Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 listopada 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Jerzy Andrzejewski
Sędziowie:	SSA Barbara Mazur SSA Maciej Piankowski (spr.)
Protokolant:	stażysta Agnieszka Makowska

po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2014 r. w Gdańsku

sprawy B. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do renty rodzinnej

na skutek apelacji B. W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 stycznia 2014 r., sygn. akt VI U 943/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok i przyznaje ubezpieczonej B. W. prawo do renty rodzinnej po zmarłym M. W. od dnia 13grudnia 2012 r.

2.  stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sygn. akt III AUa 412/14

UZASADNIENIE

Ubezpieczona B. W. odwołała się od decyzji pozwanego organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 28.01.2013 r., którą odmówiono jej prawa do renty rodzinnej po zmarłym w dniu (...) mężu M. W., gdyż zmarły nie spełniał wszystkich przesłanek wymaganych do uzyskania świadczenia rentowego - w 10-leciu przed zgonem nie uwodnił wymaganego pięcioletniego okresu ubezpieczenia. Organ rentowy ustalił, że w 10-leciu od 14.12.2002 r. do 13.12.2012 r., tj. na dzień zgonu, M. W. udowodnił okres zatrudnienia 2 lata, 11 miesięcy i 8 dni. Za udowodnione organ rentowy uznał okresy: od 11.11.000 r. do 10.11.2001 r., od 26.05.2008 r. do 31.10.2008 r., od 23.02.2009 r. do 14.08.2009 r., od 18.08.2009 r. do 30.09.2009 r., od 09.10.2009 r. do 08.10.2010 r., od 02.11.2010 r. do 05.09.2011 r.

Kwestionując powyższą decyzję ubezpieczona twierdziła, że jej mąż zaczął chorować już od 2008 r., często przebywał w szpitalach, a kiedy choroba się pogłębiła nie mógł już podjąć pracy.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i przytoczył argumenty zawarte w uzasadnieniu decyzji, a ponadto podał, że okres zatrudnienia zmarłego wynosi ogółem 26 lat, 5 miesięcy i 23 dni.

Następnie organ rentowy podał, że lekarz orzecznik ZUS ustalił, że zmarły był całkowicie niezdolny do pracy, a niezdolność powstała 19.10.2011 r. i dlatego wymagany 5 letni okres ubezpieczenia powinien przypadać na 10-lecie od 20.10.2011 r. do 19.10.2011 r. i w tym okresie zmarły posiada 2 lata, 11 miesięcy i 8 dni okresów ubezpieczenia. Ubezpieczona nie złożyła sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika. Organ rentowy decyzją z dnia 10.05.2013 r. odmówił ubezpieczonej prawa do renty rodzinnej.

Wyrokiem z dnia 23.01.2014 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

W dniu 28.12.2012 r. ubezpieczona złożyła wniosek o przyznanie prawa do renty rodzinnej po zmarłym w dniu (...) mężu.

Zaskarżoną decyzją pozwany odmówił ubezpieczonej prawa do renty rodzinnej, bowiem zmarły w dziesięcioleciu przed datą zgonu nie legitymował się pięcioletnim okresem ubezpieczenia.

Zmarły został uznany orzeczeniem wydanym przez lekarza orzecznika ZUS za całkowicie niezdolnego do pracy, niezdolność ta powstała 19.10.2011 r. W dziesięcioleciu przed tą datą udowodnione zostały okresy ubezpieczenia w wymiarze 2 lat, 11 miesięcy i 8 dni. Na podstawie przedłożonych dokumentów ustalono ogólny staż pracy zmarłego na 26 lat, 5 miesięcy i 23 dni.

Celem weryfikacji daty powstania niezdolności do pracy M. W. powołany został zespół biegłych sądowych.

Biegli nie podzielili wniosków lekarza orzecznika i na podstawie dokumentacji ustalili datę całkowitej niezdolności do pracy na 15.10.2009 r. Wówczas wpisano do kartoteki w poradni wyniki badania spirometrycznego. Od tego czasu stan zdrowia M. W. systematycznie się pogarszał aż do zgonu.

