Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Ewa Giezek (spr.)
Sędziowie:	SA Dariusz Janiszewski SO del. Elżbieta Milewska-Czaja
Protokolant:	sekr. sądowy Justyna Pozarowczyk-Wardowska

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2015 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta (...)

przeciwko M. M. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 31 stycznia 2013 r. sygn. akt I C 215/12

I/ zmienia zaskarżony wyrok:

1)  w punkcie I (pierwszym) w ten sposób, że powództwo oddala;

2)  w punkcie III (trzecim) w ten sposób, że zasądza od powoda Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta (...) na rzecz pozwanej M. M. (1) kwotę 4.737 (cztery tysiące siedemset trzydzieści siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu przed Sądem pierwszej instancji;

3)  w punkcie IV (czwartym) w ten sposób, że uchyla zawarte w nim rozstrzygnięcie;

II/ oddala apelację powoda;

III/ zasądza od Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta (...) na rzecz pozwanej M. M. (1) kwotę 3.200 (trzy tysiące dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt: I ACa 650/13

UZASADNIENIE

Powód Skarb Państwa – Prezydent Miasta (...) wniósł przeciwko M. M. (1) powództwo o zapłatę kwoty 81.150 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 stycznia 2001 roku do dnia zapłaty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia.

Pozwana M. M. (1) w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości, podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia odszkodowawczego wskazując jednocześnie, że powoływanie się na przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stanowi obejście prawa.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 31 stycznia 2013r. Sąd Okręgowy w Gdańsku zasądził od pozwanej M. M. (1) na rzecz powoda Skarbu Państwa-Prezydenta Miasta (...) kwotę 81.150 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 28 lutego 2012 roku do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części, zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 3.720 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w sprawie oraz zasądził od pozwanej M. M. (1) na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 4.058 złotych, tytułem nieuiszczonych opłat sądowych, od których uiszczenia powód zwolniony był z mocy ustawy.

Uzasadniając to rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy ustalił, że M. W., matka pozwanej, posiadająca obywatelstwo polskie oraz amerykańskie, była współwłaścicielką ½ części w prawie własności nieruchomości położonej w (...) przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadził księgę wieczystą nr (...).

W dniu 6 października 1961 roku M. W. złożyła oświadczenie o zrzeczeniu się przysługującego jej udziału na rzecz Skarbu Państwa (na podstawie punktu 7 Protokołu z dnia 29 listopada 1960 roku stanowiącego załącznik do Układu zawartego pomiędzy Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej a Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dotyczącym roszczeń obywateli USA). Powyższe oświadczenie zawierało zastrzeżenie, iż zrzeczenie się nie wejdzie w życie do momentu, w którym rząd polski nie wypełni całkowicie swojego zobowiązania do zapłaty na rzecz rządu Stanów Zjednoczonych kwoty 40 mln dolarów.

Decyzją z 25 lipca 2000 roku Minister Finansów stwierdził przejście na rzecz Skarbu Państwa udziału ½ w prawie własności nieruchomości położonej w (...) przy ul. (...), objętej księgą wieczystą nr (...), stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 900 m ^{( 2)}, należącej do M. W.. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że M. W. zrzekła udziału w wysokości ½ w prawie własności nieruchomości położonej w (...) przy ul. (...) i przeniosła to prawo na rzecz Rządu Polskiego, w zamian za co otrzymała odszkodowanie od Komisji Stanów Zjednoczonych do spraw Uregulowania Roszczeń Zagranicznych.

Na skutek wniosku pozwanej oraz E. L. o wznowienie postępowania wydana została decyzja z dnia 16 maja 2001 roku, w której Minister Finansów stwierdził, iż decyzja z dnia 25 lipca 2000 roku została wydana z naruszeniem prawa, jednak odmówił jej uchylenia, ponieważ w wyniku ponownego rozpoznania sprawy zapadłaby decyzja o analogicznej treści. W wyniku rozpoznania wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy Minister Finansów decyzją z dnia 20 czerwca 2001 roku utrzymał w mocy swoją decyzję z dnia 16 maja 2001 roku Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 25 marca 2003 roku uchylił tę decyzję, a rozpoznając sprawę ponownie Minister Finansów decyzją z dnia 27 lipca 2005 roku utrzymał w mocy decyzję z dnia 16 maja 2001 roku. Wojewódzki Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 28 lutego 2006 roku oddalił skargę na decyzję z dnia 27 lipca 2005 roku. Wyrok powyższy został zaskarżony do NSA, który wyrokiem z dnia 22 maja 2007 roku oddalił skargę.

