Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 września 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Zwierzyńska

po rozpoznaniu w dniu 21 września 2021 r. w Gdańsku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. B. (1), G. C. (1) i E. K.

przeciwko M. S. (1) i K. B.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji pozwanego M. S. (1) i apelacji pozwanej K. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 12 lutego 2021 r. sygn. akt I C 730/17

I. zmienia zaskarżony wyrok:

1. w punkcie 2 (drugim) w ten sposób, że nie obciąża pozwanego M. S. (1) kosztami postępowania w sprawie;

2. w punkcie 3 (trzecim) w ten sposób, że nie obciąża pozwanej K. B. kosztami postępowania w sprawie;

II. oddala obie apelacje w pozostałej części;

III. nie obciąża pozwanych kosztami postępowania apelacyjnego;

IV. zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku na rzecz radcy prawnego P. J. kwotę 2.700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Małgorzata Zwierzyńska

Sygn. akt I ACa 437/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 12 lutego 2021 r. sąd okręgowy w Gdańsku w sprawie z powództwa M. B. (1), G. C. (1) i E. K. przeciwko M. S. (1) i K. B. orzekł w następujący sposób:

I.  pozbawił wykonalności wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 30 stycznia 2015 roku wydany w sprawie I C 875/13 – w części dotyczącej punktów X i XI tego wyroku, które zostały zaopatrzone w klauzulę wykonalności nadaną przeciwko M. B. (1), G. C. (1) i E. K., od których zasądzono solidarnie na rzecz M. S. (1) kwotę 109.956 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 12 stycznia 2010 roku do dnia zapłaty, zaś na rzecz K. B. kwotę 71.579 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 12 stycznia 2010 roku do dnia zapłaty;

II.  zasądził od pozwanego M. S. (1) solidarnie na rzecz powodów M. B. (1), G. C. (1) i E. K. kwotę 9.346,40 zł tytułem kosztów sądowych oraz kwotę 5.400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty;

III.  zasądził od pozwanej K. B. solidarnie na rzecz powodów M. B. (1), G. C. (1) i E. K. kwotę 7.427,40 zł tytułem kosztów sądowych oraz kwotę 5.400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty;

IV.  Zasądził od Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Gdańsku na rzecz radcy prawnego P. J. kwotę 5.400 zł powiększoną o 23 % podatku VAT – tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu.

Sąd I instancji ustalił, że decyzją z dnia 20.04.1973 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w G. orzeczono wywłaszczenie na rzecz Skarbu Państwa części nieruchomości znajdującej się w G. przy ul. (...), stanowiącej wówczas własność J. B. (1) – tj. działek nr (...) o łącznej powierzchni 1278 m ² na budowę osiedla mieszkaniowego.

Następnie decyzją Wydziału Urbanistyki i Architektury Urzędu Miejskiego w G. z dnia 11.08.1979 r. zatwierdzono plan realizacyjny zagospodarowania przedmiotowego terenu pod budowę pawilonu usługowego, wobec czego wydano M. B. (2) pozwolenie na budowę inwestycji w całości w części obejmującej budowę zakładu szklarskiego, E. R. (1) – w zakresie budowy pawilonu jubilerskiego. Zaznaczono też, że powstałe obiekty mają mieć charakter tymczasowy – do dnia 31.12.1995 r. W inwestycji ostatecznie brali udział również M. B. (3) i M. S. (1). Na podstawie powyższego pozwolenia wybudowano cztery pawilony handlowe. Ostatecznie inwestycje prowadzili małżonkowie (...), którzy wybudowali zakład szklarski, M. S. (2), który wybudował zakład tapicerski, a na działce wewnątrz dodatkowy budynek gospodarczo – mieszkalny oraz garaż, małżonkowie B., których pawilon usługowy zawierał również część mieszkalną oraz garaż, jak również E. R. (1), który wybudował zakład tapicerski, również z częścią mieszkalną i garażem. Decyzją Wydziału Urbanistyki i Architektury Urzędu Miejskiego w G. z dnia 8.03.1989 r. zatwierdzono budowę czterech pawilonów handlowo – usługowych. Z inwestorami zawarto kolejne umowy dzierżawy – do dnia 31.12.1998 r. Natomiast pomimo starań inwestorów nie ustanowiono na ich rzecz użytkowania wieczystego. Po dniu 31.12.1998 r. Gmina M. G. naliczała użytkownikom nieruchomości opłaty z tytułu bezumownego korzystania i pobierania pożytków z nieruchomości.

W dniu 1 lutego 1993 r. następcy prawni J. H. B. oraz I. C. wystąpili o zwrot nieruchomości położonej w G. przy ul. (...).

Sąd I instancji ustalił, że ostatecznie postępowanie zakończyło się wydaniem przez (...) Urząd Wojewódzki w dniu 7.05.2003 r. decyzji nr RR-GK. (...)- (...), którą orzeczono o uchyleniu zapadłej w I instancji decyzji Prezydenta Miasta G. wykonującego zadania starosty z zakresu administracji rządowej nr MG- (...) z dnia 29.10.1999 r. o odmowie zwrotu wywłaszczonej na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości położonej w G. przy ul. (...), oznaczonej jako działki (...) o pow. 168 m ², 896/90 o pow. 195 m ², 897/90 o pow. 246 m ² i 898/90 o pow. 256 m ², zapisanej w księdze wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Gdyni – w całości. Jednoczenie w punkcie 2 decyzji z dnia 7.05.2003 r. orzeczono o zwrocie opisanej wyżej nieruchomości, przy czym w punkcie 3 zastrzeżono, że zwrot polega na przywróceniu prawa własności i posiadania w ½ części na rzecz I. C. i w ½ części udziału na rzecz H. B.. W punkcie 4 zaznaczono, że nieruchomość podlega zwrotowi w stanie, w jakim znajduje się w dniu jej zwrotu. W punkcie 5 decyzji organ administracyjny zobowiązał osoby uprawnione do zwrotu na rzecz Gminy M. G. zwaloryzowanego, w oparciu o wskaźniki wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, odszkodowania w kwocie 1.296,09 zł – każdy po 648,05 zł.

Powyższa decyzja stała się ostateczna na skutek oddalenia skargi kasacyjnej K. B. wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1.07.2008 r. sygn. akt I OSK 748/07.

W postępowaniu uczestniczyli również S. B., M. B. (3), E. R. (1) oraz M. S. (1). Wszyscy oni zostali zawiadomieni o treści zapadłego rozstrzygnięcia.

