Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 października 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Machnij

Protokolant: sek. sąd. Lazar Nota

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2022 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa B. Ś. i M. Ś.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu

z dnia 28 września 2021 r. sygn. akt I C 49/21

1) prostuje niedokładność pisarską w punkcie I (pierwszym) sentencji zaskarżonego wyroku w oznaczeniu numeru umowy kredytu przez wpisanie w miejsce nieprawidłowego elementu (...) prawidłowego elementu (...),

2) oddala apelację,

3) zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o tych kosztach do dnia zapłaty.

SSA Marek Machnij

Sygn. akt: I ACa 1136/21

UZASADNIENIE

Powodowie B. Ś. i M. Ś. wnieśli o zasądzenie od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. kwoty 96.669,89 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 listopada 2020 r. do dnia zapłaty z tytułu zwrotu wszystkich świadczeń spełnionych przez nich na rzecz pozwanego w okresie od dnia 10 stycznia 2011 r. do dnia 15 czerwca 2020 r. na pod­stawie umowy kredytu nr (...) (...)z dnia 23 listopada 2005 r. jako świadczeń nienależnych z uwagi na bezwzględną nieważność tej umowy oraz ustale­nia nieistnienia między stronami stosunku prawnego wynikającego z w/w umowy. Ewentualnie wnosili o ustalenie, że postanowienia tej umowy o denominacji kredytu mają charakter abuzywny i zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 33.361,24 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 listopada 2020 r. tytułem zwro­tu nienależnie pobranej części świadczeń z w/w umowy w powyższym okresie.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, kwestionując, aby zawarta między stronami umowa kredytu zawierała postanowienia sprzeczne z prawem lub abuzyw- ne. Z ostrożności podniósł zarzut nadużycia przez powodów prawa podmiotowego ze względu na zawarcie przedmiotowej umowy w celu tańszego spłacenia uprzednio uzyskanego kredytu zlotowego a nie na nabycie nieruchomości.

Sąd Okręgowy w Toruniu wyrokiem z dnia 28 września 2021 r. ustalił, że za­warta między stronami umowa kredytu z dnia 23 listopada 2005 r. jest nieważna w całości, zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 96.669,89 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 listopada 2020 r. do dnia zapłaty i zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.434 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Z dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych wynika, że w 2005 r. powodowie poszukiwali kredytu hipotecznego w kwocie 150.000 zł na spłatę kredy­tu mieszkaniowego, zaciągniętego w innym banku oraz na wykończenie budowane­go domu. W pozwanym banku poinformowano ich o możliwości udzielenia kredytu denominowanego we franku szwajcarskim (CHF), zapewniając, że otrzymają kwotę 150.000 zł, a denominacja jest jedynie zabiegiem technicznym, natomiast rata kredy­tu będzie o połowę niższa niż w kredycie zlotowym. Pracownik banku zapewnił ich, że frank szwajcarski jest stabilną walutą i nie będzie żadnych problemów z takim kredytem. Nie poinformowano powodów o ryzyku związanym z takim kredytem, stosowaniu przez bank różnych kursów walut, sposobie tworzenia tabel kursowych banku ani nie przedstawiono im symulacji zmian rat i kapitału w zależności od kursu franka.

Powodowie mają wyższe wykształcenie, ale nie zajmują się zawodowo finan­sami. Działali w zaufaniu do pozwanego banku, postrzegając go jako bank państwo­wy. Projekt umowy został przygotowany przez bank. Powodowie zobaczyli go po raz pierwszy dopiero w dniu podpisania umowy. Zapoznano ich z najważniejszymi elementami umowy. Podpisanie umowy odbywało się pod presją czasu, ponieważ w kolejce za powodami na podpisanie umowy czekały kolejne osoby. Powodowie nie mieli możliwości negocjowania umowy.

W takich okolicznościach w dniu 23 listopada 2005 r. powodowie zawarli z pozwanym umowę kredytu hipotecznego, oznaczoną nr (...) (...) de- nominowanego kursem CHF, na podstawie której otrzymali kwotę, stanowiącą rów­nowartość 60.866,65 CHF na okres do dnia 5 listopada 2030 r. Wskazana w CHF kwota miała stanowić podstawę ustalenia kwoty kredytu w złotych przy uruchomie­niu kredytu i przy spłacie rat kapitałowo - odsetkowych. Uruchomienie kredytu mia­ło nastąpić w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu na CHF po kursie kupna dewiz obowiązującym w banku w dniu uruchomienia kredytu. Także spłata kredytu miała następować w złotych, ale według kursu sprzedaży ogłaszanego przez bank na dzień spłaty ustalony w umowie.

Wypłata kredytu nastąpiła w złotych: częściowo na spłatę wcześniejszego kredytu, a częściowo na wykończenie budynku. Powodowie otrzymywali od pozwa­nego informacje o wysokości rat początkowo w złotówkach, a po kilku latach - we frankach szwajcarskich. Raty kredytowe były pobierane w złotówkach z założonego w tym celu rachunku bankowego. W wykonaniu umowy w okresie od dnia 10 stycz­nia 2011 r. do dnia 15 czerwca 2011 r. powodowie zapłacili pozwanemu łącznie kwotę 96.669,89 zł. Pismem z dnia 8 listopada 2020 roku wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 99.107,75 zł z uwagi na nieważność kredytu, ale pozwany pismem z dnia 12 listopada 2020 r. odmówił zaspokojenia ich roszczenia.

Sąd Okręgowy wyjaśnił następnie, w jaki sposób ocenił zebrany materiał do­wodowy i na podstawie jakich dowodów ustalił powyższe okoliczności. Jednocze­śnie wskazał, że na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął dowód z opinii bie­głego jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy, ponieważ wyliczenie wysokości przysługującego powodom roszczenia nie wymagało posiadania jakichkolwiek wia­domości specjalnych.

Oceniając zasadność powództwa, w pierwszej kolejności stwierdził, że powo­dowie, niezależnie od istnienia po ich stronie roszczenia o zwrot spełnionych świad­czeń, mieli interes prawny - w rozumieniu art. 189 k.p.c. - w domaganiu się ustale­nia istnienia stosunku prawnego, wynikającego z zawartej z pozwanym umowy kre­dytu, ponieważ rozstrzygnięcie o takim żądaniu miało wpływ na zakres ich obowiąz­ków wobec banku oraz na dopuszczalność korzystania przez bank ze środków kształ­tujących ich sytuację prawną w zakresie wykraczającym poza treść umowy, np. przez umieszczenie informacji o ich zadłużeniu w biurach informacji gospodarczej lub przelanie ewentualnych wierzytelności względem nich.

Od strony merytorycznej Sąd Okręgowy dokonał oceny roszczeń powodów przede wszystkim pod kątem abuzywności postanowień, wprowadzających do za­wartej między stronami umowy kredytowej mechanizm denominacji, przewidujący przeliczenie kredytu wypłaconego w złotych na franki szwajcarskie i przeliczanie rat wpłacanych w złotych na franki szwajcarskie odpowiednio według kursu kupna lub sprzedaży CHF ustalanego jednostronnie przez bank (§ 1 ust. 3 i 4 oraz § 9 ust. 2 umowy). W tym zakresie wziął pod uwagę, że powodowie bezspornie zawarli umo­wę jako konsumenci oraz że nie mieli realnego wpływu na jej treść, ponieważ została zawarta według standardowego wzorca stosowanego przez bank, w związku z czym mieli wpływ jedynie na ustalenie kwoty kredytu, okresu kredytowania i datę płatno­ści rat. De facto umowa miała więc charakter adhezyjny, a rzeczywisty wpływ po­wodów ograniczał się do zaakceptowania gotowej umowy przygotowanej przez bank.

Sąd Okręgowy wskazał następnie, że powodowie działali w zaufaniu do ban­ku, nie spodziewając się zamieszczenia w umowie postanowień, które mogły być dla nich niekorzystne. Zwrócił przy tym uwagę na niejednoznaczność postanowień o de­nominacji, która mogła być usunięta przez udzielenie powodom odpowiedniej in­formacji o ryzyku walutowym. Jednak z zebranego materiału dowodowego wynika, że bank ograniczył się tylko do przedłożenia powodom do podpisu standardowej klauzuli o ryzyku walutowym, natomiast w rozmowach, poprzedzających zawarcie umowy, pracownik banku zapewniał ich, że frank szwajcarski jest stabilną walutą, a ryzyko wzrostu jego kursu jest niewielkie. Ponadto nie przedstawiono im żadnych symulacji wysokości zadłużenia i wysokości rat w przypadku znacznego wzrostu kursu waluty obcej, natomiast kwestia sposobu ustalania kursu waluty obcej przez bank w ogóle nie była z nimi omawiana. Takie działania banku nie zapewniły więc powodom informacji wystarczających do podjęcia świadomych i rozważnych decy­zji, a w konsekwencji nie doszło do uchylenia niejednoznaczności spornych posta­nowień umownych w stopniu wyłączającym badanie ich abuzywności.

Sąd Okręgowy uznał jednocześnie, że postanowienia o denominacji określały główne świadczenia stron, gdyż miały służyć do ustalenia zarówno wysokości świadczenia banku, jak i świadczeń kredytobiorców. Skoro zaś nie zostały sformu­łowane jednoznacznie, to nie było wyłączone ich badanie pod kątem abuzywności. Odesłanie do kursów z tabel banku nie pozwala bowiem na ustalenie wysokości świadczeń stron nie tylko w chwili zawarcia umowy, ale i przewidywania ich wyso­kości w toku spłacania kredytu przez powodów. Nie ma przy tym w tym zakresie rzeczywisty sposób ustalania tych kursów przez bank oraz to, czy miały one charak­ter rynkowy.

Nie zachodziły więc negatywne przesłanki wyłączające badanie abuzywności postanowień spornej umowy. Odnośnie do przesłanek pozytywnych (tj. ukształtowa­nia praw i obowiązków powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia ich interesów), Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, że powierzenie bankowi jednostronnego, nieograniczonego i całkowicie uznaniowego - przynajm­niej w świetle umowy - uprawnienia do ustalania kursu waluty obcej, według które­go określana jest wysokość zobowiązania powodów, stanowiło działanie nielojalne wobec konsumenta i trudno oczekiwać, że zostałoby ono zaakceptowane przez racjonalnego i należycie poinformowanego konsumenta, gdyby było z nim indywidu­alnie negocjowane. Ponadto przyjęty w umowie mechanizm denominacji całkowicie przerzucał na konsumenta ciężar ryzyka walutowego, ponieważ ekonomiczne skutki wzrostu kursu CHF ponosili wyłącznie powodowie. Jednocześnie zdaniem Sądu Okręgowego, dla oceny abuzywności postanowień przedmiotowej umowy nie miało znaczenia wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984, powoływanej dalej jako „ustawa antyspreadowa”).