W dniu 3 sierpnia 2000 roku E. L. i M. M. (1) zawarły umowę ustanowienia odrębnej własności lokali, w której między innymi ustanowiły odrębną własność lokalu nr (...) w budynku położonym w (...) przy ul. (...). Dla lokalu została urządzona księga wieczysta nr (...) z wpisem własności na rzecz M. M. (1).

Umową z dnia 2 stycznia 2001 roku A. M. sprzedała R. M. lokal nr (...) w budynku położonym w (...) przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą nr (...) za cenę 162.300 zł.

W dniu 28 listopada 2006 roku Skarb Państwa – Prezydent Miasta (...) wniósł do Sądu Rejonowego w Gdyni powództwo przeciwko R. M. o ustalenie, że w dziale drugim księgi wieczystej nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Gdyni dla lokalu niemieszkalnego nr (...) znajdującego się w budynku położonym w (...) przy ul. (...) winien być wpisany jako właściciel ½ udziału w prawie własności Skarb Państwa.

Sprawa byłą prowadzona pierwotnie pod sygnaturą I C 1550/06. Postanowieniem z 3 kwietnia 2007 roku Sąd postanowił połączyć sprawę do wspólnego prowadzenia i rozpoznania ze sprawą I C 1229/06, przy czym postępowanie toczyło się dalej pod sygnaturą I C 1229/06.

Prawomocnym wyrokiem z 13 sierpnia 2007 roku Sąd Rejonowy w Gdyni w punkcie drugim oddalił powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej nr (...). Wyrokiem z 14 grudnia 2007 roku Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił apelację Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta (...) od wyroku z 13 sierpnia 2007 roku. Wyrokiem z 7 listopada 2008 roku Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta (...) od wyroku z 14 grudnia 2007 roku.

W dniu 2 lipca 2010 roku Skarb Państwa – Prezydent Miasta (...) złożył w Sądzie Rejonowym w Gdyni wniosek o zawezwanie do próby ugodowej z udziałem M. M. (1) w sprawie dotyczącej zapłaty kwoty 81.150 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 2 stycznia 2001 roku do dnia zapłaty w związku z bezpodstawnym wzbogaceniem powódki poprzez sprzedaż w dniu 2 stycznia 2001 roku lokalu nr (...) w budynku położonym w (...) przy ul. (...) w (...). W sprawie nie doszło do zawarcia ugody.

Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd pierwszej instancji zważył, że powództwo jest uzasadnione, a rozważając w pierwszej kolejności podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia roszczenia, ocenił, że skoro zgodnie z art. 414 k.c. przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie uchybiają przepisom o obowiązku naprawienia szkody, a w razie zbiegu roszczenia z tytułu czynu niedozwolonego z roszczeniem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia uprawnionemu służy wybór roszczenia, to skoro powód oparł swoje roszczenie na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu to zastosowanie mają ogólne terminy przedawnienia uregulowane w art. 117 i nast. k.c.

W związku z powyższym wierzytelność dochodzona niniejszym powództwem ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu. Jak wynika z umowy sprzedaży z 2 stycznia 2001 roku, w chwili jej zawierania cena za lokal została już uiszczona. Od tej daty pozwana powinna się więc liczyć z obowiązkiem zwrotu powodowi bezpodstawnego wzbogacenia. Należy jednak zauważyć, że bieg dziesięcioletniego terminu przedawnienia został przerwany wniesieniem w dniu 2 lipca 2010 roku wniosku o zawezwanie pozwanej do próby ugodowej. W związku z powyższym w ocenie Sądu Okręgowego zarzut przedawnienia roszczenia należało uznać za chybiony.

Przechodząc do merytorycznej oceny powództwa w pierwszej kolejności wskazał sąd orzekający, że chybione są zarzuty pozwanej w zakresie, w jakim podnosiła ona, że decyzja Ministra Finansów z 25 lipca 2000 roku przyznająca powodowi udział w prawie własności nieruchomości jest nieważna, zważywszy, ze sąd powszechny nie jest uprawniony do oceny prawidłowości decyzji ostatecznej administracyjnej i jest nią związany. W konsekwencji Sąd pierwszej instancji był zobowiązany przyjąć, że udział w prawie własności nieruchomości przeszedł na powoda.

