Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Zwierzyńska (spr.)
Sędziowie:	SA Marek Machnij SA Piotr Daniszewski

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2020 r. w Gdańsku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Z. K.

przeciwko B. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 22 listopada 2019 r. sygn. akt XV C 492/18

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 (drugim) w ten tylko sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powódki odsetki ustawowe od kwoty 37.889 zł (trzydzieści siedem tysięcy osiemset osiemdziesiąt dziewięć złotych) za okres od dnia 5 kwietnia 2018 r. do dnia 21 listopada 2019 r..;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 892 zł (osiemset dziewięćdziesiąt dwa złote) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Piotr Daniszewski SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Marek Machnij

Sygn. akt I ACa 180/20

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 22 listopada 2019 r. w sprawie z powództwa Z. K. przeciwko B. M. o zapłatę orzekł następująco:

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 37.889 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 22 listopada 2019 r. do dnia zapłaty;

2.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

3.  nadał wyrokowi w punkcie pierwszym rygor natychmiastowej wykonalności co do kwoty 20.000 zł;

4.  kosztami postepowania obciążył strony w następujący sposób: - powódkę w 60%, a pozwanego w 40%, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

W dniu 25 listopada 2015 r. M. J. (1) darowała pozwanemu prawo własności lokalu mieszkalnego znajdujące się w G. przy ul. (...) (...) powierzchni 64 m2, dla którego prowadzona jest księga wieczysta (...) z udziałem wynoszącym (...) w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...). Pozwany ustanowił na rzecz darczyńcy służebność osobistą polegającą na prawie korzystania przez uprawnioną z całego lokalu mieszkalnego. Wartość służebności oznaczono na kwotę 12 000 zł. Darczyńca oświadczyła, że darowizna zwolniona jest od obowiązku zaliczenia jej na poczet schedy spadkowej po niej.

M. J. (1) zmarła w dniu 4 stycznia 2017 r. w G.. Spadkodawczyni posiadała troje dzieci: A. S., P. J. i G. M.. P. J. posiada troje dzieci: K., J. i M. J. (2), a G. M. posiada syna B. M. (spadkobiercę testamentowego, pozwanego w niniejszej sprawie). A. S. posiada dwoje dzieci: A. L. i S. L.. Powódka jest córką wydziedziczonej w testamencie A. L..

W dniu 27 marca 2018 r. pozwany został wezwany do zapłaty na rzecz powódki kwoty 102. 666 zł tytułem udziału w prawie do zachowku. Pozwany zapłacił powódce kwotę 6. 000 zł, odmówił spełnienia dalszych roszczeń do czasu właściwego oszacowania wartości nieruchomości.

Prawo własności nieruchomości lokalowej położonej w G. przy ul. (...)/III lokal numer (...), tj. samodzielnego lokalu mieszkalnego o powierzchni użytkowej 64 m2 wraz z udziałem (...) w nieruchomości wspólnej stanowiącej prawo użytkowania wieczystego gruntu – działki oznaczonej w ewidencji gruntów numerem 353 oraz części budynku i urządzeń, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali, dla której to nieruchomości lokalowej prowadzona jest księga wieczysta (...), przy zastosowaniu podejścia porównawczego, metody korygowania ceny średniej, według stanu na 25 listopada 2015 roku, poziomu cen z 10 maja 2019 roku – z uwzględnieniem służebności osobistej – ma wartość 395 000 zł.

W wycenie uwzględniono, że lokalizacja i otoczenie przedmiotowej nieruchomości z punktu widzenia pełnionej funkcji ocenione zostały jako dobre, zaś standard wykończenia oraz stan techniczny lokalu jako niekorzystny. Zarówno w 2019 jak i 2018 roku odnotowano wyraźny wzrost cen nieruchomości mieszkaniowych na analizowanym obszarze.

Sąd Okręgowy wskazał, że weryfikacji wymagała wskazywana przez strony wartość nieruchomości, co Sąd ustalił w oparciu o opinię biegłego. Opinię Sąd uznał za rzetelną.

