Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Zwierzyńska
Protokolant:	stażysta Anna Szczablewska

po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2024 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. A. i A. A.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu

z dnia 19 kwietnia 2023 r. sygn. akt I C 2712/22

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Na oryginale właściwy podpis

Sygn, akt I ACa 1337/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Toruniu wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2023 r. w sprawie z powództwa M. A. i A. A. przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. orzekł następująco:

I.  ustalił nieważność umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z dnia 17 kwietnia 2007 r.;

II.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 68.175,08 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty;

III.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 68.175,08 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty;

IV.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów w częściach równych kwotę 6.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Szczegółowe ustalenia stanu faktycznego i jego ocenę prawną Sąd Okręgowy przedstawił w pisemnym uzasadnieniu wyroku na kartach 316 – 323 akt sprawy.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie art. 232 zd. pierwsze k.p.c. , art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c. i wskutek tego poczynienie błędnych ustaleń faktycznych;

1.  naruszenie art. 227 k.p.c. w związku z art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 278 k.p.c. i art. 232 zd. pierwsze k.p.c. ;

2.  naruszenie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. w związku z art. 232 zd. pierwsze k.p.c.;

3.  naruszenie art. 316 k.p.c.;

4.  naruszenie art. 22 ¹ k.c. w związku z art. 385 ¹ § 1 k.c.;

5.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c. w związku z art. 385 ¹ § 3 k.c.;

6.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c.;

7.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c. w związku z art. 385 ¹ § 3 k.c.;

8.  naruszenie art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 58 § 1 k.c.;

9.  naruszenie art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 65 § 1 i 2 k.c. i art. 4 ustawy

antyspreadowej i art. 58 § 3 k.c. i art. 6 ust. Dyrektywy Rady 903/13;

10.  naruszenie art. 385 ¹ § 2 k.c. w związku z art. 58 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 358 § 2 k.c. w związku z art. 3 k.c. i art. 6 ust. Dyrektywy Rady 903/13 w związku z art. 353 ¹ k.c. oraz art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 5 k.c. i art. 4 ustawy antyspreadowej ;

11.  naruszenie art. 56 k.c. oraz art. 65 k.c.;

12.  naruszenie art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c. ;

13.  naruszenie art. 405 k.c. w związku z art. 410 § 2 k.c. i art. 409 k.c.;

14.  naruszenie art. 189 k.p.c.;

15.  naruszenie art. 481 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 455 k.c.

W oparciu o powyższe zarzuty, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Nadto, na podstawie art. 380 k.p.c. pozwany wniósł o zmianę postanowienia dowodowego o pominięcia wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i bankowości i jego przeprowadzenie w postępowaniu odwoławczym, oraz dowodu z zeznań świadków A. P. i J. D..

Ponadto pozwany w piśmie procesowym z dnia 25 listopada 2024 r. podniósł zarzut zatrzymania w zakresie kwoty 177.052,99 zł udostępnionej powodom tytułem kapitału.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji w całości, o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania oraz o nieuwzględnienie zarzutu zatrzymania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do argumentacji o braku interesu prawnego powodów w wytoczeniu niniejszego powództwa, Sąd Apelacyjny wskazuje na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2022 r. (IV CSKP 474/22), w uzasadnieniu którego Sąd ten szeroko omówił przesłankę interesu prawnego w sprawie również dotyczącej kredytu waloryzowanego do waluty obcej, z uwzględnieniem swojego dotychczasowego dorobku orzeczniczego. Mianowicie powód zachowuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne, lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w definitywny sposób rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom.

Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.) i w związku z tym za chybione uznaje zarzut błędu w tych ustaleniach, co zdaniem skarżącego miałoby być wynikiem naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Jednak skuteczne postawienie tego zarzutu nie może ograniczać się do wskazywania, że możliwe były inne wnioski odnośnie do faktów, lecz polega na wykazaniu, że wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający były niemożliwe, niespójne, nielogiczne lub sprzeczne z doświadczeniem życiowym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2004 r., sygn. akt IV CK 339/02; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CK 274/02).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skarżący nie podołał powyższemu obowiązkowi, gdyż stawiając powyższy zarzut forsuje w istocie własną interpretację okoliczności zawarcia umowy oraz jej treści, z pominięciem dorobku orzeczniczego SN i TSUE na tle podobnych spraw.