Skoro zaś powodowi przysługiwał udział w prawie własności nieruchomości, wszystkie czynności dotyczące nieruchomości, które podjęli spadkobiercy M. W., należy uznać za nieważne, w tym umowę z 3 sierpnia 2001 roku o ustanowieniu odrębnej własności lokali i lokalu nr (...) znajdującego się w budynku położonym w (...) przy ul. (...). Skoro zatem pozwana bez podstawy prawnej uzyskała korzyść majątkową kosztem powodowego Skarbu Państwa., a nie ma możliwości wydania korzyści w naturze, zgodnie z art. 405 k.c. jest zobowiązana do zwrotu jej wartości.

W niniejszej sprawie bezpodstawne wzbogacenie wyraża się w cenie sprzedaży nieruchomości. Wartość wzbogacenia podlegająca zwrotowi ograniczona jest zaś do wysokości doznanego uszczerbku albo uzyskanej przez wzbogaconego korzyści. Skoro powodowi powinien przysługiwać udział w ½ części prawa własności nieruchomości przy ul. (...). Wielkość tego udziału – mimo nieważności ustanowienia jego odrębnej własności – na potrzeby rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie należałoby przenieść odpowiednio na wartość udziałów powoda w prawie własności lokalu nr (...), który pozwana zbyła na rzecz R. M.. W związku z powyższym wartość zubożenia powoda wynosi ½ części kwoty otrzymanej przez pozwaną tytułem ceny sprzedaży wskazanego lokal, tj. 81.130 zł.

O odsetkach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 k.c., mając jednocześnie na uwadze, że dopiero wytoczenie powództwa w niniejszej sprawie stanowiło wyraz żądania powoda zapłaty przez pozwaną spornej kwoty. Zgodnie więc z art. 455 k.c. uznał, że wezwanie pozwanej do zapłaty dochodzonej kwoty nastąpiło z datą doręczenia jej odpisu pozwu złożonego w przedmiotowym postępowaniu, tj. z dniem 27 lutego 2012 roku. Pozwana popadła zatem w opóźnienie z zapłatą kwoty od dnia następnego po doręczeniu wezwania, tj. od 28 lutego 2012 roku.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy w punkcie drugim wyroku oddalił powództwo w zakresie żądania odsetek od daty wcześniejszej niż 28 lutego 2012 roku.

O kosztach Sąd pierwszej instancji orzekł na zgodnie z zawartą w przepisie art. 98 k.p.c. regułą odpowiedzialności za wynik postępowania, w myśl której koszty te ponosi strona przegrywająca sprawę. Na koszty te składa się koszt zastępstwa procesowego w niniejszym postępowaniu w wysokości 3.600 zł ustalone na podstawie § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, nr 163, poz. 1349 ze zm.) oraz kwota 120 zł tytułem zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym przed Sądem Apelacyjnym, ustalona na podstawie § 12 ust. 2 pkt 2 ww. rozporządzenia.

Ponadto Sąd Okręgowy zważywszy, że powodowy Skarb Państwa był zwolniony z mocy ustawy z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych – co obejmowało opłatę od pozwu w kwocie 4.058 zł - w oparciu o art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. j. Dz. U. z 2010 r., nr 90, poz. 594 z późn. zm.) nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 4.058 zł.

Apelację od tego wyroku wywiodła pozwana, zaskarżając rozstrzygnięcie

w części, tj. w punkcie I, III i IV, zarzucając mu :

-

naruszenie prawa materialnego, w postaci art. 157 § 2 k.c. w zw. z art. 24 § 2

ustawy z dnia 12 listopada 1965 roku Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290), poprzez ich niewłaściwe niezastosowanie, polegające na błędnym przyjęciu, iż Skarb Państwa nabył udział 1/2 w prawie własności nieruchomości położonej w (...) przy ul. (...), podczas gdy w rzeczywistości do tego nabycia nie doszło ze względu na fakt, iż zrzeczenie się przedmiotowego udziału przez M. W. zostało dokonane pod warunkiem, a nie została następnie dokonana dodatkowa czynność rozporządzająca,

-

naruszenie prawa materialnego, w postaci art. 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim (Dz.U. z 2000 roku Nr 28, poz. 353, z późn. zm.), poprzez jego błędną wykładnię względnie niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, że obywatel polski może być równocześnie uznawany za obywatela innego państwa, co skutkowało błędnym przyjęciem przez Sąd I instancji, iż do M. W. miały zastosowanie postanowienia układu między Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki a Rządem Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z dnia 16 lipca 1960 roku, jak i przepisy ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 roku o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz.U. z 1968 roku Nr 12, poz. 65, z późn. zm.) dotyczące obywateli USA, pomimo że M. W. posiadała obywatelstwo polskie i z tej przyczyny nie mogła być uznawana za obywatela innego państwa.