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że postanowienie umowy kredytu wprowadzające mechanizm denominacji świadczeń stron we franku szwajcarskim według kursów ustalanych jednostronnie i uznaniowo przez bank stanowią niedo­zwolone postanowienia umowne.

Zauważył ponadto, że abuzywność klauzul waloryzacyjnych nie ogranicza się tylko do kwestii jednostronnego ustalania kursu walut przez bank, ale obejmuje także sam sposób ukształtowania ryzyka kursowego, który rażąco narusza interesy konsu­menta, a przy tym jest sprzeczny z dobrymi obyczajami, gdyż tworzy znaczącą nie­równowagę praw i obowiązków stron umowy na niekorzyść konsumenta. Przyjęta w umowie konstrukcja rozkładu ryzyka walutowego powoduje, że konsument jest obciążony tym ryzykiem w sposób nieograniczony, ponieważ nie ma żadnej umow­nej granicy wzrostu kursu waluty waloryzacji, powyżej której jej wzrost nie wpły­wałby już na wysokość salda zadłużenia i na wysokość raty. Ryzyka tego nie niwelu­je potencjalna korzyść wynikająca z różnicy między oprocentowaniem kredytów wa­loryzowanych walutą obcą i kredytów Złotowych. W przypadku wysokiego oprocen­towania kredytów Złotowych i niskiego oprocentowania kredytów waloryzowanych wysokość raty jest wprawdzie niższa, ale tylko wówczas, gdy podstawę obliczenia wysokości raty stanowi podobny kapitał. Jednak na skutek zastosowania klauzul wa­loryzacyjnych w przypadku znacznego wzrostu kursu waluty obcej wzrasta kwota kapitału, wyrażanego w walucie polskiej, co powoduje, że korzystniejsze oprocen­towanie nie przekłada się już na korzyść, równoważącą ponoszone ryzyko kursowe. Wzrost kursu waluty waloryzacji powoduje bowiem nie tylko wzrost raty, ale rów­nież wzrost salda zadłużenia, podczas gdy takie zjawisko nie występuje przy wzro­ście oprocentowania kredytów zlotowych. Powodowie nie zostali jednak należycie poinformowani o tym ryzyku i jego skutkach, ponieważ w przeciwnym razie nie przyjęliby spornych klauzul waloryzacyjnych.

Sąd Okręgowy wskazał, że abuzywne postanowienia umowne nie wiążą kon­sumenta, ale strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nie dotyczy to abu- zywności postanowień, określających główne świadczenia stron, ponieważ ich po­minięcie (brak mocy wiążącej) skutkuje nieważnością całej umowy, chyba że istnia­łaby możliwość zastąpienia tych postanowień przepisami dyspozytywnymi lub kon­sument wyraziłby zgodę na dalsze obowiązywanie umowy z zachowaniem klauzuli abuzywnej.

W tym zakresie Sąd uznał, że nie ma możliwości zastąpienia spornych posta­nowień przepisami dyspozytywnymi, w szczególności art. 358 § 2 k.c., ponieważ jego zastosowanie nie usuwałoby nieprawidłowo ukształtowanego ryzyka kursowe­go, które przesądza o niedozwolonym charakterze klauzul waloryzacyjnych. Nie można też usunąć tych postanowień z jednoczesnym utrzymaniem umowy w mocy jako kredytu zlotowego przy zastosowaniu oprocentowania według stawek LIBOR właściwych dla zobowiązań wyrażonych we frankach szwajcarskich.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, że ustalenie nieważności umowy w całości byłoby niedopuszczalne, gdyby powodowało szczególnie niekorzystne skutki dla konsumenta. Jednak powodowie konsekwentnie twierdzili, że mają pełną świado­mość skutków ustalenia nieważności umowy, w tym w zakresie ewentualnych rosz­czeń banku wobec nich, i godzą się z nimi oraz kategorycznie wyrażali wolę unie­ważnienia umowy w całości.

W konsekwencji Sąd Okręgowy na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 385' § 1 k.p.c. stwierdził, że zawarta między stronami umowa kredytu jest nieważna w ca­łości, co skutkuje nieistnieniem stosunku prawnego wynikającego z tej umowy. Na­tomiast odnośnie do roszczenia o zwrot spełnionych przez powodów świadczeń, wziął pod uwagę, że ich podstawę stanowi art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. i że ma ono charakter niezależny od wzajemnego roszczenia banku o zwrot swojego świad­czenia, w związku z czym roszczenia stron o zwrot nienależnych świadczeń nie podlegają automatycznej kompensacji. Biorąc zatem pod uwagę, że powodowie zapłacili na rzecz pozwanego na podstawie nieważnej umowy kredytu kwotę 96.669,89 zł, zasądził ją na ich rzecz z odsetkami od dnia 13 listopada 2020 r., przyjmując, że jako roszczenie bezterminowe stało się wymagalne po wezwaniu do zapłaty z chwilą, kiedy bank odmówił jego zaspokojenia. Kierując się powyższym argumentami, do­dał, że zbędne było dokonywanie analizy pozostałych przesłanek stwierdzenia nie­ważności umowy, na które powoływali się powodowie.

Powyższy wyrok został zaskarżony w całości apelacją przez pozwanego. Ape­lacja została oparta na zarzutach:

1) naruszenie przepisów prawa materialnego:

a)  art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c. przez błędne ustalenie treści i skutków oświadczeń woli stron, zawartych w § 33, § 34 i § 2 pkt 34 Regulaminu oraz niesłuszne wyprowadzenie wniosku, że brak zawarcia w umowie matematycz­nego i sztywnego algorytmu wyliczania kursów CHF prowadzi do sytuacji, w której bank miał całkowitą dowolność ich ustalania, mimo że z prawidłowo interpretowanej umowy wynika wniosek przeciwny, a mianowicie brak jakiej­kolwiek swobody banku w zakresie ustalania kursów walut i zobowiązanie banku do ich ustalania na rzeczywistym poziomie, którego niewykonanie rodzi­łoby roszczenie po stronie kredytobiorcy,

b)  art. 385' § 1 k.c. w zw. z art. 385 ² k.c. przez oparcie twierdzenia o abuzywności postanowień umownych na konstatacji, że bank miał swobodę ustalania kursów CHF, mimo że ich niewłaściwe i nierzetelne nie miałoby żadnej podstawy umownej i mieściłoby się w sferze nieprawidłowego wykonania umowy, a nie jej treści, bank mógłby „naginać” kursy walut w swojej tabeli także wówczas, gdyby w treści umowy wprowadził sztywny algorytm wyliczania kursów, np. w oparciu o średni kurs NBP z poprzedniego dnia lub kurs publikowany przez agencję (...) o konkretnej godzinie, ponadto wykroczenie poza taki algo­rytm, podobnie jak wykroczenie poza obowiązek publikowania w tabeli kurso­wej rzeczywistego aktualnego rynkowego kursu, powodowałoby powstanie po stronie konsumenta takiego samego roszczenia o prawidłowe wykonanie umo­wy, a transparentność wykonywania umowy nie ma nic wspólnego z zamiesz­czeniem takiego algorytmu w jej treści, ponieważ niezależnie od jej treści kon­sument może chronić się przed nadużyciami ze strony banku tylko i wyłącznie porównując kursy z jego tabeli z kursami rynkowymi lub kursami NBP,

c)  art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 358 § 1 k.c. i art. 56 k.c. przez bezpodstawne przyjęcie, że strony jakiegokolwiek stosunku cywilnoprawnego muszą określić w treści umowy sposób obliczania wartości wybranego przez nie, per se obiek­tywnego, miernika wysokości ich świadczeń, co miałoby prowadzić do nie­ważności całej umowy, w sytuacji gdy w rzeczywistości umówienie się na roz­liczenie według aktualnych kursów kupna/sprzedaży CHF jest samoistnie wy­starczające do stworzenia w pełni ważnej, jasnej i korzystającej z ochrony prawnej klauzuli waloryzacyjnej, wskutek czego bezpodstawne było ustalenie, że umowa jest nieważna bez odwołania się do tabeli ogłaszanej przez bank,

d)  art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i nie­słuszne przyjęcie, że o sprzeczności z dobrymi obyczajami lub zasadami współ­życia społecznego może przesądzać to, że powodów nie uprzedzono dostatecz­nie dobitnie o tym, że kursy walut obcych względem złotego mogą się zmie­niać, i to drastycznie na przestrzeni dekad, mimo że nie jest to materia umowna ani bankowa lub w ogóle w jakimś sensie profesjonalna, lecz absolutnie po­wszechna wiedza społeczno - ekonomiczna, którą każda osoba o pełnej zdol­ności do czynności prawnych nabywa na etapie podstawowej, obowiązkowej edukacji,

2) z ostrożności procesowej - naruszenia prawa procesowego, mającego samoistnie wpływ na treść sentencji wyroku, tj. 189 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. przez orzeczenie w sentencji wyroku o stwierdzeniu nieważności umowy w sytuacji, gdy było to niedopuszczalne, ponieważ w tej samej sentencji rozstrzygnięto o za­sądzeniu świadczenia pieniężnego właśnie z uwagi na nieważność umowy, a wy­rok zasądzający świadczenie oparty na nieważności umowy ma moc wiążącego przesądzenia ojej nieważności, więc dodatkowe ustalenie jej nieważności stanowi superfluum dla prawnych skutków zasądzenia w oparciu o nieważność oraz sta­nowi jawne i jaskrawe naruszenie podstawowych zasad stosowania art. 189 k.p.c.

Na tych podstawach pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie na ich rzecz kosztów po­stępowania według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, a jej zarzuty były bezzasadne.

Sąd Apelacyjny - po zapoznaniu się zgodnie z art. 382 k.p.c., jako sąd mery­torycznie rozpoznający sprawę, z całością zebranego w sprawie materiału dowodo­wego - doszedł do przekonania, że stosownie do art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c. może za­akceptować i przyjąć za własne zarówno ustalenia faktyczne, jak i wnioski prawne Sądu pierwszej instancji, ponieważ w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia są one zgodne z treścią tego materiału, a podniesione przez pozwanego zarzuty apelacyjne nie zdołały ich skutecznie podważyć.