Postanowieniem z dnia 17.10.2006 r. III Ns 2850 Sąd Rejonowy w Szczecinie stwierdził, że spadek po I. C., zmarłej 13.09.2006 r., na podstawie ustawy nabył wprost G. C. (1) – w całości. Postanowieniem z dnia 28.11.2008 r. I Ns 1070/08 Sąd Rejonowy w Wejherowie stwierdził, że spadek po H. B., zmarłym w dniu 25.06.2008 r., na podstawie ustawy nabyły dzieci – M. B. (1) i E. K. w ½ części spadku wprost.

W pismach z dnia 26.08.2008 r. powodowie wezwali każdego z pozwanych z osobna, a także E. R. (1) do wydania powodom, w stanie wolnym od zabudowy nieruchomości położonej przy ul. (...) R. w zakresie działki (...), S. B. – działki (...), K. B. – działki (...), a M. S. (3) – działki nr (...) - w terminie miesiąca od daty otrzymania wezwania. Jednocześnie wezwali pozwanych do zapłaty na rzecz powodów kwot tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie od dnia 7.05.2003 r. – E. R. (2) – 30.720 zł, S. B. – 29.520 zł, K. B. – 23.400 zł oraz M. S. (1) – 20.160 zł. Pozwani odmówili jednak uczynienia zadość żądaniom powodów.

W konsekwencji w dniu 3.04.2009 r. powodowie M. B. (1), G. C. (2) i E. K. wnieśli pozew przeciwko M. S. (1), K. B., S. B. i E. R. (1), domagając się zobowiązania pozwanych do wydania powodom nieruchomości położonej w G. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki nr (...) o pow. 168 m ², 896/90 o pow. 195 m ², 897/90 o pow. 246 m ², 898/90 o pow. 256 m ², dla których Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą (...) – w stanie wolnym od zabudowy i nakazania pozwanym opuszczenia tej nieruchomości wraz z należącymi do nich rzeczami, w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia. Nadto wnieśli o zasądzenie od pozwanych na swoją rzecz wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości od dnia 1.07.2008 r. do marca 2009 r. wraz z ustawowymi odsetkami w sposób następujący: od pozwanego M. S. (1) – kwoty 15.120 zł, K. B. – kwoty 17.550 zł, S. B. – kwoty 22.140 zł oraz E. R. (1) – kwoty 23.040 zł – wszystkie kwoty wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Uzasadniając żądania powołali się na decyzję Wojewody (...) z 7.05.2003 r. orzekającą o zwrocie wywłaszczonej nieruchomości, a nadto na fakt samoistnego posiadania w/w nieruchomości przez pozwanych, którzy nadal zajmowali posadowione na nich pawilony.

E. R. (1) zmarł jeszcze przed wytoczenie powództwa, wobec czego pozew w stosunku do niego odrzucono.

Natomiast pozostali pozwani wnieśli o oddalenie powództwa. Jednocześnie w pozwie wzajemnych domagali się zasądzenia solidarnie od pozwanych wzajemnie: na rzecz powoda wzajemnego M. S. (1) kwoty 792.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty, na rzecz powódki wzajemnej K. B. kwoty 489.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty, na rzecz powódki wzajemnej S. B. kwoty 459.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty. Kwot powyższych domagali się jako rozliczenia nakładów poczynionych na nieruchomości w związku z budową pawilonów handlowo – usługowych.

Sąd meriti ustalił, że w toku sprawy I C 875/13, w dniu 18.07.2014 r. K. B. oraz S. B. wydały powodom nieruchomości położone w G. przy ul. (...) (działka (...)) – pozwana S. B., oraz nr 153 (działka (...)) – pozwana K. B. - z istniejącymi na gruncie budynkami.

W piśmie procesowym z dnia 30.07.2014 r. strona powodowa ograniczyła powództwo i wniosła o zobowiązanie pozwanego – powoda wzajemnego M. S. (1) do wydania powodom – pozwanym wzajemnym nieruchomości położonej w G. przy ul. (...), oznaczonej jako działka (...), dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą (...), nakazania mu opuszczenia nieruchomości wraz z należącymi do niego rzeczami. Nadto wnieśli o zasądzenie od pozwanych wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości od dnia 7 maja 2003 r. do dnia 23.03.2009 r. wraz z ustawowymi odsetkami: od pozwanego M. S. (1) – kwoty 14.714,63 zł, od K. B. – kwoty 17.079,48 zł oraz S. B. – kwoty 21.546,42 zł – wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

W punkcie X wyroku Sąd ten zasądził solidarnie od (powodów) pozwanych wzajemnych M. B. (1), G. C. (1) i E. K. na rzecz pozwanego (powoda wzajemnego) M. S. (1) kwotę 109.956 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 12.01.2010 r. do dnia zapłaty. W punkcie XI wyroku zasądził solidarnie od (powodów) pozwanych wzajemnych M. B. (1), G. C. (1) i E. K. na rzecz pozwanej (powódki wzajemnej) K. B. kwotę 71.579 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 12.01.2010 r. do dnia zapłaty. W punkcie XII wyroku zasądził solidarnie od (powodów) pozwanych wzajemnych M. B. (1), G. C. (1) i E. K. na rzecz pozwanej (powódki wzajemnej) S. B. kwotę 70/764 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 12.01.2010 r. do dnia zapłaty. W punkcie XIV zasądzono od pozwanych solidarnie na rzecz powodów M. B. (1), G. C. (1) i E. K. kwotę 3.654 zł tytułem opłaty sądowej, kwotę 1500 zł tytułem wydatków w sprawie oraz kwotę 6.317 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w sprawie.

W uzasadnieniu uznano, że powodowie wykazali, iż są właścicielami spornej nieruchomości jako spadkobiercy I. C. oraz H. B.. Nieruchomość ta natomiast jest nadal w posiadaniu pozwanych M. S. (1), M. K., S. K. oraz J. K.. Z tego względu uznano roszczenie oparte na art. 222 § 1 k.c. jako uzasadnione. Uwzględniono również żądanie zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres od lipca 2008 r. do marca 2009 r., o czym orzeczono w punktach V, VI i VII wyroku. Natomiast w punktach X, XI i XII uwzględniono żądanie pozwanych – powodów wzajemnych do rozliczenia w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nakładów poczynionych przez nich na nieruchomość powodów – pozwanych wzajemnych w czasie, gdy ci związany byli z Gminą M. G. umową dzierżawy i byli przeświadczeni, że nieruchomość będzie służyła prowadzeniu przez nich działalności gospodarczej, a w przyszłości także zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, a nadto że w przyszłości uzyskają prawo użytkowania wieczystego. Zwrócono przy tym uwagę na art. 48 k.c., z którego wynika, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z nim związane. Wobec tego, skoro powodowie stali się właścicielami gruntu, to na ich własność przeszły także obiekty wzniesione na nim, a wybudowane nakładami pozwanych.

