Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Zwierzyńska
Protokolant:	st. sekr. sądowy Anita Musijowska

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2025 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa K. Z.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 8 lutego 2023 r. sygn. akt I C 1091/22

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 10.800 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

SSA Małgorzata Zwierzyńska

Sygn. akt I ACa 1574/23

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 8 lutego 2023 r., w sprawie z powództwa K. Z. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o zapłatę i ustalenie, orzekł następująco:

1. zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki K. Z.:

a) kwotę 113.050,65 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 18 lutego 2022 roku do dnia zapłaty,

b) kwotę 59.435,57 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od:

- kwoty 53.395,45 CHF od dnia 18 lutego 2022 roku do dnia zapłaty,

- kwoty 6.040,12 CHF od dnia 2 listopada 2022 roku do dnia zapłaty;

2. ustalił, że nie istnieje pomiędzy stronami stosunek prawny umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) z dnia 25 czerwca 2008 r., zawartej przed powódkę z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., w związku z nieważnością umowy;

3. oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

4. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od tej kwoty od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Szczegółowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sąd przedstawił w pisemnym uzasadnieniu wyroku na kartach 305-329 akt sprawy.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł pozwany, zaskarżając wyrok w części, to jest w zakresie punktu pierwszego, drugiego i czwartego.

Zaskarżonemu orzeczeniu pozwany zarzucił naruszenie:

- art. 235 ² § 1 pkt 2 w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c.,

- art. 235 ² § 1 pkt 2 w zw. z art. 227 k.p.c.,

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c.,

- art. 233 § 1 k.p.c.,

- art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z § 3 k.c.,

- art. 385 ¹ § 1 k.c.,

- art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13,

- art. 385 ¹ § 2 k.c.,

- art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13,

- art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c.,

- art. 69 ust. 3 Pr. bank oraz art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 3 k.c. oraz w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. z art. 353 ¹ k.c. oraz w zw. art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 5 k.c. w zw. z art. 4 ustawy antyspreadowej,

- art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 354 § 1 k.c.,

- art. 56 k.c.,

- art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 Pr. Bank w zw. z art. 4 ustawy antyspreadowej,

- art. 189 k.p.c.,

- art. 405 k.c. i art. 410 § 2 k.c.,

- art. 118 w zw. z art. 120 k.c.,

- art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. i art. 411 pkt 2 k.c.,

- art. 481 k.c. w zw. art. 455 k.c.

Wskazując na powyższe zarzuty, pozwany wniósł o zmianę orzeczenia w zaskarżonej części i oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonym zakresie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. W każdym przypadku pozwany wniósł o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obie instancje.

W trybie art. 380 k.p.c. pozwany wniósł nadto o rozpoznanie postanowienia Sądu Okręgowego z 11 stycznia 2023 r. w przedmiocie pominięcia dowodu z opinii biegłego , z dokumentów wymienionych w pkt 3-4 odpowiedzi na pozew, protokołu z zeznaniami świadka M. D., oraz wniósł o dopuszczenie tych dowodów w postępowaniu apelacyjnym.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie, pominięcie wniosków dowodowych oraz o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

W piśmie procesowym z dnia 4 września 2023 r. pozwany powołał się na zarzut zatrzymania w zakresie kwoty 339.350,03 zł i 131.502,10 CHF.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Jeśli chodzi o zarzut naruszenia art. 189 k.p.c., dotyczący braku interesu prawnego powódki w wystąpieniu z żądaniem ustalenia nieistnienia stosunku prawnego przy jednoczesnym dochodzeniu wierzytelności o zapłatę, to Sąd Apelacyjny uznając go za niezasadny wskazuje na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2022 r. ( (...) 474/22), w uzasadnieniu którego Sąd ten szeroko omówił przesłankę interesu prawnego w sprawie również dotyczącej kredytu waloryzowanego do waluty obcej, z uwzględnieniem swojego dotychczasowego dorobku orzeczniczego. Mianowicie powód zachowuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne, lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w definitywny sposób rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom.

Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.) i za chybione uznaje zarzuty błędu w tych ustaleniach, co zdaniem skarżącego miałoby być wynikiem naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Przypomnieć jednak należy, że skuteczne postawienie zarzutu uchybienia tej normie nie może ograniczać się do wskazywania, że możliwe były inne wnioski odnośnie do faktów, lecz polega na wykazaniu, że wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający były niemożliwe, niespójne, nielogiczne lub sprzeczne z doświadczeniem życiowym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2004 r., sygn. akt IV CK 339/02; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CK 274/02).