Zdaniem Sądu Odwoławczego, trafna była również decyzja Sądu a quo o pominięciu dowodu z opinii biegłego, gdyż dla analizy umowy pod kątem występowania w niej klauzul abuzywnych decydujący jest moment jej zawarcia, a nie - sposób jej wykonywania ( por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18, OSNC – ZD 2021/18). W związku z tym Sąd drugiej instancji nie dostrzegł potrzeby prowadzenia tego dowodu w postępowaniu apelacyjnym, o co skarżący wnosił w apelacji zaskarżając postanowienie Sądu pierwszej instancji w trybie art. 380 k.p.c.

To samo dotyczy pominiętego przez Sąd a quo wniosku o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków A. P., K. M. i J. C. gdyż nie brali oni udziału w zawarciu przedmiotowej umowy, zatem zeznania ich nie mogły nic istotnego wnieść do sprawy, a wobec tego również Sąd Odwoławczy nie znalazł podstaw do uwzględnienia tego wniosku w trybie art. 380 k.p.c. Jeśli natomiast chodzi o pominięty przez Sąd Okręgowy dowód z zeznań świadka J. D., który był jednym z pełnomocników banku przy podpisywaniu umowy z powodami, to pozwany po oddaleniu tego wniosku przez Sąd zgłosił wprawdzie zastrzeżenie do protokołu rozprawy, nie podał jednak konkretnych przepisów postępowania, którym Sąd uchybił pomijając wniosek, co czyni zastrzeżenie bezskutecznym.

Bezzasadnym jest kwestionowanie konsumenckiego charakteru umowy. Skarżący podważa status powodów jako konsumentów z uwagi na fakt, że powód pod adresem lokalu nabytego ze środków pochodzących z kredytu ma zarejestrowaną działalność gospodarczą, zapomina jednak, że powód rozpoczął prowadzenie działalności w 2017 r. , zatem już po zawarciu przedmiotowej umowy.

Okoliczność, że w lokalu tym miała zarejestrowaną działalność gospodarczą babcia powódki T. K., w żaden sposób nie dowodzi braku konsumenckiego charakteru umowy - T. K. nie była bowiem stroną umowy, jej działalność polegała na prowadzeniu kiosku, a przede wszystkim - niekwestionowanym było, że nabyty przez powodów lokal miał służyć i służył zaspokojeniu ich potrzeb mieszkaniowych, co wynika z celu zawartej umowy (§ 2). Podkreślić należy, że umowa zawarta z powodami dotyczyła produktu „kredyt hipoteczny”, nie zaś produktu „kredyt hipoteczny biznes” znajdującego się również w ofercie banku (vide: § 2 pkt 1 Regulaminu kredytowania k. 31 akt), co oznacza, że pozwany badając sytuację powodów przed zawarciem z nimi umowy nie miał wątpliwości co do ich konsumenckiego statusu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie może również budzić wątpliwości , że umowa nie była z powodami indywidualnie negocjowana, gdyż była zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy opracowanego przez bank. Zgodnie zaś z utrwalonymi poglądami orzecznictwa, dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie; dokonanie przez konsumenta wyboru między różnego rodzaju umowami oferowanymi przez bank nie stanowi formy indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. ( postanowienie SN z dnia 6 marca 2019 r., I CSK 462/18, z dnia 27 kwietnia 2023 r., II CSKP 1027/22, z dnia 28 września 2023 r., I CSK 6388/22, z dnia 5 października 2023 r., I CSK 420/23, z dnia 9 sierpnia 2024 r., I CSK 1807/23 .

Jeśli chodzi o zarzuty naruszenia przez Sąd pierwszej instancji prawa materialnego, to w ocenie Sądu Odwoławczego, stanowisko skarżącego zaprezentowane w apelacji ignoruje bogate orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego zapadłe na tle umów o kredyt indeksowany kursem waluty obcej. Podsumowanie tego stanowiska zawiera postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2023 r. ( sygn. akt I CSK 5261/22, LEX nr 3648339), w którym odmówiono przyjęcia skargi i kasacyjnej banku do rozpoznania przytaczając obszernie jednolite stanowisko SN i TSUE dotyczące tożsamych zagadnień, które są przedmiotem zarzutów również w niniejszej apelacji.

