Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 kwietnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Zwierzyńska
Protokolant:	st. sekr. sąd. Jolanta Kłębucka

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2024 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa Stowarzyszenia na rzecz (...) we W. działającego na rzecz E. C., D. C. i P. C.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w G.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 29 kwietnia 2022 r. sygn. akt I C 492/17

I.  prostuje oczywistą omyłkę w zaskarżonym wyroku poprzez każdorazowe wpisanie właściwej siedziby powoda: „we W.” w miejsce: „w K.”;

II.  oddala apelację;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Na oryginale właściwy podpis.

Sygn. akt I ACa 1597/22

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2022 r. w sprawie z powództwa Stowarzyszenia na rzecz (...) w K. działających na rzecz E. C. oraz na rzecz następców prawnych Z. C.: D. C. i P. C. przeciwko Bankowi (...) S.A. w G., orzekł następująco:

1.  ustalił, że umowa z dnia 11 października 2007 roku zawarta pomiędzy G. M. Bank z siedzibą w G. (poprzednikiem prawnym pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej w G.), a kredytobiorcami E. C. i Z. C. – jest nieważna,

2.  zasądził od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej w G.:

a) na rzecz E. C., D. C., P. C. kwotę 341.420,19 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 238.415, 34 zł. od dnia 13 lipca 2017 roku do dnia zapłaty,

- od kwoty 103.004, 85 zł. od dnia 20 października 2020 roku do dnia zapłaty.

b) na rzecz E. C., D. C., P. C. kwotę 6000 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26 października 2021 roku do dnia zapłaty,

3.  zasądził od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej w G. na rzecz powoda Stowarzyszenia na rzecz (...) w K. kwotę 10.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, a w pozostałym zakresie kosztami postępowania obciąża pozwanego pozostawiając szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

W dniu 20 września 2007 roku E. C. i Z. C. złożyli – za pośrednictwem agenta V. L. - w (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w G. (obecnie Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G.) wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego w kwocie 200.000,00 zł, indeksowanego kursem CHF, zaznaczając na nim właściwe pole. Do wyboru były również inne waluty lub opcja bez indeksacji.

E. C. i Z. C. wnioskowali o kredyt w wysokości 200.000,00 zł. Według dokonanej przez Bank oceny zdolności kredytowej, E. C. i Z. C. nie mogli otrzymać kredytu we wnioskowanej wysokości w PLN. E. C. i Z. C. nie wypełniali wniosku kredytowego w zakresie kwot i waluty kredytu. Wniosek kredytowy został wypełniony przez V. L. i po jego podpisaniu przez E. C. i Z. C. złożony w oddziale Banku.

W dniu 11 października 2007 r. E. C. i Z. C. (dalej także: Kredytobiorca) zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu nr (...).

Zgodnie z § 1. ust. 1. Umowy Bank udzielił Kredytobiorcy kredytu w wysokości 206.211,60 złotych polskich indeksowanego kursem CHF, a kredytobiorca zobowiązał się do wykorzystania kredytu zgodnie z umową, spłaty kredytu wraz z odsetkami w terminach wyznaczonych w umowie oraz zapłaty należnych bankowi prowizji, opłat i innych należności wynikających z umowy.

Na kwotę kredytu składała się kwota pozostawiona do dyspozycji kredytobiorcy w wysokości 200.000,00 złotych polskich oraz koszty z tytułu ubezpieczenia od ryzyka od utraty pracy opisanego w § 13. – 4.408,80 złotych polskich, koszty z tytułu opłaty sądowej należnej za wpis hipoteki opisanej w § 12. ust. 1. – 400,00 złotych polskich oraz koszty z tytułu ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia na wypadek całkowitej niezdolności do pracy spowodowanej nieszczęśliwym wypadkiem, opisanego w § 13. – 1.402,80 złotych polskich.

W dniu wypłaty saldo było wyrażone w walucie do której indeksowany jest kredyt, według kursu kupna waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA, opisanej szczegółowo w § 17., następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA, opisanej szczegółowo w § 17.