Sąd a quo ustalił, że pismem z dnia 10.04.2015 r. powodowie zaproponowali pozwanym zawarcie ugody w przedmiocie potwierdzenia wzajemnych roszczeń wynikających z treści wyroku oraz bezumownego korzystania w okresie od kwietnia 2009 r. do 17.07.2014 r. w przypadku pozwanej K. B. oraz od kwietnia 2009 r. do dnia złożenia pisma w przypadku M. S. (1). Powodowie wskazali również, że w przypadku braku zgody na zawarcie ugody, wzywają do zapłaty na swoją rzecz – pozwaną K. B. kwoty 122.850 zł, zaś M. S. (1) – kwoty 122.640 zł – w terminie 7 dni od daty otrzymania pisma pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową. W treści pisma wskazano, że jest to kwota wyliczonego przez powodów wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie od kwietnia 2009 r. do 17 lipca 2014 r. w przypadku K. B. oraz do wydania nieruchomości w przypadku M. S. (1).

Pisma wysłano na adresy: M. S. (1) ul. (...) G. oraz K. B. – ul. (...) G.. Pisma te doręczono skutecznie w dniu 15.04.2015 r. Pismami z dnia 29.05.2015 r. powodowie M. B. (1), G. C. (1) i E. K. na podstawie art. 498 § 1 i 2 k.c. złożyli pozwanym oświadczenie o potrąceniu.

Sąd I instancji ustalił, że wobec powyższego wywiedziono, że zobowiązania powodów wobec pozwanych wynikające z odpowiednich punktów wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 30.10.2015 r. wygasły.

Nadto pozwany M. S. (1) został w tym samym piśmie wezwany do wydania powodom w nieprzekraczalnym terminie do dnia 30.06.2015 r. nieruchomości oznaczonej jako działka (...) przy ul. (...) z wyłączeniem budynku wykorzystywanego na cele mieszkalne, usytuowanego na południowym narożniku posesji. Oświadczenia wysłano pozwanym na adresy jak pisma z dnia 10.04.2015 r.

Powyższe oświadczenia doręczono skutecznie pozwanym S. B. oraz M. S. (1), natomiast korespondencję wysłaną do K. B. ponownie przesłano wraz z pismem z dnia 20.04.2016 r.

Na wniosek pozwanych K. B. i M. S. (1) Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Gdyni J. B. (2) wszczął postępowanie egzekucyjne przeciwko powodom, powołując się na wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 30.01.2015 r. I C 875/13 zaopatrzony w klauzulę wykonalności z dnia 7.05.2015 r.

W dniu 12.01.2018 r. pozwany M. S. (1) wydał powodom nieruchomość położoną przy ul. (...) w G. wraz z budynkami znajdującymi się na niej. Wobec wydania nieruchomości, pismem z dnia 29.01.2018 r. powodowie wezwali pozwanego M. S. (1) do zapłaty kwoty 55.440 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości gruntowej – tj. działki (...) pod tymże adresem w okresie od kwietnia 2015 r. do grudnia 2017 r. Pismo to zostało doręczone pozwanemu na rozprawie w dniu 30.01.2018 r.

Pismem z dnia 18.05.2018 r. powodowie złożyli pozwanemu M. S. (1) oświadczenie o potrąceniu na podstawie art. 498 § 1 i 2 k.c. przysługującej mu na podstawie wyroku z dnia 30.01.2015 r. I C 875/13 Sądu Okręgowego w Gdańsku wymagalnej wierzytelności wobec powodów z wierzytelnością objętą wezwaniem z dnia 29.01.2018 r., z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości przy ul. (...) w G.. Oświadczenie doręczono pełnomocnikowi pozwanemu na rozprawie w tym samym dniu.

Sąd meriti ustalił, że działki nr (...) obręb 0010 C. (dawniej 896/90) oraz nr (...) obręb 0010 C. (dawniej 895/90) położone są na terenie nie objętym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, tereny te oznaczono jako tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i małych domów mieszkalnych oraz teren usług z dopuszczeniem obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży do 2000 m ². Nieruchomość położona w dzielnicy o charakterze mieszkaniowo – przemysłowym. Ulica (...) stanowi ciąg komunikacyjny dzielnicy o dość intensywnym ruchu komunikacyjnym, posiadającym zróżnicowany charakter zabudowy – wielorodzinne budownictwo mieszkaniowe w technologii uprzemysłowionej, budownictwo wielorodzinne, małe domu mieszkalne często z funkcją usługową na poziomie parteru oraz zabudowa jednorodzinna i usługowa. Działki mają powierzchnię płaską, w zasięgu obu znajduje się infrastruktura techniczna gruntu w postaci energii elektrycznej, sieci wodno – kanalizacyjnej, gazowej, miejskiej sieci kanalizacji deszczowej i telekomunikacyjnej.

Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z działki gruntu nr ew. (...) (dawniej dz. ew. 896/90 o pow. 195m ²) wynosi: w okresie od 1.04.2009 r. do 31.12.2009 r.: 7712 zł; w 2010 r.: 12.486 zł; w 2011 r.: 10501 zł; w 2012 r.: 7929 zł; w 2013 r.: 9.780 zł; w okresie od 1.01.2014 r. do 17.07.2014 r.: 5.839 zł. Łącznie wysokość wy nagrodzenia wnosi 54.247 zł. Łączna wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki ewidencyjnej (...) o powierzchni 195 m ² wraz z częściami składowymi gruntu obejmującymi część budynku usługowego (lokalu o pow. 90,72 m ² oraz budynku garażu o pow. 19,20 m ² w okresie od 1.04.2009 r. do 17.07.2014 r. wynosi 160.761 zł. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z działki gruntu nr ew. (...) (dawniej dz. ew. 895/90 o pow. 168m ²) wynosi: w okresie od 1.04.2009 r. do 31.12.2009 r. 5945 zł; w 2010 r. 9.904 zł; w 2011 r. 8.321 zł; w 2012 r. 6.287zł; w 2013 r. 8.031 zł; w 2014 r. 8.455 zł; w 2015 r. 8.568 zł; w 2016 r. 8.948 zł; w 2017 r. 7.903 zł; w okresie od 1.01.2018 r. do 10.01.2018 r. 196 zł. Łącznie wysokość wynagrodzenia wnosi 72.558 zł. Łączna wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki ewidencyjnej (...) o powierzchni 168 m ² wraz z częściami składowymi gruntu obejmującymi część budynku usługowego (lokalu o pow. 63,40 m ²) oraz część budynku mieszkalnego (lokalu o pow. 43,56 m ²) w okresie od 1.04.2009 r. do 10.01.2018 r. wynosi 264.820 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd I instancji ustalił w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w aktach sprawy w postaci dokumentów złożonych przez obie strony procesu. Sąd meriti miał na uwadze, że autentyczność tych dokumentów nie była kwestionowana i nie budziła wątpliwości Sądu I instancji, wobec czego mogły one stanowić podstawę wiarygodnych ustaleń w sprawie. Dokumenty urzędowe Sąd a quo uznał za dowód tego, co w nich zaświadczono, dokumenty prywatne zaś – za dowód tego, że osoba je podpisująca złożyła oświadczenie o treści w nich zawartej.

