Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lutego 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Zwierzyńska
Protokolant:	st. sekr. sądowy Jolanta Kłębucka

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2024 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa T. P. i E. P.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

z dnia 6 października 2022 r. sygn. akt I C 378/21

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Na oryginale właściwy podpis

Sygn. akt I ACa 61/23

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 października 2022 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy po rozpoznaniu sprawy z powództwa T. P. i E. P. przeciwko Bankowi (...) spółce akcyjnej w W., zasądził od pozwanego na rzecz powodów następujące kwoty: 93.058,16 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia 8.07.2021 r. do dnia zapłaty (punkt pierwszy), 31.678,94 CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia 8.07.2021 r. do dnia zapłaty (punkt drugi), 2.288,56 CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia 8.07.2021 r. do dnia zapłaty (punkt trzeci) oraz 1.962,42 CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia 14.02.2022 r. do dnia zapłaty (punkt czwarty) a rozstrzygając o kosztach postępowania zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 11.817 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd I instancji ustalił, że powodowie w dniu 15 maja 2006 r. zawarli z pozwanym umowę kredytu hipotecznego nr kredytu nr KH/ (...) indeksowanego kursem franka szwajcarskiego. Na podstawie tego zobowiązania, bank przekazał do dyspozycji powodów kwotę 305.000 zł, która miała zostać przeznaczona na nabycie prawa własności nieruchomości na rynku wtórnym, położonej w B. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą nr (...). Udzielony powodom kredyt był indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych ( (...)) obowiązującej w banku w dniu uruchomienia kredytu lub transzy.

Na podstawie łączącej strony umowy, kredytobiorcy byli zobowiązani do spłaty kwoty kredytu w 420 miesięcznych ratach w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z (...) banku M. (...). Spłata kredytu następowała poprzez bezpośrednie potrącanie przez bank należnych mu kwot z rachunku kredytobiorcy w banku. Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej. Oprocentowanie kredytu wynosiło 2,3492 % w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 1,10 p.p. stałej w całym okresie kredytowania. Oprocentowanie kredytu ulegało zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF).

W dniu 10 stycznia 2013 r. powodowie zawarli z pozwanym aneks do umowy kredytu, na podstawie którego umożliwiono powodom spłatę ich zobowiązania bezpośrednio w walucie waloryzacji. W aneksie tym doprecyzowano także definicję kursu wymiany walut oraz Tabeli Kursów Walut Obcych Banku.

W okresie od czerwca 2006 r. do 18 listopada 2021 r. w wykonaniu umowy o kredyt hipoteczny, powodowie uiścili na rzecz pozwanego banku: kwotę 93.058,16 zł, kwotę 31.678,94 CHF, oraz kwotę 2.288,56 CHF. Powodowie nadal spłacają swoje zobowiązanie. Obecnie spłaty są dokonywane w walucie indeksacji.

Umowa zawarta została przez strony z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umownego bez możliwości negocjacji jej treści w zakresie kwestionowanych postanowień. Swoboda wyboru powodów ograniczała się jedynie do możliwości jej zawarcia bądź odmowy zawarcia umowy na warunkach przedstawionych jednostronnie przez pozwany bank. Powodowie zawierając umowę dziali jako konsumenci. Udzielony im kredyt nie miał związku z jakąkolwiek ich działalnością gospodarczą lub zawodową. Powodowie zdecydowali się na zawarcie umowy kredytu indeksowanego do CHF ponieważ pracownik pozwanego banku zapewniał ich, że jest to korzystna oferta. Zapewniano ich również, że franka szwajcarski jest stabilną walutą. Powodowie nie mieli wiedzy, w jaki sposób bank tworzy tabele kursowe oraz czym jest spread walutowy.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania, których autentyczność nie budziła wątpliwości tego Sądu jak również stron postępowania oraz na podstawie przesłuchania powodów, które w jego ocenie w znacznej części korespondowały z pozostałem materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy i były przydatne dla rozstrzygnięcia.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c., pominął wniosek o przesłuchanie świadków A. P., M. D. oraz A. W. (1), albowiem w ocenie Sądu meriti okoliczności jakie miały zostać wykazane w oparciu o te zeznania były nieistotne dla rozstrzygnięcia, a także zmierzały do niepotrzebnego przedłużenia procesu. Na tej samej podstawie Sąd pominął również dowód z opinii biegłego, albowiem na etapie rozstrzygania o tym dowodzie doszedł do przekonania, że ustalenie wysokości żądania głównego powodów było możliwe w oparciu o zaświadczenia wystawione przez pozwany bank oraz pominął dowód z opinii sporządzonej na potrzeby innych spraw załączonych do pisma z dnia 12 lipca 2022 r., z uwagi na to, że dokument ten nie przedstawiał żadnego waloru, który mógłby w istotny sposób przyczynić się do rozstrzygnięcia tego sporu.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego, Sąd meriti uznał, że powództwo główne, także po jego rozszerzeniu zasługiwało na uwzględnienie w całości.