Podkreślić wypada, że pozwany w gruncie rzeczy nie zakwestionował doko­nanych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych i poprzedzającej ich doko­nanie oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, lecz polemizuje jedynie z niektórymi wnioskami wyprowadzonymi z tych ustaleń, w szczególności odnoszą­cych się do postanowień umownych, dotyczących stosowania do przeliczania warto­ści świadczeń stron kursów CHF, ustalanych jednostronnie przez pozwanego oraz prawidłowości skierowanej do powodów informacji o ryzyku walutowym (zwłaszcza w kontekście jednoznaczności postanowień o denominacji świadczeń stron za pomo­cą kursu CHF). Zarzuty apelacyjne dotyczą bowiem jedynie kwestii materialnopraw- nych. Został, co prawda, sformułowany także zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c., ale wziąć trzeba pod uwagę, że ten pierwszy przepis ma w isto­cie charakter materialnoprawny, natomiast drugi z tych przepisów odnosi się do skutków prawnych rozstrzygnięcia uwzględniającego roszczenie o świadczenie (tj. o zwrot nienależnego świadczenia). Nie dotyczy to więc treści dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych lub oceny dowodów.

W tej sytuacji można ograniczyć się do stwierdzenia, że Sąd Apelacyjny przyjmuje ustalenia Sądu Okręgowego za własne. Wynika to zresztą nie tylko z tego, że pozwany ich nie zakwestionował, ale także z tego, że Sąd Apelacyjny zgadza się z tymi ustaleniami jako zgodnymi z treścią zebranego w sprawie materiału dowodo­wego. Na akceptację zasługują generalnie także wnioski prawne Sądu pierwszej in­stancji. Konieczne jest co najwyższej ich nieznaczne rozwinięcie lub powtórzenie na potrzeby odniesienia się do zarzutów apelacyjnych.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że Sąd pierwszej instancji słusznie ograniczył ocenę postanowień umownych, dotyczących denominacji, czyli ustalania wysokości świadczeń stron za pomocą kursu CHF, jedynie do kwestii, czy mogą one zostać uznane za niedozwolone postanowienia umowne (inaczej abuzywne) w rozu­mieniu art. 385 ¹ i nast. k.c. Niemniej nie zasługuje na akceptację końcowy wniosek tego Sądu, według którego wobec stwierdzenia nieważności umowy ze względu abu- zywność powyższych postanowień umownych zbędne było dokonywanie analizy pozostałych przesłanek stwierdzenia nieważności umowy, na które powoływali się powodowie.

Ocena postanowień umownych pod kątem ich abuzywności jest bowiem ce­lowa i dopuszczalna dopiero wtedy, gdy znajdują się one w ważnej umowie. W kon­sekwencji bezwzględna nieważność umowy na podstawie art. 58 § 1 k.c. (z powodu sprzeczności jej treści z ustawą lub obejścia ustawy) albo na podstawie art. 58 § 2 k.c. (z powodu jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego), czy wreszcie z powodu przekroczenia granic swobody umów, o których mowa w art. 353 ¹ k.c., skutkowałaby tym, że nie miałoby już znaczenia, czy postanowienia umowne, zawar­te w nieważnej umowie, mogłyby zostać uznane także za niedozwolone (abuzywne).

Zwrócić trzeba uwagę, że z art. 385 ¹ § 1 k.c. wynika, że niedozwolone posta­nowienia umowne nie wiążą konsumenta, co uznaje się za sankcję w postaci tzw. bezskuteczności zawieszonej, polegającej na tym, że jedynie konsument może w każdym czasie powołać się na abuzywność postanowień umownych, powodując - w razie zasadności swoich twierdzeń - ich nieważność od chwili zawarcia umowy (ab initio), czyli z mocą wsteczną (ex tunc). W konsekwencji nieważność tych posta­nowień nie następuje definitywnie ex lege, lecz zależy od woli konsumenta, który może powołać się na ich abuzywność, wskutek czego stracą one moc wiążącą i zo­staną wyeliminowane z umowy (przy zachowaniu co do zasady ważności pozostałych postanowień umownych).

W tym stanie rzeczy, wbrew stanowisku Sądu pierwszej instancji, bezwzględ­na nieważność umowy miałaby pierwszeństwo przed abuzywnością jej postanowień. Pomimo nietrafności powyższego stanowiska zaskarżony wyrok odpowiada jednak prawu, ponieważ uwzględnione przez w/w Sąd podstawy faktyczne i prawne uzasad­niały przyjętą przez niego ocenę postanowień przedmiotowej umowy kredytu.

Zbyt daleko idące były bowiem wywody powodów, którzy w przedstawio­nych w pozwie okolicznościach i argumentach dopatrywali się możliwości stwier­dzenia zarówno abuzywności zakwestionowanych postanowień umownych, jak i bezwzględnej nieważności tej umowy na podstawie art. 58 k.c. z powodu jej sprzeczności z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t. jedn. Dz. U. z 2021 r., poz. 2439 z późn. zm., powoływanej dalej jako „pr. bank.”) lub art. 353 ¹ k.c. oraz z powodu jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Zauważyć wypada, że w zasadzie te same twierdzenia i argumenty były przez nich powoływane na poparcie obu podstaw swojego żądania. Wziąć jednak trzeba pod uwagę, że przepisy krajowe (art. 385' k.c. i nast.) i unijne (dyrektywa Rady 93/13/ EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, Dz.U.UE.L. 1993.95.29, powoływana dalej jako „dyrektywa 93/ 13”) kompleksowo regulują ochronę konsumenta przed zachowaniami przedsiębior­ców (w tym banków) przed skutkami wprowadzania do umów postanowień narusza­jących jego prawa m. in. w taki sposób, jaki jest oceniany w niniejszej sprawie. W związku z tym regulacje te mają charakter przepisów szczególnych w stosunku do przepisów takich jak art. 58 k.c. lub art. 353 ¹ k.c., które ogólnie regulują zagadnienia związane z treścią umów.

W konsekwencji zdaniem orzekającego w sprawie składu Sądu Apelacyjnego nie zasługuje na akceptację bardzo częsta w sprawach dotyczących tzw. kredytów frankowych tendencja do jednoczesnego przyjmowania (tak przez strony, jak i przez sądy orzekające) tych samych okoliczności i argumentów za podstawę stwierdzenia zarówno sprzeczności postanowień umownych o denominacji lub indeksacji kredytu kursem CHF z przepisami ustawy, zasadą swobody umów lub zasadami współżycia społecznego, powodującej nieważność umowy kredytu na podstawie art. 58 k.c., jak i do uznawania tych samych postanowień umownych praktycznie z tych samych przyczyn za abuzywne. Nie uwzględnia to istnienia przepisów szczególnych, które regulują ochronę konsumentów przed stosowaniem przez przedsiębiorców niedo­zwolonych postanowień umownych, wskutek czego nie ma potrzeby jednoczesnego stosowania do tych samych okoliczności oraz zagadnień przepisów ogólnych i szcze­gólnych.

Przyjmując pogląd o pierwszeństwie przepisów o niedozwolonych postano­wieniach umownych przed przepisami o charakterze ogólnym, konieczne jest jednak dokonanie bardzo istotnego zastrzeżenia. O ile bowiem typową sankcją niedozwolo­nego charakteru określonych postanowień umownych jest to, że - po powołaniu się przez konsumenta na ich abuzywność - nie wiążą stron jedynie te postanowienia przy jednoczesnym zachowaniu mocy wiążącej przez umowę w pozostałym zakresie (art. 385’ § 2 k.c.), o tyle wziąć trzeba pod uwagę, że taki skutek może zostać przyję­ty jedynie w takich przypadkach, w których po wyeliminowaniu z umowy postano­wień abuzywnych nadal możliwe jest ustalenie, na podstawie pozostałych postano­wień umownych, treści praw i obowiązków stron w stopniu pozwalającym na wyko­nanie wynikającego z niej zobowiązania zgodnie z jego treścią (istotą). Sytuacja tak z reguły nie zachodzi w przypadkach, w których niedozwolony charakter mają po­stanowienia umowne określające główne świadczenia stron, ponieważ bez takich postanowień niewątpliwie nie można wykonać umowy, skoro przestają wiązać stro­ny właśnie te postanowienia, które określają, jakie mają być ich główne świadczenia. Podkreślić trzeba, że zobowiązanie wymaga określenia świadczenia, więc bez moż­liwości jego ustalenia nie można mówić o istnieniu ważnego zobowiązania.

W tym kontekście wskazać należy, że Sąd pierwszej instancji trafnie stwier­dził, że zawarte w przedmiotowej umowie kredytu postanowienia o denominacji określały główne świadczenia stron, ponieważ decydowały one o ustaleniu ich wy­sokości (zarówno świadczenia banku, jak i świadczeń kredytobiorców). W związku z tym zaakceptować można również stanowisko tego Sądu, że skoro te postanowie­nia okazały się abuzywne, to po ich wyeliminowaniu z umowy w ogóle niemożliwe stało się jej wykonanie, ponieważ bez mechanizmu denominacji nie jest możliwe ani ustalenie wartości świadczenia banku, ani wartości świadczeń powodów. W konsekwencji umowa stała się nieważna w całości, o czym Sąd pierwszej instancji trafnie orzekł na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. Wynikało to z faktu, że po uznaniu za nieważne (jako niewiążące konsumenta, inaczej bezskuteczne wobec niego) postanowień o denominacji kredytu kursem CHF utraciła ona postanowienia decydujące o możliwości jej wykonania zgodnie z treścią zobowiązania i wolą stron, które wprawdzie chciały uzależnić wysokość swoich świadczeń od kursu CHF, ale uczyniły to w taki sposób, który nie mógł się utrzymać, ponieważ był abuzywny.

Inaczej rzecz ujmując, umowa była nieważna w całości nie bezpośrednio dla­tego, że niektóre jej postanowienia miały charakter niedozwolony, ale dlatego, że bez tych postanowień jej treść stała się sprzeczna z ustawą, tj. w tym przypadku w szcze­gólności z art. 69 ust. 1 pr. bank., określającego przedmiotowo istotne cechy umowy kredytu. Nieważność umowy ma więc charakter następczy (pośredni) w stosunku do stwierdzenia abuzywności jej postanowień, ponieważ jest konsekwencją wyelimino­wania z niej niedozwolonych postanowień umownych, nie wynika natomiast wprost z ich abuzywności, która co do zasady skutkuje jedynie niezwiązaniem stron (w pier­wszej kolejności konsumenta) tymi postanowieniami. Najpierw następuje zatem stwierdzenie ich abuzywności, a dopiero następnie - w zależności od oceny ich wpływu na możliwość wykonania umowy - może dojść jej nieważności w całości.