Zważywszy na treść żądania pozwu i konieczność wyliczenia wysokości wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości powodów, jako wierzytelności zgłoszonej do potrącenia z wierzytelnością zasądzoną tytułem wykonawczym- wyrokiem Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 30.01.2015 r. sygn. akt I C 875/13, koniecznym okazało się przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego, który Sąd I instancji dopuścił postanowieniem z dnia 17.05.2019 r. Do opinii biegłego zarzuty wniosła strona powodowa, wnosząc o ponowne opracowanie opinii i wyliczenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowych nieruchomości przy uwzględnieniu korzystania z części składowych nieruchomości – budynków posadowionych na gruncie. Wobec powyższego postanowieniem z dnia 4.02.2020 r. Sąd I instancji dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego rzeczoznawcy majątkowego na okoliczności wskazane w postanowieniu z dnia 17.05.2019 r. (pkt 2). Zastrzeżenia tym razem zgłosili pozwani, jednakże biegły wyczerpująco odpowiedział na nie w opiniach uzupełniających z 18 i 19.08.2020 r. Mając na uwadze treść złożonych do akt opinii biegłego rzeczoznawcy G. K., Sąd meriti uznał je za sporządzone w sposób profesjonalny i rzetelny przez fachowca w swojej dziedzinie, posiadającego odpowiednio wysokie wykształcenie, jak również niezbędne w tym zakresie doświadczenie zawodowe.

W ocenie Sądu I instancji powództwo przeciwegzekucyjne zgłoszone przez stronę powodową zasługuje na uwzględnienie. Sąd meriti zważył, iż także w kontekście zarzutów podnoszonych przez pozwanych podkreślić należy, że powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności nie prowadzi do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem sądowym. Ma ono natomiast na celu jedynie pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, a nie podważenie treści samego orzeczenia sądowego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Wbrew temu, co podnosili pozwani, powodowie w niniejszej sprawie nie powoływali się na okoliczności, które były już badane w toku procesu toczącego się przed Sądem Okręgowym w Gdańsku pod sygn. akt I C 875/13. Istotnym jest, że oświadczenie o potrąceniu zostało złożone już po wydaniu wyroku, a zatem ewentualny zarzut w tym zakresie nie był we wcześniejszym procesie badany.

W sprawie niniejszej powodowie oparli swoje powództwo, powołując się na złożenie oświadczenie o potrąceniu i w ocenie Sądu I instancji uczynili to skutecznie. Nadto, powodowie skutecznie udowodnili, że przysługują im wierzytelności, które mogą być potrącone z wierzytelnościami pozwanych, określonymi w punktach X i XI wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 30.01.2015 r. sygn. akt I C 875/13. W pierwszej kolejności oświadczeniem o potrąceniu objęto wierzytelności powodów, wynikające z punktów V i VI, obejmujące przyznane solidarnie powodom od poszczególnych pozwanych wynagrodzenie za bezumowne korzystanie ze stanowiących ich własność nieruchomości, przy czym - jak wynika z treści uzasadnienia wyroku – wynagrodzenie obejmuje okres od lipca 2008 r. do marca 2009 r. I tak z tego tytułu w punkcie V wyroku zasądzono od pozwanego M. S. (1) solidarnie na rzecz powodów M. B. (1), G. C. (1) i E. K. kwotę 14.714,63 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3.04.2009 r. do dnia zapłaty. Natomiast w punkcie VI zasądzono od pozwanej K. B. solidarnie na rzecz powodów M. B. (1), G. C. (1) i E. K. kwotę 17.079,48 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3.04.2009 r. do dnia zapłaty. Z uwagi na to, że powyższy wyrok jest prawomocny, kwestia istnienia wierzytelności stwierdzonych tym orzeczeniem została ostatecznie przesądzona i nie mogła być badana ponownie w toku sprawy niniejszej. Pozwani zresztą nie podważali, że powodom takie roszczenia przysługują.

W tym samym wyroku, w pkt XIV, zasądzono od pozwanych solidarnie na rzecz powodów M. B. (1), G. C. (1) i E. K. kwotę 3.654 zł tytułem opłaty sądowej, kwotę 1500 zł tytułem wydatków w sprawie oraz kwotę 6.317 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w sprawie. Również i w tym wypadku przyjąć należało zdaniem Sądu I instancji, że roszczenie powodów jest wykazane ponad wszelką wątpliwość, wymagalne wobec uprawomocnienia się orzeczenia, a przy tym nie udowodniono, by zostało spłacone bądź by zachodziła inna okoliczność, która spowodowałaby jego wygaśnięcie.

Wreszcie zdaniem Sądu a quo powodowie wykazali również, że przysługuje im dalsza wierzytelność od pozwanych z tytułu bezumownego korzystania ze stanowiącej ich własność nieruchomości, za okres nie objęty wyrokiem z dnia 30.01.2015 r. tj. od kwietnia 2009 r. Jak ustalono, a czemu pozwani nie zaprzeczali, pozwana K. B. wydała powodom nieruchomość położoną w G. przy ul. (...) (działka (...)) z istniejącymi na gruncie budynkami jeszcze w toku sprawy I C 875/13, tj. w dniu 18.07.2014 r. Do tej daty posiadała nieruchomość i korzystała z niej, w tym z budynków na działce posadowionych. Podobnie niekwestionowanym było też posiadanie nieruchomości przy ul. (...) przez pozwanego M. S. (1), który w samej odpowiedzi na pozew przyznał, że nadal nie może opuścić nieruchomości powodów, albowiem jest ona zamieszkiwana przez córkę i wnuczkę, a on nie ma środków by wynająć inny lokal. Dopiero w toku niniejszego procesu doszło do realizacji obowiązku zakreślonego w punkcie I wyroku z dnia 30.01.2015 r. i wydania nieruchomości powodom, co nastąpiło w dniu 12.01.2018 r.