Dalej Sąd pierwszej instancji wskazał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części. Pozwany jako wnuk spadkodawczyni w drodze umowy darowizny uzyskał prawo własności nieruchomości lokalowej, a spór ogniskował się wokół tego, czy powódce, jako jednej z potencjalnych spadkobierców ustawowych, należny jest zachowek, a jeśli tak to w jakiej wysokości.

Małoletnia powódka jest prawnuczką spadkodawczyni. Wskutek rozporządzeń dokonanych przez spadkodawczynię za życia (umowa darowizny) i na wypadek śmierci (testament), małoletnia powódka nie została powołana do spadku z ustawy. Dlatego też, na podstawie art. 991 §1-2 k.c. jako zstępnej, która byłaby powołana do spadku z ustawy, należą się jej dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by jej przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Udział spadkowy przypadający powódce wynosi 1/6 (tj. babka powódki A. S. dziedziczyłaby spadek w 1/3 części, ta część zostałaby podzielona na matkę powódki A. L. i jej brata S. L. po ½. Z kolei część A. L. przypadłaby w całości powódce). Wartość zachowku wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który wynosi 1/6 schedy spadkowej) Wartość pokrycia zachowku to 1/9 wartości schedy spadkowej.

Powódka jako uprawniona nie otrzymała należnego jej zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny albo powołania do spadku, zapisu, więc przysługuje jej przeciwko pozwanemu jako spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Przy obliczeniu zachowku należało uwzględnić wartość przedmiotu darowizny dokonanej przez spadkodawczynię na rzecz pozwanego. Wartość tej darowizny – zgodnie z operatem szacunkowym sporządzonym przez biegłego sądowego – wyniosła 395.000 zł. Kluczowe znaczenie cenotwórcze miała lokalizacja oraz ostatnie zmiany na rynku nieruchomości. Zastosowano właściwą metodologię, zastosowano prawidłowe przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami i właściwego rozporządzenia.

Powódka jest jednym z dwojga dzieci jednej z trzech córek spadkodawczyni. Powódce należy się prawo do 1/9 wartości nieruchomości wchodzącej w skład spadku. 395 000 zł podzielone przez 9 daje kwotę 43.899 zł. Od tej kwoty należało odjąć kwotę 6. 000 zł, którą pozwany zapłacił powódce dobrowolnie przed wszczęciem postępowania sądowego. Sąd zasądził więc od pozwanego na rzecz powódki kwotę 37. 899 zł.

Pozostałe kwoty wskazywane przez strony postępowania – ewentualne długi spadkowe, jak również przysporzenia na rzecz powódki, nie zostały skutecznie zgłoszone, zatem nie mogły być brane pod uwagę przy ustalaniu kwoty, którą pozwany ma zapłacić powódce.

Sąd a quo uznał, że nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut strony pozwanej związany z naruszeniem art. 5 k.c. Powódka skorzystała skutecznie ze swojego prawa podmiotowego, gdyż jako osoba niewydziedziczona mogła domagać się zapłaty odpowiedniej kwoty tytułem zachowku. Wartość nieruchomości otrzymanej w drodze darowizny była istotna, z pewnością kompensowała pozwanemu oraz jego rodzinie zwiększone obowiązki związane z intensywną opieką nad spadkodawczynią w ostatnich latach jej życia. Żadne szczególne okoliczności nie zostały wykazane.

Sąd Okręgowy na mocy art. 481 § 1 i 2 k.p.c. orzekł o obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 22 listopada 2019 r. czyli od dnia wydania orzeczenia . Co do zasady wymagalność roszczenia o zachowek powinna nastąpić po bezskutecznym wezwaniu podmiotu zobowiązanego do zapłaty, jednak Sąd miał na uwadze, że wycena jedynego przedmiotu wchodzącego w skład spadku nastąpiła na 2019 rok, więc kompensacyjna cecha odsetek nie była kluczowa i wymagana dla zapewnienia sprawiedliwego zaspokojenia roszczeń w powódki.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 w związku z art. 108 zd. 2 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosły obie strony, przy czym pozwany cofnął ją pismem z dnia 25 lutego 2010 r. Skutkowało to umorzeniem postępowania wywołanego jego apelacją, o czym Sąd Odwoławczy orzekł postanowieniem z dnia 178 września 2020 r. .