Dalej, wziąć trzeba pod uwagę, że w niniejszej sprawie nie było kwestiono­wane przez pozwanego, że zawarte w umowie kredytu postanowienia o denominacji nie nadawały jej charakteru walutowego, oznaczającego, że waluta obca (w tym przypadku CHF) była walutą zobowiązania, ale że sprowadzały się do konstrukcji nieodbiegającej od klasycznej waloryzacji świadczeń stron za pośrednictwem mier­nika innego pieniądz (por. odpowiedź na pozew k. 82v).

Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje taki sposób rozumienia znajdujących się w umowie kredytu postanowień o denominacji. Odpowiada to istocie umowy kredy­tu, która zgodnie z art. 69 ust. 1 pr. bank, polega na tym, że bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzysta­nego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowi­zji od udzielonego kredytu.

W świetle tego przepisu za istotną cechę umowy kredytu uznać należy przede wszystkim to, że kredytobiorca ma oddać bankowi dokładnie taką samą kwotę, jaką od niego otrzymał (jaką bank mu udostępnił). Można oczywiście rozważać, czy cho­dzi o taką samą kwotę wyłącznie w znaczeniu nominalnym (rozumianą jako taka sa­ma liczba znaków pieniężnych), czy też dopuszczalne jest jej określenie w znaczeniu realnym, inaczej ekonomicznym (taka sama wartość ekonomiczna, która niekoniecz­ne musi odpowiadać takiej samej liczbie znaków ⁷ pieniężnych). W tym zakresie za­równo istniejąca od wielu praktyka obrotu prawnego oraz poglądy funkcjonujące w doktrynie i orzecznictwie, jak i obowiązujące regulacje prawne, przemawiają za uznaniem dopuszczalności również tej drugiej możliwości, czyli przyjęcia, że także w umowie kredytu możliwe jest zastosowanie waloryzacji, w tym również za pomo­cą wartości (kursu) innej waluty niż waluta zobowiązania (tzw. klauzula walutowa).

W konstrukcji umowy kredytu nie mieści się natomiast taka interpretacja, na którą często powołują się banki, zgodnie z którą denominacja (a także indeksacja) ma całkowicie odrębny i specyficzny charakter, którego nie można mylić lub utoż­samiać z waloryzacją umowną, przewidzianą w art. 358 ¹ § 2 k.c. Nie można bowiem uznać, że zastosowanie w ⁷ umowne kredytu mechanizmu, wńążącego świadczenia stron z kursem wybranej waluty ⁷ obcej, może służyć innemu celowi niż zachowanie zgodności (rozumianej jako równowartość ekonomiczna) między świadczeniem zwracanym bankowi przez kredytobiorcę a świadczeniem, które bank mu udostępnił. Wykluczyć zatem należy sytuację, w której kredytobiorca byłby zobowiązany do zwrotu na rzecz banku świadczenia, które ani nominalnie, ani choćby realnie nie od­powiada wartości świadczenia, które sam od niego otrzymał.

Gdyby więc nawet przyjąć za dopuszczalne na podstawie zasady swobody umów (art. 353 ¹ k.c.) takie ukształtowanie treści stosunku prawmego, które polegało­by na tym, że uzależnienie wartości świadczeń stron od kursu waluty obcej w ⁷ ogóle nie musi zapewniać ich realnej zgodności (równowartości) ze świadczeniem drugiej strony, to taka umowa nie odpowiadałaby już istotnym cechom umowy kredytu. I.­czej mówiąc, gdyby uznać, że ryzyko walutowe, związane z uzależnieniem wartości świadczenia kredytobiorcy, sięga tak daleko, że może ono w ogóle nie odpowiadać

wartości udostępnionej mu kwoty kredytu ani nominalnie, ani choćby realnie, to by­łoby to sprzeczne z art. 69 ust. 1 pr. bank. Nie można bowiem zgodzić się ze stano­wiskiem, że wartość świadczenia kredytobiorcy w żadnym ujęciu nie musi odpowia­dać wartości otrzymanego przez niego od banku świadczenia, lecz może zależeć od niedającego się przewidzieć, zwłaszcza w pespektywie wielu lat związania stron umową kredytu hipotecznego, czynnika w postaci kursu waluty obcej (najczęściej CHF), czyli że staje się ona w istocie całkowicie nieokreślona, nieprzewidywalna i wręcz przypadkowa (losowa).

W konsekwencji za granicę dopuszczalnej zmiany wysokości świadczenia kredytobiorcy uznać należy spadek siły nabywczej waluty kredytu (a zatem w Polsce co do zasady waluty polskiej). Z tego względu bardzo istotny jest dobór odpowied­niego miernika wartości świadczenia, stanowiącego miernik (kryterium) waloryzacji lub wprowadzenie odpowiednich mechanizmów, kształtujących wysokość świadczeń stron tak, aby zastosowanie waloryzacji mogło zostać uznane - przynajmniej w ogól­nej ocenie - za adekwatne do spadku realnej sity nabywczej waluty polskiej. Wziąć bowiem trzeba pod uwagę, że w przypadku takich umów kredytu jak w rozstrzyganej sprawie, kredytobiorcom niewątpliwie chodziło o uzyskanie kredytu w walucie pol­skiej, o którą zresztą wnioskowali we wniosku kredytowym i która była im potrzebna do zrealizowania celu, na który zaciągali kredyt i w której kwota kredytu została im faktycznie wtypłacona i wreszcie - w której ją spłacali, ponieważ w tejże walucie uzyskują swoje dochody.

Za nadużycie uznać więc należy argumentację banków, że w umowach kredy­tu denominowanego lub indeksowanego kredytobiorcy świadomie akceptowali, że waluta obca stanowiła walutę zobowiązania, a kwota kredytu jedynie zostanie im wtypłacona w walucie polskiej i w tej walucie będzie mogła być spłacana. Taki po­gląd zmierza w istocie do zrównania powyższych kredytów z kredytami walutowymi sensu stricto, tj. wyrażonymi i faktycznie udostępnionymi w walucie obcej, co w dalszej kolejności ma uzasadniać tezę, że wartość kapitału (kwoty ⁷) kredytu rze­komo w ogóle nie zmienia się wraz ze zmianami kursu waluty obcej, ponieważ cały czas jest wyrażona niezmiennie w tej walucie.

Towarzyszy temu zazwyczaj argumentacja, że w celu udzielenia tzw. kredy­tów frankowych banki musiały dysponować środkami w tej walucie (zob. odpowiedź na pozew k. 87). W związku z tym zauważyć należy, że skoro bank faktycznie wy­płacił powodom kwotę kredytu w walucie polskiej, to oznaczałoby, że musiał mieć zarówno środki w tej walucie, jak i jednocześnie w walucie obcej. Wprawdzie po­zwany twierdził, że niezbędną do wypłaty kredytu walutę polską uzyskiwał rzekomo ze sprzedaży waluty obcej, ale takie twierdzenie jest gołosłowne i całkowicie niewe- ryfikowalne w warunkach obecnego procesu sądowego. Natomiast stanowisko NBP, na które powołuje się pozwany w tym zakresie, prezentuje taką tezę w istocie w spo­sób aprioryczny (bez szczegółowej analizy i argumentacji jako kwestię niebudzącą wątpliwości) w sposób korzystny dla banków, ale nie wiadomo, na jakich podsta­wach jest oparta i przede wszystkim - czy jest prawdziwa.

Nie przemawia to więc w niezbity sposób za tym. że mechanizm denominacji w realny sposób wiązał się z obrotem walutowym i nadawał kredytowi charakter wa­lutowy. Bardziej uzasadnione i przekonujące, jako adekwatne do uznawania denomi­nacji jedynie za rodzaj waloryzacji umownej, jest przyjęcie, że stanowiła ona wy­łącznie mechanizm przeliczeniowy, który w ogóle nie wiązał się obrotem walutami ani nie wymagał takiego obrotu. Waluta obca (CHF) służyła wyłącznie do ustalenia wysokości (wartości) świadczeń stron, a nie do ich spełniania (wykonywania umo­wy) w tej walucie. Była zatem miernikiem wartości świadczenia, a nie jego przed­miotem. Świadczenia obu stron były bowiem wyrażone i spełniane w walucie pol­skiej, natomiast waluta obca stanowiła podstawy (miernik) ustalenia ich wysokości. W konsekwencji nie zasługuje na akceptację pogląd, że w umowach kredytów fran­kowych występują jednocześnie dwie waluty: waluta obca jako waluta zobowiązania (przez co kredyt ma mieć charakter walutowy) oraz waluta polska jedynie jako walu­ta wykonania zobowiązania.

Dodać można, że traktowanie kredytów denominowanych (indeksowanych) jako kredytów walutowych opiera się w gruncie rzeczy na błędzie logicznym. Skoro mają to być, zdaniem banków, kredyty walutowe, to nie znajduje zrozumiałego wy­tłumaczenia, dlaczego tak istotne - wręcz rudymentarne - znaczenie ma w nich usta­lenie zasad przeliczania świadczeń stron na walutę polską lub z waluty polskiej na walutę obcą. Oczywńste bowiem powinno być, że skoro są one wyrażone i udzielone w walucie obcej, to podlegają one wypłacie i spłacie w tej walucie. Zupełnie inną kwestią byłoby natomiast to. że faktycznie - zwłaszcza obecnie pod rządami art. 358 § 2 k.c. - mogą one być wypłacone i spłacane w walucie polskiej. W tej sytuacji bar­dziej przekonujący jest pogląd, że takie umowy nie miały-' charakteru walutowego, lecz złotowy, ale charakteryzowały się tym, że wartość świadczeń stron była uzależ­niona od kursu waluty obcej. Tylko w takim ujęciu można nadać logiczny sens sfor­mułowaniu „kredyt denominowany” lub „kredyt indeksowany” w walucie obcej. Je­śli bowiem byłby on już walutowy, to nielogiczne było jeszcze ponowne przeliczanie go przy pomocy kursu waluty obcej. Zupełnie inaczej rzecz przedstawia się nato­miast przy' uznaniu takich kredytów za złotowe, ponieważ wówczas ma sens przeli­czanie wartości świadczeń spełnianych w walucie polskiej na walutę obcą przy za­stosowaniu jej kursu określonego w umowie.