Sąd I instancji zważył, że należy podkreślić, że dla bezumownego korzystania nie ma znaczenia fakt, że powodowie mieli świadomość zaistniałej sytuacji – nie zmienia to bowiem tego, że oboje pozwani – K. B. do dnia 18.07.2014 r., a M. S. (3) do 12.01.2018 r. - korzystali z nieruchomości bez tytułu prawnego. Nie łączyła ich bowiem żadna umowa z powodami, którzy nie wyrazili zgody na powyższe i jako właściciele żądali wydania tejże nieruchomości. Wobec pozwanego takim tytułem prawnym nie był też wyrok Sądu Okręgowego, w którym orzeczono jedynie o wstrzymaniu wykonania żądania eksmisji, i to wyłącznie wobec M. K., J. K. oraz S. K., nie zaś wobec pozwanego M. S. (1). Pozwani nie wykazali, by powodowie zrzekli się wobec nich roszczenia z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie w wymiarze przekraczającym to zasądzone wyrokiem z dnia 30.01.2015 r. Powodowie nie mieli przy tym obowiązku rozszerzania zgłoszonych żądań w miarę toczącego się procesu, a z faktu, że nie tego nie uczynili, nie można wywieść obecnie wniosku, że z dochodzenia dalszych roszczeń zrezygnowali. Wobec faktu posiadania i korzystania z nieruchomości przy ul. (...) przez pozwanych bez tytułu prawnego także po marcu 2009 r. należy przyjąć, że powodom przysługiwała wierzytelność o wynagrodzenie z tego tytułu również za ten okres.

Sąd I instancji zważył, że dla oceny skuteczności złożenia oświadczenia o potrąceniu istotne znaczenie ma moment złożenia tegoż oświadczenia. Wnosząc pozew powodowie powoływali się na oświadczenie złożone pismem z dnia 29.05.2015 r. Zdaniem Sądu meriti oba pisma zostały złożone pozwanym skutecznie, albowiem oba zostały przesłane na adresy, na które wcześniej skutecznie doręczano pozwanym korespondencję. Nie ulega też wątpliwości, że na tę datę wierzytelność przysługująca powodom nadawała się do potrącenia z wierzytelnością pozwanych – była bowiem wierzytelnością określoną, pieniężną i wymagalną. Należy bowiem zaznaczyć, że pismem z dnia 10.04.2015 r. pozwanym zostało doręczone wezwanie do zapłaty należności z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie od kwietnia 2009 r. - w przypadku K. B. w kwocie 122.850 zł, a w przypadku M. S. (1) w kwocie 122.640 zł. Termin zapłaty zakreślono na 7 dni od dnia doręczenia pisma, co nastąpiło 15.04.2015 r. Tym samym termin płatności mijał 22.04.2015 r. W tym też dniu należność stała się wymagalna. W sprawie niniejszej istotnym jest również pismo z dnia 18.05.2018 r., doręczone tego samego dnia, którym powodowie złożyli oświadczenie o potrąceniu wierzytelności przysługującej pozwanemu M. S. (1) na podstawie wyroku z dnia 30.01.2015 r. I C 875/13 z wierzytelnością powodów wobec niego w kwocie 55.440 zł, objętą wcześniejszym wezwaniem z dnia 29.01.2018 r., doręczonym w dniu 30.01.2018 r. z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości przy ul. (...) w G. – tj. działki (...) w okresie od kwietnia 2015 r. do grudnia 2017 r. Należy bowiem podkreślić, że do wydania nieruchomości przez pozwanego doszło dopiero w toku procesu, w dniu 12.01.2018 r. Powyższe nie stało jednak na przeszkodzie dokonaniu przez powodów potrącenia wierzytelności obejmującej okres do tej daty i zgłoszenia powyższego w niniejszym procesie jako podstawy do pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego. Pismo stanowiące wezwanie do zapłaty zostało doręczone pozwanemu na rozprawie w dniu 30.01.2018 r., wobec czego wierzytelność była wymagalna, zaś oświadczenie o potrąceniu – pełnomocnikowi pozwanego na rozprawie dniu 18.05.2018 r.

Kwestią wymagającą udowodnienia była również wysokość roszczeń przysługujących powodom wobec pozwanych z tytuły wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości od kwietnia 2009 r. do 17 lipca 2014 r. w przypadku wierzytelności wobec K. B. oraz do dnia 12.01.2018 r. w przypadku pozwanego M. S. (1). Sąd a quo ustalił powyższe na podstawie wyliczeń biegłego rzeczoznawcy G. K.. Uznał przy tym, że uzasadnionym będzie przyjęcie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości jako całości, a więc z gruntów wraz z częściami składowymi tj. posadowionymi nań budynkami. Nie ulega bowiem wątpliwości, że pozwani korzystali nie tylko z samych gruntów, ale także, a może przede wszystkim, właśnie z budynków, które na nich się znajdowały. W tej sytuacji ograniczenie należnego wynagrodzenia wyłącznie do samego gruntu jest nieuzasadnione. Tym bardziej, że wierzytelności, które zostały zasądzone od powodów na rzecz pozwanych wyrokiem z dnia 30.01.2015 r. i które objęte zostały oświadczeniem o potrąceniu, obejmują zwrot kwot bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu wybudowania przez pozwanych na nieruchomości przy ul. (...) pawilonów, a które jako części składowe gruntu, zostały zwrócone powodom. Skoro więc powodowie zwrócili pozwanym poniesione przez nich wydatki, to tym bardziej należne jest na ich rzecz wynagrodzenie z tytułu korzystania także z budynków znajdujących się na nieruchomości. Przyjąwszy to założenie, Sąd I instancji uznał, że powodom przysługuje wymagalna wierzytelność z tego tytułu – wobec K. B. w kwocie 160.761 zł, zaś wobec M. S. (1) – w kwocie 264.820 zł. Jednocześnie Sąd meriti zwrócił jednak również uwagę, że powodowie zgłosili do potrącenia wierzytelności z tego tytułu w kwotach niższych niż wyliczone przez biegłego , a mianowicie wobec pozwanej K. B. 112.850 zł, zaś wobec M. S. (1) – w kwotach 122.640 zł i 55.440 zł – łącznie 178.080 zł – wszystkie wraz z odsetkami. Ostatecznie te właśnie kwoty przyjąć należało do potrącenia.

W konsekwencji Sąd I instancji uznał, że złożone przez powodów oświadczenia o potrąceniu wywarły ten skutek, że wierzytelności zgłoszone do potrącenia umorzyły się nawzajem– do wysokości wierzytelności niższych. Zdaniem Sądu I instancji nie zasłużył na uwzględnienie zgłoszony przez pozwanych zarzut niemożności dokonania potrącenia z uwagi na przedawnienie roszczeń powodów o wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, oparte o art. 229 k.c. Stwierdzić należy, że termin ten w przypadku pozwanej K. B. – mijał 17.07.2015 r., zaś wobec powoda M. S. (1) 13.01.2019 r. (protokół k. 257). Z ustaleń wynika, że powodowie złożyli oświadczenie o potrąceniu wierzytelności w dniu 29.05.2015 r. oraz w dniu 18.05.2018 r.– a więc przed w/w datami. W tym momencie wierzytelności uległy umorzeniu – do wysokości wierzytelności niższej. Nie mogły więc ulec później przedawnieniu, skoro w tych datach już nie istniały. Natomiast na dzień dokonania potrącenia wierzytelności były nieprzedawnione.