Powódka w apelacji zaskarżyła wyrok w części oddalającej jej żądanie zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie począwszy już od dnia 5 kwietnia 2018 r. Rozstrzygnięciu Sądu Okręgowego zarzuciła naruszenie art. 481 §1 k.c. i wniosła o zmianę wyroku poprzez zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 5 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Mając na uwadze, że przeprowadzenie rozprawy nie było konieczne, a żadna ze stron o to nie wnosiła, Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 374 k.p.c. Stosownie do treści art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny przyjął za własne ustalenia i oceny prawne sądu pierwszej instancji. Stwierdzenie to uzasadniało ograniczenie treści niniejszego uzasadnienia do oceny poszczególnych zarzutów apelacyjnych.

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, bowiem zasadnie skarżąca zarzuca naruszenie art. 481 § 1 k.p.c.

Kwestia popadnięcia w opóźnienie obowiązanego do zapłaty zachowku i tym samym - daty, od jakiej należą się uprawnionemu odsetki za opóźnienie, na przestrzeni lat była przedmiotem licznych wypowiedzi Sądu Najwyższego.

Podsumowanie dotychczasowych stanowisk zawiera wyrok z dnia 26 kwietnia 2018 r. (I CSK 382/17, LEX nr 2483335), w którym przypomniano, że procesy inflacyjne powodujące w latach 90-tych XX w. znaczną różnicę wartości świadczeń ocenianych w warunkach istniejących w chwili ich powstania oraz w chwili wyrokowania o ich wysokości, w zestawieniu z obowiązującymi od 1989 r. wysokimi stopami odsetek ustawowych, spowodowały, że bezwzględne stosowanie art. 481 § 1 k.c. w dotychczasowy sposób wywoływało trudne do akceptacji ze względów słusznościach podwójne waloryzowanie świadczeń i skłoniło sądy do poszukiwania w drodze wykładni rozwiązania, które łagodziłoby te konsekwencje. Taką drogą stało się zasądzanie odsetek dopiero od chwili wydania wyroku oznaczającego aktualną wartość świadczenia, tak, by odsetki realizowały zadania waloryzacyjne jedynie na przyszłość. Przyznanie odsetek od świadczenia ustalonego według cen z chwili orzekania za czas poprzedzający tę chwilę uznawano za prowadzące do nieuzasadnionego uprzywilejowania wierzyciela kosztem dłużnika (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1994 r., III CZP 105/94, OSNC 1995, Nr 2, poz. 26, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2000 r., II CKN 725/98, OSNC 2000, Nr 9, poz. 158, z dnia 15 stycznia 2004 r., II CK 352/02, M. Prawn. 2006, nr 2, s. 91, z dnia 9 maja 2008 r., z dnia 16 kwietnia 2009 r., I CSK 524/08, OSNCZD 2009, nr D, poz. 106, z dnia 7 lipca 2011 r.). Jednak wraz z uspokojeniem się procesów inflacyjnych wysokość odsetek ustawowych uległa obniżeniu, pozbawiając je stopniowo właściwości waloryzacyjnych i przywracając pierwotną funkcję odszkodowawczą(…) pozwala to uznać je za świadczenie wynagradzające wierzycielowi skutki opóźnienia w otrzymaniu świadczenia pieniężnego i motywujące dłużnika do spełnienia tego świadczenia w terminie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2011 r., II CSK 635/10, nie publ., z dnia 11 stycznia 2013 r., I CSK 275/12, nie publ. i z dnia 23 maja 2013 r., I CSK 701/12). W aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego powrócono do pierwotnego stanowiska, że odsetki za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia z tytułu zachowku biegną od chwili wezwania dłużnika do zapłaty, w związku z czym stan opóźnienia może nastąpić przed dniem wyrokowania, zachowując jednak pewną elastyczność przejawiająca się w zwróceniu uwagi, że niewskazany jest automatyzm orzekania, lecz stan opóźnienia należy określać z uwzględnieniem wszystkich okoliczności konkretnej sprawy (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2013 r., II CSK 403/12, nie publ., z dnia 25 czerwca 2015 r., III CSK 375/14, nie publ. i z dnia 24 lutego 2016 r., I CSK 67/15, nie publ.). W okresie między powstaniem stanu wymagalności roszczenia o zachowek, a chwilą orzekania o tym roszczeniu ceny decydujące o rozmiarze świadczenia mogą wzrosnąć, mogą być stabilne, a nawet obniżyć się. Sama waloryzacja świadczenia pieniężnego dokonywana przez sąd w ramach ustalania wysokości roszczenia o zachowek, według cen obowiązujących w chwili wyrokowania, nie kompensuje zwykle wszystkich skutków niezaspokojenia tego roszczenia we właściwym czasie.

