Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

Przewodniczący:

SSA Małgorzata Zwierzyńska

Protokolant:

Maciej Romańczuk

Sąd Okręgowy w Elblągu wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2023 r. w sprawie z powództwa G. P. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. orzekł następująco:

1.  ustalił, że umowa kredytu nr (...) z dnia 25 listopada 2006 r. jest nieważna;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 145.484,94 zł z odsetkami

ustawowymi za opóźnienie od dnia 19 kwietnia 2023 r. do dnia zapłaty;

3.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

4.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów

procesu.

Szczegółowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sąd pierwszej instancji przedstawił w pisemnym uzasadnieniu wyroku na kartach 237 - 244 akt sprawy.

Apelację od powyższego wyroku wniosły obie strony.

Powód zaskarżył wyrok w zakresie oddalającym powództwo i zarzucił naruszenie art. 233 k.p.c., art. 481§ 1 k.c. w związku z art. 455 k.c. i art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. Dyrektywy 93/13 oraz wniósł o zmianę wyroku poprzez zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwot:

- 141.865,88 zł - od dnia 22 listopada 2022 r. do dnia zapłaty,

- 3.619,06 zł - od dnia 20 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty.

Ponadto powód domagał się zasądzenia na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwany natomiast zaskarżył wyrok w zakresie punktów pierwszego, drugiego i czwartego zarzucając mu naruszenie:

- art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c.;

- art. 299 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c.

- art. 189 k.p.c.;

- art. 58 § 1k.c. i art. 358 ¹ § 1 k.c.;

- art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 58 § 1 k.c. oraz art. 65 § 1 i 2 k.c. ;

- art. 385 ¹ § 1 k. c. oraz art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 58 § 3 k.c.;

- art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k. c. w związku z art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13;

- art. 385 ¹ § 1 k. c. w związku z art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13;

- art. 56 k.c. w związku z art. 69 ust. 3 prawa bankowego w związku z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13;

- art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw w związku z art. 69 ust. 3 i art. 75 b prawa bankowego;

- art. 409 k.c.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obie instancje.

Każda ze stron wniosła o oddalenie apelacji strony przeciwnej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda w przeważającej części była zasadna, natomiast apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do podniesionego przez pozwanego zarzutu naruszenia art. 189 k.p.c. Sąd Apelacyjny przywołuje wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2022 r. (IV CSKP 474/22), w uzasadnieniu którego Sąd ten szeroko omówił przesłankę interesu prawnego w sprawie również dotyczącej kredytu waloryzowanego do waluty obcej, z uwzględnieniem swojego dotychczasowego dorobku orzeczniczego. Mianowicie powód zachowuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne, lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w definitywny sposób rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom.

Następnie wskazać należy, że Sąd Odwoławczy przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.).

Zatem za chybione należy uznać zarzuty błędu w tych ustaleniach, co zdaniem skarżącego miałoby być wynikiem naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 299 k.p.c. i art. 227 k.p.c. Jednak skuteczne postawienie zarzutu wadliwej oceny materiału dowodowego nie może ograniczać się do wskazywania, że możliwe były inne wnioski odnośnie do faktów, lecz polega na wykazaniu, że wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający były niemożliwe, niespójne, nielogiczne lub sprzeczne z doświadczeniem życiowym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2004 r., sygn. akt IV CK 339/02; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CK 274/02).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skarżący nie podołał powyższemu obowiązkowi. Forsuje on bowiem własną interpretację wydarzeń i okoliczności zawarcia umowy, z pominięciem dorobku orzeczniczego SN i TSUE, który ma najistotniejsze znaczenie dla interpretacji spornej umowy.

Trafne jest stanowisko Sądu a quo przyznającego walor wiarygodności zeznaniom powoda. Powód zeznawał wyczerpująco, wewnętrznie spójnie, a okoliczności przez niego przedstawione wpisują się w ówczesną praktykę masowego zawierania tego typu umów, stanowiących gotowy produkt opracowany przez bank różniący się w zasadzie tylko kwotą udzielanego kredytu oraz czasem trwania umowy. Zrozumiała jest przy tym dobra pamięć powoda o zdarzeniu, skoro umowa dotyczyła jego istotnych życiowo interesów.