Z tego względu warto niemal w całości przytoczyć powyższe postanowienie wraz z uzasadnieniem, ponieważ argumentacja w nim zawarta pozwala całkowicie obalić zarzuty kierowane przez skarżącego względem zaskarżonego wyroku.

„W judykaturze tej wyjaśniono w szczególności, że określenie wysokości należności obciążającej kredytobiorcę w umowie kredytu powiązanej z walutą obcą z odwołaniem do kursu waluty obcej ustalanego jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów jego oznaczania, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron umowy kredytu. W konsekwencji postanowienia takie są niedopuszczalne jako kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a ich bezskuteczność - niezależnie od dalszych postanowień umowy, w tym wyrażających ryzyko walutowe - może prowadzić do upadku umowy w całości (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22 i z dnia 9 września 2022 r., II CSKP 794/22 , a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2023 r., I CSK 3629/22 oraz powołane tam dalsze orzecznictwo). Klauzule spreadowe (kursowe) i klauzule ryzyka walutowego są przy tym ściśle ze sobą związane, ponieważ klauzula ryzyka walutowego nie może funkcjonować bez klauzuli kursowej określającej sposób przeliczenia zobowiązań stron w celu ustalenia ich wysokości (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2022 r., II CSKP 1153/22 i z dnia 28 lipca 2023 r., II CSKP 611/22 ). Okoliczność, że zgodnie z art. 111 ust. 1 pkt 4 pr. bank. banki są zobowiązane do ogłaszania w sposób ogólnie dostępny stosowanych kursów walutowych nie oznacza przy tym, że warunki umowne odsyłające do kursu stosowanego przez bank (tabelarycznego) odzwierciedlają przepis ustawy w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13. Wyjątek określony w tym przepisie wymaga, aby konkretny warunek umowny odzwierciedlał treść przepisu prawa mającego zastosowanie między umawiającymi się stronami niezależnie od ich wyboru, ewentualnie mającego domyślne zastosowanie w braku odmiennego uzgodnienia między stronami, przy czym należy go interpretować ściśle (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 21 grudnia 2021 r., C-243/20 , DP i SG przeciwko T. A., (...):EU:C:2021: (...) i powołane tam dalsze orzecznictwo).

W orzecznictwie wskazano także, iż abuzywny charakter można przypisać również klauzuli ryzyka walutowego, jeżeli nakłada ona na kredytobiorcę nieograniczone, względnie nieproporcjonalne ryzyko walutowe”.

W tej ostatniej kwestii warto dodatkowo przywołać wyrok z dnia 13 maja 2022 r. II CSKP 464/22 , w którym w ślad za wyrokami TSUE z dnia 10 czerwca 2021 C – 776/19 i z dnia 18 listopada 2021 r. C‑212/20 akcentującymi wagę wymogu przejrzystości warunków umowy zawierających ryzyko walutowe dla konsumenta, Sąd Najwyższy wskazał, że kluczowe znaczenie ma uświadomienie konsumentowi, iż silna deprecjacja waluty krajowej może pociągać za sobą konsekwencje trudne do udźwignięcia przez konsumenta. Wymaganiu temu nie czyni zadość np. podawanie „uspokajających” informacji o historycznych wahaniach waluty indeksacji w okresie nieproporcjonalnym do przewidywanego czasu trwania umowy kredytu, które może wręcz usypiać czujność kredytobiorcy, wywołując wrażenie o jedynie hipotetycznym charakterze zagrożeń.

W dalszych rozważaniach w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 maja 2022 r. Sąd Najwyższy stwierdził również, że trudno uznać za wystarczające dane, których podanie zalecano w rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego dotyczącej dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie wydanej w 2006 r. na podstawie art. 137 ust. 1 Prawa bankowego. Rekomendacja wymagając uzyskania od klienta banku pisemnego oświadczenia, potwierdzającego „pełną świadomość” ryzyka walutowego, akcentuje ona kwestie formalne, bez należytej troski o rzeczywiste zapewnienie owej „pełnej świadomości”. Tymczasem zalecane informacje trudno uznać za wystarczające, zważywszy choćby okres, na który zawierane były zwykle umowy kredytu hipotecznego, jak również brak zastrzeżenia co do konieczności uświadomienia, że ryzyko walutowe może być znacznie wyższe, a wysokość zadłużenia w przeliczeniu na złote polskie wzrosnąć znacznie bardziej niż o 20%, co może doprowadzić do sytuacji, w której uzyskujący dochody w walucie krajowej klient nie będzie w stanie spłacać kredytu.