W pierwszej kolejności Sąd a quo rozpoznał żądanie główne powodów sprowadzające się do zwrotu wszystkich uiszczonych przez nich świadczeń na rzecz pozwanego tytułem spłaty kredytu z powodu nieważności pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytowej, z uwagi na zawarcie w jej treści postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. W jego ocenie kwestionowane przez powodów postanowienia zawarte w: § 2 pkt 2 § 7 pkt 1 umowy, pozostawiały bankowi możliwość jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązań powodów, w związku z tym że kurs CHF ustalany był przez bank w oparciu o wskazane przez niego kryteria a powodowie byli pozbawieni jakiegokolwiek wpływu na sposób ustalania tego kursu i nie mieli faktycznej możliwości kontroli prawidłowości ustalania kursu według kryteriów banku. Dodał, że bank określając w powyżej wskazanych postanowieniach umowy, stosował zarówno kurs sprzedaży, jak i kurs kupna ustalony w tabelach banku a metoda ta powodowała, że bank uzyskiwał dodatkowe wynagrodzenie za korzystanie przez powodów z kredytu, wynikające z różnic kursu sprzedaży i kupna CHF.

W ocenie Sądu a quo bezspornym było, że przedmiotowa umowa zawarta została z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umowy a powodowie nie mieli żadnego wpływu na treść umowy. Swoboda w podpisaniu umowy przez powodów, sprowadzała się wyłącznie do możliwości zawarcia lub nie przedmiotowej umowy. Podkreślił, że pozwany nie dopełnił spoczywających na nim obowiązków informacyjnych względem powodów i samo poinformowanie kredytobiorców o tym, że dokonali wyboru kredytu w walucie obcej mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami zaciągniętymi w walucie wymienialnej oraz że poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych i zmiany stóp procentowych, w oczywisty sposób nie spełniło powyższych wymogów. Poza tym, strona pozwana nie przedstawiła Sądowi meriti, żadnego wartościowego materiału dowodowego, który wskazywałby na to, że przekazała powodom istotne informacje, które pozwalałyby im ocenić rzeczywisty poziom ryzyka związanego z kredytem indeksowanym do franka szwajcarskiego, w tym także oszacować rzeczywisty całkowity koszt tego kredytu. Według Sądu I instancji, znamienne również było to, że przedłożony przez pozwany bank dokument o nazwie Informacja dla Wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej, nie został przez powodów podpisany i z tej przyczyny wysoce wątpliwe było po pierwsze to, czy powodowie faktycznie zaznajomili się z tym dokumentem, a po drugie, czy na jego podstawie byli w stanie zrozumieć realnie obciążające ich konsekwencje ekonomiczne związane z tym produktem finansowym.

