Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 listopada 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Jerzy Andrzejewski
Sędziowie:	SSA Barbara Mazur (spr.) SSA Alicja Podlewska
Protokolant:	stażysta Agnieszka Makowska

po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2015 r. w Gdańsku

sprawy H. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji H. T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 marca 2015 r., sygn. akt VII U 2362/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od ubezpieczonej H. T. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 180,00 (sto osiemdziesiąt 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

SSA Alicja Podlewska SSA Jerzy Andrzejewski SSA Barbara Mazur

Sygn. akt III AUa 953/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 października 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., powołując się na przepisy: art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) oraz art. 84 ust. 1, 9 i 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.), zobowiązał H. T. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 01 sierpnia 2014 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r. w kwocie 1.250,94 zł z tytułu renty po zmarłej C. M..

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła H. T. kwestionując przyjęcie w postępowaniu administracyjnym w niniejszej sprawie, że nienależnie pobrała świadczenie rentowe po zmarłej matce C. M..

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 05 marca 2015 r. w sprawie VII U 2362/14 Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

1.  oddalił odwołanie,

2.  zasądził od wnioskodawczyni na rzecz organu rentowego kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

C. M. była uprawniona do renty w kwocie 1.250,94 zł, którą Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazywał na jej rachunek bankowy nr (...) 0000 0002 2690 (...) prowadzony przez Bank (...).

Dnia 09 sierpnia 2014 r. C. M. zmarła. Po śmierci emerytki na jej rachunek w przedmiotowym Banku Zakład Ubezpieczeń Społecznych wpłacił kwotę 1.250,94 zł tytułem renty za sierpień 2014 r.

W okresie od dnia 14 sierpnia 2014 r. do dnia 19 sierpnia 2014 r. H. T., będąca córką zmarłej, przelała z konta zmarłej wszystkie pieniądze, które następnie wydatkowano na pogrzeb zmarłej i zaległe podatki, resztę dzieląc między wszystkie dzieci zmarłej C. M..

W dniu 19 sierpnia 2014 r. H. T. wystąpiła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wypłatę zasiłku pogrzebowego po zmarłej C. M.. Wówczas też Zakład Ubezpieczeń Społecznych zwrócił się do Banku o zwrot nienależnego świadczenia za sierpień 2014 r.

Po uzyskaniu informacji, że środki zostały przelane na inne konto przez upoważnioną do tego H. T., Zakład Ubezpieczeń Społecznych wezwał skarżącą do złożenia wniosku o wypłatę niezrealizowanego świadczenia rentowego po zmarłej C. M.. H. T. odmówiła złożenia dokumentu.

Decyzją z dnia 16 października 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobowiązał H. T. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 01 sierpnia 2014 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r. w kwocie 1.250,94 zł z tytułu renty po zmarłej C. M..

Sąd Okręgowy wskazał, że stan faktyczny w sprawie był między stronami bezsporny, nadto znalazł potwierdzenie w dokumentacji zgromadzonej w aktach rentowych zmarłej C. M.. Sąd ten zważył, że spór między stronami sprowadzał się w zasadzie jedynie do oceny prawnej zaistniałych okoliczności faktycznych.

Zdaniem organu rentowego świadczenie wypłacone na konto C. M. było świadczeniem nienależnym w myśl art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.), gdyż zostało wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia. Zgodnie bowiem z art. 101 ustawy emerytalnej prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej. C. M. zaś w momencie wypłaty świadczenia już nie żyła. Wprawdzie H. T. jako córce zmarłej przysługiwało świadczenie za sierpień 2014 r., ale tylko jako niezrealizowane świadczenie po zmarłej, którego wypłata uzależniona była od złożenia odpowiedniego wniosku.

Przeciwny pogląd prezentowała skarżąca, która podnosiła, że będąc upoważniona do rachunku bankowego matki, miało prawo dysponować zgromadzonymi tam środkami nawet po śmierci C. M.. Skarżąca nie widziała potrzeby składania wniosku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wypłatę niezrealizowanego świadczenia, podczas gdy te środki już wydatkowała; nadto świadczenie to było jej należne.

Sąd I instancji podzielił stanowisko organu rentowego wskazując, że prezentowana przez ten organ argumentacja znajduje uzasadnienie w obowiązujących przepisach prawa.