Nie było możliwe stwierdzić czy wcześniej i od kiedy istniała częściowa niezdolność do pracy z powodu braku dokumentacji.

Przy przyjęciu daty 15.10.2009 r. udokumentowany został staż pracy na 2 lata, 9 miesięcy i 14 dni.

Sąd Okręgowy podał, że zgodnie z art. 65 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, iż osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Renta rodzinna stanowi więc pochodną emerytury, bądź renty z tytułu niezdolności do pracy zmarłego.

Nie istnieje możliwość nabycia prawa do renty rodzinnej po pracowniku, który w chwili śmierci nie spełniał warunków wymaganych do uzyskania emerytury lub renty inwalidzkiej.

Podstawą przyznania prawa do renty jest ustalenie, że osoba dochodząca tego świadczenia jest całkowicie lub częściowo niezdolna do pracy, a po przesądzeniu tej przesłanki, czy posiada ona wymagany okres zatrudnienia i czy niezdolność do pracy powstała w odpowiednim okresie. Zgodnie bowiem z art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki: jest niezdolny do pracy; ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy; niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-3, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Na podstawie art. 58 w/w ustawy, warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. Okres ten powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej. Przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Od dnia 23.09.2011 r. obowiązuje ustawa z dnia 28.07.2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. nr 187, poz. 1112). Uregulowała ona w art. 58 ust. 4, iż ubezpieczeni całkowicie niezdolni do pracy, których okres składkowy w przypadku mężczyzn wynosi 30 lat , a w przypadku kobiet 25 lat nie muszą legitymować się wymaganym pięcioletnim okresem ubezpieczenia w ostatnim dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku.

Jak wykazało przeprowadzone postępowanie dowodowe zmarły w chwili śmierci nie spełniał wszystkich wymaganych przesłanek do przyznania mu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Dokumentacja lekarska pozwalała na ustalenie daty całkowitej niezdolności do pracy na 15.10.2009 r.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że gdy przyznanie renty inwalidzkiej uzależnione jest od wstecznego ustalenia inwalidztwa powinno to nastąpić na podstawie dokumentacji lekarskiej z okresu, w którym inwalidztwo mogło powstać (wyroki z 06.12.1996 r., II UKN 31/96, OSNAPiUS 1997 r., nr 14, poz. 259; z dnia 24.01.1996 r., II URN 59/95, OSNAPiUS 1996 r., nr 13, poz. 190; z 08.11.1995 r., II URN 40/95, OSNAPiUS 1996 r., nr 11, poz. 159; z 25.01.2000 r., II UKN 339/99, OSNP 2001/11/396).

Jak stwierdził zespół biegłych sądowych do przyjęcia jak najwcześniejszej daty powstania u zmarłego całkowitej niezdolności do pracy pozwala wpis do kartoteki z Poradni z dnia 15.10.2009 r. i wskazali na brak dokumentacji świadczącej o chociażby częściowej niezdolności w okresie wcześniejszym.

Sąd Okręgowy wskazał, że brak było podstaw do prowadzenia dalszego postępowania dowodowego, skoro odwołująca nie przedstawiła żadnych dowodów, które podważyłyby moc wydanej opinii. Brak przesłanek do nabycia prawa do renty wynika także i z tego faktu, że M. W. wielokrotnie bezskutecznie starał się o uzyskanie prawa do tego świadczenia.

Skoro M. W. nie spełniał warunków do uzyskania renty - nie miał ogólnego stażu 30 lat, a w dziesięcioleciu przed ustaleniem całkowitej niezdolności do pracy udokumentowano 2 lata, 9 miesięcy i 14 dni, odwołująca nie nabywa prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu. Podnoszone przez odwołująca argumenty dotyczące trudności w znalezieniu pracy, wiek i sytuacja finansowa nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem istotne było wykazanie w postępowaniu istnienia ustawowych przesłanek do nabycia renty rodzinnej, wymienionych powyżej.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiodła ubezpieczona B. W., która zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w całości i wniosła o jego zmianę i przyznanie jej prawa do renty rodzinnej.