Według Sądu meriti, wskazane przez powodów klauzule, w rzeczywistości mogły zostać uznane za niedozwolone. Podkreślił, że nieuzgodnionymi indywidualnie postanowieniami umowy są te na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu a w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.). Powodowie wykazali w toku postępowania, że wskazane klauzule nie zostały przez nich uzgodnione z bankiem, a ich rola w procesie zawierania umowy sprowadzała się w zasadzie do podjęcia decyzji o zawarciu lub nie umowy przygotowanej uprzednio przez bank. Poza tym przyznawały bankowi prawo do dowolnego przerzucania odpowiedzialności za ryzyko związane z wzrostem kursu waluty na powodów a konstrukcja indeksacji, znajdująca się w umowie powodowała możliwość narzucenia przez bank wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń powodów. Ustalenie ich wysokości wiązało się z koniecznością odwołania się do kursu walut ustanawianych w wewnętrznej, dowolnej i nieznanej powodom tabeli kursów banku. W ocenie Sądu a quo, nie miało znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Były to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta. Według tego Sądu, istotne było jedynie to, że postanowienia umowy dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a w konsekwencji wysokości zobowiązań konsumenta. Ponadto, kwota podlegająca zwrotowi na rzecz banku nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona, nie odpowiadała nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie były ustalone obiektywne zasady jej ustalenia.

Sąd Okręgowy podkreślił dalej, że kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu określonej kwoty środków pieniężnych, którą winna wyznaczać kwota kapitału mu udostępnionego i wykorzystanego przez kredytobiorcę. Bank nie może więc żądać zwrotu większej kwoty, aniżeli ściśle określonej i oddanej do dyspozycji klienta, dlatego wszelkie zapisy umowne dopuszczające dowolną waloryzację są sprzeczne z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c. rażąco naruszają interesy konsumenta. Mając to na względzie, w jego ocenie, kwestionowane przez powodów postanowienia umowy stron pozostawiające wyłącznie bankowi sposób ustalania kursu CHF należało uznać za niedozwolone, gdyż dawały pozwanemu możliwość narzucenia sposobu ustalania wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji również wysokości rat i odsetek, a więc głównych świadczeń kredytobiorcy.

Według Sądu I instancji, nieprecyzyjne i dowolne odwołanie się do bliżej nieznanej tabeli kursów sporządzanej na wewnętrzne potrzeby przez bank, także narusza wskazany przepis. Podkreślił, że strona powodowa nie wiedziała i nie mogła wiedzieć według jakiego kursu ostatecznie zostanie przeliczona ich rata, z każdym kolejnym miesiącem powodowie nie wiedzieli więc w praktyce ile wynosi rata, którą zobowiązani są uiścić, co oznacza że naruszenie więc przez bank art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe było oczywiste. Ze względu na wyeliminowanie abuzywnych klauzul waloryzacyjnych z umowy, sprzeczność umowy z przepisem art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy Prawo bankowe i braku jakiegokolwiek miernika według którego można przeliczyć kurs walut, spowodowało w efekcie nieważność całej umowy kredytowej – zgodnie z treścią art. 58 k.c. Dodał, że umowę należało ocenić jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami także i z tej przyczyny, że za rzeczywistą przyczynę wytoczenia powództwa uznać należało nie tyle skutki tzw. spreadu, co sam fakt znacznego wzrostu kursu franka szwajcarskiego. Poza tym, zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c., postanowienia te nie wiązałyby powodów i to od momentu zawarcia umowy kredytowej.

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd meriti doszedł do przekonania, że przywołane przez stronę powodową klauzule w rzeczywistości są abuzywne, bezskuteczne i nie wiążą powodów; umowa jako sprzeczna z przepisami prawa jest nieważna na podstawie art. 58 k.c., i bez wyeliminowanych postanowień, jej wykonanie nie było możliwe.

Co do zarzutu przedawnienia roszczenia powodów, Sąd a quo wskazując na art. 118 zd. pierwsze k.c. podkreślił, że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Mając na względzie, że żądania powodów o zapłatę opierały się na żądaniu zwrotu świadczenia nienależnego, czyli art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c., zgodnie z przepisami intertemporalnymi obowiązującymi w dniu zawiązania umowy kredytu, żądanie zwrotu świadczenia nienależnego przedawnia się z upływem lat dziesięciu, a biorąc pod uwagę, że powodowie pismem z dnia 9 lutego 2021 r. wezwali pozwanego do zawarcia ugody, należało przyjąć, że dopiero od tego momentu powzięli oni wiedzę o istnieniu w umowie klauzul abuzywnych.