Zgodnie bowiem z art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej osoba, która nienależnie pobrała świadczenia jest zobowiązana do ich zwrotu.

Natomiast w myśl art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej za nienależnie pobrane świadczenia uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, a także w myśl ust. 3 świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji. Z kolei w art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej wskazano, że prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy Sąd Okręgowy stwierdził, że świadczenie w wysokości 1.250,94 zł pobrane przez skarżącą było świadczeniem nienależnym, ponieważ z dniem śmierci C. M. jej prawo do renty ustało. Organ rentowy nadal wypłacał świadczenie, gdyż nie miał informacji odnośnie śmierci uprawnionej. Jak bowiem wynika z akt sprawy Zakład Ubezpieczeń Społecznych wiadomość o śmierci uprawnionej powziął dopiero z dniem 19 sierpnia 2014 r., kiedy to skarżąca wystąpiła o zasiłek pogrzebowy.

Sąd ten zważył, że wprawdzie słusznie podnosi skarżąca, iż w razie śmierci osoby uprawnionej świadczenie jej należne za miesiąc, w którym nastąpił zgon, przysługuje jej jako córce zmarłej, lecz wypłata przedmiotowego świadczenia nastąpić może dopiero po złożeniu przez uprawnioną wniosku o wypłatę niezrealizowanego świadczenia do organu rentowego. Taka regulacja podyktowana jest potrzebą skoordynowania systemu rentowego z systemem podatkowym. Wypłacona bowiem córce renta po zmarłej ubezpieczonej stanowi dla niej przychód z praw majątkowych. W związku z taką kwalifikacją wypłaconego świadczenia, na organie rentowym jako płatniku ciąży obowiązek wystawienia odpowiedniego formularza PIT z tytułu osiągnięcia dochodu z praw majątkowych. Z tych powodów organ rentowy zasadnie wezwał skarżącą do złożenia stosownego wniosku.

W ocenie Sądu I instancji (...) T. nie składając wniosku o wypłatę niezrealizowanego świadczenia nie uzyskała statusu osoby uprawnionej do otrzymania świadczenia, a zatem pobrała to świadczenie z rachunku bankowego zmarłej matki nienależnie.

W tych okolicznościach Sąd ten uznał, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych, działając na podstawie przepisu art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej, był uprawniony do żądania zwrotu świadczenia.

W konkluzji, z wyżej przytoczonych względów uznając odwołanie za bezzasadne, na mocy art. 477 (14) § 1 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami, Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach postępowania, na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.), Sąd ten orzekł jak w pkt 2 sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła H. T. zaskarżając ten wyrok w całości i zarzucając mu:

1) naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie „art. 183 ustawy o Ubezpieczeniu Społecznym”.

2) sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału przez przyjęcie, że odwołująca przelała z konta zmarłej wszystkie pieniądze.

W uzasadnieniu apelacji skarżąca dokonała streszczenia postępowania sądowego-pierwszoinstancyjnego w niniejszej sprawie oraz zakwestionowała przyjęcie przez Sąd I instancji, że w okresie od dnia 14 sierpnia 2014 r. do dnia 19 sierpnia 2014 r. przelała z konta zmarłej matki C. M. wszystkie pieniądze wskazując, że brak jest dokumentów potwierdzających ten fakt. Apelująca podniosła, że nie znała kodów dostępu do konta internetowego matki i tylko jeden raz po jej śmierci dokonała wypłaty z tego konta w oddziale banku.

Skarżąca zaznaczyła, że Sąd Okręgowy pominął, iż M. T. na posiedzeniu w dniu 19 lutego 2015 r. podał m.in., że posiadał pisemne upoważnienie od C. M. do prowadzenia jej rachunku i dokonywania przelewów internetowych, a tym samym rozdysponowania na 7 dzieci pozostałej masy spadkowej, co też uczynił. Z rachunku zmarłej matki do każdego ze spadkobierców przelał po 16.000 zł. Kwota dokonanych przez niego dyspozycji nie przekroczyła kwoty jaka pozostała po C. M. na jej koncie na dzień 10 marca 2014 r. Ponadto przekazał informację, że po dniu 09 sierpnia 2014 roku z konta C. M. dokonywano kilkakrotnie wypłat przy pomocy karty bankomatowej - karty tej nie posiadała H. T. i nie wie, kto tego dokonywał.

