Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 września 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Zwierzyńska
Protokolant:	sekr. sądowy Przemysław Juzwiszin

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2024 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa F. K. i M. K.

przeciwko syndykowi masy upadłości (...) Bank Spółki Akcyjnej w W.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu

z dnia 24 maja 2023 r. sygn. akt I C 49/23

oddala apelację.

Na oryginale właściwy podpis.

Sygn. akt I ACa 18/24

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 24 maja 2023 r. Sąd Okręgowy w Elblągu w sprawie z powództwa F. K. i M. K. przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej w W. orzekł w następujący sposób:

1.  ustalił, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) zawarta w dniu 10 marca 2007 r. przez powodów i poprzednika prawnego pozwanego (...) Bank Spółki Akcyjnej w W., jest nieważna;

2.  umorzył postepowanie w zakresie cofniętego pozwu o zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie za okres od dnia 5 sierpnia 2021 do dnia 23 maja 2023 r.;

3.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 28.732,48 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24 maja 2022 r. do dnia zapłaty;

4.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

5.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwoty po 965 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Szczegółowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sąd Okręgowy przedstawił w pisemnym uzasadnieniu wyroku na kartach 158 – 171 akt sprawy.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w zakresie punktów pierwszego trzeciego i piątego zarzucając mu naruszenie:

1.  art. 233 § 1 k.p.c.;

2.  art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. , art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c.;

3.  art. 189 k.p.c.;

4.  art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 4 Prawa bankowego i w zw. z art. 3531 k.c., art. 358 ¹ § 2 k.c., art. 65 § 1 i 2 k.c.;

5.  art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 4 Prawa bankowego i w zw. z art. 3531 k.c., art. 358 ¹ § 2 k.c., art. 65 § 1 i 2 k.c., art. 58 § 1, 2 i 2 k.c.;

6.  art. 385 ¹ § 1 k.c.;

7.  art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. , art. 385 ² k.c. w zw. z art. 6 Dyrektywy 93/13;

8.  art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.;

9.  art. 4 w zw. z art. 1 ust. 1 lit.1 a) i b) ustawy anyspreadowej;

10.  art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c., art. 354 § 1 i 2 k.c. i art. 6 Dyrektywy 93/13;

11.  art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 6 Dyrektywy 93/13 w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 358§ 2 i 3 k.c. i art. 24 ust. 2 i 3 ustawy o NBP;

12.  art. 385 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 i 2 k.c.;

13.  art. 455 k.c.;

14.  art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c.

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania przed sądami obu instancji. Nadto, na podstawie art. 380 k.p.c. skarżący wniósł o rozpoznanie postanowienia Sądu I Instancji w przedmiocie pominięcia wniosku pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji.

Z uwagi na ogłoszenie upadłości (...) Bank Spółki Akcyjnej, Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 6 września 2023 r. na mocy art. 174 § 1 pkt 4 i § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. zawiesił postępowanie apelacyjne ze skutkiem od dnia 20 lipca 2023 r., a na mocy art. 174 § 3 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. wezwał do udziału w sprawie syndyka masy upadłości (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W..

Po zgłoszeniu się syndyka masy upadłości do sprawy, postanowieniem z dnia 8 stycznia 2024 r. Sąd Apelacyjny podjął postępowanie apelacyjne w zakresie roszczenia o ustalenie.

Syndyk wniósł o zawieszenie postępowania w całości na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 145 ustawy Prawo upadłościowe do czasu prawomocnego wyczerpania trybu związanego z ustaleniem listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, a następnie - zawieszenie postępowania do czasu udzielenia przez Sąd Najwyższy odpowiedzi na pytanie prawne w sprawie III CZP 5/24.