W ocenie Sądu drugiej instancji, skarżący nie podołał powyższemu obowiązkowi, gdyż kwestionując ocenę materiału dowodowego dokonaną przez Sąd Okręgowy forsuje w istocie własną interpretacji wydarzeń i okoliczności zawarcia umowy, z pominięciem dorobku orzeczniczego SN i TSUE, który ma najistotniejsze znaczenie dla interpretacji spornej umowy.

Skarżący podnosząc zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. kwestionuje między innymi stanowisko Sądu Okręgowego przyznającego walor wiarygodności zeznaniom powódki. Sąd Odwoławczy nie podziela zastrzeżeń skarżącego, gdyż powódka zeznała wyczerpująco, szczegółowo opisała okoliczności zawarcia umowy , a jej zeznania wpisują się w ówczesną praktykę masowego zawierania tego typu umów, stanowiących gotowy produkt opracowany przez bank różniący się w zasadzie tylko kwotą udzielanego kredytu oraz czasem trwania umowy.

Nie mogły stanowić przeciwwagi dla tego dowodu zeznania świadka M. D. złożone w innej sprawie, gdyż nie brał on udziału w zawarciu tej konkretnej umowy, a jego zeznania dotyczą ogólnej tematyki udzielania kredytów frankowych. W związku z tym protokół rozprawy zawierający treść jego zeznań w żaden sposób nie mógł wykazać, aby określone procedury zostały zachowane przy zawieraniu umowy z powódką. Należy przy tym wyrazić wątpliwość, czy w ogóle procedury te mogły zostać uznane za wystarczające dla ochrony interesów konsumenta w świetle wniosków wynikających z orzecznictwa TSUE, o czym jeszcze będzie mowa w dalszych rozważaniach.

Mając powyższe na uwadze, Sąd drugiej instancji nie dostrzegł potrzeby prowadzenia tego dowodu w postępowaniu apelacyjnym, o co skarżący wnosił zaskarżając postanowienie Sądu pierwszej instancji w trybie art. 380 k.p.c.

Sąd Okręgowy nie dopuścił się również zarzucanego mu naruszenia przepisów postępowania pomijając wnioskowany przez pozwanego dowód z opinii biegłego; dla analizy umowy pod kątem występowania w niej klauzul abuzywnych decydujący jest moment jej zawarcia, a nie - sposób jej wykonywania ( por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18, OSNC – ZD 2021/18).

Wbrew przekonaniu skarżącego, nie miały również znaczenia pominięte przez Sąd pierwszej instancji dokumenty dołączone do odpowiedzi na pozew, gdyż stanowią one jedynie wyraz pewnych poglądów prawnych, analiz oraz praktyk bankowych w przedmiocie tzw. kredytów frankowych i co istotnie - pochodzą sprzed kilku lat i nie mogą stanowić przeciwwagi dla aktualnej linii orzeczniczej, która ukształtowała się pod wpływem licznych wyroków Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Najwyższego. Podkreślić przy tym należy, że niniejszej sprawie o abuzywności postanowień umownych świadczy nie tylko niejasny sposób ustalania kursów walut, ale także nienależyte wykonanie przez bank obowiązku informacyjnego względem powódki o ryzyku kursowym, jest to bowiem również jeden z elementów mechanizmu indeksacji.

W konsekwencji zatem również co do tych dowodów Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku pozwanego o ich przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym.

Akceptując ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego Sąd Apelacyjny stwierdza następnie, że status powódki jako konsumentki w rozumieniu art.22 ¹ k.c. nie budził wątpliwości, podobnie jak i to, że umowa nie była z nią indywidualnie negocjowana, lecz została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy opracowanego przez bank. Oparcie umowy na stosowanych przez przedsiębiorcę regulaminach, stwarza silne domniemanie faktyczne, iż tak wprowadzone do stosunku obligacyjnego postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione (…) indywidualnemu uzgodnieniu postanowień umownych nie czyni zadość wybór przez konsumenta jednej z ofert zaproponowanych przez przedsiębiorcę (tak SA w Warszawie w wyroku z dnia 25 listopada 2020 r., VI ACa 779/19, LEX nr 3145135), a w ocenie Sądu Odwoławczego, pozwany nie zdołał obalić tego domniemania.