Na potwierdzenie swojego stanowiska H. T. załączyła do apelacji kopię wskazanego wyżej upoważnienia udzielonego przez jej matkę M. T..

Uzasadniając zgłoszenie w postępowaniu apelacyjnym wniosku o wystąpienie do Banku (...) o udostępnienie historii rachunku C. M. od dnia 10 sierpnia 2014 r. do chwili zamknięcia tego rachunku apelująca wskazała, że była przekonana, iż ZUS odpowiadając na dwukrotne wezwanie do podania terminu podjęcia nienależnego świadczenia, uzyska od banku dane z wyciągu historii konta (bank odmówił odwołującej wydania historii operacji na koncie zmarłej matki).

Odwołująca z treścią pisma ZUS, które mimo wszystko nie zawierało odpowiedzi na stawiane pytanie, a zostało dostarczone pełnomocnikowi na rozprawie w dniu 19 lutego zapoznała się dopiero w terminie późniejszym czyli już po zamknięciu rozprawy.

W konkluzji apelacji skarżąca wnosiła o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w całości oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej kosztów procesu według norm przepisanych, ewentualnie

2) uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia - przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego,

3) udostępnienie stenogramu z tego co podał jej pełnomocnik przed Sądem Okręgowym w dniu 19 lutego 2014 r.,

4) wystąpienie do Banku (...) o udostępnienie historii rachunku C. M. od dnia 10 sierpnia 2014 r. do chwili zamknięcia tego rachunku.

Pismem procesowym z dnia 23 kwietnia 2015 r., w uzupełnieniu braków formalnych apelacji, H. T. podała kwotę 1.250,94 zł jako wartość przedmiotu zaskarżenia.

Pismem procesowym z dnia 07 maja 2015 r., w odpowiedzi na apelację H. T., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od ubezpieczonej na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych (mając na uwadze wartość przedmiotu sporu).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja H. T. nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ nie zawiera zarzutów skutkujących uchyleniem lub zmianą wyroku Sądu I instancji.

Z apelacji tej wynika zarzut naruszenia poczynienia w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych sprzecznych ze zgromadzonym w tej sprawie materiałem dowodowym.

Skuteczne postawienie zarzutu sprzeczności istotnych ustaleń ze zgromadzonymi dowodami lub naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, lub nie uwzględnił wszystkich przeprowadzonych w sprawie dowodów, jedynie to bowiem może być przeciwstawione uprawnieniu do dokonywania swobodnej oceny dowodów (por. wyrok S.N. z dnia 13 października 2004 r., III CK 245/04, LEX nr 174185).

W ocenie Sądu II instancji apelująca nie zdołała wykazać wadliwości rozumowania Sądu Okręgowego z punktu widzenia zaprezentowanych powyżej kryteriów.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela ustalenia faktyczne poczynione w postępowaniu sądowym-pierwszoinstancyjnym i przyjmuje je za własne, a zatem nie zachodzi potrzeba ich powtarzania w tym uzasadnieniu (por. wyrok S.N. z dnia 11 czerwca 1999 r., II CKN 391/98, LEX nr 523662).

Odnosząc się do wniosku apelującej o dopuszczenie dowodu z zapisu obrazu i dźwięku posiedzenia w sprawie VII U 2362/14 w dniu 19 lutego 2015 r. Sąd ten stwierdza, że jest on zbędny, ponieważ zgodnie z art. 382 k.p.c. sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.

W odniesieniu natomiast do pozostałych, zgłoszonych w apelacji, wniosków dowodowych wskazuje zaś, że już w toku postępowania sądowego-pierwszoinstancyjnego w niniejszej sprawie H. T. mogła i powinna była powołać te dowody i już wówczas wynikła potrzeba powołania się na nie.

W związku z powyższym, kierując się zasadą koncentracji materiału dowodowego w tym postępowaniu, postanowieniem z dnia 17 listopada 2015 r. w sprawie III AUa 953/15, na mocy art. 381 k.p.c., Sąd II instancji oddalił zawarte w apelacji wnioski dowodowe (k. 66 akt sprawy 00:06:45).

