaczenie ma, czy rzeczywiście wykonywał on - stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy - pracę na stanowisku ślusarza okrętowego. Mniejsze znaczenie ma przy tym błędne przytoczenie podstawy prawnej zatrudnienia w świadectwie pracy, skoro stanowisko „ślusarz okrętowy" jest wymienione w ww. zarządzeniu, tylko
pod inną pozycją. Z uwagi na fakt, iż Sąd I instancji nie prowadził w ogóle postępowania dowodowego mającego na celu ustalenie, czy w spornym okresie ubezpieczony rzeczywiście wykonywał pracę w szczególnych warunkach, obecnie istnieje potrzeba dopuszczenia
i przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków - współpracowników ubezpieczonego w tym okresie - zgodnie z wnioskiem zawartym w apelacji oraz dowodów z innych dokumentów znajdujących się w aktach rentowych ubezpieczonego, tj. świadectwa pracy z dnia
31.01.1988 r. (wskazuje się w nim, że ubezpieczony wykonywał w spornym okresie pracę ślusarza okrętowego).

Odnosząc się do zaliczonego przez organ rentowy do okresu pracy w szczególnych warunkach, okresu służby wojskowej ubezpieczonego, skarżący wskazał, że zgodnie
ze znajdującą się w aktach postępowania kopią książeczki wojskowej, ubezpieczony pełnił służbę wojskową w okresie od 25.10.1973 r. do 14.10.1975 r. Co istotne, zarówno
przed służbą, jak i po jej zakończeniu, ubezpieczony wykonywał pracę w Stoczni (...)
w G. ( vide: świadectwo pracy w szczególnych warunkach z 31.08.2006 r.). Zgodnie zaś z tezą uchwały SN z dnia 16.10.2013 (II UZP 6/13), czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. l ustawy z dnia 21 listopada 1967 r.
o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44,
poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. l ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, póz. 1227 ze zm.). Mając na uwadze treść tezy, organ rentowy uwzględnił ubezpieczonemu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach jedynie okres
od 25.10.1973 -31.12.1974 r. Zdaniem apelującego organ rentowy bezpodstawnie przyjął,
że w związku ze zmianą w dniu 31.12.1974 roku brzmienia art. 108 ust. l ustawy
o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, okres służby następujący po tej dacie nie może być zaliczony do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, to jest zawęził ten okres. Powód,
dla którego Sąd Najwyższy wziął pod uwagę ww. przepis w brzmieniu obowiązującym
do dnia 31.12.1974 r. był inny - w okresie obowiązywania tego brzmienia przepisu, służbę wojskową wykonywał wnioskodawca, którego indywidualna sprawa stała się przedmiotem ww. uchwały. Zaznaczył to sam Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tej uchwały: „gdy chodzi
o przepisy dotyczące powszechnego obowiązku obrony, uwzględniając stan faktyczny sprawy, w której przedstawiono rozpoznawane zagadnienie prawne (wnioskodawca odbywał służbę wojskową w okresie od dnia 23 kwietnia 1971 r. do l maja 1973 r.) podstawowe znaczenie ma pierwotne brzmienie ustawy, obowiązujące od jej wejścia w życie do l stycznia 1975 r.". Porównanie dwóch wersji brzmienia art. 108 ust. l ustawy - sprzed i po 31.12.1974 r. prowadzi do wniosku, iż sens tego przepisu nie uległ zmianie. Wersja pierwotna - okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia,
w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy
po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby, albo w tej samej gałęzi pracy. Wersja obowiązująca od 01.01.1975 r. do dnia zwolnienia ubezpieczonego ze służby wojskowej - czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony
przed powołaniem do służby Jak z powyższego widać, wykładnia dwóch wersji art. 108 ust. l ustawy o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej musi prowadzić do jednego (i tego samego) wniosku: ubezpieczonemu winno zaliczyć się
do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach cały okres służby wojskowej, bez jego różnicowania na odbyty przed i po 31.12.1974 r. Ubezpieczony spełnił także drugi warunek wymieniony w tym artykule - zgłosił się do pracy w macierzystym zakładzie przed upływem 30 dni od zakończenia służby wojskowej.