Zdaniem Sądu meriti nie ma wreszcie podstaw do podważenia skuteczności złożonego oświadczenia o potrąceniu z uwagi na fakt, że złożył je w imieniu powodów ich pełnomocnik– radca prawny J. N. w pismach. Co prawda w aktach brak jest pisemnego pełnomocnictwa powodów do złożenia oświadczenia woli o potrąceniu w znaczeniu materialnoprawnym, zaś przewidziany w art. 91 k.p.c. zakres umocowania nie uprawnia pełnomocnika procesowego z mocy ustawy do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu. Sąd a quo stoi jednak na stanowisku, że oświadczenie woli mocodawcy o udzieleniu pełnomocnictwa do złożenia takiego oświadczenia może być także złożone w sposób dorozumiany. Należy podkreślić, że powodowie zdawali sobie sprawę z treści złożonych oświadczeń i przeciwko niej nie protestowali – przeciwnie, nie tylko tolerowali je, ale z nich właśnie wywodzili swoje powództwo. Byli też obecni na kolejnych rozprawach, kiedy to odnoszono się do dokonanego potrącenia, w tym M. B. (1) obecny był na rozprawie w dniu 18 maja 2018 r., gdy doręczono pismo zawierające oświadczenie o potrąceniu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez M. S. (1) w okresie od kwietnia 2015 r. do 10 stycznia 2018 r. Opisana sytuacja procesowa pozwala przyjąć, że doszło do złożenia w sposób dorozumiany oświadczenia mocodawców (powodów) o udzieleniu pełnomocnikowi pełnomocnictwa do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu, czemu nie stoi na przeszkodzie treść w art. 96 in fine k.c.

O kosztach procesu orzeczono zgodnie z zasada odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 k.p.c. oraz co do należnych odsetek od dnia uprawomocnienia się orzeczenia – art. 98 § 1 ze zn. 1 k.p.c.), na podstawie szczegółowego wyliczenia zawartego w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. Pomimo podeszłego wieku i trudnej sytuacji osobistej pozwanych – Sąd I instancji nie znalazł podstaw do zastosowania wobec nich art. 102 k.p.c. w zakresie kosztów poniesionych przez powodów, biorąc pod uwagę całokształt postawy po stronie pozwanych, brak możliwości konsyliacyjnych, czy choćby nawet samego przyznania faktów oraz wycenianych wartości.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiodła pozwana K. B., zaskarżając je w części, tj. w zakresie pkt 1 i 3. Pozwana zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie:

1.  art. 2 i 32 Konstytucji RP przez częściowe pozbawienie wykonalności wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 30 stycznia 2015 roku, sygn.. akt I C 875/13, który zakończył postępowanie sądowe w sprawie jej rozliczenia z uprzednio wywłaszczonymi właścicielami działki rolnej położonej w G., na której poczyniła nakłady w czasie, gdy stanowiła własność Gminy M. G.,

2.  art. 374 pkt 4 k.p.c. w postaci nieważności postępowania, gdyż w sprawie orzekał i wcześniej wydał wyrok w dniu 13 lipca 2012 r. ten sam sędzia, który wydał zaskarżony wyrok,

3.  art. 229 k.c. przez przyjęcie, że roszczenie powodów nie uległo przedawnieniu w sytuacji, gdy w dniu 17 lipca 2014 roku opuściła działkę nr (...) stanowiącą własność powodów, a w dniu 19 maja 2016 roku złożyli pozew o częściowe pozbawienie tytułu wykonawczego,

4.  art. 840 § l pkt. 2 k.p.c. w związku z art. 498 k.c. poprzez przyjęcie, że powództwo jest uzasadnione w świetle opinii biegłego G. K.,

5.  art. 5 k.c. w związku z art. 4 k.p.c. przez przyjęcie, że nie mają zastosowania w przedmiotowej sprawie, gdy pozwana przekazała powodom cały dorobek mojego życia w postaci nakładów na ich działkę stając się osobą bezdomną z bardzo niską emeryturą,

6.  art.102 k.p.c. przez brak jego zastosowania w mojej trudnej sytuacji życiowej i finansowej.

W związku z powyższymi zarzutami pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku.

Apelację od wyroku Sądu I instancji wywiódł również pozwany M. S. (1), zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu pozwany zarzucił naruszenie:

1.  art. 840 k.c. poprzez uznanie przez Sąd, że zostały spełnione przesłanki do orzeczenia pozbawienia wykonalności wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 20 stycznia 2015 roku o sygn. akt I C 875/13;

2.  art. 498 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że zostały spełnione przesłanki do wzajemnego potrącenia roszczeń stron sporu;

3.  art. 229 § 1 k.c. poprzez uznanie, że nie ma podstaw do uznania, że doszło w zakresie roszczenia powoda do przedawnienia;

4.  art. 5 k.c. poprzez nieprzyjęcie przez Sąd, że strona powodowa uczyniła nadużycie ze swojego prawa, co jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;

5.  art. 102 u.k.s.c. poprzez uznanie, że pozwany znajduje się w sytuacji materialnej umożliwiającej poniesienie mu kosztów postępowania bez uszczerbku w utrzymaniu siebie i swojej rodziny.

W związku z powyższymi zarzutami pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji, zasądzenie na rzecz pozwanego od powoda kosztów postępowania za obie instancje.

W odpowiedzi na apelacje pozwanych powodowie wnieśli o oddalenie apelacji obojga pozwanych i o zasądzenie na rzecz powodów od pozwanych kosztów postępowania apelacyjnego wraz z kosztami zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Mając na uwadze, że przeprowadzenie rozprawy nie było konieczne, a żadna ze stron o to nie wnosiła, Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 374 k.p.c. Stosownie do treści art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny przyjął za własne ustalenia i oceny prawne sądu pierwszej instancji. Stwierdzenie to uzasadniało ograniczenie treści niniejszego uzasadnienia do oceny poszczególnych zarzutów apelacyjnych.