Ostatecznie Sąd Najwyższy skonkludował, że wszystkie przywołane wyżej argumenty, dostrzegane nie tylko w polskim systemie prawnym, ale także w innych państwach Unii Europejskiej, uzasadniają przyjęcie rozwiązania pośredniego, zgodnie z którym termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popadł w stan opóźnienia i powinien z tego tytułu świadczyć wierzycielowi stosowne odsetki, powinien być oceniany indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy, w tym także obiektywnego stanu wiedzy zobowiązanego o okolicznościach niezbędnych do oceny zasadności i wysokości, w jakiej dochodzone świadczenie jest należne. Tego rodzaju korekta okresu, za który wierzyciel uzyska odsetki w polskim prawie cywilnym znajduje uzasadnienie w treści art. 5 k.c.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w rozpoznawanej sprawie nie ujawniły się szczególne okoliczności przemawiające za uznaniem, iż odsetki za opóźnienie miałyby należeć się powódce dopiero od dnia wyrokowania, tym bardziej że Sąd Okręgowy nie dostrzegł żadnych podstaw, aby zastosować w jakimkolwiek zakresie art. 5 k.c,. na co wyraźnie wskazał w uzasadnieniu wyroku. Sąd również dostrzegł, że otrzymane przysporzenie o znacznej wartości powinno wyrównać stronie pozwanej trudy związane z opieką sprawowaną nad spadkodawczynią w ostatnim okresie jej życia.

Okoliczność, że wartość nieruchomości lokalowej została ustalona dopiero w toku postepowania sądowego, na podstawie opinii biegłego nie jest podstawą do przyjęcia, że pozwany popadł w opóźnienie dopiero od dnia wyrokowania, tym bardziej że w wezwaniu do zapłaty powódka wskazała podstawy do szacowanej przez nią wartości mieszkania podając cenę 1 m ² . Globalna kwota wskazana w wezwaniu przez powódkę - 480.000 zł jest przy tym zbliżona do wartości mieszkania przy założeniu, że nie byłoby ono obciążone służebnością osobistą. Zasądzona na rzecz powódki kwota mieściła się przy tym w kwocie objętej wezwaniem.

Reasumując, akcentowana przez Sąd Najwyższy utrata waloryzacyjnego charakteru odsetek powoduje, iż w niniejszej sprawie nie ma podstaw do odstąpienia od generalnej zasady, iż jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c. ).

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w sposób opisany w sentencji mając na uwadze fakt, iż powódka wezwała pozwanego do spełnienia świadczenia pismem z dnia 27 marca 2018 r zakreślając termin 7 dni., a pozwany udzielił odpowiedzi pismem z dnia 4 kwietnia 2018 r., co pozwalało przyjąć, że w opóźnienie w spełnieniu świadczenia popadł w dniu następnym.

O kosztach postępowania apelacyjnego obejmujących opłatę od apelacji i koszty zastępstwa procesowego Sąd orzekł na mocy art. 98 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. w związku z § 2 pkt 3 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

SSA Piotr Daniszewski SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Marek Machnij