Szczegóły orzeczenia II AKa 29/18 - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

II AKa 29/18 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny w Gdańsku z 2018-03-08

Tytuł:: Sąd Apelacyjny w Gdańsku z 2018-03-08
Data orzeczenia:: 8 marca 2018
Data publikacji:: 22 grudnia 2020
Data uprawomocnienia:: 8 marca 2018
Sygnatura:: II AKa 29/18
Sąd:: Sąd Apelacyjny w Gdańsku
Wydział:: II Wydział Karny
Przewodniczący:: Wojciech Andruszkiewicz
Sędziowie:: Dorota Rostankowska
Protokolant:: sekr. sądowy Katarzyna Bielska
Hasła tematyczne:: Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie
Podstawa prawna:: art. 437 § 1 kpk
Teza:: tezy: 1. (…) skoro bezspornym było, że skutki w postaci uszczerbku na wizerunku wnioskodawcy były następstwem prowadzonego przeciwko niemu postępowania karnego, to z logicznego punktu widzenia, były one również następstwem stosowanego tymczasowego aresztowania, będącego jednym z elementów tegoż postępowania. Co więcej, to niewątpliwie fakt aresztowania, zwłaszcza poprzedzonego, tak jak w niniejszej sprawie, porannym zatrzymaniem wnioskodawcy, jest najbardziej spektakularnym, sensacyjnym, a przez to „nośnym” medialnie, elementem prowadzonego postępowania, przez co ta właśnie okoliczność odpowiada w największym stopniu za zainteresowanie opinii publicznej sprawą, w tym za dość powszechne, choć jaskrawo niezgodne z zasadą domniemania niewinności, postrzeganie wnioskodawcy jako sprawcy poważnego przestępstwa. Prawidłowość ta dotyczy oczywiście, co do zasady, spraw podobnych do rozpoznawanej, a więc dotyczącej wniosku osoby o wysokim statusie społecznym, stosunkowo szeroko znanej i poważanej. 2. (…) odpowiedni charakter zadośćuczynienia w zakresie, w jakim zależy od relacji społeczno-ekonomicznych panujących w społeczeństwie, jest kryterium zmiennym, co oznacza, że wzrost parametrów świadczących o rozwoju gospodarczym kraju, w tym o wzroście zamożności społeczeństwa, musi przekładać się na generalną tendencję do zasądzania w podobnych sytuacjach faktycznych kwot wyższych, niż jeszcze kilka lat temu. Stąd też podjęta przez apelujących próba wykazania nadmiernego charakteru zadośćuczynienia poprzez porównanie do rozstrzygnięć w innych sprawach, nie mogła przynieść oczekiwanego przez nich rezultatu, zwłaszcza, że porównanie takie może być wyłącznie kryterium o charakterze pomocniczym w stosunku do ustaleń o stopniu krzywdy, będącym w każdym badanym przypadku kryterium podstawowym i najważniejszym. Sygn. akt II AKa 29/18 U z a s a d n i e n i e Sąd Okręgowy w Gdańsku rozpoznawał sprawę z wniosku pełnomocnika B. Formeli o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Pełnomocnik wniósł na zasadzie art. 552a § 1 k.p.k. o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy kwoty 96.000 zł. tytułem odszkodowania oraz kwoty 1.200.000 zł. tytułem zadośćuczynienia za szkody i doznane krzywdy wynikłe z wykonywania wobec B. Formeli w postępowaniu o sygn. akt IV K 115/13 Sądu Okręgowego w Gdańsku środka przymusu w postaci tymczasowego aresztowania w okresie od dnia 24.11.2000 r. do dnia 11.07.2001 r. wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty. Wyrokiem z dnia 11 października 2017 r., XI Ko 1390/15-O, Sąd Okręgowy w Gdańsku na podstawie art. 552a § 1 k.p.k. i art. 554 § 2 k.p.k. w zw. z art. 25 ust. 3 Ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r., poz. 437), orzekł: I. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy z tytułu wykonania środka przymusu w postaci tymczasowego aresztowania w sprawie IV K 115/13 Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 350.