Odnosząc się do najdalej idącego zarzutu nieważności postępowania podniesionego przez K. B. Sąd Odwoławczy wskazuje, że po pierwsze – okoliczność tę Sąd Odwoławczy jest zobligowany uwzględnić z urzędu, niezależnie od zarzutów podnoszonych przez strony, jednak zdaniem Sądu Apelacyjnego żadna z przesłanek nieważności uregulowanych w art.379 k.p.c. , nie zachodziła w niniejszej sprawie. Skarżąca upatruje nieważności postępowania w zaistnieniu przesłanki z art. 379 pkt 4 k.p.c., ponieważ podczas pierwotnego rozpoznawania sprawy o wydanie i zapłatę wytoczonej przez powodów przeciwko pozwanym, w której zapadł wyrok w dniu 13 lipca 2012 r. sygn. akt I C 1459/09 orzekał ten sam sędzia co rozpoznający sprawę niniejszą. Okoliczność ta nie oznacza jednak składu sprzecznego z przepisami prawa ani też, aby sędzia był wyłączony z mocy ustawy. Niezależnie od tego wskazać należy, że wyrok z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie I C 1459/09 został uchylony i sprawę przekazano do ponownego rozpoznania. Dopiero po jej ponownym rozpoznaniu, w dniu 30 stycznia 2015 r. zapadł wyrok w sprawie sygn. akt I C 875/13, którego dotyczy niniejszy pozew o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności.

Chybione są także zarzuty z apelacji pozwanej dotyczące naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego i zasady równości i na tym tle warto wskazać, że przepis art. 2 Konstytucji RP - podobnie jak inne przepisy ustawy zasadniczej o ogólnym charakterze - nie może stanowić samodzielnej podstawy rozstrzygnięcia sprawy przez sąd, a jego naruszenie - samodzielnej podstawy kasacyjnej, bez konkretyzacji zarzutu jego obrazy, polegającej na powiązaniu go z innymi przepisami prawa. Konstytucyjna zasada równości wobec prawa, wynikająca z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, a polega na tym, że wszyscy adresaci norm prawnych, charakteryzujący się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu, mają być traktowani równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących jak i faworyzujących. Konstytucyjna zasada równości znajduje zastosowanie tak w sferze stanowienia jak i stosowania prawa. Poszanowanie zasady równości w sferze stosowania prawa następuje przez równe traktowanie przez władze publiczne w indywidualnych przypadkach podmiotów uznanych przez ustawodawcę za posiadających tę samą cechę relewantną (wyrok SN z dnia 14 kwietnia 2014 r., III UK 439/13, LEX 1458716, z dnia 3 lipca 2019 r., II CSK 424/18, LEX nr 2690816).

Z uwagi na ogólnikowość zarzutów w tym zakresie nie sposób merytorycznie się do nich odnieść, ubocznie tylko warto odnotować, że pozwana korzystała z pomocy fachowego pełnomocnika, aktywnie uczestniczyła w postępowaniu składając pisma procesowe i ustosunkowując się do opinii biegłego, miała też możliwość bieżącego zgłaszania zastrzeżeń do protokołu rozprawy w trybie art. 162 k.p.c. na ewentualne naruszenie przez Sąd pierwszej instancji przepisów postępowania.

Nie sposób zatem przyjąć, aby w toku procesu doszło do nierównego traktowania stron czy też utrudniania pozwanej bronienia swoich racji przed sądem.

Z kolei podnosząc zarzut uchybienia zasadzie wyrażonej w art. 2 Konstytucji, pozwana w istocie manifestuje swoje niezadowolenie z treści wydanego rozstrzygnięcia, czemu dała wyraz także poprzez podniesienie zarzutów naruszenia prawa materialnego – art. 498 k.c., art. 498 k.c. i art. 5 k.c. Zarzuty te podnoszone są także w apelacji pozwanego, wyjaśniając zatem w pierwszej kolejności kwestię skuteczności oświadczenia o potrąceniu, to wbrew przekonaniu wyrażonemu zwłaszcza przez pozwanego, pełnomocnik powodów radca prawny J. N. (obecnie (...)) była umocowana do złożenia w imieniu powodów także oświadczeń o charakterze materialnoprawnym, w tym wezwań do zapłaty. Dysponuje ona szerokim pełnomocnictwem datowanym na 2 marca 2009 r. (k. 6) , w którym powodowie upoważniają ją do ich reprezentowania przed sądami oraz wszelkimi osobami i instytucjami we wszelkich sprawach dotyczących przedmiotowej nieruchomości (szczegółowo opisanej w pełnomocnictwie), w szczególności w sprawach o ujawnienie własności w księdze wieczystej, o wydanie nieruchomości i zapłatę odszkodowania za bezumowne korzystanie.

Pozwala to zdaniem Sądu Apelacyjnego przyjąć, że jest to pełnomocnictwo udzielone nie tylko per facta concludentia, lecz wprost uprawniające pełnomocnika do składania oświadczeń celem uzyskania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z konkretnej nieruchomości. Przypomnieć należy, że udzielenie pełnomocnictwa może zgodnie z regułą art. 60 nastąpić w każdy sposób, który ujawnia wolę mocodawcy w sposób dostateczny. Mocodawca może zatem złożyć oświadczenie w sposób wyraźny lub umocować pełnomocnika w sposób dorozumiany. Liczy się zobiektywizowana, a więc dostatecznie uzewnętrzniona wola mocodawcy (por. J. Gudowski, komentarz do art. 96 k.c., SIP LEX, WKP 2021), a w tym wypadku wola powodów została niewątpliwie dostatecznie jasno wyrażona.

Wezwania do zapłaty z dnia 10 kwietnia 2015 r. zostały odebrane przez M. K. - w odniesieniu do pozwanego podpisującą się jako „córka”, w odniesieniu do pozwanej jako „osoba pozostająca w gospodarstwie domowym”(k. 33verte i 34 verte), przy czym błąd literowy w nazwie ulicy w adresie pozwanego (ul. (...) zamiast ul. (...)) nie niweczy skuteczności doręczenia, skoro listonosz dysponując poprawnym kodem pocztowym był w stanie doręczyć przesyłkę w miejsce zamieszkania pozwanego, i została ona odebrana przez zamieszkującą z pozwanym w tym miejscu jego córkę.

Co się zaś tyczy wezwania do zapłaty kwoty 55.440 zł z dnia 29 stycznia 2018 r. adresowanego do pozwanego oraz oświadczenia o potrąceniu z dnia 18 maja 2018 r. złożonego wobec pozwanego, to przyjmując w ślad za wyżej przedstawioną argumentacją, że pełnomocnik powodów była umocowana do złożenia takiego wezwania, to zostało ono skutecznie doręczone samemu pozwanemu na rozprawie w dniu 30 stycznia 2018 r. (k. 261), zaś pisemne oświadczenie o potrąceniu zostało doręczone jego pełnomocnikowi na rozprawie w dniu 18 maja 2018 r. (k. 288), przy czym pozwany nie zaprzeczał, aby oświadczenie to do niego dotarło. Dla podkreślenia umocowania radcy prawnego J. O. do złożenia powyższych oświadczeń, warto przywołać pogląd Sądu Najwyższego, aprobowany również przez sądy powszechne, że w przypadku zastępowania strony przez pełnomocnika procesowego założenie celowego działania mocodawcy w kierunku wygrania procesu pozwala przyjąć, że zakresem umocowania strona objęła także złożenie w jej imieniu określonego oświadczenia woli, jeśli jest to niezbędne w ramach obrony jej praw w procesie (por. wyrok SN z dnia 23 lutego 2017 r., V CSK 305/17, LEX nr 2297423).