Wobec tego realizacji obowiązku informacyjnego na poziomie adekwatnym do unijnych standardów ochrony konsumenta tego nie spełnia podpisanie przez powodów oświadczenia o zaznajomieniu z ryzykiem związanym z możliwą zmianą kursu waluty, gdyż oświadczenie takowe złożone na gotowym, standardowym druku nie tworzy domniemania, aby konsument mógł wówczas racjonalnie określić wysokości własnego zobowiązania, a tym samym - ocenić skutki ekonomiczne zawieranej umowy. Oświadczenie nie konwaliduje także braku określenia głównego przedmiotu umowy w sposób jasny i zrozumiały dla konsumenta (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 3 czerwca 2022 r., I ACa 474/21, LEX nr 23358387, wyroki SN z dnia 3 lutego 2022 r., (...) 415/22 i (...) 975/22, LEX nr 3303545, nr (...)).

Nie ma przy tym znaczenia okoliczność, w jaki faktycznie sposób pozwany ustalał kursy wymiany walut i czy odpowiadały one kursowi rynkowemu. Jak już bowiem wyżej sygnalizowano, jest to kwestia sposobu wykonywania umowy, podczas gdy oceny jej postanowień pod kątem abuzywności dokonuje się biorąc pod uwagę moment jej zawarcia ( por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18, OSNC – ZD 2021/18).

Abuzywności poszczególnych klauzul zawartych w umowie kredytu zawartej przez strony nie wyeliminowało wprowadzenie w 2011 r. ust. 3 do art. 69 Prawa bankowego. Ta nowelizacja miała na celu wyeliminowanie tzw. spreadów bankowych, a nie zmianę istoty umowy kredytowej, nie doprowadziła natomiast do przekształcenia zawartej wcześniej umowy w umowę o kredyt walutowy (por. np. postanowienie SN z dnia 15 listopada 2022 r. , I CSK 2909/22, LEX nr 3450393).

Jeśli chodzi o skutki występowania w umowie klauzul abuzywnych, to teza o możliwości utrzymania umowy w mocy i dalszego jej wykonywania stoi w sprzeczności z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego. W przywołanym postanowieniu z dnia 21 grudnia 2023 r. Sąd ten stwierdza:

„ Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu powiązanego z walutą obcą, do czego prowadziłaby dalsza realizacja udzielonego kredytu jako złotowego, niezależnie od mechanizmu oprocentowania tego kredytu, byłoby natomiast równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż umowę taką należałoby uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, co prowadzi do wniosku, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe i przemawia za jej całkowitą nieważnością (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC-ZD 2021, Nr 2, poz. 20). Stanowisko to zostało podzielone w licznych późniejszych rozstrzygnięciach Sądu Najwyższego (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2022 r., II CSKP 15/22, z dnia 10 maja 2022 r.,II CSKP 285/22, OSNC-ZD 2022, nr D, poz. 45, z dnia 26 stycznia 2023 r.,II CSKP 722/22, z dnia 25 maja 2023 r., II CSKP 1311/22 i z dnia 28 lipca 2023 r.,II CSKP 611/22, a także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r.,II CSKP 405/22, z dnia 24 czerwca 2022 r., II CSKP 10/22 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2022 r., I CSK 2237/22 i powołane tam dalsze orzecznictwo).”

W dalszych rozważaniach w postanowieniu z dnia 21 grudnia 2023 r. Sąd Najwyższy odnosi się również do kwestii substytucji nieuczciwych klauzul kursowym odwołaniem do średniego kursu NBP na podstawie art. 358 § 2 k.c., względnie przepisów innych ustaw, podkreślając, że: „wchodzi ono w rachubę tylko wtedy, gdyby jego brak narażał konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).”

Powodowie na rozprawie w dniu 13 kwietnia 2023 r. oświadczyli, że są świadomi skutków upadku umowy z uwagi na jej nieważność oraz konieczności rozliczenia się z bankiem.