Sąd Apelacyjny na rozprawie w dniu 11 września 2024 r. oddalił powyższy wniosek.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja w zakresie roszczenia o ustalenie nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.), oraz stanowisko tego Sądu o występujących w umowie postanowieniach abuzywnych oraz o ich skutkach w postaci nieważności umowy. Z uwagi na zakres postępowania apelacyjnego, dotyczący obecnie tylko roszczenia o ustalenie nieważności umowy, Sąd Odwoławczy omawiając poszczególne zarzuty apelacyjne odniósł się tylko do tych, które wiążą się z tym zagadnieniem, pomijając te, które odnoszą się do uwzględnionego żądania zapłaty.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, postępowanie upadłościowe wobec banku nie stoi na przeszkodzie prowadzeniu sporu sądowego dotyczącego żądania ustalenia nieważności umowy i z tej przyczyny oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania. Podkreślić bowiem należy, że postępowanie dotyczy masy upadłości (art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c.) wtedy, gdy zgłoszone roszczenie będzie podlegało zaspokojeniu z masy upadłości w drodze jej likwidacji przez spieniężenie jej składników i podział uzyskanych funduszy między wierzycieli, czemu służy umieszczenie wierzytelności na liście wierzytelności. Wymóg zawieszenia postępowania dotyczy wyłącznie postępowań, których przedmiotem jest wykonanie zobowiązania polegającego na zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej (por. wyrok SN z dnia 19 września 2019 r., II PK 153/18, OSNP 2020/8/78).

Przepis art.145 prawa upadłościowego dotyczy tylko wierzytelności, które podlegają zgłoszeniu do masy upadłości, a nie należy do nich roszczenie o ustalenie stanu prawnego lub prawa na podstawie art.189 k.p.c. Jest to wprawdzie przepis prawa materialnego - w zakresie przesłanek warunkujących uwzględnienie powództwa - jednak nie kreuje on zobowiązania w rozumieniu art. 353 k.c., zgodnie z którym zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika określonego świadczenia, a dłużnik powinien to świadczenie spełnić. W związku z tym nie ma korelacji pomiędzy roszczeniem procesowym powoda wywodzonym z art. 189 k.p.c. a art. 91 ust. 2 prawa upadłościowego, w myśl którego zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości na zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne.

Roszczenie o ustalenie nieistnienia stosunku umownego wynikającego ze spornej umowy kredytu bankowego zmierza do stwierdzenia, czy w ogóle powodom będzie przysługiwać roszczenie o zapłatę świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy, i poza argumentami przedstawionymi powyżej, nie sposób uznać, aby ze względu na specyfikę postępowania upadłościowego, mogło to nastąpić w ramach tego postępowania.

Teza o dopuszczalności kontynuowania postępowania w zakresie roszczenia o ustalenie, przy zawieszeniu postępowania w zakresie roszczenia o zapłatę, aprobowana jest również w doktrynie (por. A. Hrycaj: Wpływ ogłoszenia upadłości banku na rozpoznawanie wniosków o zabezpieczenie w procesach dotyczących „umów o kredyt frankowy” w: Doradca restrukturyzacyjny nr 33 – 3/2023).

Jeśli chodzi interes prawny powodów w popieraniu żądania ustalenia nieważności umowy przy jednoczesnym żądaniu zapłaty z tego tytułu, to należy mieć na uwadze wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2022 r. (II CSKP 474/22,LEX nr 3362167), w którym została omówiona przesłanka interesu prawnego w sprawie dotyczącej kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej. Z orzeczenia tego wynika, że powód zachowuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne, lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w definitywny sposób rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom.

Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Jego skuteczne postawienie nie może ograniczać się do wskazywania, że możliwe były inne wnioski odnośnie do faktów, lecz polega na wykazaniu, że wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający były niemożliwe, niespójne, nielogiczne lub sprzeczne z doświadczeniem życiowym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2004 r., sygn. akt IV CK 339/02; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CK 274/02).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skarżący nie podołał powyższemu obowiązkowi, gdyż kwestionując ocenę materiału dowodowego de facto forsował własną interpretację wydarzeń w oparciu, z pominięciem dorobku orzeczniczego SN i TSUE, który ma najistotniejsze znaczenie dla interpretacji spornej umowy.

Okoliczności kwestionowane przez skarżącego w ramach zarzutu wadliwej oceny dowodów stanowią kwestie prawne, przed wszystkim oceny, czy należycie poinformowanie powodów o ryzyku walutowym stanowiącym jeden z elementów mechanizmu indeksacji.