Zgodnie z § 1. ust. 2. w zw. z § 3. ust. 1. Umowy, kredyt przeznczony był na pokrycie części kosztów zakupu lokalu mieszkalnego położonego w L., ul. (...) (KW (...)) oraz lokalu mieszkalnego położonego w L., ul. (...) (KW (...)).

Zgodnie z § 1. ust. 5. Umowy, spłata kredytu wraz z odsetkami nastąpić miała w 192 równych ratach kapitałowo – odsetkowych na zasadach określonych w § 10.

Zgodnie z § 2. ust. 3. zd. 1. Umowy, Kredytobiorca był zobowiązany do zapłaty prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu w wysokości 4.124,23 złotych polskich w przypadku dokonania nadpłaty lub nadpłat w wysokości łącznie przekraczającej 50% kwoty przyznanego kredytu, w ciągu pierwszych 3 lat liczonych od dnia wypłaty kredytu (a w przypadku wypłat w transzach – pierwszej transzy kredytu).

Zgodnie z § 3. ust. 2. pkt a) Umowy, prawnym zabezpieczeniem spłaty kredytu, z uwzględnieniem postanowień § 12., jest hipoteka kaucyjna w złotych polskich do kwoty 192.305,27 zł wpisana w księdze wieczystej prowadzonej dla lokalu mieszkalnego położonego w L., ul. (...) (KW (...)) oraz hipoteka kaucyjna w złotych polskich do kwoty 158.254,45 zł wpisana w księdze wieczystej prowadzonej dla lokalu mieszkalnego położonego w L., ul. (...) (KW (...)).

Zgodnie z § 7. ust. 2. zd. 4. Umowy, każdorazowa wypłacana kwota złotych polskich miała zostać przeliczona na walutę do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty Kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank.

Zgodnie z § 8. ust. 1. Umowy, oprocentowanie kredytu było zmienne i ulegało zmianie w tym samym dniu kalendarzowym, w jakim nastąpiła wypłata kredytu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu L3.

Zgodnie z § 8. ust. 2. Umowy, Indeks L3 miał ulegać zmianie zgodnie z następującymi zasadami:

a) Indeks L3 dla każdego kwartału kalendarzowego oblicza się jako arytmetyczną średnią stawek LIBOR 3m (dla lokat międzybankowych trzymiesięcznych) obowiązujących w dniach roboczych w okresie od 26 dnia miesiąca zamykającego kwartał poprzedzający ostatni kwartał kalendarzowy do 25 dnia miesiąca kończącego kwartał poprzedni,

b) Indeks L3 ulega zmianie w okresach kwartalnych, w przypadku, gdy bieżąca wartość Indeksu jest różna od obowiązującej poprzednio o przynajmniej 0,1 punktu procentowego i obowiązuje od 1 dnia kalendarzowego kwartału,

c) Indeks L3 ulega zmianie w okresach miesięcznych i obowiązuje od pierwszego dnia miesiąca, jeśli średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3m, obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca, poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę, jest różna od obowiązującej stawki Indeksu L3 o przynajmniej 0,5 punktu procentowego,

d) W przypadkach określonych w pkt. b i c Indeks L3 przyjmuje wartość obliczoną jako średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3M do w/w okresów,

e) W kwartałach, w których nastąpiła zmiana Indeksu L3 w okresach krótszych niż kwartalne, sprawdzenie czy występuje konieczność zmiany Indeksu na koniec kwartału kalendarzowego odbywa się poprzez porównanie średniej arytmetycznej stawek LIBOR 3m, obowiązujących w dniach roboczych w okresie od 26 dnia miesiąca poprzedzającego ostatnią zmianę do 25 dnia miesiąca kończącego kwartał kalendarzowy,

f) W przypadku, gdy 26 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3m obliczana jest od najbliższego dnia roboczego następującego po tym dniu. W przypadku, gdy 25 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3m obliczana jest od najbliższego dnia roboczego, poprzedzającego ten dzień.

g) Indeks L3 obliczany jest do dwóch miejsc po przecinku.