Według Sądu meriti, nie zasługiwał również na aprobatę podniesiony przez pozwanego zarzut naruszenia przez powodów art. 5 k.c. Pozwany konstruując sporną umowę kredytu naruszył szereg przepisów skutkujących jej nieważnością, a ponadto sposób przedstawienia przez pozwanego spornego stosunku prawnego, wobec braku rzetelnej informacji o ryzyku walutowym, naruszało zasady współżycia społecznego. W jego ocenie chybiona była argumentacja pozwanego wskazująca, że powodowie sami wyrazili zgodę na zastosowanie mechanizmu indeksacji a teraz wobec podjęcia nietrafnej decyzji przerzucają jej skutki na bank. Obarczenie powodów odpowiedzialnością za podjętą decyzję w zakresie zobowiązania wynikającego z umowy kredytu indeksowanego byłoby zasadne tylko wówczas, gdyby w sposób prawidłowy i pełny przedstawiono im informacje umożliwiające rozpoznanie skali ryzyka związanego z umową kredytu indeksowanego.

Mając na uwadze wszystkie przytoczone okoliczności, na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 58 k.c., Sąd meriti, zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwoty wskazane w wyroku a o odsetkach orzekł na podstawie art. 481 k.c., zgodnie z żądaniem pozwu.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 5 (piątym) wyroku na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł pozwany, zaskarżając wyrok w całości, zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 i 232 k.p.c. oraz w zw. z art. 6 k.c.;

- art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c.;

- art. 227 k.p.c., art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. oraz art. 278 § 1 k.p.c.;

1.  naruszenie prawa materialnego, tj.

- art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 4 Prawa bankowego, art. 358 ¹ § 2 k.c., art. 353 ¹ k.c., art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 58 k.c.;

- art. 58 § 2 k.c.;

- art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. i art. 385 ² k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez ich niewłaściwą wykładnię oraz § 8 ust. 4 Regulaminu Kredytowania;

- art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c., 354 § 1 k.c. i w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13;

- art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 358 § 2 i § 3 k.c. i w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13;

- art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 24 i 32 Ustawy o Narodowym Banku Polskim w zw. z uchwałą nr 47/2007 Zarządu NBP z dnia 18.12.2007 r. zmieniającą uchwałę 51/2002 Zarządu NBP z dnia 23.09.2002 r. (Dz. Urz. NBP Nr 14, poz. 39 i Nr 20, poz. 51, z 2004 r. Nr 2, poz. 3 oraz z 2007 r. Nr 1, poz. 2 i Dz.Urz.NBP.2007.18.35) i w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13;

- art..4 w zw. z art. 1 ust. 1 lit. a) i lit. b) ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw1 w zw. z art. 316 § 1 k.p.c.;

- art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c., art. 411 pkt. 1 i 4 k.c.;

- art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c. i art. 455 k.c. oraz w zw. z art. 405 k.c. i art. 410 k.c.;

- art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c..

W oparciu o powyższe zarzuty, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację, powodowie wnieśli o oddalenie apelacji w całości i o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz strony kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.) i za chybione uznaje zarzuty błędu w tych ustaleniach, co zdaniem skarżącego miałoby być wynikiem naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Jednak skuteczne postawienie tego zarzutu nie może ograniczać się do wskazywania, że możliwe były inne wnioski odnośnie do faktów, lecz polega na wykazaniu, że wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający były niemożliwe, niespójne, nielogiczne lub sprzeczne z doświadczeniem życiowym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2004 r., sygn. akt IV CK 339/02; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CK 274/02).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skarżący nie podołał powyższemu obowiązkowi, zmierza on bowiem do forsowania własnej interpretacji wydarzeń i okoliczności zawarcia umowy, z pominięciem dorobku orzeczniczego SN i TSUE, który ma najistotniejsze znaczenie dla interpretacji spornej umowy.