Nie podzielając stanowiska apelującego, Sąd Odwoławczy odwołuje się do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który w wyrokach z dnia 10 czerwca 2021 r. C – 776/19 i z dnia 18 listopada 2021 r. C‑212/20 zaakcentował wagę wymogu przejrzystości warunków umowy zawierających ryzyko walutowe dla kredytobiorcy – konsumenta. TSUE stoi na stanowisku, że wymogu tego nie można zawężać do zrozumiałości warunków pod względem formalnym i gramatycznym(…)należy go rozumieć jako nakładający obowiązek, aby dany warunek umowny umożliwiał właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu przeciętnemu konsumentowi zrozumienie konkretnego działania metody obliczenia stopy procentowej i oszacowanie w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W ten sam sposób wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 maja 2022 r., (II CSKP 464/22, niepubl.), w którym wskazał, że kluczowe znaczenie ma uświadomienie konsumentowi, iż silna deprecjacja waluty krajowej może pociągać za sobą konsekwencje trudne do udźwignięcia przez konsumenta. Prawidłowa informacja powinna uświadamiać konsumentowi - wyraźnie i z należytą powagą - że ryzyko silnej deprecjacji jest trudne do oszacowania w perspektywie długookresowej i nie powinno być lekceważone. Wymaganiu temu nie czyni zadość np. podawanie „uspokajających” informacji o historycznych wahaniach waluty indeksacji w okresie nieproporcjonalnym do przewidywanego czasu trwania umowy kredytu, które może wręcz usypiać czujność kredytobiorcy, wywołując wrażenie o jedynie hipotetycznym charakterze zagrożeń. Istotne jest również zwrócenie uwagi na powagę tego zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolność do spłacania kredytu.

W rozpoznawanej sprawie pozwany nie wykazał, aby przy zawieraniu umowy wypełnił obowiązek informacyjny wobec powodów w sposób odpowiadający przedstawionym powyżej unijnym standardom ochrony konsumenta. Nie jest wystarczające podpisanie oświadczenia o zaznajomieniu z ryzykiem związanym z możliwą zmianą kursu waluty, gdyż oświadczenie takowe złożone na gotowym, standardowym druku nie tworzy domniemania, aby konsument mógł wówczas racjonalnie określić wysokości własnego zobowiązania, a tym samym - ocenić skutki ekonomiczne zawieranej umowy. Oświadczenie nie konwaliduje także braku określenia głównego przedmiotu umowy w sposób jasny i zrozumiały dla konsumenta (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 3 czerwca 2022 r., I ACa 474/21, LEX nr 23358387, wyroki SN z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22 i II CSKP 975/22, LEX nr 3303545, nr 3303543).

W konsekwencji, skoro warunek umowny dotyczący ryzyka walutowego stanowiącego część mechanizmu indeksacyjnego nie został wyrażony jasnym i zrozumiałym językiem, to umowa mogła być badana pod kątem abuzywności.

Klauzula ryzyka walutowego stanowiąca konieczny element mechanizmu waloryzacji narusza dobre obyczaje i interesy konsumenta, gdyż bez wyczerpujących pouczeń ze strony banku uczulającego konsumenta zwłaszcza na okoliczność, że zmiana kursu waluty wpływa nie tylko na wysokość rat, ale także na wysokość jego zadłużenia, powodowie mogli mieli w chwili zawierania umowy świadomość, że zaciągnięcie tego typu kredytu jest bardzo ryzykowne i może skutkować tym, że ostatecznie mogą być zobowiązani do zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat.

Jeśli natomiast chodzi o brak obiektywnego określenia w umowie sposobu ustalania kursu CHF w umowie, to podkreślić należy, że postanowienia umowne podobne do ocenianych w niniejsze sprawie były już wielokrotnie przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego, który konsekwentnie przyjmuje, że mechanizm ustalania kursów waluty na podstawie tabel kursowych banku jest oczywiście sprzeczny z dobrymi obyczajami, narusza rażąco interesy konsumenta i równowagę stron, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści, a przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. (por. wyrok z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22, LEX nr 3303545 i przywołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo, oraz wyrok z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22, LEX nr 3350120, postanowienie z dnia 15 listopada 2022 r., I CSK 2909/22, LEX nr 3450393, postanowienie z dnia 9 listopada 2022 r., I CSK 4170/22, LEX nr 3437889).