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się orzeczenia; II. w pozostałym zakresie wniosek o zadośćuczynienie oddalił; III. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy z tytułu wykonania środka przymusu w postaci tymczasowego aresztowania w sprawie IV K 115/13 Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 86.000 zł tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się orzeczenia; IV. w pozostałym zakresie wniosek o odszkodowanie oddalił; V. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy kwotę 672 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; VI. kosztami postępowania w sprawie obciążył Skarb Państwa. *** Apelacje od powyższego wyroku wnieśli prokurator Prokuratury Okręgowej w Gdańsku oraz pełnomocnik przedstawiciela Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego w Gdańsku. *** Prokurator zaskarżył wyrok w całości na niekorzyść wnioskodawcy, zarzucając:  obrazę przepisów postępowania (…) art. 322 k.p.c. poprzez zastosowanie tego przepisu w niniejszej sprawie, jakkolwiek nie zaistniały przesłanki przewidziane w jego dyspozycji, przyznając wnioskodawcy dodatkowo 30.000 zł. tytułem odszkodowania za leczenie wymienionego po opuszczeniu aresztu,  obrazę przepisów postępowania (…) art. 410 k.p.k. poprzez oparcie rozstrzygnięcia na niepełnym materiale dowodowym, polegającą na uznaniu, iż opinia sądowo-lekarska z zakresu diabetologii, opinia uzupełniająca z zakresu diabetologii doprowadziły do uznania przez Sąd I instancji, iż u wnioskodawcy schorzenie w postaci cukrzycy typu 2 powstało podczas pobytu w areszcie, podczas gdy rzeczone opinie nie wskazują jednoznacznie od kiedy wnioskodawca cierpi na to schorzenie,  błąd w ustaleniach faktycznych (…) polegający na przyjęciu (…) iż łącznie kwota 350.000 zł. stanowi kwotę odpowiednią do stopnia doznanych przez wnioskodawcę krzywd w związku z jego tymczasowym aresztowaniem, podczas gdy stopień i zakres naruszeń dóbr osobistych nie był tak dolegliwy i daleko idący w sferze osobistej, na skutek czego zasądzone zadośćuczynienie jest zbyt wysokie w kontekście doznanych krzywd oraz obecnych stosunków majątkowych społeczeństwa,  błąd w ustaleniach faktycznych (…) polegający na przyjęciu (…) że bezpośrednią przyczyną pojawienia się u wnioskodawcy schorzenia w postaci cukrzycy typu 2 było tymczasowe aresztowanie (…) podczas gdy z opinii sądowo-lekarskiej z zakresu diabetologii nie wynika, od kiedy wymieniony cierpi na to schorzenie. W związku z tymi zarzutami, apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania. *** Pełnomocnik Prezesa Sądu Okręgowego w Gdańsku zaskarżył wyrok w całości, zarzucając: 1. obrazę (…) art. 7 k.p.k. w zw. z art. 552a § 1 k.p.k. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny (…) materiału dowodowego prowadzącej do przyjęcia, że powszechna wiedza społeczna o toczącym się przeciwko wnioskodawcy postępowaniu karnym oraz znajomość tego faktu w jego miejscu zamieszkania, w środowisku zawodowym i biznesowym wynikające z doniesień medialnych na temat sprawy, mają wpływ na określenie wysokości zadośćuczynienia zasądzonego za doznaną (…) krzywdę, podczas gdy zgodnie z przyjętą wykładnią art. 552a § 1 k.p.k. odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa na gruncie przepisów k.p.k. ogranicza się tylko i wyłącznie do zadośćuczynienia za krzywdę będącą bezpośrednim skutkiem stosowania tymczasowego aresztowania, nie zaś toczącego się w sprawie postępowania, które niewątpliwie było tematem doniesień medialnych w sprawie oraz skutkowało infamią wnioskodawcy w środowisku sąsiedzkim i zawodowym, 2. obrazę (…) art. 366 § 1 k.p.k. i art. 7 k.p.k. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny (…) materiału dowodowego prowadzącej do przyjęcia, że pobyt w areszcie wnioskodawcy doprowadził do degradacji jego zdrowia fizycznego z uwagi na wystąpienie urazów kręgosłupa, o charakterze przemijającym, spowodowanych upadkiem z pryczy, ponadto na zwiększenie krzywdy doznanej przez wnioskodawcę, a co za tym idzie, miarkowanie wysokości zadośćuczynienia wpływ miał mieć lęk o właściwą opiekę medyczną w areszcie, podczas gdy z treści opinii biegłego sądowego z zakresu neurologii z dnia 12 maja 2016 r. wynika wprost, że to nie pobyt w areszcie wpłynął na pogorszenie stanu zdrowia wnioskodawcy, natomiast zdarzenie o charakterze wypadku, do którego mogło dojść przy każdej czynności i w każdym otoczeniu, ponadto jak wskazał biegły, leczenie wnioskodawcy nie różniło się od leczenia, któremu poddany byłby w warunkach wolnościowych, które okoliczności przedstawione przez biegłego sądowego Sąd I instancji całkowicie pominął, 3. obrazę (…) art. 7 k.p.k. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny (…) materiału dowodowego prowadzącej do przyjęcia, że wnioskodawca podlegał szczególnie intensywnemu leczeniu psychiatrycznemu po opuszczeniu aresztu, co miało wpływ na miarkowanie zasądzonego na jego rzecz odszkodowania, podczas gdy, zgodnie ze stanem faktycznym ustalonym w sprawie, Bolesław Formela ze 100 dni, które miał spędzić w szpitalu psychiatrycznym, przez około 60 dni przebywał na przepustkach w swoim miejscu zamieszkania oraz przyjmował leki stosowane w stanach nerwicowych, nie zaś przy leczeniu silnych zaburzeń depresyjnych, co stoi w sprzeczności z twierdzeniami Sądu dotyczącymi prowadzenia intensywnego leczenia wnioskodawcy, 4. błąd w ustaleniach faktycznych (…) będący konsekwencją obrazy przepisów postępowania (…) polegający na ustaleniu, iż rozmiar krzywd oraz doznanych cierpień uzasadnia ustalenie wysokości zadośćuczynienia na kwotę 350.000 zł., podczas gdy przy określaniu wysokości zadośćuczynienia należy odnosić je do spraw podobnych, tym samym wysokość zadośćuczynienia ustalona w zaskarżonym wyroku nie jest adekwatna do doznanego cierpienia, a także prowadzi do niestosownego wzbogacenia wnioskodawcy. W związku z tymi zarzutami apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez obniżenie wysokości zasądzonego odszkodowania i zadośćuczynienia oraz oddalenie wniosku w pozostałej części. *** W odpowiedziach na apelacje, pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o utrzymanie zaskarżonego wyroku w mocy. *** Wyrokiem z dnia 14 marca 2018 r., Sąd Apelacyjny orzekł: I. utrzymał w mocy zaskarżony wyrok; II. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz Bolesława Formeli kwotę 1.200 złotych tytułem zwrotu wydatków związanych z udziałem w sprawie adwokata ustanowionego w charakterze pełnomocnika; III. kosztami postępowania odwoławczego obciążył Skarb Państwa. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje. Apelacje nie zasługiwały na uwzględnienie. (…) Bezzasadnym okazał się podnoszony przez pełnomocnika Prezesa Sądu Okręgowego w Gdańsku zarzut obrazy art. 7 k.p.k. w zw. z art. 552a § 1 k.p.k. poprzez przyjęcie, że powszechna wiedza społeczna o toczącym się przeciwko wnioskodawcy postępowaniu karnym oraz znajomość tego faktu w jego miejscu zamieszkania, w środowisku zawodowym i biznesowym, wynikające z doniesień medialnych na temat sprawy, mają wpływ na określenie wysokości zadośćuczynienia zasądzonego za doznaną krzywdę, podczas gdy zgodnie z przyjętą wykładnią art. 552a § 1 