Trafna była decyzja Sądu a quo o pominięciu dowodu z opinii biegłego, gdyż dla analizy umowy pod kątem występowania w niej klauzul abuzywnych decydujący jest moment jej zawarcia, a nie - sposób jej wykonywania ( por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18, OSNC – ZD 2021/18). Z tego względu Sąd drugiej instancji nie dostrzegł potrzeby prowadzenia tego dowodu w postępowaniu apelacyjnym, o co skarżący wnosił w apelacji zaskarżając postanowienie Sądu pierwszej instancji w trybie art. 380 k.p.c. To samo dotyczy pominiętego przez Sąd a quo wniosku o przesłuchanie świadków A. P., M. D. i A. W. (2), które nie brały udziału w zawarciu przedmiotowej umowy, zatem słusznie Sąd ten uznał, ze ich zeznania nie mogły nić wnieść do sprawy, zatem również Sąd Odwoławczy nie znalazł podstaw do uwzględnienia tego wniosku w trybie art. 380 k.p.c.

Akceptując ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego Sąd Apelacyjny stwierdza, że status powodów jako konsumentów w rozumieniu art.22 ¹ k.c. nie budził wątpliwości, podobnie jak to, że umowa nie była z nimi indywidualnie negocjowana. Umowa była zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy opracowanego przez bank, a w takim wypadku oparcie umowy na stosowanych przez przedsiębiorcę regulaminach, stwarza silne domniemanie faktyczne, iż tak wprowadzone do stosunku obligacyjnego postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione (…) indywidualnemu uzgodnieniu postanowień umownych nie czyni zadość wybór przez konsumenta jednej z ofert zaproponowanych przez przedsiębiorcę (tak SA w Warszawie w wyroku z dnia 25 listopada 2020 r., VI ACa 779/19, LEX nr 3145135), a pozwany nie zdołał obalić tego domniemania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, podniesione w apelacji zarzuty ignorują bogate orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego zapadłe na tle umów o kredyt indeksowany kursem waluty obcej, a podsumowanie tego stanowiska zawiera postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2023 r. ( sygn. akt I CSK 5261/22, LEX nr 3648339), w którym odmówiono przyjęcia skargi i kasacyjnej do rozpoznania przytaczając obszernie jednolite stanowisko SN i TSUE dotyczące tożsamych zagadnień, które są przedmiotem zarzutów również w niniejszej apelacji. Z tego względu warto niemal w całości przytoczyć powyższe postanowienie wraz z uzasadnieniem, ponieważ argumentacja w nim zawarta pozwala całkowicie obalić zarzuty kierowane przez skarżącego względem zaskarżonego wyroku.

„W judykaturze tej wyjaśniono w szczególności, że określenie wysokości należności obciążającej kredytobiorcę w umowie kredytu powiązanej z walutą obcą z odwołaniem do kursu waluty obcej ustalanego jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów jego oznaczania, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron umowy kredytu. W konsekwencji postanowienia takie są niedopuszczalne jako kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a ich bezskuteczność - niezależnie od dalszych postanowień umowy, w tym wyrażających ryzyko walutowe - może prowadzić do upadku umowy w całości (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22 i z dnia 9 września 2022 r., II CSKP 794/22 , a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2023 r., I CSK 3629/22 oraz powołane tam dalsze orzecznictwo). Klauzule spreadowe (kursowe) i klauzule ryzyka walutowego są przy tym ściśle ze sobą związane, ponieważ klauzula ryzyka walutowego nie może funkcjonować bez klauzuli kursowej określającej sposób przeliczenia zobowiązań stron w celu ustalenia ich wysokości (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2022 r., II CSKP 1153/22 i z dnia 28 lipca 2023 r., II CSKP 611/22 ). Okoliczność, że zgodnie z art. 111 ust. 1 pkt 4 pr. bank. banki są zobowiązane do ogłaszania w sposób ogólnie dostępny stosowanych kursów walutowych nie oznacza przy tym, że warunki umowne odsyłające do kursu stosowanego przez bank (tabelarycznego) odzwierciedlają przepis ustawy w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13. Wyjątek określony w tym przepisie wymaga, aby konkretny warunek umowny odzwierciedlał treść przepisu prawa mającego zastosowanie między umawiającymi się stronami niezależnie od ich wyboru, ewentualnie mającego domyślne zastosowanie w braku odmiennego uzgodnienia między stronami, przy czym należy go interpretować ściśle (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 21 grudnia 2021 r., C-243/20 , DP i SG przeciwko T. A., (...):EU:C:2021: (...) i powołane tam dalsze orzecznictwo).