Konkludując, zarzut uchybienia normie art. 498 k.c. w i konsekwencji także art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. należy uznać za nieuzasadniony.

To samo tyczy się zarzutu naruszenia art. 229 § 1 k.c. Również w tym zakresie wywód Sądu pierwszej instancji jest prawidłowy, akcentowany w apelacji pozwanego upływ w toku procesu rocznego terminu od dnia opuszczenia nieruchomości przez pozwanego, to jest od dnia 18 stycznia 2018 r. nie ma żadnego znaczenia, gdyż jak słusznie ustalił Sąd Okręgowy – oświadczenia o potrąceniu zostały złożone pozwanym pismami z dnia 29 maja 2018 r,. i z dnia 18 maja 2018 r.,a więc przed upływem terminu przewidzianego w art. 229 § 1 k.c, skoro pozwana teren opuściła w dniu 18 lipca 2014 r.

Co do zarzutu naruszenia art. 5 k.c., podniesionego w obu apelacjach, to żaden ze skarżących nie rozwinął bliżej tego zarzutu, pozwana tylko ogólnikowo odniosła się do swoich warunków materialnych i życiowych. Wskazać zatem trzeba, w nawiązaniu do bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego, że ciężar dowodu w zakresie pozwalającym na zakwalifikowanie określonego zachowania jako nadużycia prawa obciąża tego, kto zarzuca drugiemu naruszenie zasad współżycia społecznego. W tym sensie można mówić o obowiązywaniu w polskim prawie domniemania korzystania z prawa w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1948 r., C. P.. 114/48, OSN 1948, Nr 3, poz. 61; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 1965 r., III CR 278/65, OSNCP 1966, Nr 7–8, poz. 130; wyrok z dnia 26 października 2000 r., II CKN 956/99, MoP 2001, Nr 6, s. 352). Wprawdzie wskazuje się również, że dokonywanie oceny sposobu wykonywania prawa podmiotowego przez sąd z urzędu nie jest wykluczone (tak: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2013 r., sygn. akt IV CSK 660/12, Legalis nr 728657), nie zmienia to jednak faktu, że strona, która powołuje się na nadużycie prawa podmiotowego przez przeciwnika procesowego, powinna podjąć stosowną inicjatywę w celu przekonania Sądu o zasadności takiego stanowiska. Takich starań pozwani nie podjęli, a okoliczności odnoszące się do sytuacji życiowej i majątkowej pozwanych były brane pod uwagę przed Sąd w sprawie sygn. akt I C 875/13, w kontekście dochodzonego żądania wydania nieruchomości pod kątem jego ewentualnej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Takiej sprzeczności Sąd Okręgowy w ówcześnie toczącym się postępowaniu nie dopatrzył się, tym bardziej zatem wobec skuteczności dokonanego przez powodów potrącenia w związku z przysługującym im roszczeniem z tytułu bezumownego korzystania z gruntu nie ma podstaw do stwierdzenia, aby żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności stanowiło nadużycie prawa podmiotowego. Podkreślić przy tym należy, że już w sprawie sygn. akt I C 875/13 powodowie domagali się wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości przez pozwanych za wcześniejsze okresy.

Okoliczności odnoszące się do warunków osobistych pozwanych mogły natomiast zostać uwzględnione w ramach podniesionego przez obu skarżących zarzutu naruszenia art. 102 k.p.c.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, tylko ten zarzut okazał się zasadny.

Przyjmuje się, że stosowanie art. 102 k.p.c. opiera się na dyskrecjonalnej władzy sędziego i zasadniczo kontrola instancyjna w tym zakresie z reguły wtedy może prowadzić do zmiany rozstrzygnięcia o kosztach procesu, gdy dokonana przez sąd pierwszej instancji ocena okaże się oczywiście dowolna. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2013 r., V CZ 96/12, LEX nr 1341743, z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 103/12, LEX nr 1341712, z dnia 29 listopada 2012 r., V CZ 58/12, LEX nr 1289063). Zdaniem Sądu Odwoławczego, jakkolwiek Sąd Okręgowy poddał sytuację życiową pozwanych ocenie w kontekście art. 102 k.p.c. , to jednak nie sposób zgodzić się z ostateczną konkluzja, iż nie zasługują oni na dobrodziejstwo odstąpienia od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Wprawdzie podkreśla się, że sytuacja majątkowa strony nie stanowi jedynej przesłanki zastosowania art. 102 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2013 r. IV CZ 58/13, LEX nr 1396462); przy stosowaniu tego przepisu chodzi bowiem przede wszystkim o fakty związane z przebiegiem procesu, jak i dotyczące sytuacji życiowej strony, zaś jej kondycja finansowa jest tylko jednym z aspektów jej całościowej sytuacji życiowej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2012 r., IV CZ 135/12, LEX nr 1288741), to jednak w niniejszej sprawie okoliczność ta powinna być wzięta pod uwagę, jako że pozwani mają odpowiednio 84 i 86 lat, utrzymują się z wyjątkowo niskich świadczeń emerytalnych, nie dysponują majątkiem i nie mają zaspokojonych w sposób adekwatny do wieku potrzeb mieszkaniowych. Co oczywiste, nie mają również realnych możliwości poprawy swojej sytuacji materialnej ani warunków bytowych.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uznał, że zachodzą podstawy do nieobciążania ich kosztami procesu poniesionymi przez pozwanych i w konsekwencji na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony w wyrok w punktach drugim i trzecim w sposób opisany w sentencji, a w pozostałym zakresie oddalił obie apelacje na mocy art. 385 k.p.c. uznając je za bezzasadne, o czym była mowa wyżej.

Ponieważ apelacje zostały uwzględnione w niewielkim zakresie, co do zasady powodom przysługiwał zwrot kosztów postępowania apelacyjnego, o co wnosili w odpowiedzi na apelacje, jednak Sąd Odwoławczy uznał, że przyczyny, które legły u podstaw zmiany wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu za postępowanie pierwszoinstancyjne poprzez zastosowanie art. 102 k.p.c., zachowują aktualność również odnośnie do kosztów postępowania apelacyjnego.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu Sąd Apelacyjny orzekł na mocy § 8 pkt 6 w związku z § 16 ust. 1 pkt 2 i § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2019 r., poz. 18).

SSA Małgorzata Zwierzyńska