W konsekwencji Sąd Okręgowy zasadnie uwzględnił żądanie zapłaty i zastosował właściwą podstawę prawną do zwrotu powodom wpłaconych na rzecz pozwanego kwot jako świadczenia nienależnego z mocy art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c., zgodnie z teorią dwóch kondykcji, o czym mowa w dwóch uchwałach Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r. i z dnia 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40; sygn. akt III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56), gdyż na tle art. 410 § 2 k.c. samo spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia, co czyni chybionym także zarzut naruszenia art. 409 k.c. Ponadto nie każde zużycie w dobrej wierze bezpodstawnie uzyskanego świadczenia powoduje w myśl art. 409 k.c. wygaśnięcie obowiązku zwrotu świadczenia. Następuje to tylko wtedy, gdy zużycie korzyści nastąpiło w sposób bezproduktywny, konsumpcyjny, tj. gdy wzbogacony, w zamian tej korzyści, nie uzyskał ani korzyści zastępczej, ani zaoszczędzenia wydatku, gdy wydatek miał miejsce tylko dlatego, że uprzednio uzyskał on korzyść, bez której nie poczyniłby tego wydatku. Jeżeli natomiast w zamian za zużytą korzyść wzbogacony uzyskał do swojego majątku jakąkolwiek inną korzyść majątkową (np. mienie czy zwolnienie z długu, który w ten sposób spłacił), nie można uznać, że nie jest już wzbogacony, bowiem w wyniku dokonania tego wydatku, w jego majątku pozostaje korzyść w postaci zwiększenia aktywów bądź zmniejszenia pasywów (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012 r., II CSK 670/11, LEX nr 1131124, z dnia 21 kwietnia 2010 r., V CSK 320/09, LEX nr 688053, z dnia 24 stycznia 2014 r., V CNP 13/13, LEX nr 1430402).

Chybione są również zarzuty co do przedawnienia roszczenia pieniężnego powodów, gdyż powodowie w związku z bezpodstawnym wzbogaceniem pozwanego realizują swoje roszczenie restytucyjne, które nie ma charakteru okresowego, i zastosowanie w takim wypadku znajduje termin ogólny przedawnienia roszczeń (obecnie sześcioletni), zgodnie z art. 118 k.c. (pr. J. Gudowski, komentarz do art. 405 k.c., WKP 2018). Ponadto zgodnie ze stanowiskiem TSUE ( por. wyrok z dnia 22 kwietnia 2021 r., C – 485/19) oraz Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 7 maja 2021 r. III CZP 6/21), termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero wtedy bowiem można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny (podobnie jak w przypadku condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia.

Nie są również trafne zarzuty co do daty wymagalności roszczenia powodów. Wbrew stanowisku apelującego, nie ma podstaw do przyjęcia, aby roszczenie to stawało się wymagalne dopiero po złożeniu przez konsumenta oświadczenia o świadomości skutków upadku umowy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, rozważania Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu uchwały z dnia 7 maja 2021 r. co do stanu tzw. „bezskuteczności zawieszonej” związanej z koniecznością podjęcia decyzji przez konsumenta, czy aprobuje istnienie klauzuli abuzywnej w umowie, czy też odmawia jej potwierdzenia godząc się jednocześnie na kompleksowe skutki stwierdzenia nieważności całej umowy, przy czym skuteczność tych oświadczeń zależy od uprzedniego pouczenia o konsekwencjach abuzywności, nie uchylają ogólnej zasady wynikającej z art. 455 k.c.

Sąd Apelacyjny uznaje również za niezasadny zarzutu zatrzymania podniesiony przez pozwanego na etapie postępowania apelacyjnego, mając w szczególności na uwadze dwa orzeczenia TSUE udzielone w odpowiedzi na pytania prejudycjalne sądów polskich. W wyroku z dnia 14 grudnia 2023 r. C – 28/22 Trybunał stwierdził, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą, w sytuacji gdy umowa kredytu hipotecznego zawarta przez przedsiębiorcę z konsumentem nie może już pozostać wiążąca po usunięciu nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie, przedsiębiorca ten może powołać się na prawo zatrzymania umożliwiające mu uzależnienie zwrotu świadczeń otrzymanych od tego konsumenta od przedstawienia przez niego oferty zwrotu świadczeń, które sam otrzymał od tego przedsiębiorcy, lub gwarancji zwrotu tych ostatnich świadczeń, jeżeli wykonanie przez tego samego przedsiębiorcę tego prawa zatrzymania powoduje utratę przez rzeczonego konsumenta prawa do uzyskania odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na danego przedsiębiorcę do wykonania zobowiązania umownego po tym, jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu świadczeń zapłaconych jemu w wykonaniu tej umowy.