W orzecznictwie wskazano także, iż abuzywny charakter można przypisać również klauzuli ryzyka walutowego, jeżeli nakłada ona na kredytobiorcę nieograniczone, względnie nieproporcjonalne ryzyko walutowe”. . W tej ostatniej kwestii warto dodatkowo przywołać wyrok z dnia 13 maja 2022 r. II CSKP 464/22, w którym - w ślad za wyrokami TSUE z dnia 10 czerwca 2021 C – 776/19 i z dnia 18 listopada 2021 r. C‑212/20 akcentującymi wagę wymogu przejrzystości warunków umowy zawierających ryzyko walutowe dla kredytobiorcy – konsumenta - Sąd Najwyższy wskazał, że kluczowe znaczenie ma uświadomienie konsumentowi, iż silna deprecjacja waluty krajowej może pociągać za sobą konsekwencje trudne do udźwignięcia przez konsumenta. Wymaganiu temu nie czyni zadość np. podawanie „uspokajających” informacji o historycznych wahaniach waluty indeksacji w okresie nieproporcjonalnym do przewidywanego czasu trwania umowy kredytu, które może wręcz usypiać czujność kredytobiorcy, wywołując wrażenie o jedynie hipotetycznym charakterze zagrożeń. Istotne jest również zwrócenie uwagi na powagę tego zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolność do spłacania kredytu.

W dalszych rozważaniach w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 maja 2022 r,, Sąd Najwyższy stwierdził również, że z punktu widzenia omówionych wymagań trudno uznać za wystarczające dane, których podanie zalecano w rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego dotyczącej dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie wydanej w 2006 r. na podstawie art. 137 ust. 1 Prawa bankowego. Rekomendacja wymagając uzyskania od klienta banku pisemnego oświadczenia, potwierdzającego „pełną świadomość” ryzyka walutowego, akcentuje ona kwestie formalne, bez należytej troski o rzeczywiste zapewnienie owej „pełnej świadomości”. Tymczasem zalecane informacje trudno uznać za wystarczające, zważywszy choćby okres, na który zawierane były zwykle umowy kredytu hipotecznego, jak również brak zastrzeżenia co do konieczności uświadomienia, że ryzyko walutowe może być znacznie wyższe, a wysokość zadłużenia w przeliczeniu na złote polskie wzrosnąć znacznie bardziej niż o 20%, co może doprowadzić do sytuacji, w której uzyskujący dochody w walucie krajowej klient nie będzie w stanie spłacać kredytu.

W ocenie Sądu Odwoławczego, pozwany nie wykazał, aby przy zawieraniu umowy wypełnił obowiązek informacyjny wobec powodów w sposób odpowiadający wyżej przedstawionym wymogom. Podkreślić należy, że wymogu tego nie spełnia podpisanie oświadczenia o zaznajomieniu z ryzykiem związanym z możliwą zmianą kursu waluty, gdyż oświadczenie takowe złożone na gotowym, standardowym druku nie tworzy domniemania, aby konsument mógł wówczas racjonalnie określić wysokości własnego zobowiązania, a tym samym - ocenić skutki ekonomiczne zawieranej umowy. Oświadczenie nie konwaliduje także braku określenia głównego przedmiotu umowy w sposób jasny i zrozumiały dla konsumenta (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 3 czerwca 2022 r., I ACa 474/21, LEX nr 23358387, wyroki SN z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22 i II CSKP 975/22, LEX nr 3303545, nr 3303543).

Nie ma również znaczenia okoliczność, w jaki faktycznie sposób pozwany ustalał kursy wymiany walut i czy odpowiadały one kursowi rynkowemu. Jak już bowiem wyżej sygnalizowano, jest to bowiem kwestia sposobu wykonywania umowy, podczas gdy oceny jej postanowień pod kątem abuzywności dokonuje się biorąc pod uwagę moment jej zawarcia ( por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18, OSNC – ZD 2021/18).

Abuzywności poszczególnych klauzul zawartych w umowie kredytu zawartej przez strony nie wyeliminowało wprowadzenie w 2011 r. ust. 3 do art. 69 Prawa bankowego. Ta nowelizacja miała na celu wyeliminowanie tzw. spreadów bankowych, a nie zmianę istoty umowy kredytowej, nie doprowadziła natomiast do przekształcenia zawartej wcześniej umowy w umowę o kredyt walutowy (por. np. postanowienie SN z dnia 15 listopada 2022 r. , I CSK 2909/22, LEX nr 3450393).