k.p.k., odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa na gruncie przepisów k.p.k. ogranicza się tylko i wyłącznie do zadośćuczynienia za krzywdę będącą bezpośrednim skutkiem stosowania tymczasowego aresztowania, nie zaś toczącego się w sprawie postępowania, które niewątpliwie było tematem doniesień medialnych w sprawie oraz skutkowało infamią wnioskodawcy w środowisku sąsiedzkim i zawodowym. Apelujący ma rację, że odpowiedzialność Skarbu Państwa za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądowym oraz poglądami doktryny, dotyczy bezpośrednich następstw niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania. Rzecz jednak w tym, że w niniejszej sprawie skutki w postaci złej sławy, naruszenia dobrego imienia czy też ostracyzmu środowiskowego B. Formeli, wynikające z prowadzonego postępowania i z faktu stosowania tymczasowego aresztowania, nie dają się oddzielić. Sąd odwoławczy aprobuje w tej mierze stanowisko Sądu Okręgowego, a jednocześnie wyraża zapatrywanie, iż skoro bezspornym było, że skutki w postaci uszczerbku na wizerunku wnioskodawcy były następstwem prowadzonego przeciwko niemu postępowania karnego, to z logicznego punktu widzenia, były one również następstwem stosowanego tymczasowego aresztowania, będącego jednym z elementów tegoż postępowania. Co więcej, to niewątpliwie fakt aresztowania, zwłaszcza poprzedzonego, tak jak w niniejszej sprawie, porannym zatrzymaniem wnioskodawcy, jest najbardziej spektakularnym, sensacyjnym, a przez to „nośnym” medialnie, elementem prowadzonego postępowania, przez co ta właśnie okoliczność odpowiada w największym stopniu za zainteresowanie opinii publicznej sprawą, w tym za dość powszechne, choć jaskrawo niezgodne z zasadą domniemania niewinności, postrzeganie wnioskodawcy jako sprawcy poważnego przestępstwa. Prawidłowość ta dotyczy oczywiście, co do zasady, spraw podobnych do rozpoznawanej, a więc dotyczącej wniosku osoby o wysokim statusie społecznym, stosunkowo szeroko znanej i poważanej. W związku w powyższym stanowiskiem, Sąd odwoławczy nie podzielił oceny pełnomocnika, iż rozgłos, o którym mowa w zarzucie, był bezpośrednio związany wyłącznie z postępowaniem karnym, wynikając jedynie z czynów zarzucanych osobie publicznie znanej w środowisku trójmiejskim, a nie z faktu stosowania wobec B. Formeli najsurowszego środka zapobiegawczego. Tym samym nie jest trafnym pogląd pełnomocnika, że aresztowanie wnioskodawcy było kwestią drugorzędną, a ostracyzm społeczny nie wynikał bezpośrednio z faktu pozbawienia go wolności. Jak bowiem zaznaczono wyżej, nie da się oddzielić kwestii postępowania karnego od kwestii stosowanego w jego ramach aresztu tymczasowego, skoro ten ostatni stanowi element procesu karnego, a nie odrębny, samoistny byt. (…) Wbrew stanowisku pełnomocnika, kwoty zadośćuczynienia w wysokości 350.000 zł. nie można uznać za ustaloną dowolnie, z naruszeniem zasady równości wobec innych pokrzywdzonych w podobnych okolicznościach faktycznych. Jak już bowiem wskazano wyżej, odnosząc się do zarzutu apelacji prokuratora, aresztowanie wnioskodawcy nie było dolegliwe tylko w stopniu przeciętnym, gdyż skutkowało utratą zdrowia fizycznego i psychicznego oraz utratą dobrego imienia, a sam areszt miał charakter „wydobywczy”, co niewątpliwie potęgowało poczucie krzywdy. Kumulacja tych okoliczności powoduje, że sytuacji wnioskodawcy nie można w sposób prosty porównywać z sytuacją innych osób, które uzyskały zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Sąd Okręgowy miał w tej mierze swobodę oceny, dokonał jej poprzez rzeczowe i wnikliwe zbadanie wszelkich