Uzasadniając apelację ubezpieczona podała, że jej zmarły mąż został uznany orzeczeniem wydanym przez lekarza orzecznika ZUS za całkowicie niezdolnego do pracy od 19.10.2011 r., czyli po wejściu ustawy z 28.07.2011 r., natomiast w toku toczącej się sprawy biegli sądowi na podstawie dokumentacji ocenili datę całkowitej niezdolności na dzień 15.10.2009 r. Takie błędne (różnica 2 lat) wydane przez orzecznika ZUS orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy (przy dwukrotnym odwołaniu przez męża od decyzji o przyznaniu renty) w tym okresie miały wpływ na nie przyznanie renty zmarłemu jak i również w obecnej toczącej się sprawie. We wniosku Sądu Okręgowego jako dowód apelująca przedstawiła kserokopię dokumentów, w których określony został stopień niepełnosprawności i wskazano od kiedy istniała częściowa i całkowita niezdolność do pracy; zgodnie z tym niepełnosprawność istnieje od czerwca 1997 r. i 2003 r., ponieważ orzeczono, że ma charakter trwały i wydaje się go na stałe. W zaświadczeniu lekarskim z dnia 15.07.2011 r. lekarz wskazuje, że od 20 lat mąż leczy się z powodu POCHP; ma charakter przewlekły i postępujący. Biorąc pod uwagę powyższe argumenty, zmarły nie pracował, ponieważ nie mógł. Okoliczność, że nie miał prawa do świadczenia nie oznacza, że był zdolny do pracy. Niezdolność do pracy wynika przede wszystkim z orzeczenia ZUS z 02.12.2003 r. i 27.03.2012 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w oparciu o przeprowadzone postępowanie dowodowe (opinię biegłych lekarzy sądowych internisty-reumatologa, chirurga oraz pulmonologa z dnia 01.10.2013 r. – k. 30-31) ustalił, że zmarły M. W. od dnia 15.10.2009 r. był osobą całkowicie niezdolną do pracy i niezdolność ta trwała aż do dnia jego śmierci. Przyjęta przez biegłych data powstania całkowitej niezdolności do pracy znajduje oparcie we wpisie do kartoteki w poradni (k. 7), gdzie w badaniu spirometrycznym ustalono FEV1 = 33% ciężką postać POCHP i od tej daty stan zdrowia ubezpieczonego systematycznie się pogarszał aż do zgonu w dniu 13.12.2012 r. z powodu niewydolności oddechowej w przebiegu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.

Podkreślenia wymaga, że organ rentowy w piśmie z dnia 04.11.2013 r. oświadczył, że nie wnosi zastrzeżeń do opinii biegłych lekarzy sądowych (k. 44).

Ponadto nie miała znaczenia okoliczność, że M. W. bezskutecznie występował poprzednio o ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Obecnie przedmiotem sporu było ustalenie prawa do renty rodzinnej. Nie zachodzi przeszkoda w postaci powagi rzeczy osądzonej, gdyż nie ma tożsamości zarówno w zakresie przedmiotu sporu oraz stron występujących w niniejszym postępowaniu i postępowaniu wcześniej zakończonym prawomocnym wyrokiem sądu.

W zestawieniu okresów składkowych i nieskładkowych sporządzonym przez organ rentowy (na k. 170 akt ZUS dotyczących M. W.) organ rentowy ustalił, że zmarły posiał okresy składkowe w wymiarze 26 lat, 1 miesiąca i 15 dni oraz okresy nieskładkowe w wymiarze 4 miesięcy i 8, zaś łącznie okresy te obejmowały 26 lat, 5 miesięcy i 23 dni.

Analiza zestawienia okresów składkowych i nieskładkowych wynikająca dokumentów w postaci świadectw pracy oraz zaświadczeń zawartych w aktach rentowych M. W. pozwalała stwierdzić, że zestawienie organu rentowego było sporządzone prawidłowo.