Spór w przedmiotowej sprawie koncentruje się na kwestii, czy zachodzi podstawa prawna z art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., nazywanej dalej ustawą emerytalną) do żądania zwrotu od H. T. kwoty pobranej tytułem renty przysługującej jej matce C. M. za miesiąc sierpień 2014 r., a w szczególności, czy świadczenie to stanowi nienależnie pobrane świadczenie, o którym mowa w art. 138 ust. 2 albo 3 ustawy emerytalnej.

W świetle przeprowadzonych w niniejszej sprawie dowodów, a w szczególności: pisma H. T. z dnia 30 września 2014 r. (k. 155 akt ZUS, k. 169 akt sprawy) i pisemnych wyjaśnień udzielonych przez Bank (...) S.A. w W. z dnia 10 września 2014 r. (k. 151 akt ZUS), to wnioskodawczyni była umocowana przez swoją matkę C. M. do dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na jej rachunku bankowym i po dniu jej śmierci dokonała wypłat z tego rachunku.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że zgodnie z art. 101 § 2 k.c. umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Zgromadzone w sprawie dowody wskazują, że z chwilą śmierci C. M., zgodnie z art. 101 § 2 k.c., wygasło udzielone przez nią H. T. pełnomocnictwo do dysponowania środkami pieniężnymi znajdującymi się na jej rachunku bankowym.

Tym samym dysponowanie przez wnioskodawczynię po dniu śmierci jej matki tymi środkami nie miało oparcia w udzielonym pełnomocnictwie, które wygasło.

Ponieważ renta została wypłacona za miesiąc, w którym C. M. zmarła, H. T. jako jej córka, mogła na podstawie art. 136 ust. 1 i 3 ustawy emerytalnej, w ciągu 12 miesięcy od dnia śmierci matki zgłosić do organu rentowego roszczenie o wypłatę tego świadczenia (byłoby to wówczas świadczenie jej należne jako niezrealizowane świadczenie), lecz nie skorzystała z powyższego prawa wskazując w piśmie z dnia 30 września 2014 r., że nie widzi podstaw do składania wniosku o to świadczenie (k. 155 akt ZUS, k. 169 akt sprawy).

W piśmie procesowym z dnia 06 listopada 2015 r., w wykonaniu zobowiązania nałożonego zarządzeniem przewodniczącego z dnia 29 października 2015 r. w sprawie III AUa 953/15, organ rentowy wyjaśnił, że dokonał przelewu środków pieniężnych tytułem świadczenia rentowego należnego C. M. za miesiąc sierpień 2014 r. w dniu 13 sierpnia 2014 r. (k. 63 akt sprawy).

Tymczasem dopiero w dniu wystąpienia przez wnioskodawczynię o wypłatę zasiłku pogrzebowego, tj. w dniu 19 sierpnia 2014 r. (k. 143-146 akt ZUS) organ ten dowiedział się o śmierci uprawnionej.

Zasadne jest zatem przyjęcie, że kwota należna jej tytułem świadczenia rentowego za sierpień 2014 r. została z przyczyn niezależnych od organu rentowego wypłacona osobie nieupoważnionej do odbioru tego świadczenia.

Podzielić w pełni należy stanowisko, zgodnie z którym pełnomocnictwo do odbioru emerytury wygasa – zgodnie z art. 101 § 2 k.c. – z chwilą śmierci mocodawcy. Pobranie po tej dacie przez osobę upoważnioną świadczenia przysługującego ubezpieczonemu stanowi świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu art. 138 ust. 3 w zw. z ust. 1 ustawy emerytalnej (por. wyrok S.A. w Katowicach, III AUa 484/09, LEX nr 1133936).

W konsekwencji zasadnie Sąd I instancji uznał, że kwota wypłacona H. T. tytułem świadczenia rentowego należnego C. M. za miesiąc sierpień 2014 roku stanowi nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej i stosownie do treści art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej wnioskodawczyni zobowiązana jest do jego zwrotu.

Reasumując powyższe rozważania stwierdzić należy, że Sąd ten dokonał prawidłowej, zgodnej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, oceny całego zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego.

Wobec powyższego, uznając apelację H. T. za bezzasadną, na mocy art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach procesu – kosztach zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym w niniejszej sprawie, na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 2 ust. 1 i 2, § 11 ust. 2 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.), Sąd ten orzekł jak w pkt 2 sentencji wyroku.