Zgodnie z § 8. ust. 3. Umowy, odsetki miały być naliczane dziennie od pozostałej do spłaty kwoty wykorzystanego kredytu, według aktualnej stopy procentowej, począwszy od dnia wypłaty kredytu w całości lub w części do dnia poprzedzającego jego całkowitą spłatę włącznie. Zgodnie z umową, przy naliczaniu odsetek przyjmuje się, że rok liczy 360 dni, a każdy miesiąc jest równy i liczy 30 dni bez względu na liczbę dni kalendarzowych w miesiącu. Naliczane odsetki płatne są miesięcznie, z dołu, nie później niż w tym samym dniu kalendarzowym danego miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu.

Zgodnie z § 10. ust. 8. Umowy, rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorcę, będzie następować według kursu sprzedaży waluty do której jest indeksowany kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna /sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA, obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku.

Zgodnie z § 11. ust. 3. Umowy, Kredytobiorca oświadczył, że postanowienia Umowy zostały z nim indywidualnie uzgodnione.

Zgodnie z § 17. Umowy:

1. Do rozliczenia transakcji wypłat i spłat kredytów stosowane są odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji.

2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna.

3. Kursy sprzedaż określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży.

4. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże (...) Bank SA

5. Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Bank SA (www.gemoneybank.pl).

Częścią umowy była tabela opłat i prowizji, w której większość opłat określona była w walucie CHF.

W dniu 17 września 2007 r. E. C. złożyła pisemne oświadczenie, że przedstawiono jej ofertę kredytu hipotecznego G. M. Banku w złotych polskich, oraz że wybrała kredyt w walucie obcej, będąc uprzednio poinformowana o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej. Ponadto oświadczyła, że została poinformowany przez G. M. Bank o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytów o zmiennej stopie procentowej.

W dniu 18 września 2007 r. Z. C. złożył pisemne oświadczenie, że przedstawiono mu ofertę kredytu hipotecznego G. M. Banku w złotych polskich, oraz że wybrał kredyt w walucie obcej, będąc uprzednio poinformowany o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej. Ponadto oświadczył, że został poinformowany przez G. M. Bank o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytów o zmiennej stopie procentowej.

E. C. i Z. C. otrzymali do podpisania gotowy wzorzec umowy, nie mieli możliwości negocjowania poszczególnych zapisów umowy. Nie otrzymali też wcześniej projektu umowy celem zapoznania się i skonsultowania z osobą trzecią.

W dniu 04 lutego 2013 r. E. C. i Z. C. zawarli z pozwanym Aneks do Umowy, na mocy którego od dnia jego wejścia w życiu spłata kredytu mogła być dokonywana w złotych polskich lub walucie, do której indeksowany jest kredyt.

W dniu 28 marca 2013 r. E. C. i Z. C. zawarli z pozwanym Aneks do Umowy, na mocy którego strony skrócono spłaty kredytu i ustalono okres całkowitej spłaty kredytu na 179 miesięcy, a liczbę rat pozostałych do spłaty kredytu ustalono na 114.

W dniu 12 października 2007 r. E. C. i Z. C. złożyli wniosek o wypłatę w dniu 15 października 2007 r. kwoty 200.000,00 zł na rachunek bankowy o numerze (...) ( (...) S.A.) należący do I. P..

Wniosek E. C. i Z. C. został zrealizowany w dniu 16 października 2007 r. Wypłacono wówczas kwotę 199.999,98 zł.

W okresie od 16 października 2007 r. do 05 lutego 2020 r. na poczet kredytu dokonano łącznej spłaty w kwocie 341.420,19 zł oraz nadpłaty w kwocie 6.000,00 CHF.

W okresie od 2008 r. do 2011 r. E. C. wykazała przychód z najmu w łącznej kwocie: 25.200,00 zł.

W okresie od 2008 r. do 2016 r. Z. C. wykazał przychód z najmu w łącznej kwocie : 51.200,00 zł.

Pismem z dnia 26 kwietnia 2017 r. pełnomocnik E. C. i Z. C. wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 238.415,34 zł

Pismem z dnia 18 maja 2017 r. pozwany odmówił spełnienia świadczenia objętego wezwaniem z dnia 26 kwietnia 2017 r.

Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. jest następcą prawnym (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą G..

Z. C. zmarł w dniu 26 kwietnia 2018 r.

Spadek po Z. C. na podstawie ustawy nabyli: żona E. C., syna D. C. oraz syn P. C., każdy w udziale wynoszącym 1/3 części.

E. C. i Z. C. wyrazili zgodę na wytoczenie przez Stowarzyszenie na Rzecz (...) z siedzibą w K. powództwo przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G. o zapłatę.

Następcy prawni Z. D. C. i P. C. - wyrazili zgodę na wytoczenie przez Stowarzyszenie na Rzecz (...) z siedzibą w K. powództwo przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G. o zapłatę.

W uzasadnieniu Sąd Okręgowy podał, że przedmiotem umowy kredytowej była kwota wyrażona w walucie polskiej. Łącząca pozwanego i kredytobiorców umowa była umową kredytu w PLN indeksowanego do waluty obcej, w odróżnieniu od umów kredytowych denominowanych w walucie obcej. Przesądza o tym w sposób jednoznaczny § 1 ust. 1. Umowy, w którym wskazano, że kwota kredytu wynosi 200.000,00 zł. Dalsza część wymienionego postanowienia dotyczy natomiast wyłącznie zastosowania określonego mechanizmu finansowego przeliczania na walutę obcą tak, aby wypłata transz kredytu oraz spłata rat nastąpiła w walucie polskiej, stanowiącej równowartość określonej liczby franków szwajcarskich. § 1. ust. 2. Umowy również odnosi się do kwot wyrażonych w walucie polskiej, wskazując przeznaczenie kredytu w stosunku do poszczególnych kwot.

Sąd dokonał pozytywnej weryfikacji istnienia po stronie E. i Z. C. statusu konsumenta.

Zdaniem Sądu sam mechanizm ustalający wysokość wypłaconego kredytu oraz wysokość raty w PLN nie stanowił sam w sobie instrumentu kształtującego obowiązki pozwanego sprzecznie z dobrymi obyczajami, ani też nie naruszał w sposób rażący interesów kredytobiorców, przy założeniu jednak, że zasady tego mechanizmu byłyby precyzyjnie i jasno określone w oparciu o jednoznaczne i obiektywne kryteria, zaś wobec powoda w sposób należyty spełniony zostałby obowiązek informacyjny.

Powyższe prowadzi do konieczności oceny zapisów umowy w zakresie, w jakim określały sposób ustalania przez Bank kursów sprzedaży i kupna waluty, z którą powiązany był kredyt. Zapisy umowy odnosiły się bowiem w tym zakresie do Tabel Banku. W Umowie nie wskazano jednak jak Bank ustalać będzie kursy waluty CHF, w szczególności jakie wskaźniki będzie miał na uwadze. Sąd uznał tak sformułowane zapisy umowne za klauzule niedozwolone.