W istocie podniesione w apelacji zarzuty ignorują bogate orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego zapadłe na tle umów o kredyt indeksowany kursem waluty obcej. Podsumowanie tego stanowiska zawiera postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2023 r. ( sygn. akt I CSK 5261/22, LEX nr 3648339), w którym odmówiono przyjęcia skargi i kasacyjnej do rozpoznania przytaczając obszernie jednolite stanowisko SN i TSUE dotyczące tożsamych zagadnień, które są przedmiotem zarzutów również w niniejszej apelacji. Z tego względu warto niemal w całości przytoczyć powyższe postanowienie wraz z uzasadnieniem, ponieważ argumentacja w nim zawarta pozwala całkowicie obalić zarzuty kierowane przez skarżącego względem zaskarżonego wyroku.

„W judykaturze tej wyjaśniono w szczególności, że określenie wysokości należności obciążającej kredytobiorcę w umowie kredytu powiązanej z walutą obcą z odwołaniem do kursu waluty obcej ustalanego jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów jego oznaczania, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron umowy kredytu. W konsekwencji postanowienia takie są niedopuszczalne jako kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a ich bezskuteczność - niezależnie od dalszych postanowień umowy, w tym wyrażających ryzyko walutowe - może prowadzić do upadku umowy w całości (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22 i z dnia 9 września 2022 r., II CSKP 794/22 , a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2023 r., I CSK 3629/22 oraz powołane tam dalsze orzecznictwo). Klauzule spreadowe (kursowe) i klauzule ryzyka walutowego są przy tym ściśle ze sobą związane, ponieważ klauzula ryzyka walutowego nie może funkcjonować bez klauzuli kursowej określającej sposób przeliczenia zobowiązań stron w celu ustalenia ich wysokości (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2022 r., II CSKP 1153/22 i z dnia 28 lipca 2023 r., II CSKP 611/22 ). Okoliczność, że zgodnie z art. 111 ust. 1 pkt 4 pr. bank. banki są zobowiązane do ogłaszania w sposób ogólnie dostępny stosowanych kursów walutowych nie oznacza przy tym, że warunki umowne odsyłające do kursu stosowanego przez bank (tabelarycznego) odzwierciedlają przepis ustawy w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13. Wyjątek określony w tym przepisie wymaga, aby konkretny warunek umowny odzwierciedlał treść przepisu prawa mającego zastosowanie między umawiającymi się stronami niezależnie od ich wyboru, ewentualnie mającego domyślne zastosowanie w braku odmiennego uzgodnienia między stronami, przy czym należy go interpretować ściśle (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 21 grudnia 2021 r., C-243/20 , DP i SG przeciwko T. A., (...):EU:C:2021: (...) i powołane tam dalsze orzecznictwo).

W orzecznictwie wskazano także, iż abuzywny charakter można przypisać również klauzuli ryzyka walutowego, jeżeli nakłada ona na kredytobiorcę nieograniczone, względnie nieproporcjonalne ryzyko walutowe”.

W tej ostatniej kwestii warto dodatkowo przywołać wyrok z dnia 13 maja 2022 r. II CSKP 464/22 , w którym w ślad za wyrokami TSUE z dnia 10 czerwca 2021 C – 776/19 i z dnia 18 listopada 2021 r. C ‑ 212/20 akcentującymi wagę wymogu przejrzystości warunków umowy zawierających ryzyko walutowe dla kredytobiorcy – konsumenta, Sąd Najwyższy wskazał, że kluczowe znaczenie ma uświadomienie konsumentowi, iż silna deprecjacja waluty krajowej może pociągać za sobą konsekwencje trudne do udźwignięcia. Wymaganiu temu nie czyni zadość np. podawanie „uspokajających” informacji o historycznych wahaniach waluty indeksacji w okresie nieproporcjonalnym do przewidywanego czasu trwania umowy kredytu, które może wręcz usypiać czujność kredytobiorcy, wywołując wrażenie o jedynie hipotetycznym charakterze zagrożeń.

W dalszych rozważaniach Sąd Najwyższy stwierdził również, że z punktu widzenia omówionych wymagań trudno uznać za wystarczające dane, których podanie zalecano w rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego dotyczącej dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie wydanej w 2006 r. na podstawie art. 137 ust. 1 Prawa bankowego.

Rekomendacja wymagając uzyskania od klienta banku pisemnego oświadczenia, potwierdzającego „pełną świadomość” ryzyka walutowego, akcentuje ona kwestie formalne, bez należytej troski o rzeczywiste zapewnienie owej „pełnej świadomości”. Tymczasem zalecane informacje trudno uznać za wystarczające, zważywszy choćby okres, na który zawierane były zwykle umowy kredytu hipotecznego, jak również brak zastrzeżenia co do konieczności uświadomienia, że ryzyko walutowe może być znacznie wyższe, a wysokość zadłużenia w przeliczeniu na złote polskie wzrosnąć znacznie bardziej niż o 20%, co może doprowadzić do sytuacji, w której uzyskujący dochody w walucie krajowej klient nie będzie w stanie spłacać kredytu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, pozwany nie wykazał, aby przy zawieraniu umowy wypełnił obowiązek informacyjny wobec powódki w sposób odpowiadający wyżej przedstawionym wymogom.