Uwzględniając, że M. W. był osobą całkowicie niezdolną do pracy od dnia 15.10.2009 r. konieczne było ustalenie okresu składkowego i nieskładkowego na ten właśnie dzień. Zatem od okresu 26 lat, 5 miesięcy i 23 dni należało odjąć okres przypadający po dniu 15.10.2009 r., czyli jedynie okres ubezpieczenia od dnia 02.11.2010 r. do dnia 05.11.2011 r. (10 miesięcy i 3 dni).

Oznacza to, że na dzień powstania całkowitej niezdolności do pracy M. W. posiadał okres składkowy i nieskładkowy w łącznym wymiarze 25 lat, 7 miesięcy i 20 dni.

Zgodnie z art. 65 cyt. ustawy, renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy, przy ustalaniu uprawnień do renty rodzinnej po osobie, która w chwili śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, oceny spełnienia przez nią warunków wymaganych do uzyskania jednego z tych świadczeń, dokonuje się według stanu prawnego obowiązującego w dacie jej śmierci.

Trzeba w związku z tym uznać, że obowiązujący od dnia 23.09.2011 r. przepis art. 58 ust. 4 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, nie ma zastosowania przy badaniu uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy osoby zmarłej przed tym dniem, dokonywanej dla potrzeb ustalenia uprawnień do renty rodzinnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.11.2013 r., I UK 171/13).

Przy ocenie prawa do renty rodzinnej przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy (art. 65 ust. 2 ustawy). Wynika z tego, że w przypadku rozważania spełnienia przesłanek do przyznania prawa do renty rodzinnej, zmarłego ubezpieczonego traktuje się tak jak osobę całkowicie niezdolną do pracy, stąd przy wykładni art. 65 w związku z art. 57 i 58 ustawy o emeryturach i rentach z FUS należy uwzględnić stanowisko wyrażone w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2006 r., I UZP 5/05 (OSNP 2006, nr 19-20, poz. 305), w której stwierdzono, że renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący, co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny, bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 tej ustawy pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Innymi słowy warunku zawartego w art. 57 ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący, co najmniej 25 lat dla mężczyzny, jeżeli jest on całkowicie niezdolny do pracy. Takie też stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14.01.2014 r., II UK 222/13 (LEX nr 1424851).

W ocenie Sądu Apelacyjnego zebrany materiał dowodowy pozwalał na ustalenie, że zmarły spełnił warunek wykazania 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych na dzień powstania całkowitej niezdolności do pracy. Nie ma przy tym znaczenia, że zmarły nie miał ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Decyzja w tym zakresie miałaby charakter jedynie deklaratoryjny.

Bezsporne jest, że ubezpieczona spełniła wszystkie pozostałe warunki nabycia prawa do renty rodzinnej (art. 70 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Ubezpieczona wniosek o rentę rodzinną złożyła w dniu 28.12.2012 r.

Zgodnie z art. 129 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w razie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną w miesiącu przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego, rentę rodzinną wypłaca się od dnia śmierci, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków rodziny.

Uwzględniając powyższą zasadę należało przyjąć, że ubezpieczona nabyła prawo do wypłaty renty rodzinnej od dnia 13.12.2012 r.

Biegli lekarze sądowi ustalili, że zmarły pozostawał całkowicie niezdolny do pracy od dnia 15.10.2009 r. w oparciu o badanie spirometryczne będące w dokumentacji lekarskiej ZUS, którą dysponowali także lekarze orzecznicy ZUS. Biegli nie dysponowali materiałem dowodowym innym niż tylko ten, którym dysponował także organ rentowy przed wydaniem zaskarżonej decyzji.

Zgodnie z art. 118 ust 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS w razie ustalenia prawa do świadczenia orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

W niniejszej sprawie organ rentowy ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i przyznał ubezpieczonej prawo do renty rodzinnej od dnia 13.12.2012 r. (pkt 1) oraz stwierdził odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2).