To wszystko prowadzi do konkluzji, iż okres zatrudnienia ubezpieczonego
w szczególnych warunkach, określony przez organ rentowy na 11 lat, 11 miesięcy i 25 dni, winien zostać uzupełniony o: okres od 08.07.1985 do 31.01.1988 r. oraz o okres od 01.01.1975 r.do 14.10.1975 r., co powoduje, iż łączny okres pracy w szczególnych warunkach przekracza 15 lat.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się zasadna w sposób skutkujący koniecznością zmiany zaskarżonego wyroku i przyznania W. P. prawa do emerytury
od dnia 1 maja 2014 r.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca spełnia kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), w szczególności przesłankę posiadania 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych oraz przesłankę 15-letniego stażu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

We wskazanym powyżej zakresie, jak trafnie zarzucono w apelacji, Sąd Okręgowy zasadniczo zaniechał ustalenia stanu faktycznego. Wniosek ten odnosi się w szczególności
do braku jakichkolwiek ustaleń odnośnie okresów spornych w kontekście stażu pracy
w warunkach szczególnych. Jeśli natomiast chodzi o staż ogólny, wskazać należy, iż w ocenie Sądu odwoławczego Sąd I instancji dokonał błędnej oceny materiału dowodowego.

W konsekwencji powyższego Sąd I instancji niezasadnie oddalił odwołanie wnioskodawcy, spełniającego przesłanki ustalenia mu prawa do emerytury w wieku emerytalnym obniżonym z uwagi na wykonywanie pracy w szczególnych warunkach.

Mając na uwadze powyższe należy podkreślić, że prawidłowe rozstrzygnięcie każdej sprawy uzależnione jest od spełnienia przez Sąd orzekający dwóch naczelnych obowiązków procesowych, tj. przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób określony przepisami kodeksu postępowania cywilnego oraz dokonania wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Rozstrzygnięcie to winno również znajdować oparcie w przepisach prawa materialnego adekwatnych do poczynionych ustaleń faktycznych. Kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia ma natomiast na celu ustalenie, czy w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania Sąd pierwszej instancji sprostał tym wymogom. Istotą postępowania apelacyjnego jest zbadanie zasadności zarzutów skierowanych przeciwko orzeczeniu sądu pierwszej instancji. Sąd odwoławczy orzeka jednak w oparciu o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, dokonując na nowo jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Jako Sąd merytoryczny, bazując na tym samym materiale dowodowym, co Sąd pierwszej instancji, Sąd odwoławczy może czynić własne, odmienne ustalenia, może również, na podstawie art. 382 in fine k.p.c. przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe. Sąd drugiej instancji jako sąd nie tylko odwoławczy, lecz także merytoryczny, nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych. Powinien poczynić własne ustalenia i samodzielnie ocenić je z punktu widzenia prawa materialnego. Sąd Najwyższy wyraźnie też akcentuje, że ustalenia sądu pierwszej instancji nie są dla sądu drugiej instancji wiążące, stąd też obowiązek dokonywania ustaleń istnieje niezależnie
od tego, czy wnoszący apelację podniósł zarzut dokonania wadliwych ustaleń faktycznych
lub ich braku (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 23 marca
1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124).

Przeprowadzone na podstawie art. 382 k.p.c. uzupełniające postępowanie dowodowe doprowadziło Sąd Apelacyjny do wniosku, iż okres od dnia 1 września 1991 r. do 30 czerwca 1992 r. powinien zostać wnioskodawcy zaliczony do stażu ogólnego na podstawie art. 10
ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jako okres traktowany jako okres składkowy, przy czym zaliczenie to następuje w zakresie niezbędnym do uzupełnienia
25-letniego okresu wymaganego do przyznania emerytury tj. w wymiarze 1 miesiąca i 3 dni. We wskazanym powyżej okresie ubezpieczony był właścicielem i prowadził na terenie gminy S. gospodarstwo rolne ( vide: zaświadczenie Urzędy Gminy w S. z dnia
21.10.2014 r. – k. 2014 r., akt notarialny Nr (...) z dnia (...) r. – k. 51 a.s., zaświadczenie z Wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim
z dnia 29.10.2014 r. – k. 52 a.s., zeznania świadków G. W. i L. K. –protokół elektroniczny – k. 87 a.s).