Status powoda jako konsumenta w rozumieniu art.22 ¹ k.c. nie budził wątpliwości. Nie może być również wątpliwości co do tego, że umowa nie była z nim indywidualnie negocjowana, skoro była ona zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy opracowanego przez bank, a oparcie umowy na stosowanych przez przedsiębiorcę regulaminach, stwarza silne domniemanie faktyczne, iż tak wprowadzone do stosunku obligacyjnego postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione (…) indywidualnemu uzgodnieniu postanowień umownych nie czyni zadość wybór przez konsumenta jednej z ofert zaproponowanych przez przedsiębiorcę (tak SA w Warszawie w wyroku z dnia 25 listopada 2020 r., VI ACa 779/19, LEX nr 3145135).

Pozwany nie zdołał obalić tego domniemania, a podkreślić dodatkowo należy, że dla spełnienia analizowanej przesłanki konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie. Nie wystarcza ustalenie, iż cała umowa była przedmiotem negocjacji, ale należało ustalić, iż przedmiotem negocjacji (indywidualnych ustaleń) było konkretne jej postanowienie, które potencjalnie może zostać uznane za niedozwolone (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 marca 2019 r., I CSK 462/18, LEX nr 2629877 i w wyroku z dnia 10 grudnia 2019 r., IV CSK 443/18, LEX nr 2775316).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, podniesione w apelacji pozwanego zarzuty ignorują bogate orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego zapadłe na tle umów o kredyt indeksowany kursem waluty obcej.

Podsumowanie dotychczasowego dorobku judykatury zawiera postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2023 r. ( sygn. akt I CSK 5261/22, LEX nr 3648339), w którym odmówiono przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej banku przytaczając jednolite stanowisko SN i TSUE dotyczące tożsamych zagadnień, które są przedmiotem zarzutów również w niniejszej apelacji. Z tego względu warto niemal w całości przytoczyć powyższe postanowienie wraz z uzasadnieniem:

„W judykaturze tej wyjaśniono w szczególności, że określenie wysokości należności obciążającej kredytobiorcę w umowie kredytu powiązanej z walutą obcą z odwołaniem do kursu waluty obcej ustalanego jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów jego oznaczania, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron umowy kredytu. W konsekwencji postanowienia takie są niedopuszczalne jako kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a ich bezskuteczność - niezależnie od dalszych postanowień umowy, w tym wyrażających ryzyko walutowe - może prowadzić do upadku umowy w całości (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22 i z dnia 9 września 2022 r., II CSKP 794/22 , a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2023 r., I CSK 3629/22 oraz powołane tam dalsze orzecznictwo). Klauzule spreadowe (kursowe) i klauzule ryzyka walutowego są przy tym ściśle ze sobą związane, ponieważ klauzula ryzyka walutowego nie może funkcjonować bez klauzuli kursowej określającej sposób przeliczenia zobowiązań stron w celu ustalenia ich wysokości (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2022 r., II CSKP 1153/22 i z dnia 28 lipca 2023 r., II CSKP 611/22 ). Okoliczność, że zgodnie z art. 111 ust. 1 pkt 4 pr. bank. banki są zobowiązane do ogłaszania w sposób ogólnie dostępny stosowanych kursów walutowych nie oznacza przy tym, że warunki umowne odsyłające do kursu stosowanego przez bank (tabelarycznego) odzwierciedlają przepis ustawy w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13. Wyjątek określony w tym przepisie wymaga, aby konkretny warunek umowny odzwierciedlał treść przepisu prawa mającego zastosowanie między umawiającymi się stronami niezależnie od ich wyboru, ewentualnie mającego domyślne zastosowanie w braku odmiennego uzgodnienia między stronami, przy czym należy go interpretować ściśle (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 21 grudnia 2021 r., C-243/20 , DP i SG przeciwko T. A., (...):EU:C:2021: (...) i powołane tam dalsze orzecznictwo).

W orzecznictwie wskazano także, iż abuzywny charakter można przypisać również klauzuli ryzyka walutowego, jeżeli nakłada ona na kredytobiorcę nieograniczone, względnie nieproporcjonalne ryzyko walutowe”.