Jeśli chodzi o skutki występowania w umowie klauzul abuzywnych, to teza o możliwości utrzymania umowy w mocy i dalszego jej wykonywania poprzez zastosowanie przepisów ustawy, stoi w sprzeczności z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego. W przywołanym postanowieniu z dnia 21 grudnia 2023 r. Sąd ten stwierdza: „ Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu powiązanego z walutą obcą, do czego prowadziłaby dalsza realizacja udzielonego kredytu jako złotowego, niezależnie od mechanizmu oprocentowania tego kredytu, byłoby natomiast równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż umowę taką należałoby uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, co prowadzi do wniosku, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe i przemawia za jej całkowitą nieważnością (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC-ZD 2021, Nr 2, poz. 20). Stanowisko to zostało podzielone w licznych późniejszych rozstrzygnięciach Sądu Najwyższego (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2022 r., II CSKP 15/22, z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 285/22, OSNC-ZD 2022, nr D, poz. 45, z dnia 26 stycznia 2023 r., II CSKP 722/22, z dnia 25 maja 2023 r., II CSKP 1311/22 i z dnia 28 lipca 2023 r., II CSKP 611/22, a także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 405/22, z dnia 24 czerwca 2022 r., II CSKP 10/22 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2022 r., I CSK 2237/22 i powołane tam dalsze orzecznictwo).”

W dalszych rozważaniach w postanowieniu z dnia 21 grudnia 2023 r. Sąd Najwyższy odnosi się również do kwestii substytucji nieuczciwych klauzul kursowym odwołaniem do średniego kursu NBP na podstawie art. 358 § 2 k.c., względnie przepisów innych ustaw, podkreślając, że: „wchodzi ono w rachubę tylko wtedy, gdyby jego brak narażał konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).”

Powodowie już w reklamacji z dnia 9 lutego 2021 r. prezentowali stanowisko o nieważności umowy i wnosili o przedstawienie przez pozwanego propozycji rozliczenia się stron z uwzględnieniem dokonanych przez nich wpłat. W związku z tym Sąd Okręgowy zasadnie orzekł o zwrocie wpłaconych przez powódkę kwot jako o świadczeniu nienależnym na mocy art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c., zgodnie z teorią dwóch kondykcji, o czym mowa w dwóch uchwałach Sądu Najwyższego z dnia a 16 lutego 2021 r. i z dnia 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40; sygn. akt III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56), gdyż na tle art. 410 § 2 k.c. samo spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 411 pkt 1 k.p.c.

Z przepisu tego in fine wynika bowiem, że możliwość żądania zwrotu świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej czynności prawnej istnieje – wbrew regule ogólnej – także wtedy, gdy świadczący wiedział o nieważności zobowiązania. Rozwiązanie takie jest wyrazem konsekwencji ustawodawcy i służy wyłączeniu uznawania „okrężną drogą” skutków nieważnych czynności prawnych. Spełniający świadczenie może żądać jego zwrotu, gdy świadczenie spełniane jest w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (…) W tej sytuacji zwrot następuje jednakże bez względu na wiedzę oraz przekonanie solvensa co do obowiązku spełnienia świadczenia. (por. komentarz do art. 411 k.c, J. Gudowski, WKP 2018, M. Fras. M. Habdas,. WKP 2018).

Podobnie należy ocenić zarzut naruszenia art. 411 pkt 4 k.c.