Konkludując, zawarte w przedmiotowej umowie postanowienia o denominacji stanowiły w rzeczywistości postanowienia, które dotyczyły waloryzacji świadczeń stron lub inaczej po prostu - tak jak trafnie określił to Sąd pierwszej instancji - były klauzulami przeliczeniowymi, służącymi do ustalenia wartości świadczeń stron: przy wypłacie z waluty obcej, w której kwota kredytu była wyrażona, ale nie miała być w niej udostępniona [zob. § 1 ust. 1 umowy ..Bank udziela kredytobiorcy kredytu w zlotowej równowartości waluty wymienialnej w kwocie (...)”, a także § 1 ust. 4 umowy „Uruchomienie kredytu następuje w złotych, przy jednoczesnym przelicze­niu kwoty kredytu na CHF po kursie dewiz obowiązującym w Banku w dniu uru­chomienia kredytu”] na walutę polską, a przy spłacie rat kapitałowo - odsetkowych - z waluty polskiej na walutę obcej, w której było wyrażone saldo kredytu, ale w której nie został on powodom wypłacony (udostępniony) (zob. § 9 ust. 2 umowy).

Zwłaszcza z § 1 ust. 4 umowy ewidentnie wynika, że chodziło o przeliczenie świadczenia banku ze złotych na CHF (mowa jest o przeliczeniu kwoty wypłaconej w złotych na CHF), a nie odwrotnie. Jest to całkowicie zrozumiałe, ponieważ takie przeliczenie miało na celu ustalenie, jaką wartość w CHF ma kwota kredytu wypła­cona w złotych, gdyż jej przeliczenie na CHF było konieczne do ustalenia, jaka bę­dzie wyjściowa wartość kredytu w tej walucie na potrzeby ustalenia wysokości rat w tejże walucie, które zgodnie z § 9 ust. 2 umowy' podlegały' jednak spłacie w zło­tych.

W konsekwencji nie ma miejsca na taką interpretację umowy, zgodnie z którą bank w pierwszej kolejności rzeczywiście udostępniał powodom kwotę kredytu we frankach szwajcarskich (a zatem, że był to kredyt walutowy), które realnie musiał posiadać i sprzedać po to, aby wypłacić im kwotę kredytu w złotych. W rzeczywisto­ści kolejność operacji była bowiem dokładnie odwrotna: najpierw bank udostępniał (wypłacał) powodom kwotę kredytu w PLN, którą następnie abstrakcyjnie (wyłącz­nie rachunkowo) przeliczał na CHF. Nie dochodziło jednak w tym przypadku do ja­kiegokolwiek obrotu walutami (obrotu dewizowego). Podobnie nie dochodziło do niego przy spłacie kredytu. Denominacja polegała więc w tym przypadku na przeli­czeniu kwoty kredytu z PLN na CHF w celu ustalenia jego salda w walucie obcej, podlegającej następnie spłacie w walucie polskiej, ale po przeliczeniu na tę walutę raty ustalonej w CHF. W obu przypadkach denominacja nie wykraczała więc poza funkcję przeliczeniową.

Powyższe przeliczenie - jak wyżej wyjaśniono - miało na celu zachowanie realnej (ekonomicznej) równowartości świadczeń stron, czyli odpowiadało konstruk­cji waloryzacji umownej. Takie stanowisko jest spójne z poglądem, że kredyt deno- minowany nie ma charakteru walutowego. Skoro bowiem denominacja jest po prostu rodzajem waloryzacji, to nie może służyć do określenia przedmiotu świadczenia (wa­luty zobowiązania), lecz jedynie do ustalenia jego wartości. Zauważyć należy, że świadczenie pieniężne po waloryzacji nie zmienia swojego charakteru lub przedmio­tu, a zatem co do zasady w dalszym ciągu jest spełniane w tej samej walucie, w ja­kiej zostało zawarte zobowiązanie. W związku tym waluta obca, która jest stosowana w mechanizmie denominacji, nie określa przedmiotu świadczenia, lecz jego wartość. Nie wykracza więc poza funkcję przeliczeniową (miernika wartości) i nie staje się walutą zobowiązania, czyli tą, w której świadczenie jest wyrażone i co do zasady podlega spełnieniu.

Inaczej mówiąc, zastosowanie waluty obcej jako miernika waloryzacji nie prowadzi do zmiany waluty świadczenia. W rzeczywistości świadczenie nadal jest określone w tej samej walucie, w jakiej zostało wyrażone w chwili powstania zobo­wiązania (zawarcia umowy), a waluta obca służy wyłącznie do ustalenia nowej (uj­mowanej kwotowo) wysokości tego świadczenia w dotychczasowej walucie, tj. jego wysokości zwaloryzowanej, która ma zastąpić wysokość nominalną (którą świadcze­nie miałoby bez dokonania waloryzacji). Także w przypadku zastosowania waluty obcej jako miernika waloryzacji nie dochodzi więc do zmiany waluty zobowiązania. W takim przypadku jedna waluta jest przez cały czas walutą zobowiązania, w której spełniane jest świadczenie, a druga (obca) waluta jest tylko narzędziem do ustalenia zwaloryzowanej wartości tego świadczenia. Jedynie w takim ujęciu można uznać, że w umowie kredytu denominowanego występują dwie waluty, ale tylko jedna z nich (waluta polska) jest walutą świadczenia, a druga (waluta obca) jest wyłącznie walutą przeliczeniową stosowaną w mechanizmie denominacji.

Z poglądu, że denominacja jest w istocie waloryzacją, polegającą na ustalaniu (przeliczaniu) wartości świadczeń stron przy pomocy kursu CHF, wynika jednocze­śnie wniosek, że w ogóle nie powinna ona mieć zastosowania do tego świadczenia, które jest spełniane od razu po powstaniu zobowiązania (zawarciu umowy kredytu) ewentualnie niezwłocznie po jego powstaniu, ponieważ może dotyczyć jedynie tego świadczenia, które jest spełniane dopiero po upływie pewnego okresu od tej chwili. Tylko w takiej sytuacji można bowiem mówić o spadku jego realnej wartości z uwa­gi na spadek siły nabywczej waluty, w której ma ono zostać spełnione, w związku z czym uzasadnione może być ustalenie jego wartości według wybranego miernika waloryzacji.

Odnosząc to do umowy kredytu, wziąć trzeba pod uwagę, że tylko jedno z wynikających z niej świadczeń, a mianowicie świadczenie kredytobiorcy, podlega spełnieniu dopiero po pewnym czasie od powstania zobowiązania, a w gruncie rze­czy jest sukcesywnie spełniane przez cały okres trwania umowy (niekiedy nawet przez kilkanaście lub kilkadziesiąt lat). Natomiast świadczenie banku, polegające na udostępnieniu kredytobiorcy kwoty kredytu, jest co do zasady spełniane jednorazo­wo (ewentualnie w transzach) bezpośrednio po zawarciu umowy lub w stosunkowo nieodległym okresie od tej chwili. W oczywisty sposób nie może więc ono stracić swojej realnej wartości, jaką posiada zgodnie z treścią zobowiązania.

Prowadzi to do wniosku, że niedopuszczalne, a co najmniej wątpliwe i wysoce kontrowersyjne, jest stosowane w umowach tzw. kredytów frankowych przeliczanie

nie tylko świadczenia spełnianego przez kredytobiorcę na rzecz banku przez wiele lat spłaty kredytu, ale także świadczenia banku udostępnianego kredytobiorcy (jednora­zowo lub w transzach) w zasadzie bezpośrednio po zawarciu umowy kredytu. Przeli­czanie tego świadczenia mogłoby zostać ewentualnie zaakceptowane jedynie wtedy, gdyby miało służyć tylko do ustalenia jego równowartości w walucie obcej stano­wiącej miernik waloryzacji. Jednak w takim ujęciu powinno ono odpowiadać warto­ści tego świadczenia, które będzie podlegać zwrotowi dopiero po upływie pewnego okresu od powstania zobowiązania, czyli świadczenia kredytobiorcy. Inaczej mó­wiąc, powinno sprowadzać się to do ustalenia (przeliczenia) w walucie obcej rów­nowartości kwoty udostępnionej kredytobiorcy w walucie polskiej.

Dodać należy, że w takim ujęciu w gruncie rzeczy nie miałoby istotnego zna­czenia, jaki rodzaj kursu CHF (kurs średni NBP lub nawet kursy sprzedaży albo kupna ustalane przez bank) zostałby przyjęty do takiego przeliczenia, lecz decydują­ce byłoby, aby do przeliczenia wartości obu świadczeń (banku i kredytobiorcy) sto­sować jeden (dokładnie taki sam) kurs waluty obcej, ponieważ tylko w takim przy­padku można byłoby mówić, że ich świadczenia są - zgodnie z istotą umowy kredy­tu - takie same, chociaż z uwagi na dokonanie waloryzacji nie musiałyby być sobie nominalnie równe w walucie polskiej.

W takim ujęciu nie ma więc miejsca na podwójną waloryzację świadczeń obu stron umowy kredytu indeksowanego: raz świadczenia banku, a drugi raz świadcze­nia kredytobiorcy. Tym bardziej niezasadne jest stosowanie do ustalenia równowar­tości świadczenia banku kursu kupna (korzystniejszego dla tej strony), skoro nie­prawdziwe i bezpodstawne są poglądy, według których bank rzekomo udostępnia kredytobiorcy kwotę kredytu w walucie obcej, a jedynie dla wygody kredytobiorcy wypłaca mu ją faktycznie w walucie polskiej. Za zgodne z istotą waloryzacji uznać natomiast należy, że ustalenie równowartości świadczenia kredytobiorcy w walucie obcej powinno nastąpić tylko raz, i to przy zastosowaniu takiego samego kursu (acz­kolwiek wydaje się, że optymalny byłby kurs sprzedaży waluty obcej, skoro przeli­czenie wartości świadczeń stron miało na celu ustalenie, jaką kwotę kredytobiorca ma spłacić wprawdzie w walucie polskiej, ale po jej przeliczeniu w oparciu o kurs waluty obcej w chwili spłaty poszczególnych rat tak, aby dokonana spłata odpowia­dała - według przyjętego miernika waloryzacji - dokładnie takiej samej wartości, jaką świadczenie miało w chwili powstania zobowiązania). Przeliczenie wartości kwoty kredytu na walutę obcą, dokonane w chwili jej udostępnienia kredytobiorcy przez bank, powinno bowiem stanowić jedynie punkt odniesienia służący do ustale­nia wartości poszczególnych rat w chwili ich spełnienia.