Wymogu tego nie spełnia podpisanie oświadczenia o zaznajomieniu z ryzykiem związanym z możliwą zmianą kursu waluty, gdyż oświadczenie takowe złożone na gotowym, standardowym druku nie tworzy domniemania, aby konsument mógł wówczas racjonalnie określić wysokości własnego zobowiązania, a tym samym - ocenić skutki ekonomiczne zawieranej umowy. Oświadczenie nie konwaliduje także braku określenia głównego przedmiotu umowy w sposób jasny i zrozumiały dla konsumenta (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 3 czerwca 2022 r., I ACa 474/21, LEX nr 23358387, wyroki SN z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22 i II CSKP 975/22, LEX nr 3303545, nr 3303543).

Nie ma również znaczenia okoliczność, w jaki faktycznie sposób pozwany ustalał kursy wymiany walut i czy odpowiadały one kursowi rynkowemu. Jak już bowiem wyżej sygnalizowano, jest to kwestia sposobu wykonywania umowy, natomiast oceny jej postanowień pod kątem abuzywności dokonuje się biorąc pod uwagę moment jej zawarcia ( por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18, OSNC – ZD 2021/18).

Abuzywności poszczególnych klauzul zawartych w umowie kredytu zawartej przez strony nie wyeliminowało wprowadzenie w 2011 r. ust. 3 do art. 69 Prawa bankowego. Ta nowelizacja miała na celu wyeliminowanie tzw. spreadów bankowych, a nie zmianę istoty umowy kredytowej, nie doprowadziła natomiast do przekształcenia zawartej wcześniej umowy w umowę o kredyt walutowy (por. np. postanowienie SN z dnia 15 listopada 2022 r. , I CSK 2909/22, LEX nr 3450393).

Jeśli chodzi o skutki występowania w umowie klauzul abuzywnych, to teza o możliwości utrzymania umowy w mocy - po wyeliminowaniu zapisów abuzywnych i zastosowanie w to miejsce przepisów ustawy - stoi w sprzeczności z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego.

W przywołanym postanowieniu z dnia 21 grudnia 2023 r. Sąd ten stwierdza: „ Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu powiązanego z walutą obcą, do czego prowadziłaby dalsza realizacja udzielonego kredytu jako złotowego, niezależnie od mechanizmu oprocentowania tego kredytu, byłoby natomiast równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż umowę taką należałoby uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, co prowadzi do wniosku, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe i przemawia za jej całkowitą nieważnością (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 , OSNC-ZD 2021, Nr 2, poz. 20). Stanowisko to zostało podzielone w licznych późniejszych rozstrzygnięciach Sądu Najwyższego (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2022 r., II CSKP 15/22 , z dnia 10 maja 2022 r.,II CSKP 285/22 , OSNC-ZD 2022, nr D, poz. 45, z dnia 26 stycznia 2023 r.,II CSKP 722/22 , z dnia 25 maja 2023 r., II CSKP 1311/22 i z dnia 28 lipca 2023 r.,II CSKP 611/22 , a także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r. ,II CSKP 405/22 , z dnia 24 czerwca 2022 r., II CSKP 10/22 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2022 r., I CSK 2237/22 i powołane tam dalsze orzecznictwo).”

W dalszych rozważaniach w postanowieniu z dnia 21 grudnia 2023 r. Sąd Najwyższy odnosi się również do kwestii substytucji nieuczciwych klauzul kursowych odwołaniem do średniego kursu NBP na podstawie art. 358 § 2 k.c., względnie przepisów innych ustaw, podkreślając, że: „wchodzi ono w rachubę tylko wtedy, gdyby jego brak narażał konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).”

Powódka na rozprawie w dniu 31 października 2022 r. oświadczyła, że jest świadoma skutków upadku umowy i popierała swoje żądanie, a wobec tego Sąd Okręgowy zasadnie orzekł o zwrocie wpłaconych przez powódkę kwot na mocy art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c., zgodnie z teorią dwóch kondykcji, o czym mowa w dwóch uchwałach Sądu Najwyższego z dnia a 16 lutego 2021 r. i z dnia 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40; sygn. akt III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56), gdyż na tle art. 410 § 2 k.c. samo spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia.