Na wstępie wskazać należy, iż Sąd Apelacyjny nie podziela zaprezentowanej
w apelacji koncepcji domniemania prawnego, jakie – zdaniem pełnomocnika ubezpieczonego – miałoby wynikać z art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przywołany przepis stanowi, iż przy ustalaniu podlegania ubezpieczeniu domniemywa się, że właściciel gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub dzierżawca takich gruntów, jeżeli dzierżawa jest zarejestrowana w ewidencji gruntów
i budynków, prowadzi działalność rolniczą na tych gruntach. Ani w tym przepisie,
ani w żadnej innej normie prawnej ustawodawca nie przewidział domniemania prawnego, zgodnie z którym własność gruntów rolnych zaliczonych do użytków rolnych bądź też dzierżawa takich gruntów miałaby świadczyć o opłaceniu przez właściciela lub dzierżawcę składek na ubezpieczenie. Ubezpieczony błędnie wywodził, że spełnianie przez niego wszystkich przesłanek do objęcia go z mocy ustawy rolniczym ubezpieczeniem społecznym musi skutkować przyjęciem, że opłacał z tego tytułu składki na ubezpieczenie. Należy wskazać, iż w omawianej kwestii Sąd I instancji prawidłowo uznał, że okoliczność,
iż ubezpieczony prowadził gospodarstwo rolne nie świadczy o opłacaniu składek na rolnicze ubezpieczenie społeczne. Treść przepisu art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS jest w przedmiotowym zakresie jednoznaczna. W celu jego zastosowania w realiach konkretnej sprawy konieczne jest mianowicie wykazanie, iż przewidziane w odrębnych przepisach składki zostały faktycznie uiszczone. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
10 października 2006 r. (I UK 73/06, LEX nr 950606) stwierdził, że zawarte w art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS odesłanie do odrębnych przepisów należy rozumieć jako warunek wywiązania się z obowiązku nałożonego przez te przepisy na rolnika podlegającego ubezpieczeniu.

Dla kompletności wywodu wskazać również należy, iż okresem składkowym,
o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach rentach z FUS jest także okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników na podstawie ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin
(Dz. U. Nr 32, poz. 140 ze zm.), w którym rolnik z mocy art. 40 tej ustawy był zwolniony
z obowiązku opłacania składki (por. wyroki SN: z dnia 22 stycznia 2003 r., II UK 51/02, OSNP 2004/7/127; z dnia 19 marca 2010 r., II UK 249/09, LEX nr 599773). Sytuacja ta nie dotyczy jednak wnioskodawcy. Ubezpieczenie społeczne rolników na podstawie tej ustawy było obowiązkowe i pociągało za sobą obowiązek opłacania składki na to ubezpieczenie
(art. 38). Przepis art. 40 stanowił jednak, że rolnik, który rozpoczął prowadzenie gospodarstwa rolnego przed ukończeniem 35 lat życia zwolniony jest od obowiązku opłacania składki przez okres pierwszych 5 lat gospodarowania. Skoro zawarte w art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach odesłanie do odrębnych przepisów należy rozumieć jako warunek wywiązania się z obowiązku nałożonego przez te przepisy na rolnika podlegającego ubezpieczeniu, to nie można by uznać, że rolnik nie wywiązał się z tego obowiązku, skoro na mocy szczególnego przepisu był zwolniony od składki na ubezpieczenie społeczne. Wnioskodawca rozpoczął prowadzenie gospodarstwa rolnego w roku 1991, a zatem miał wtedy 37 lat. Omawiana norma art. 40 ustawy nie znalazła zatem do niego zastosowania.

Niemniej jednak Sąd Apelacyjny dał wiarę wyjaśnieniom ubezpieczonego,
iż od momentu nabycia gospodarstwa rolnego uiszczał on należne składki na ubezpieczenie społeczne rolników. Wyjaśnienia te uwiarygodnia, w ocenie Sądu, zaświadczenie Nr (...)
z dnia 23 stycznia 2015 r. wystawione przez Urząd Gminy w S., zgodnie z którym urząd od 30 sierpnia 1991 r. do 30 czerwca 1992 r. dokonywał wymiaru i poboru składek
na ubezpieczenie społeczne rolników posiadających gospodarstwa rolne na terenie gminy S., jednakże urząd nie posiada dowodów wpłat z tytułu składek, gdyż w roku 1999 oraz 2001, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, dokonano zniszczenia przedmiotowej dokumentacji (k. 73 akt sprawy).

Wobec powyższego, jak już wyżej wskazano, okres od dnia 1 września 1991 r.
(do dnia 31 sierpnia 1991 r. wnioskodawca zatrudniony był w (...) Sp. z o.o. – vide: świadectwo pracy z dnia 2.09.1991 r. – k. 10 akt kapitału początkowego, które to zatrudnienie zostało zaliczone ZUS do stażu ogólnego) do 30 czerwca 1992 r. podlega zaliczeniu do stażu ogólnego na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jako okres traktowany jako okres składkowy, przy czym zaliczenie to następuje w zakresie niezbędnym do uzupełnienia 25-letniego okresu wymaganego do przyznania emerytury tj. w wymiarze
1 miesiąca i 3 dni.