Pozwoliłoby to jednocześnie uniknąć wątpliwości, związanych z tym, że w przypadku podwójnej waloryzacji, dokonywanej przy tym za pomocą różnych kursów (kursu kupna do świadczenia banku i kursu sprzedaży do świadczenia kredy­tobiorcy), mogłoby dojść do tego, że nawet w przypadku hipotetycznego zwrócenia przez kredytobiorcę całej kwoty kredytu w tym samym dniu, w którym bank mu ją udostępnił, ten drugi musiałby - z uwagi na różne kursy, a także związany z tym spread walutowy - oddać bankowi w walucie polskiej, będącej walutą zobowiązania, znacznie wyższą (niekiedy nawet o kilka lub kilkanaście tysięcy złotych) kwotę, niż sam od niego otrzymał. Z tego punktu widzenia nie można zatem odmówić racji po­glądom, zgodnie z którymi dawało to bankowi dodatkowy i niczym nieuzasadniony dochód (przypominający prowizję), mimo że nie łączyło się z tym żadne świadczenie z jego strony na rzecz kredytobiorcy.

Z dotychczasowych rozważań wynika, że denominacja rozumiana jako sposób waloryzacji świadczeń stron nie daje podstaw do stosowania odmiennych kursów CHF do przeliczania wartości świadczeń obu stron, lecz powinna polegać na ustale­niu w walucie obcej wartości świadczenia udostępnionego przez bank kredytobior­com w walucie polskiej (według ustalonego przez strony jednakowego kursu dla obu świadczeń), która to wartość powinna następnie służyć do ustalania, jaką kwotę w walucie polskiej, mającej stanowić równowartość ustalonej w walucie denominacji kwoty kredytu, kredytobiorcy powinni spłacić w poszczególnych terminach płatno­ści. Już tylko naruszenie wymogu stosowania jednakowego kursu do przeliczania wartości świadczeń stron nasuwa wniosek o niedozwolonym charakterze postano­wień umowy kredytu denominowanego, ponieważ może prowadzić do rozbieżności, i to na niekorzyść konsumenta jako słabszej strony umowy, między wartością świad­czenia udostępnionego kredytobiorcom oraz podlegającego zwrotowi na rzecz ban­ku.

Niemniej na tym nie kończą się zastrzeżenia co do powyższych postanowień, ponieważ kolejnym problemem w przyjętej w przedmiotowym przypadku konstruk­cji umowy kredytu denominowanego - jak trafnie dostrzegł Sąd pierwszej instancji - jest obciążenie kredytobiorców nieograniczonym ryzykiem wzrostu ich świadczenia. Wbrew argumentacji banku, nie chodzi wyłącznie o konsekwencje wynikające ze wzrostu kursu CHF i o to, że konsumenci mogli i powinni byli zdawać sobie sprawę z możliwości wystąpienia takich skutków, ponieważ wiedza o zmienności kursów walut obcych ma charakter powszechny i elementarny. Zasadnicze znaczenie ma bowiem brak adekwatnej zależności między wzrostem kursu CHF (lub ogólniej wa­haniami kursów tej waluty) a zmianami siły nabywczej waluty polskiej, ponieważ właśnie to zjawisko jest główną przyczyną rozbieżności między wartością świadcze­nia udostępnionego kredytobiorcy a realną (po dokonaniu waloryzacji) wartością świadczenia podlegającego zwrotowi na rzecz banku.

W tym kontekście bardzo istotne stają się dwie kwestie, które jednocześnie wpływają na ocenę abuzywności przyjętych w przedmiotowej umowie postanowień o denominacji. Pierwsza z nich wiąże się obiektywnie z samym sposobem konkret­nego ukształtowania mechanizmu denominacji, który godzi w interesy powodów jako konsumentów, a druga - z brakiem należytego i zrozumiałego wyjaśnienia im, że przyjęty w umowie sposób denominacji (a w istocie waloryzacji) świadczeń stron może okazać się dla nich niekorzystny, a w skrajnych przypadkach - wręcz rażąco niekorzystny.

Odnośnie do pierwszej kwestii wziąć trzeba pod uwagę, że niewątpliwie to pozwany jest autorem tekstu umowy zawartej między stronami. W tym zakresie na aprobatę zasługuje wniosek Sądu pierwszej instancji, że powodowie nie mieli istot­nego wpływu na treść tej umowy, w szczególności na jej postanowienia dotyczące denominacji, które nie były z nimi indywidualnie uzgadniane i mogli je tylko zaak­ceptować lub zrezygnować z zawarcia przygotowanej przez pozwanego umowy. W związku z tym to pozwany odpowiada za takie ukształtowanie mechanizmu de­nominacji świadczeń stron za pomocą kursu CHF, które prowadzi do obciążenia po­wodów skutkami ryzyka walutowego wykraczającymi poza zakres utraty realnej równowartości świadczeń stron (w wyniku spadku siły nabywczej waluty polskiej), wobec czego wartość ich świadczenia odrywa się od wartości świadczenia otrzyma­nego od banku i w gruncie rzeczy staje się nieprzewidywalna i przypadkowa, gdyż nie zależy od spadku siły nabywczej waluty polskiej, lecz od zmian kursów CHF, które nie zależą przecież od wartości waluty polskiej ani nie są z nią w jakikolwiek sposób powiązane.

Problem z denominacją (podobnie jak z indeksacją) nie polega więc na sa­mym wprowadzeniu mechanizmu waloryzacji świadczeń stron (ich przeliczania za pomocą kursu CHF), lecz na doborze takiego miernika waloryzacji, który w istocie nie zapewnia rzetelnej waloryzacji, gdyż nie koreluje ze spadkiem wartości (siły na­bywczej) waluty polskiej. O ile więc samo zastosowanie mechanizmu waloryzacji w umowie kredytu (w tym również za pomocą innej waluty obcej niż waluta polska będąca walutą świadczenia) można uznać za dopuszczalne, jako stanowiące możliwą odmianę (wariant) takiej umowy, o tyle uznać należy, że powinien on zostać tak ukształtowany, aby nie prowadził do oderwania, zwłaszcza zbyt znacznie na nieko­rzyść konsumentów, zwaloryzowanej wartości świadczenia, zwracanego przez nich na rzecz banku, od wartości świadczenia, które od niego otrzymali. W związku z tym w orzecznictwie trafnie zwraca się uwagę na brak jakiegokolwiek ograniczenia gra­nic ryzyka walutowego spoczywającego na konsumentach lub brak sprawiedliwego rozłożenia tego ryzyka między stronami (w szczególności obciążenia nim, i to w większym stopniu, banku jako profesjonalisty oraz silniejszej strony umowy).

Obiektywnie rzecz ujmując, postanowienia umowne, regulujące denominację, zostały zatem tak skonstruowane przez pozwanego jako autora tekstu umowy, że nie prowadziły jedynie do zachowania realnej wartości świadczenia zwracanego mu przez powodów w całym okresie kredytowania (które stosownie do art. 69 pr. bank, co do zasady powinno odpowiadać wartości udostępnionej im kwoty kapitału), lecz wykraczały poza granice, jakie wynikały z denominacji jako odmiany waloryzacji, ponieważ ich świadczenie zależy w istocie od niedających się przewidzieć wahań kursu waluty obcej, zastosowanej w mechanizmie denominacji, a nie od spadku real­nej wartości tego świadczenia (czyli od spadku siły nabywczej waluty polskiej). W konsekwencji powodowie de facto mogą być zobowiązani do zwrotu na rzecz banku - w walucie polskiej, będącej walutą zobowiązania - kwoty nawet kilkukrotnie wyższej, niż sami od niego otrzymali, ponieważ przyjęty miernik denominacji (waloryzacji) nie zależy od spadku siły nabywczej waluty polskiej, a jednocześnie umowa nie zawiera żadnych postanowień, które ograniczałyby lub usuwały skutki wynikające z ryzyka walutowego wykraczającego (zwłaszcza nadmiernie) poza spa­dek siły nabywczej waluty polskiej.

W konsekwencji, w ocenie Sądu Apelacyjnego, uznać należy, że taki sposób sformułowania denominacji rażąco naruszał interes powodów jako konsumentów, ponieważ zdecydowanie nie zapewniał, że zwrócą bankowi dokładnie taką samą kwotę (choćby w ujęciu zwaloryzowanym), którą od niego otrzymali.

Przeciwko takiemu poglądowi nie przemawia przekonująco formułowana przez banki argumentacja, że obciążające kredytobiorców (bez jakiegokolwiek mery- torycznego/formalnego ograniczenia) ryzyko walutowe było równoważone przez ich korzyści wynikające z zastosowania do kredytów denominowanych/indeksowanych znacznie niższego oprocentowania LIBOR zamiast WIBOR. Jak trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji, wzrost kursu CHF, jako waluty denominacji, nie powoduje jedynie wzrostu raty, ale także wzrost salda zadłużenia (oczywiście w walucie pol­skiej jako walucie zobowiązania, ponieważ nie ma podstaw do uznania, że kwotę kredytu stanowi rzekomo niezmienna suma wyrażona w CHF, skoro nie została ona udostępniona powodom, lecz stanowi jedynie wynik przeliczenia kwoty kredytu za pomocą waluty denominacji). Zauważyć przy tym wypada, że rata kredytu składa się z części kapitałowej i części odsetkowej, w związku z czym wzrost salda kredytu (wskutek wzrostu kursu waluty obcej) wpływa na zwiększenie wysokości płaconej przez kredytobiorców w walucie polskiej raty nie tylko w części kapitałowej, ale i odsetkowej, ponieważ de facto są one liczone wprawdzie według stawki LIBOR (korzystnej dla nich, co eksponuje bank), ale od wyższej kwoty kapitału (w przeli­czeniu na PLN).