Pogląd ten Trybunał powtórzył w wyroku z dnia 8 maja 2024 r. C-424/22 uznając, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w kontekście stwierdzenia nieważności zawartej przez instytucję bankową z konsumentem umowy kredytu hipotecznego z uwagi na nieuczciwy charakter niektórych warunków tej umowy powołanie się przez tę instytucję na prawo zatrzymania prowadzi do uzależnienia przysługującej konsumentowi możliwości uzyskania przez niego zapłaty kwot, które zasądzono od wspomnianej instytucji ze względu na skutki restytucyjne wynikające ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru tych warunków, od równoczesnego zaofiarowania przez rzeczonego konsumenta zwrotu albo zabezpieczenia zwrotu całości świadczenia otrzymanego od tej samej instytucji przez konsumenta na podstawie wspomnianej umowy, niezależnie od spłat dokonanych już w wykonaniu tej umowy.

Mimo tak stanowczego stanowiska TSUE, które w ocenie Sądu Apelacyjnego usuwa wszelkie dotychczasowe wątpliwości na tle stosowania prawa zatrzymania w sprawach takich jak sprawa niniejsza, pozwany tuż przed rozprawą apelacyjną wyznaczoną na dzień 10 grudnia 2024 r. złożył pismo procesowe z dnia 25 listopada 2024 r., do którego dołączył oświadczenia o skorzystaniu z prawa zatrzymania skierowane do powodów, datowane na 2 listopada 2023 r.,

Taka postawa pozwanego świadczy zdaniem Sądu Apelacyjnego o ignorowaniu przezeń europejskiego dorobku orzeczniczego i sprzeczne jest z celem postępowania cywilnego, w którym strony są obowiązane dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami (art. 3 k.c.). Pozwany, wbrew zasadzie szybkości postępowania (art. 6§ 2 k.c.) zwlekał rok z powołaniem się na dowody w przedmiocie skorzystania z prawa zatrzymania, i zdecydował się uczynić z nich użytek wówczas, gdy w orzecznictwie wykrystalizował się ostatecznie pogląd o niedopuszczalności powoływania się na instytucję z art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c., a nie sposób przyjąć, aby pozwany nie miał świadomości co do rozstrzygnięć TSUE. Niezrozumiała jest zatem jego opisana powyżej taktyka procesowa, która w żaden sposób nie mogła doprowadzić do korzystnego dla niego rozstrzygnięcia, a jedynie generowała zwiększony nakład pracy przeciwnika procesowego i sądu, związany z koniecznością odniesienia się do zarzutu całkowicie merytorycznie nietrafnego.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uznał złożenie przez pozwanego pisma z dnia 25 listopada 2024 r za nadużycie prawa procesowego w rozumieniu art. 4 ¹ k.p.c. i zastosował tryb przewidziany w art. 226 ² § 1 i 2 k.p.c., co skutkowało złożeniem przez stronę powodową wniosku o przyznanie kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości (art. 226 ² § 2 pkt 3 k.p.c.). Wprawdzie powodowie w odpowiedzi na apelację antycypując możliwość złożenia zarzutu zatrzymania przez pozwanego zajęli stanowisko w tej sprawie, jednak formalne zgłoszenie tego zarzutu w krótkim czasie poprzedzającym termin rozprawy apelacyjnej skutkowało koniecznością stawienia się na rozprawę pełnomocnika powodów oraz przedstawienia nowej, rozbudowanej argumentacji prawnej, z uwzględnieniem niekorzystnej dla pozwanego linii orzeczniczej przesądzonej już po dniu sporządzania odpowiedzi na apelację datowanej na 13 lipca 2023 r.

Z tego względu Sąd Apelacyjny uznał, że wniosek powodów o przyznanie podwyższonej stawki kosztów zastępstwa procesowego zasługiwał na uwzględnienie.

W tym stanie rzeczy Sąd Odwoławczy na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania na mocy art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 6 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz 226 ² § 2 pkt 3 k.p.c.

SSA Małgorzata Zwierzyńska