okoliczności sprawy, a apelujący nie zanegowali ustaleń tak dla tej oceny zasadniczych, jak konsekwencje zdrowotne, wizerunkowe oraz bezprawne naciski na wnioskodawcę celem przyznania się lub pomówienia innych osób. Tym samym Sąd odwoławczy nie znalazł podstaw by zanegować zasadność zasądzenia w tej konkretnej sprawie stosunkowo wysokiego, choć na pewno nie nadmiernego, zadośćuczynienia. Pełnomocnik nie ma racji, że przyznana kwota prowadzi do nieuzasadnionego wzbogacenia się wnioskodawcy. Wprawdzie bowiem wyniosła ona ponad 40 tys. zł. za miesiąc aresztowania, ale też wnioskodawca został pozbawiony na około rok (razem z okresem hospitalizacji po opuszczeniu aresztu) możliwości zarobkowania oraz kształtowania swojej kariery zawodowej. Co więcej, gdy weźmie się pod uwagę wiek B. Formeli oraz straty wizerunkowe jakich doznał w swoim środowisku zawodowym, zasadnym wydaje się uznanie, iż został trwale pozbawiony możliwości rozwoju zawodowego w ostatnich latach przed przejściem na emeryturę. Gdyby nie aresztowanie, jego kariera w ostatnich latach przed emeryturą rokowałaby na uzyskanie przez niego dochodów, w zestawieniu z którymi kwota zadośćuczynienia nie jest kwotą oczywiście niewspółmierną, powodującą nieuzasadnione wzbogacenie się kosztem Skarbu Państwa. Innymi słowy - w wypadku, gdyby do aresztowania nie doszło, wnioskodawca aktualnie, z dużym prawdopodobieństwem, posiadałby taki sam lub nawet wyższy status majątkowy niż w sytuacji uzyskania zasądzonego wobec niego zadośćuczynienia. Niezależnie od powołanych wyżej okoliczności, świadczących o właściwej relacji zasądzonego zadośćuczynienia względem wysokiego stopnia krzywdy wnioskodawcy oraz jego poziomu życia, zastrzeżeń nie budzi również stosunek zasądzonej kwoty do aktualnego poziomu zamożności społeczeństwa. Z jednej bowiem strony zasądzona kwota jest kwotą znaczną, przewyższającą kilkuletnie dochody osób o przeciętnych zarobkach, z drugiej jednak nie jest kwotą w powszechnym odczuciu abstrakcyjną, niespotykaną w codziennych realiach, skoro stanowi równowartość przeciętnego mieszkania, a w dużych ośrodkach miejskich jest nawet od tej wartości o wiele niższa. Należy również odnotować, że aktualnie, od kilku lat, mamy do czynienia z dobrą sytuacją gospodarczą kraju i stopniowym wzrostem wynagrodzeń, co dotyczy zwłaszcza niektórych grup zawodowych, w tym menadżerów dużych podmiotów gospodarczych, a więc osób o profesji tego samego rodzaju, którą wykonywał wnioskodawca. W związku z tym należy wyrazić zapatrywanie, że odpowiedni charakter zadośćuczynienia w zakresie, w jakim zależy od relacji społeczno-ekonomicznych panujących w społeczeństwie, jest kryterium zmiennym, co oznacza, że wzrost parametrów świadczących o rozwoju gospodarczym kraju, w tym o wzroście zamożności społeczeństwa, musi przekładać się na generalną tendencję do zasądzania w podobnych sytuacjach faktycznych kwot wyższych, niż jeszcze kilka lat temu. Stąd też podjęta przez apelujących próba wykazania nadmiernego charakteru zadośćuczynienia poprzez porównanie do rozstrzygnięć w innych sprawach, nie mogła przynieść oczekiwanego przez nich rezultatu, zwłaszcza, że porównanie takie może być wyłącznie kryterium o charakterze pomocniczym w stosunku do ustaleń o stopniu krzywdy, będącym w każdym badanym przypadku kryterium podstawowym i najważniejszym.
Istotność:

Dodano: 22 grudnia 2020, Opublikował(a): Jolanta Łuszczyńska
Podmiot udostępniający informację: Sąd Apelacyjny w Gdańsku
Osoba, która wytworzyła informację: Wojciech Andruszkiewicz, Dorota Rostankowska
Data wytworzenia informacji: 8 marca 2018