W konsekwencji kwestia ogólnej (uwzględniającej elementy pozytywne i ne­gatywne) korzystności kredytów frankowych dla kredytobiorców jest co najmniej kontrowersyjna. Nie można bezkrytycznie akceptować tezy, że wzrost kursu waluty denominacji jest kompensowany przez niższe oprocentowanie (niezależnie od tego, że stawki LIBOR bardzo zmalały, nawet poniżej zera) kredytu, ponieważ niższe oprocentowanie należy odnosić do wyższej kwoty kapitału (z uwagi na przeliczanie go według znacznie wyższego niż w chwili zawarcia umowy kursu CHF). Wobec tego aktualne pozostaje stanowisko, że mechanizm denominacji powinien zostać tak ukształtowany, aby w przypadku wzrostu, zwłaszcza bardzo znacznego, kursu walu­ty obcej, nie nastąpił wzrost świadczenia kredytobiorców w sposób całkowicie ode­rwany od spadku siły nabywczej waluty polskiej jako waluty zobowiązania.

Nie ma zatem podstaw do uznania, że obciążenie kredytobiorców ryzykiem walutowym bez jakiegokolwiek ograniczenia, w szczególności bez ograniczenia do spadku siły nabywczej waluty polskiej ewentualnie sprawiedliwego rozłożenia tego ryzyka między obie strony, z uwzględnieniem tego, że bank jest w tej relacji stroną silniejszą, nie narusza rażąco interesów konsumenta. Podkreślić przy tym trzeba, że chodzi już o samo ukształtowanie treści umowy, a nie o wynikające z tego faktyczne skutki, ponieważ zgodnie z powszechnie akceptowanym poglądem oceny, czy posta­nowienia umowne mają charakter niedozwolony, dokonuje się według stanu z chwili jej zawarcia a nie z późniejszej perspektywy, uwzględniającej skutki wynikające z tych postanowień dla konsumenta w toku jej wykonywania.

Nie można więc zgodzić się z poglądem, że przyczyną kwestionowania tych postanowień jest wyłącznie wzrost (niezależny od banku i niezawiniony przez niego) kursu CHF, a nie treść postanowień regulujących zasady denominacji świadczeń stron za pomocą kursu tej waluty, ponieważ taki pogląd nie uwzględnia tego, że nie­korzystne dla konsumentów skutki wzrostu kursu CHF wynikają przede wszystkim z niekorzystnego dla nich uregulowania zasad denominacji, które nie chronią ich przed nadmiernym wpływem tych skutków na wysokość ich świadczenia. Inaczej rzecz ujmując, wzrost (zwłaszcza bardzo znaczny, który nie był przewidywany i bra­ny pod uwagę ani przez strony, ani w Rekomendacji S, która zakładała jego wzrost w granicach 20 %) kursu CHF jedynie uwidocznił niedozwolony charakter spornych postanowień umownych, jaki miały one od chwili zawarcia umowy. Niekorzystne dla konsumentów skutki umowy tkwiły więc w niej od samego początku, a wzrost kursu CHF spowodował tylko, że skutki te nabrały realnego wymiaru.

W tej sytuacji, w ocenie orzekającego składu Sądu Apelacyjnego, nie może być uzasadnionych wątpliwości, że już tylko z powyższych przyczyn zawarte w umowie kredytu postanowienia, regulujące zasady denominacji świadczeń stron, kształtowały prawa i obowiązki powodów w sposób rażąco dla nich niekorzystny. Warto w tym zakresie posłużyć się stosowanym w orzecznictwie poglądem, według którego rażące naruszenie interesów konsumenta ma miejsce wtedy, gdy następuje pogorszenie jego sytuacji prawnej w stosunku do tej, która istniałaby, gdyby do umowy nie zostały wprowadzone przez przedsiębiorcę niekorzystne dla niego posta­nowienia umowne. Z takiego punktu widzenia wziąć trzeba pod uwagę, że gdyby do umowy nie wprowadzono postanowień o denominacji to powodowie byliby zobo­wiązani do zwrotu nominalnej wartości świadczenia, która z upływem czasu stano­wiłaby dla nich realnie co raz mniejsze obciążenie finansowe z uwagi na spadek siły nabywczej waluty polskiej, podczas gdy w kredycie denominowanym wartość ich świadczenia (tak pod względem wysokości salda kapitału w walucie polskiej, jak i wysokości rat) nie ulega zmniejszaniu, i to mimo wielu lat spłacania kredytu zgodnie z treścią umowy, lecz wprost przeciwnie wysokość ich zadłużenie jest nawet większa od kwoty udostępnionego im kredytu. Wprawdzie powodowie korzystali i nadal mo­gliby korzystać z niższego oprocentowania LIBOR zamiast WIBOR, ale nie można uznać, że stanowi to dla nich istotną korzyść, skoro wysokość ich raty z uwagi na wzrost kursu CHF wcale nie jest niższa niż, gdyby zawarli umowę kredytu bez klau­zuli denominacyjnej.

Powyższe uwagi odnosiły się zasadniczo do przesłanki w postaci rażącego na­ruszenia interesów powodów jako konsumentów. Jednocześnie dostrzec jednak nale­ży, że sposób ukształtowania praw i obowiązków powodów - w następstwie przyję­tego w umowie mechanizmu denominacji - nie był wcale tak prosty i jednoznaczny, jak próbuje przekonywać skarżący. Jego skutki nie ograniczają się bowiem do uza­leżnienia wysokości ich świadczenia (rat kapitałowo - odsetkowych) od zmiennego kursu CHF, lecz obejmują przede wszystkim nieograniczone w jakikolwiek sposób obciążenie ich skutkami wzrostu tego kursu w stopniu odrywającym całkowicie war­tość ich świadczenia od wartości świadczenia, które otrzymali od banku. Nie można więc mówić, że chodziło jedynie o świadomość zmienności kursów walut obcych, która ma charakter oczywisty i powszechny dla każdego konsumenta bez konieczno­ści posiadania jakichkolwiek dodatkowych wiadomości. Realny problem sprowadza się bowiem do tego, że koniecznie było wyraźne i jednoznaczne uświadomienie po­wodom, że godząc się na zawarcie umowy kredytu denominowanego o treści przy­gotowanej przez pozwanego w rzeczywistości akceptują zawarcie umowy kredytu, która bardzo mocno różniła się od typowej umowy kredytu, ponieważ ich świadcze­nie mogło nie tylko nominalnie, ale i realnie znacznie różnić się od kwoty, która zo­stanie im udostępniona. Nie było więc wystarczające jedynie bardzo ogólne poin­formowanie ich o ryzyku walutowym wiążącym się z taką umową i uzyskanie od nich oświadczenia o świadomości takiego ryzyka oraz akceptacji tego, że ponoszą jego skutki, lecz należało dokładnie i rzetelnie wyjaśnić im, na czym polega taki kre­dyt i że może one okazać się dla nich nawet bardzo niekorzystny, jeśli dojdzie do znacznego wzrostu kursu CHF w porównaniu do stanu z chwili zawarcia umowy.

W tym kontekście zauważyć należy, że nawet aktualnie pozwany nie jest w stanie (ewentualnie nie chce) dostrzec wszystkich skutków wynikających z zawar­cia umowy kredytu denominowanego. W dalszym ciągu eksponuje bowiem przede wszystkim korzyści, mające płynąć dla kredytobiorców ze znacznie niższego opro­centowania tzw. kredytów frankowych według stawek LIBOR, pomijając, że takie korzyści wchodziły w rachubę przy założeniu jedynie nieznacznego wzrostu kursu CHF jako waluty denominacji (akceptując nawet jego stanowisko, że w perspektywie okresu, na jaki zawarto umowę, nie można logicznie mówić, że można było zakładać niezmienność tego kursu w całym okresie kredytowania). Z argumentacji pozwanego wynika, że w zasadzie dostrzega on tylko korzyści, wynikające rzekomo dla kredy­tobiorców z umowy kredytu denominowanego.

W takiej sytuacji trudno jest uznać, że w chwili jej zawarcia rzeczywiście i rzetelnie poinformował powodów zarówno o korzyściach, jakie mogą uzyskać z tej umowy, jak i o wiążących się z nią dla nich ryzykach oraz o skali i prawdopodobień­stwie ich wystąpienia w całym okresie kredytowania. Bardziej przekonujący jest wniosek, że eksponował przede wszystkim korzystne aspekty tej umowy, pomijając lub co najmniej zmniejszając znaczenie jej negatywów. Dotyczy to w szczególności kwestii, na ile można było wówczas realnie zakładać, że korzyści płynące z niższego oprocentowania kredytu denominowanego mogą zrównoważyć lub przynajmniej złagodzić ryzyko związane z wahaniami kursów CHF, które obciążały w sposób nie­ograniczony jedynie konsumentów. Pojawia się więc pytanie, czy w ogóle można uznać za uczciwe ze strony banku i lojalne wobec kontrahenta, będącego konsumen­tem, zaproponowanie zawarcia umowy, która wprawdzie prima facie mogła wyda­wać się dla niego bardzo korzystna, ale obiektywnie łączyła się z ryzykiem, które mogło wywołać dla niego bardzo niekorzystne skutki, których nie przyjąłby, gdyby został o nich rzetelnie uprzedzony. Generalnie zresztą zauważyć można, że pozwany - przez wybiórczy dobór informacji o kredycie oraz sposób zaprezentowania jego zalet (niższe oprocentowanie i w konsekwencji niższa rata) oraz wad (nieograniczo­ne i bardzo poważne ryzyko walutowe) - niewątpliwie mógł wpłynąć na decyzję powodów o zawarciu umowy kredytu denominowanego zamiast innej umowy wpra­wdzie z wyższym oprocentowaniem i ratą, ale pozbawionej elementu ryzyka walu­towego. Takie zaś zachowanie banku podlega ocenie pod kątem zgodności z dobry­mi obyczajami.

Powyższe rozważania odpowiadają przyjętemu w orzecznictwie sposobowi rozumienia przesłanki sprzeczności ukształtowania praw i obowiązków konsumenta z dobrymi obyczajami. Wskazuje się bowiem, że zachowanie przedsiębiorcy narusza dobre obyczaje wtedy, gdy traktując konsumenta w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spo­dziewać, że przyjąłby on takie postanowienie w drodze indywidualnych negocjacji. Z tego punktu widzenia nie można uznać za zgodne z dobrymi obyczajami przedsta­wianie konsumentowi umowy w sposób eksponujący przede wszystkim wynikające z niej dla niego korzyści (niższe oprocentowanie) przy jednoczesnym pomijaniu lub bagatelizowaniu niekorzystnych dla niego skutków, które mogą wynikać z zawartych w umowie postanowień umownych, obciążających jedynie niego nieograniczonym w jakikolwiek sposób ryzykiem walutowym.