Zgodnie ze stanowiskiem doktryny i orzecznictwa, przypadki, w których podstawa świadczenia jest nieważna, nie są objęte zakazem unormowania tego przepisu, co pozwala na zwrot kwot nienależnie wpłaconych. Przepis art. 411 pkt 4 k.c. nie ma w ogóle zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych. Nie może zatem stać na przeszkodzie uwzględnieniu condictio indebiti, sine causa czy ob rem; w takich wypadkach podstawa w ogóle nie powstała, więc brak jest roszczenia, które mogłoby jeszcze nie być wymagalne. Spełniający świadczenie może żądać jego zwrotu, gdy świadczenie spełniane jest w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (…). W tej sytuacji zwrot następuje jednakże bez względu na wiedzę oraz przekonanie solvensa co do obowiązku spełnienia świadczenia (por. wyrok SN z dnia 31 sierpnia 2021 r., I NSNc 93/20, LEX nr 3220158. M. Fras, M. Habdas, komentarz do art. 411, t.9, WKP 2018, A. Kidyba, komentarz do art. 411 k. c. t. 19, LEX 2014).

Chybione są również wywody skarżącego co do przedawnienia roszczenia pieniężnego powodów, gdyż powodowie w związku z bezpodstawnym wzbogaceniem pozwanego realizują swoje roszczenie restytucyjne, które nie ma charakteru okresowego, i zastosowanie w takim wypadku znajduje do niego termin ogólny przedawnienia roszczeń (obecnie sześcioletni), zgodnie z art. 118 k.c. (pr. J. Gudowski, komentarz do art. 405 k.c., WKP 2018).

Ponadto zgodnie ze stanowiskiem TSUE ( por. wyrok z dnia 22 kwietnia 2021 r., C – 485/19) oraz Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 7 maja 2021 r. III CZP 6/21), termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero wtedy bowiem można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny (podobnie jak w przypadku condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia.

W związku z zarzutami skarżącego co do daty wymagalności roszczenia powodów , to zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie ma podstaw do przyjęcia, aby roszczenie to stawało się wymagalne dopiero datą wydania prawomocnego wyroku ustalającego nieważność umowy. Rozważania Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu uchwały z dnia 7 maja 2021 r. co do stanu tzw. „bezskuteczności zawieszonej” związanej z koniecznością podjęcia decyzji przez konsumenta, czy aprobuje istnienie klauzuli abuzywnej w umowie, czy też odmawia jej potwierdzenia godząc się jednocześnie na kompleksowe skutki stwierdzenia nieważności całej umowy, przy czym skuteczność tych oświadczeń zależy od uprzedniego pouczenia o konsekwencjach abuzywności, nie uchylają ogólnej zasady wynikającej z art. 455 k.c. Dlatego też trafnie Sąd a quo przyjął, że skuteczne wezwanie pozwanego do zapłaty nastąpiło poprzez doręczenie mu reklamacji z dnia 19 sierpnia 2021 r., na którą pozwany odpowiedział odmownie w dniu 14 września 2021, w związku z czym w dniu następnym popadł w opóźnienie.

Odmienne rozwiązanie byłoby skrajnie niekorzystne dla konsumenta, który nie ma wpływu na tok i czas trwania procesu sądowego oraz zakres udzielanych w mu w tym postępowaniu pouczeń.

Sąd Apelacyjny uznaje również za niezasadny zarzutu zatrzymania podniesiony w piśmie pozwanego z dnia 26 stycznia 2023 r., mając w szczególności na uwadze postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2022 r. ( I CSK 4694/22), zgodnie z którym w wypadku uznania umowy za nieważną przedsiębiorca nie może poprzez zarzut zatrzymania żądać kompensacji niekorzystnych skutków jego bezprawnego zachowania. Art. 7 ust. 1 w związku z motywem dwudziestym czwartym dyrektywy 93/13/EWG zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia stosownych i skutecznych środków zapobiegających dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami. Niedopuszczalne byłoby takie ukształtowanie sytuacji prawnej konsumenta wskutek uznania umowy kredytu za nieważną z powodu zawartych w niej nieuczciwych postanowień umownych, które prowadziłoby do udaremnienia oczekiwanego skutku przepisów ochronnych w odniesieniu do konsumentów, realizującej w istocie tzw. efekt mrożący, a to wskutek istotnego pogorszenia sytuacji ekonomicznej konsumenta na skutek dokonanego przezeń wyboru wyjścia z sytuacji, w której stał się ofiarą nieuczciwej praktyki ze strony przedsiębiorcy.

W tym stanie rzeczy Sąd Odwoławczy na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania na mocy art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Na oryginale właściwy podpis

1