Nie ma przy tym znaczenia okoliczność, w jaki faktycznie sposób pozwany ustalał kursy wymiany walut i czy odpowiadały one kursowi rynkowemu. Jest to bowiem kwestia sposobu wykonywania umowy, podczas gdy oceny jej postanowień pod kątem abuzywności dokonuje się biorąc pod uwagę moment jej zawarcia ( por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18, OSNC – ZD 2021/18). Z tego względu nie było podstaw do przeprowadzania dowodu z opinii biegłego, o co skarżący wnosił kwestionując w trybie art. 380 k.p.c. postanowienie Sądu Okręgowego o pominięciu tego dowodu. A. poszczególnych klauzul zawartych w umowie kredytu zawartej przez strony nie wyeliminowało wprowadzenie w 2011 r. ust. 3 do art. 69 Prawa bankowego. Ta nowelizacja miała na celu wyeliminowanie tzw. spreadów bankowych, a nie zmianę istoty umowy kredytowej, nie doprowadziła natomiast do przekształcenia zawartej wcześniej umowy w umowę o kredyt walutowy (por. np. postanowienie SN z dnia 15 listopada 2022 r. , I CSK 2909/22, LEX nr 3450393).

Jednolita linia orzecznicza Sądu Najwyższego nie pozwala również na zaaprobowanie tezy, iż możliwe jest dalsze wykonywania umowy po wyeliminowaniu z niej zakwestionowanych klauzul.

Potwierdzeniem tego jest postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2023 r. ( sygn. akt I CSK 5261/22, LEX nr 3648339), w którym Sąd podsumował swój dotychczasowy dorobek orzeczniczy stwierdzając: „ Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu powiązanego z walutą obcą, do czego prowadziłaby dalsza realizacja udzielonego kredytu jako złotowego, niezależnie od mechanizmu oprocentowania tego kredytu, byłoby natomiast równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż umowę taką należałoby uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, co prowadzi do wniosku, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe i przemawia za jej całkowitą nieważnością (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 , OSNC-ZD 2021, Nr 2, poz. 20). Stanowisko to zostało podzielone w licznych późniejszych rozstrzygnięciach Sądu Najwyższego (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2022 r., II CSKP 15/22 , z dnia 10 maja 2022 r.,II CSKP 285/22 , OSNC-ZD 2022, nr D, poz. 45, z dnia 26 stycznia 2023 r.,II CSKP 722/22 , z dnia 25 maja 2023 r., II CSKP 1311/22 i z dnia 28 lipca 2023 r.,II CSKP 611/22 , a także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r.,II CSKP 405/22 , z dnia 24 czerwca 2022 r., II CSKP 10/22 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2022 r., I CSK 2237/22 i powołane tam dalsze orzecznictwo).”

W dalszych rozważaniach Sąd Najwyższy odnosi się również do kwestii substytucji nieuczciwych klauzul kursowym odwołaniem do średniego kursu NBP na podstawie art. 358 § 2 k.c., względnie przepisów innych ustaw, podkreślając, że: „wchodzi ono w rachubę tylko wtedy, gdyby jego brak narażał konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).”

Powodowie na rozprawie w dniu 26 kwietnia 2023 r. zostali pouczeni o skutkach upadku umowy i podtrzymywali swoje żądanie, a w związku z tym, skoro są podstawy do stwierdzenia nieważności umowy, to kwoty wypłacone na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne, co jednoznacznie wynika z uchwał Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r. i 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40; sygn. akt III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56), jednak z uwagi na zawieszenie postępowania apelacyjnego w tym zakresie, okoliczności te pozostają poza zakresem aktualnego badania przez Sąd Odwoławczy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Odwoławczy na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację wyrokiem częściowym (art. 317 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.), gdyż rozstrzygnął jedynie o roszczeniu o ustalenie. Wobec tego Sąd nie orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego, gdyż wydany wyrok nie kończy całościowo sprawy, postępowanie w zakresie roszczenia o zapłatę pozostaje zawieszone.

Na oryginale właściwy podpis.