Niezależnie od powyższego, zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

-

naruszenie prawa materialnego w postaci art. 409 k.c. w zw. z art. 355 § 1 k.c., poprzez jego błędną wykładnię względnie niewłaściwe zastosowanie, polegające na błędnym uznaniu, iż pozwana - od momentu zawarcia umowy sprzedaży lokalu nr (...), położonego w (...) przy ul. (...) z dnia 2 stycznia 2011 roku - obiektywnie powinna była liczyć się z obowiązkiem zwrotu korzyści uzyskanej przez nią z tytułu sprzedaży lokalu mieszkalnego nr (...) znajdującego się na tej nieruchomości.

Mając powyższe na uwadze, wniosła o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty sprawy, poprzez oddalenie powództwa w całości,

2)  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych,

ewentualnie o:

3)  uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w zaskarżonej części do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej, w tym o kosztach zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej jest uzasadniona, aczkolwiek z innych przyczyn niż wskazuje skarżąca.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny, niekwestionowany resztą w apelacji, stąd Sąd Apelacyjny podziela go i przyjmuje za własny, z uzupełnieniem o okoliczności zaistniałe po wydaniu zaskarżonego wyroku, które poddane ocenie prawnej ostatecznie legły u podstaw zmiany zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny ustalił, że wyrokiem z dnia 23 grudnia 2013r. w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta (...) przeciwko M. M. (1), E. L., D. P., C. P., H. K., W. T., A. K., R. M. i M. B. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, sygnatura akt I C 1227/06 Sąd Rejonowy w Gdyni nakazał Sądowi Rejonowemu w Gdyni zamknięcie księgi wieczystej KW (...),wykreślenie w dziale I księgi wieczystej KW (...) wpisu R. M. jako właściciela m.in. lokalu mieszkalnego nr (...) wyodrębnionego do księgi wieczystej KW (...), wpisanie w dziale II księgi wieczystej (...)jako współwłaścicieli nieruchomości wspólnej w częściach ułamkowych A. M., córki D. i M. w 319/1000 częściach oraz Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta (...) w 319/10000.

Na skutek apelacji pozwanej M. M. (1) Sąd Okręgowy w Gdańsku prawomocnym wyrokiem z dnia 29 stycznia 2015r. w sprawie III Ca 699/14 apelację oddalił (k. 403-422).

Wyrok Sądu Rejonowego jest więc wyrokiem prawomocnym i zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. jest orzeczeniem wiążącym Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie.

Oczywistym jest, że rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie powinno być spójne z prawomocnym orzeczeniem o uzgodnieniu treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Nie można bowiem jednocześnie przyjmować, że doszło do wyodrębnienia lokalu mieszkalnego nr (...), wskutek czego pozwana bez podstawy prawnej wzbogaciła się kosztem Skarbu Państwa oraz że umowa ta nie wywołała skutków prawnych i do wyodrębnienia lokalu nie doszło. Skoro w świetle prawomocnego orzeczenia w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym do ustanowienia lokalu mieszkalnego nr (...) nie doszło, to powód pozostaje współwłaścicielem nieruchomości także w części, którą utraciłby, gdyby wyodrębnienia lokalu doszło.

W konsekwencji powodowemu Skarbowi Państwa nie służy roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, jakie uzyskałaby pozwana, gdyby jej działania istotnie doprowadziły do skutecznego utracenia przez Skarb Państwa prawa współwłasności nieruchomości, w zakresie obejmującym lokal nr (...).

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 405 k.c. a contrario zmienił zaskarżony wyrok.

O kosztach postępowania przed sądami obu instancji orzeczono w myśl zasady odpowiedzialności za wynik sporu określonej w art. 98 k.p.c.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zaistniały podstawy do obciążenia tymi kosztami pozwanej, która ostatecznie spór wygrała, ani do zastosowania w okolicznościach sprawy art. 102 k.p.c. Skarb Państwa dysponował możliwością uzyskania pomocy prawnej i wywiedzenia powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej tak sformułowanego, by uzyskać pozytywne rozstrzygnięcie przed wytoczeniem niniejszej sprawy. Tym samym nie zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające nieobciążanie powoda kosztami postępowania poniesionymi przez pozwaną w obu instancjach.

Wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustalono na podstawie § 6 pkt 6 i § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, nr 163, poz. 1349 ze zm.)