Przeciwko takiej ocenie nie może przemawiać argument, że rozsądny i do­świadczony konsument powinien (niekiedy mówi się wręcz „doskonale”) zdawać sobie sprawę ze zmienności kursów walut obcych i wiążącego się z tym ryzyka wzrostu (nawet bardzo znacznego) salda kapitału i wysokości rat kapitałowo - od­setkowych. Nie może to usprawiedliwiać wprowadzania przez przedsiębiorcę do umowy postanowień, które obiektywnie rażąco godzą w interes konsumenta. Wziąć trzeba pod uwagę, że udzielenie konsumentowi ochrony przez niedozwolonymi po­stanowieniami umownymi nie jest uzależnione od okoliczności subiektywnych po jego stronie. Nie ma więc ono charakteru względnego determinowanego in concreto przez zachowanie, wiedzę, wykształcenie, doświadczenie itp. konsumenta. Nie do zaakceptowania byłoby więc uzależnianie tej ochrony od tego, czy konsument mógł lub powinien był zdawać sobie sprawę, że przedsiębiorca proponuje mu w umowie postanowienia o charakterze niedozwolonym. W przeciwnym razie należałoby uznać, że jeżeli przedsiębiorcy uda się wprowadzić do umowy postanowienia niedo­zwolone, których rozważny i doświadczony konsument nie dostrzegł i nie sprzeciwił się im, to taki konsument nie może już powoływać się na ich abuzywność.

Decydujące znaczenie ma więc obiektywnie rażąco niekorzystny dla powo­dów charakter postanowień o denominacji oraz okoliczności zawarcia umowy, które pozwalają uznać, że nie zostali oni uprzedzeni o wszystkich skutkach, mogących wynikać z takich postanowień, w związku z czym zawarli umowę z pozwanym ban­kiem, działając w zaufaniu do niego, na podstawie którego byli przekonani, że pro­ponując im korzystniejsze warunki oprocentowania, a tym samym niższą ratę, która to okoliczność niewątpliwie istotnie wpłynęła na ich decyzję o zawarciu takiej umo­wy, nie umieścił jednocześnie w umowie postanowień, które mogłyby rażąco naru­szać ich interesy. Bank, wykorzystując zaufanie powodów, którzy potrzebowali ko­rzystnego kredytu, zaproponował im zatem zawarcie umowy, która prima facie wy­dawała się dla nich korzystna i bezpieczna, ale w rzeczywistości — z uwagi na obcią­żenie ich ryzykiem walutowym, które mogło istotnie przeważyć skutki umowy na ich niekorzyść - nie miała takiego charakteru.

Dodać wypada, że nie jest przekonujący argument banku, że także on nie mógł przewidzieć wystąpienia takiego wzrostu kursu CHF, który doprowadził do bardzo niekorzystnych następstw dla powodów. Skoro bowiem sam bank twierdzi, że taka okoliczność była niemożliwa do przewidzenia nawet dla niego jako profesjo­nalisty (w szczególności w dziedzinie kredytów), to nie można uznać, że powinni ją byli przewidzieć powodowie, będący konsumentami (nieprofesjonalistami) i uwz­ględnić ją w swoich kalkulacjach co do zawarcia umowy kredytu denominowanego w CHF lub zrezygnowania z takiej umowy. Taki argument nie może więc przema­wiać na niekorzyść powodów i stanowić podstawy odmówienia im ochrony przed wprowadzonymi przez pozwanego do umowy kredytu postanowieniami niedozwolo­nymi.

W tej sytuacji nie zasługiwały na uwzględnienie zarzuty apelacyjne, które sprowadzały się do próby wykazania, że jedyne zastrzeżenia pod kątem abuzywności można mieć co najwyżej do postanowień umownych dotyczących stosowania do przeliczania świadczeń stron (w mechanizmie denominacji) kursów CHF ustalanych jednostronnie przez pozwanego w swojej tabeli kursowej oraz do braku określenia w umowie zasad ustalania tych kursów. Takie podejście pozwanego było bardzo do­godne dla niego, ponieważ odwracało uwagę od pozostałych problemów, więżących się z ukształtowaniem denominacji w przedmiotowej umowie, a mianowicie doko­nywaniem niekorzystnego dla powodów przeliczania wartości świadczeń obu stron na podstawie odmiennych kursów CHF oraz obciążenia wyłącznie powodów nieo­graniczonym ryzykiem walutowym. Tymczasem rażące naruszenie równowagi stron na niekorzyść powodów nie ograniczało się do kwestii stosowania przez bank wła­snych kursów CHF, lecz obejmowało, i to przede wszystkim, dwa wspomniane wy­żej elementy.

W związku z tym odnośnie do samych zarzutów, dotyczących zasad ustalania kursów CHF, wskazać należy, że problem ten nie polega na tym, czy stosowane przez bank zasady ustalania tych kursów były obiektywne (rynkowe) i czy bank mógł je dowolnie ustalać, lecz na tym. że w umowie nie zostały określone zasady, na podstawie których bank je ustalał. Nie może zaś budzić wątpliwości, że takie zasady istniały, skoro bank odwołuje się do nich w toku procesu, wywodząc, że z uwagi na wiążące go regulacje prawne oraz mechanizmy ekonomiczne nie mógł ich ustalać dowolnie, lecz musiały one mieć charakter rynkowy, który obiektywnie nie godził w prawa powodów. Jeśli więc takie zasady istniały, to należało wprowadzić je do treści umowy po to, aby z jednej strony stały się one wiążące dla obu stron (w tym dla banku), a z drugiej strony, aby powodowie znali te zasady i stosownie do swojej woli mogli dokonać kontroli, czy pozwany stosuje się do nich przy ustalaniu kursów CHF, według których przeliczane są świadczenia stron (przy wypłacie kredytu i przy jego spłatach). Tym samym nie jest istotne to, w jaki sposób bank faktycznie ustalał te kursy, lecz to, że nie określił zasad ich ustalania w treści umowy kredytu, która została zawarta na podstawie przygotowanego przez niego projektu (wzorca umow­nego).

W konsekwencji chybione są wszystkie zarzuty apelacyjne, w których pozwa­ny podnosi, że w świetle wskazanych przez niego przepisów prawa materialnego nie mógł dowolnie ustalać kursów CHF. w związku z czym nie było - jego zdaniem - podstaw do stwierdzenia abuzywności postanowień umownych odsyłających do sto­sowania ustalanych przez niego kursów tej waluty.

W świetle wcześniejszych uwag nie zasługiwał na uwzględnienie również za­rzut naruszenia art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. przez niesłuszne uznanie, że pozwany nie udzielił powodom należytych informacji o możliwości zmian kursów CHF w całym okresie kredytowania. Jak już bowiem wyjaśniono, nie chodzi o to, czy powodowie mogli i powinni byli zdawać sobie sprawę, że kursy CHF nie są nie­zmienne na przestrzeni wielu lat, lecz o to, że pozwany wykorzystał ich zaufanie do siebie i wynikające z tego przekonanie, że proponowany przez niego mechanizm de­nominacji-, czyli przeliczania wartości świadczeń stron za pomocą kursu CHF, jest dla nich bezpieczny, a umowa kredytu denominowanego faktycznie jest dla nich bezpieczna, chociaż wcale tak nie było, co ujawniło się jednak dopiero po znacznym wzroście kursu CHF. Wzrost ten nie był jednak samodzielnym czynnikiem wywołu­jącym niekorzystne skutki dla powodów, ponieważ nie doszłoby do nich, gdyby umowa została ukształtowana w sposób nienaruszający praw konsumentów, w szcze­gólności gdyby mechanizm denominacji nie narażał ich na nieograniczony w istocie wzrost wysokości ich zadłużenia w absolutnym oderwaniu od wartości waluty pol­skiej, w której zaciągnęli zobowiązanie kredytowe.

Wobec braku podstaw do podważenia dokonanej przez Sąd pierwszej instancji oceny postanowień umowy jako mających charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. nie ma też podstaw do zakwestionowania, że po ich wyeliminowaniu umo­wy w rezultacie stała się ona nieważna w całości. Ponieważ pozwany nie podważa tych wniosków, zbędne jest szczegółowe analizowanie tego zagadnienia, lecz wy­starczy ogólnie wskazać, że Sąd Apelacyjny w' pełni podziela powyższą ocenę oraz wynikające z tego uznanie roszczenia powodów o zwrot spełnionych na podstawie tej umowy świadczeń jako nienależnych za uzasadnione.

Pozostaje więc jeszcze jedynie wskazać, że bezpodstawny był zarzut narusze­nia art. 189 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. Błędny jest bowiem pogląd pozwanego, że uwzględnienie roszczenia powodów o zwrot nienależnego świadczenia, opartego na stwierdzeniu nieważności umowy.' kredytu w następstwie wyeliminowania z niej postanowień o charakterze niedozwolonym, wywołuje skutki tożsame z ustaleniem jej nieważności, wskutek czego odpadła przesłanka istnienia po stronie powodów interesu prawnego w ustaleniu jej nieważności. Stanowisko pozwanego pomija oko­liczność, że zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążącą ma jedynie rozstrzygnięcie sądu zawarte w orzeczeniu (sentencji), a nie w jego uzasadnieniu. W związku z tym - abstrahując od kwestii, że niekiedy uzasadnienie może mieć pewne znaczenie dla ustalenia treści rozstrzygnięcia - nie może być wątpliwości, że ustalenie nieważności umowy na potrzeby rozstrzygnięcia o roszczeniu o zapłatę stanowiło jedynie prze­słankę faktyczną tego orzeczenia i nie wywołało identycznych skutków jak ustalenie jej nieważności w treści wyroku. W konsekwencji chybiony jest pogląd, że uwzględ­nienie roszczenia o zapłatę skutkuje brakiem interesu prawnego w’ odrębnym ustale­niu nieważności umowy bezpośrednio w treści orzeczenia.

Z tych wszystkich przyczyn Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw oraz orzekł o kosztach po­stępowania apelacyjnego na mocy art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 109 k.p.c.. art. 98 § 1, l ¹ i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c. odpowiednio do wynik sporu w tej instancji. Ponad­to na mocy art. 350 § 1 i 3 k.p.c. dokonał sprostowania niedokładności pisarskiej w zakresie oznaczenia przedmiotowej umowy, nadając brzmienie zgodne z jej treścią.

Na oryginale właściwy podpis.