W tej ostatniej kwestii warto dodatkowo przywołać wyrok z dnia 13 maja 2022 r. II CSKP 464/22 , w którym - w ślad za wyrokami TSUE z dnia 10 czerwca 2021 C – 776/19 i z dnia 18 listopada 2021 r. C‑212/20 akcentującymi wagę wymogu przejrzystości warunków umowy zawierających ryzyko walutowe dla kredytobiorcy – konsumenta - Sąd Najwyższy wskazał, że kluczowe znaczenie ma uświadomienie konsumentowi, iż silna deprecjacja waluty krajowej może pociągać za sobą konsekwencje trudne do udźwignięcia przez konsumenta. Wymaganiu temu nie czyni zadość np. podawanie „uspokajających” informacji o historycznych wahaniach waluty indeksacji w okresie nieproporcjonalnym do przewidywanego czasu trwania umowy kredytu, które może wręcz usypiać czujność kredytobiorcy, wywołując wrażenie o jedynie hipotetycznym charakterze zagrożeń. Istotne jest również zwrócenie uwagi na powagę tego zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolność do spłacania kredytu.

W dalszych rozważaniach Sąd Najwyższy stwierdził również, że z punktu widzenia omówionych wymagań trudno uznać za wystarczające dane, których podanie zalecano w rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego dotyczącej dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie wydanej w 2006 r. na podstawie art. 137 ust. 1 Prawa bankowego. Rekomendacja wymagając uzyskania od klienta banku pisemnego oświadczenia, potwierdzającego „pełną świadomość” ryzyka walutowego, akcentuje ona kwestie formalne, bez należytej troski o rzeczywiste zapewnienie owej „pełnej świadomości”.

W ocenie Sądu Odwoławczego, pozwany przy zawieraniu umowy nie wypełnił obowiązku informacyjnego wobec powoda w sposób odpowiadający wyżej przedstawionym wymogom. Wymogu tego nie spełnia podpisanie oświadczenia o zaznajomieniu z ryzykiem związanym z możliwą zmianą kursu waluty, gdyż oświadczenie takowe złożone na gotowym, standardowym druku nie tworzy domniemania, aby konsument mógł wówczas racjonalnie określić wysokości własnego zobowiązania, a tym samym - ocenić skutki ekonomiczne zawieranej umowy. Oświadczenie nie konwaliduje także braku określenia głównego przedmiotu umowy w sposób jasny i zrozumiały dla konsumenta (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 3 czerwca 2022 r., I ACa 474/21, LEX nr 23358387, wyroki SN z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22 i II CSKP 975/22, LEX nr 3303545, nr 3303543).

Nie ma również znaczenia okoliczność, w jaki faktycznie sposób pozwany ustalał kursy wymiany walut i czy odpowiadały one kursowi rynkowemu. Jest to bowiem kwestia sposobu wykonywania umowy, natomiast oceny jej postanowień pod kątem abuzywności dokonuje się biorąc pod uwagę moment jej zawarcia ( por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18, OSNC – ZD 2021/18).

Abuzywności poszczególnych klauzul zawartych w umowie kredytu zawartej przez strony nie wyeliminowało wprowadzenie w 2011 r. ust. 3 do art. 69 Prawa bankowego. Ta nowelizacja miała na celu wyeliminowanie tzw. spreadów bankowych, a nie zmianę istoty umowy kredytowej, nie doprowadziła natomiast do przekształcenia zawartej wcześniej umowy w umowę o kredyt walutowy (por. np. postanowienie SN z dnia 15 listopada 2022 r. , I CSK 2909/22, LEX nr 3450393).

Jeśli chodzi o skutki występowania w umowie klauzul abuzywnych, to teza o możliwości utrzymania umowy w mocy i dalszego jej wykonywania poprzez zastosowanie przepisów ustawy, stoi w sprzeczności z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego.

W przywołanym wyżej postanowieniu z dnia 21 grudnia 2023 r. Sąd Najwyższy stwierdza: „ Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu powiązanego z walutą obcą, do czego prowadziłaby dalsza realizacja udzielonego kredytu jako złotowego, niezależnie od mechanizmu oprocentowania tego kredytu, byłoby natomiast równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż umowę taką należałoby uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, co prowadzi do wniosku, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe i przemawia za jej całkowitą nieważnością (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC-ZD 2021, Nr 2, poz. 20). Stanowisko to zostało podzielone w licznych późniejszych rozstrzygnięciach Sądu Najwyższego (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2022 r., II CSKP 15/22, z dnia 10 maja 2022 r.,II CSKP 285/22, OSNC-ZD 2022, nr D, poz. 45, z dnia 26 stycznia 2023 r.,II CSKP 722/22, z dnia 25 maja 2023 r., II CSKP 1311/22 i z dnia 28 lipca 2023 r.,II CSKP 611/22, a także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r.,II CSKP 405/22, z dnia 24 czerwca 2022 r., II CSKP 10/22 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2022 r., I CSK 2237/22 i powołane tam dalsze orzecznictwo).”