W konsekwencji należy uznać, iż W. P. spełnia przesłankę warunkującą przyznanie prawa do żądanego świadczenia w postaci legitymowania się 25 latami okresów składkowych i nieskładkowych.

Przechodząc do oceny przesłanki posiadania przez ubezpieczonego 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych, Sąd Apelacyjny wskazuje na wstępie, iż w tym zakresie
w pełni podziela wywody apelacji.

Do stażu tego w całości ulega zaliczeniu okres odbywania przez W. P. zasadniczej służby wojskowej tj. od dnia 25 października 1973 r. do dnia 14 października 1975 r. Poza sporem było, iż ubezpieczony zarówno przed służbą, jak i po jej zakończeniu wykonywał prace w warunkach szczególnych w Stoczni (...) w G., a powrót
do pracy zgłosił w terminie 30 dni od zakończenia odbywania służby. Sąd Apelacyjny
w pełnej rozciągłości podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale składu powiększonego z dnia 16 października 2013 r. (II UZP 6/13, OSNP 2014/3/43), w której stwierdzono, że: „Czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania
art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia
31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej)”. W uzasadnieniu tego stanowiska, wyrażono m.in. pogląd, że podstawy zaliczenia okresu służby wojskowej do okresu pracy w warunkach szczególnych (szczególnym charakterze), należy poszukiwać nie tylko w przepisach normujących prawo do świadczeń, a więc obecnie w ustawie emerytalnej i rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r.,
Nr 8, poz. 43 ze zm.), ale w tym zakresie znajdą zastosowanie również przepisy normujące służbę wojskową, w okolicznościach sprawy ustawa z dnia 21 listopada 1967 r.
o powszechnym obowiązku obrony RP (Dz. U. Nr 44, poz. 220 ze zm.), obowiązująca
w czasie odbywania zasadniczej służby wojskowej przez wnioskodawcę oraz przepisy wykonawcze do niej, w tym zwłaszcza rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318
ze zm.), które regulowało w sposób szczegółowy uprawnienia żołnierza, który w terminie
30 dni po zwolnieniu ze służby zgłosił powrót do zakładu pracy i w wyniku tego podjął w nim zatrudnienie. W myśl § 5 ust. 1 tego rozporządzenia żołnierzowi wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie,
w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz
w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Z przepisów tych wynika, że - pod warunkiem
w nim wskazanym - okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby. Jeśli było to zatrudnienie wymienione w art. 11 ust. 2 pkt 1-6 ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, to również okres służby wojskowej uważany był za takie samo zatrudnienie, a żołnierz był traktowany jak pracownik wykonujący pracę wymienioną
w powołanym przepisie. Innymi słowy, żołnierz zasadniczej służby zawodowej był pracownikiem wykonującym zatrudnienie wymienione w tych przepisach, jeśli zatrudnienie to wykonywał przed powołaniem do służby i do zatrudnienia tego powrócił po jej zakończeniu w określonym terminie.

W związku z powyższym okres odbywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej bezsprzecznie stanowi okres zatrudnienia w szczególnych warunkach, skoro zarówno przed służbą, jak i po jej zakończeniu wykonywał pracę w warunkach szczególnych oraz w terminie 30 dni po zwolnieniu ze służby zgłosił powrót do zakładu pracy i w wyniku tego podjął w nim zatrudnienie.

Apelujący trafnie zarzuca, iż bezpodstawne jest przyjęcie przez organ rentowy,
że w związku ze zmianą w dniu 31 grudnia 1974 r. brzmienia art. 108 ust. 1 ustawy
o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, okres służby wojskowej następujący po tej dacie nie może być zaliczony do okresu pracy wymaganego
do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym. Istotnie, jak wskazuje wnioskodawca, Sąd Najwyższy w przytoczonej powyżej uchwale z dnia 16 października
2013 r. uwzględnił art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony PRL
w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r. ze względu na stan faktyczny sprawy poddanej mu pod osąd, w której wnioskodawca odbywał służbę wojskową od dnia
23 kwietnia 1971 r. do 1 maja 1973 r. Sformułowanie zawarte w omawianej uchwale Sądu Najwyższego, zgodnie z którym czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, w zakresie, w jakim wskazuje na podstawę prawną, nie ma zatem waloru ogólnego, a wynika jedynie z realiów sprawy rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy.