Co do zarzutu naruszenia art. 411 pkt 2 k.c. Sąd Apelacyjny wskazuje, iż nie sposób przyjąć, aby świadczenie spełnione przez kredytobiorcę w następstwie nieważnej umowy kredytowej mogło być kwalifikowane jako czyniące zadość zasadom współżycia społecznego. Taka wykładnia prowadziłaby bowiem do udzielenia ochrony prawnej podmiotowi, który w swojej praktyce stosuje klauzule abuzywne. Jeśli natomiast chodzi o zarzut naruszenia art. 411 pkt 4 k.c., to przypadki, w których podstawa świadczenia jest nieważna, nie są objęte zakazem unormowania tego przepisu, co pozwala na zwrot kwot nienależnie wpłaconych. Przepis ten nie ma w ogóle zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych. Nie może zatem stać na przeszkodzie uwzględnieniu condictio indebiti, sine causa czy ob rem; w takich wypadkach podstawa w ogóle nie powstała, więc brak jest roszczenia, które mogłoby jeszcze nie być wymagalne. Spełniający świadczenie może żądać jego zwrotu, gdy świadczenie spełniane jest w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (…). W tej sytuacji zwrot następuje jednakże bez względu na wiedzę oraz przekonanie solvensa co do obowiązku spełnienia świadczenia (por. wyrok SN z dnia 31 sierpnia 2021 r., I NSNc 93/20, LEX nr 3220158. M. Fras, M. Habdas, komentarz do art. 411, t.9, WKP 2018, A. Kidyba, komentarz do art. 411 k. c. t. 19, LEX 2014).

Nie sposób również zgodzić się w wywodami skarżącego o przedawnieniu roszczenia o zapłatę. Powódka bowiem w związku z bezpodstawnym wzbogaceniem pozwanego realizuje swoje roszczenie restytucyjne, które nie ma charakteru okresowego i zastosowanie w takim wypadku znajduje do niego termin ogólny przedawnienia roszczeń (obecnie sześcioletni), zgodnie z art. 118 k.c. (pr. J. Gudowski, komentarz do art. 405 k.c., WKP 2018). Ponadto zgodnie ze stanowiskiem TSUE ( por. wyrok z dnia 22 kwietnia 2021 r., C – 485/19) oraz Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 7 maja 2021 r. III CZP 6/21), termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero wtedy bowiem można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny (podobnie jak w przypadku condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia.

Jeśli chodzi o wymagalność roszczenia powódki, to Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że nie ma podstaw do przyjęcia, aby stawało się ono wymagalne dopiero z datą prawomocności wyroku. Rozważania Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu uchwały z dnia 7 maja 2021 r. co do stanu tzw. „bezskuteczności zawieszonej” związanej z koniecznością podjęcia decyzji przez konsumenta, czy aprobuje istnienie klauzuli abuzywnej w umowie, czy też odmawia jej potwierdzenia godząc się jednocześnie na kompleksowe skutki stwierdzenia nieważności całej umowy, przy czym skuteczność tych oświadczeń zależy od uprzedniego pouczenia o konsekwencjach abuzywności, nie uchylają ogólnej zasady wynikającej z art. 455 k.c.

Sąd drugiej instancji uznaje również za niezasadny zarzutu zatrzymania podniesiony przez pozwanego na etapie postępowania apelacyjnego, mając na uwadze wyrok TSUE z dnia 8 maja 2024 r, (C-424/22), w myśl którego art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w kontekście stwierdzenia nieważności zawartej przez instytucję bankową z konsumentem umowy kredytu hipotecznego z uwagi na nieuczciwy charakter niektórych warunków tej umowy powołanie się przez tę instytucję na prawo zatrzymania prowadzi do uzależnienia przysługującej konsumentowi możliwości uzyskania przez niego zapłaty kwot, które zasądzono od wspomnianej instytucji ze względu na skutki restytucyjne wynikające ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru tych warunków, od równoczesnego zaofiarowania przez rzeczonego konsumenta zwrotu albo zabezpieczenia zwrotu całości świadczenia otrzymanego od tej samej instytucji przez konsumenta na podstawie wspomnianej umowy, niezależnie od spłat dokonanych już w wykonaniu tej umowy.

W tym stanie rzeczy Sąd Odwoławczy na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego i zabezpieczającego na mocy art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 in fine rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

SSA Małgorzata Zwierzyńska