W dalszych rozważaniach Sąd Najwyższy odnosi się również do kwestii substytucji nieuczciwych klauzul kursowym odwołaniem do średniego kursu NBP na podstawie art. 358 § 2 k.c., względnie przepisów innych ustaw, podkreślając, że: „wchodzi ono w rachubę tylko wtedy, gdyby jego brak narażał konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).”

Powód jest świadomy skutków upadku umowy (pouczenie przez Sąd Okręgowy na rozprawie w dniu 18 kwietnia 2023 r.) i konsekwentnie popierał swoje żądanie, a wobec tego Sąd Okręgowy zasadnie orzekł o zwrocie wpłaconych przez niego kwot jako o świadczeniu nienależnym na mocy art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c., zgodnie z teorią dwóch kondykcji, o czym mowa w dwóch uchwałach Sądu Najwyższego z dnia a 16 lutego 2021 r. i z dnia 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40; sygn. akt III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56), gdyż na tle art. 410 § 2 k.c. samo spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 409 k.c., z którego wynika, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa wtedy tylko, gdy wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, tzn. nie uzyskał ani korzyści zastępczej, ani zaoszczędzenia wydatku - chyba że wyzbywając się korzyści powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Jednak wzbogacenie trwa nadal na przykład w sytuacji, w której ten, kto uzyskał bez podstawy prawnej pieniądze kosztem innej osoby, zużył je na spłacenie własnego długu.

Pozwany nie wykazał w niniejszej sprawie, że środki płacone przez stronę powodową z tytułu rat kredytowych zużył bezproduktywnie, tj. że nie uzyskał za nie żadnej korzyści, a to na nim spoczywa ciężar dowodu.

Powód w swojej apelacji zakwestionował stanowisko Sądu Okręgowego co do daty wymagalności roszczenia powoda. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie ma podstaw do przyjęcia - jak uczynił to Sąd pierwszej instancji – że bank popada w opóźnienie w spełnieniu świadczenia dopiero z momentem oświadczenia konsumenta o skutkach upadku umowy, po uprzednim otrzymaniu stosownego pouczenia od Sądu.

W ocenie Sądu Odwoławczego, rozważania Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu uchwały z dnia 7 maja 2021 r. co do stanu tzw. „bezskuteczności zawieszonej” związanej z koniecznością podjęcia decyzji przez konsumenta, czy aprobuje istnienie klauzuli abuzywnej w umowie, czy też odmawia jej potwierdzenia godząc się jednocześnie na kompleksowe skutki stwierdzenia nieważności całej umowy, przy czym skuteczność tych oświadczeń zależy od uprzedniego pouczenia o konsekwencjach abuzywności, nie uchylają ogólnej zasady wynikającej z art. 455 k.c.

W niniejszej sprawie powód w reklamacji z dnia 28 października 2022 r. wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 141.865,88 zł powołując się na nieważność umowy i mając świadomość związanych z tym skutków, czego dowodzi jego pisemne oświadczenie z dnia 26 października 2022 r. (k. 57 – 62 i k. 66). W reklamacji zakreślono pozwanemu termin 14 dni na spełnienie świadczenia, pozwany odebrał pismo w dniu 7 listopada 2022 r. (k. 63), zatem w opóźnienie popadł w dniu 19 listopada 2022 r. i uzasadnia to zasądzenie odsetek od dnia następnego.

Jeśli natomiast chodzi o kwotę 3.619,06 zł, to rolę wezwania do zapłaty pełnił pozew, odebrany przez pozwanego w dniu 6 lutego 2023 r. (k. 77), wobec czego najwcześniejszą możliwą datą popadnięcia w opóźnienie jest 7 lutego. Dlatego też apelacja obejmująca żądanie zasądzenia odsetek od tej kwoty za okres wcześniejszy podlegała oddaleniu.

W tym stanie rzeczy Sąd Odwoławczy na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w sposób opisany w sentencji, dalej idącą apelację powoda oddalił na mocy art. 385 k.p.c. oraz w całości oddalił apelację pozwanego.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na mocy art. 100 zd. drugie k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych uznając, ze powód uległ tylko co nieznacznej części swojego żądania.

Na oryginale właściwy podpis.