Tezę powyższą potwierdza treść art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony PRL, w brzmieniu nadanym temu przepisowi od dnia 1 stycznia 1975 r. W brzmieniu pierwotnym art. 108 ust. 1 ustawy stanowił mianowicie, iż okres odbytej zasadniczej
lub okresowej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem
do służby, albo w tej samej gałęzi pracy. W brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1975 r. przepis ten brzmiał natomiast w następujący sposób: „Czas odbywania zasadniczej
lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął
on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby. Jak zatem trafnie wywodzi apelujący, po 31 grudnia 1974 r. treść omawianego przepisu nie uległa zmianie, która uzasadniałaby pogląd o różnicowaniu – w kontekście kwalifikowania do stażu pracy w warunkach szczególnych – okresu służby wojskowej wykonywanej przed i po dniu 31 grudnia 1974 r.

Powyższe rozważania nakazują wliczyć ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych również kwestionowany przez pozwanego okres odbywania służby wojskowej od dnia 1 stycznia 1975 r. do dnia 14 października 1975 r. tj. 9 miesięcy i 14 dni.

W. P. wykonywał pracę w warunkach szczególnych również od dnia
8 lipca 1985 r. do 31 stycznia 1988 r., kiedy to był zatrudniony w (...) Stoczni (...) na stanowisku ślusarza okrętowego ( vide: świadectwo wykonywania pracy
w warunkach szczególnych z dnia 7 listopada 2006 r. - k. 9 akt emerytalnych; zwykłe świadectwo pracy z dnia 31 stycznia 1988 r. – k. 7 akt kapitału początkowego; zeznania świadków R. M. i S. N. – protokół elektroniczny – k. 87 akt sprawy). Stanowisko to wymienione zostało w wykazie A stanowiącym załącznik
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. – Dział III, pkt 90 oraz w wykazie stanowiącym załącznik Nr 1 do zarządzenia nr 64 Ministra Komunikacji z dnia 29 czerwca 1983 r. – Dział III, pkt 90, ppkt 15. Fakt, iż pracodawca w świadectwie wykonywania pracy
w warunkach szczególnych z dnia 7 listopada 2006 r. wskazał błędnie na pkt 16 (zamiast
pkt 90), działu III, załącznika nr 1 do ww. zarządzenia stanowi ewidentną omyłkę pisarską
i nie powinien prowadzić do kwestionowania treści przedmiotowego dokumentu.

Skoro zatem ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał
w spornym okresie prace ślusarza okrętowego bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach,
to okres ten, wynoszący 2 lata, 6 miesięcy i 24 dni podlega zaliczeniu do stażu pracy
w warunkach szczególnych.

Doliczenie do uznanego przez pozwany organ rentowy okresu pracy w warunkach szczególnych wynoszącego 11 lat, 11 miesięcy i 25 dni wyżej omówionych okresów wynoszących odpowiednio 9 miesięcy i 14 dni oraz 2 lata, 6 miesięcy i 14 dni powoduje uznanie, iż W. P. posiada okres pracy w warunkach szczególnych wynoszący
15 lat, 3 miesiące i 23 dni.

Skoro zatem ubezpieczony legitymuje się wszystkimi przesłankami warunkującymi przyznanie mu prawa do emerytury na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok na podstawie
art. 386 1 k.p.c. i przyznał W. P. prawo do emerytury od dnia 1 maja 2014 r., jak w pkt 1 sentencji wyroku.

W pkt 2 sentencji wyroku Sąd odwoławczy nie stwierdził odpowiedzialności (...) Oddział w G. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. la ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej
do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r., sygn. akt I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308). Wydanie jednak błędnej decyzji w sytuacji, gdy organ rentowy nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciążeniem organu odpowiedzialnością z tego tytułu. Skoro zatem w niniejszej sprawie do ustalenia prawa wnioskodawcy do emerytury doszło dopiero na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania sądowego, w tym na podstawie zeznań świadków, niedopuszczalnych w postępowaniu
przed organem rentowym, oraz dowodów z dokumentów dopuszczonych przed Sąd Apelacyjny na podstawie art. 382 k.p.c., Sąd odwoławczy nie znalazł podstaw
do stwierdzenia odpowiedzialności pozwanego organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

W pkt 3 sentencji Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. na rzecz W. P. kwotę 210,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje, działając na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 6 pkt 1 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) w zw. z art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.).

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Jerzy Andrzejewski