Sytuacja, w której bank w sposób jednostronny, dowolny i nieograniczony określa wysokość kursów kupna i sprzedaży walut (wyłącznie w oparciu o ustaloną przez siebie procedurę) na podstawie których jest następnie ustalana wysokość wypłaconego kredytu i świadczenia konsumenta (raty), godzi w równowagę kontraktową stron wprowadzając daleko idącą dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta. Odesłanie do prowadzonych przez Bank (...) skutkuje bowiem tym, że jedna ze stron stosunku – kredytodawca przyznaje sobie prawo jednostronnego regulowania wysokości świadczenia drugiej strony. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy z zapisów umowy nie wynika w żaden sposób jaka tabela stanowi podstawę ustalania kursów oraz w jaki sposób znajdujące się w niej kursy sprzedaży i kupna waluty są ustalane. Rodzi to uzasadnione ryzyko, że kryteria stosowane przez Bank przy ustalaniu kursów walut mogą być oderwane od rzeczywistości rynkowej oraz ustalane w arbitralny i nieprzewidywalny dla konsumenta sposób. Stawia to konsumenta w bardzo niekorzystnej sytuacji, gdyż de facto nie ma on żadnej wiedzy ani wpływu na to w jaki sposób są ustalane parametry danej tabeli, a co za tym idzie, w jaki sposób jest ustalana wysokość kursów walut i tym samym jego zobowiązania. Konsument jest zatem narażony na niczym nieograniczone roszczenia ze strony Banku, gdyż nie ma żadnych gwarancji, że stosowane przez niego kursy będą korespondowały z kursami rynkowymi albo średnimi. Niewskazanie przez Bank kryteriów branych pod uwagę lub też określenie ich w sposób niezrozumiały powoduje również, że konsument jest pozbawiony realnej kontroli działania kredytodawcy, a w chwili zawarcia umowy nie jest w stanie ocenić wysokości wynagrodzenia banku, które ten zastrzeże z tytułu uprawnienia do ustalania kursu wymiany walut. Tym samym, nie może on ocenić skutków ekonomicznych podejmowanej przez siebie decyzji. Ponadto, tak niejasne i niepoddające się weryfikacji określenie sposobu ustalania kursów wymiany walut w istocie może skutkować przyznaniem bankowi dodatkowego, ukrytego i nieweryfikowalnego przez konsumenta wynagrodzenia w wysokości różnicy między stosowanymi przez niego kursami walut obcych a ich kursami rynkowymi czy średnimi.

Analizowane klauzule skutkują również tym, że na konsumenta zostaje przerzucone ryzyko całkowicie dowolnego kształtowania kursów wymiany walut przez kredytodawcę. W przypadku umów o kredyt hipoteczny jest to zaś o tyle istotne, że kredytobiorcy są narażeni na to ryzyko przez wiele lat trwania umowy. Faktem jest, że E. i Z. C. - osoby dorosłe i w pełni świadome – mogli wyrazić zgodę na wyżej wspomniane ryzyko związane ze zmiennością kursów walut (zwłaszcza, że na moment zawierania umowy taka konstrukcja umowy przynosiła im określone korzyści), jednakże jego decyzja musiałaby być poprzedzona udzieleniem im pełnej, wyczerpującej i jasnej informacji, z czym wiąże się ryzyko kursowe. Właściwe poinformowanie konsumenta o ryzyku związanym z zawieraną umową powinno zaś opierać się na jasnej i niewprowadzającej w błąd informacji o tym, że kurs waluty obcej może wzrosnąć w sposób nieograniczony - nawet jeśli jest to ryzyko czysto teoretyczne. Równocześnie należałoby wyraźnie poinformować konsumenta, że przewidywanie kursów walut w perspektywie kilku dziesięcioleci jest niemożliwe. Połączone to powinno być z przykładowym wskazaniem w jaki sposób zmiany kursów walut wpłyną na wysokość świadczeń należnych w przyszłości - zarówno w odniesieniu do rat kredytu jak i całości kwoty pozostającej do spłaty, jednak wskazanie powinno odnosić się do konkretnej umowy, jej warunków, a w szczególności wysokości kredytu. Finalnie, konsumentowi powinien zostać udzielony odpowiedni czas na zapoznanie się z przekazanymi informacjami, względnie zasięgnięcie opinii profesjonalnego doradcy.

Nie ma więc wątpliwości, że ww. postanowienia umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy konsumenta.

Arbitralne ustalanie przez kredytodawcę wysokości kursu walut bez wskazania obiektywnych i niezależnych czynników jest nieprawidłowe. Sąd przy tym także zauważył, iż czym innym jest jednak tzw. ryzyko kursowe, a czym innym dowolne ustalania kursów walut przez kredytodawcę. Na konsumentów, którzy poza ryzykiem kursowym, na które mogli się godzić zawierając umowę kredytu waloryzowanego do waluty obcej, zostało jednocześnie przerzucone ryzyko całkowicie dowolnego kształtowania kursów wymiany przez kredytodawcę. W przypadku zaś umów o kredyt hipoteczny jest to o tyle istotne, że kredytobiorcy są narażeni na to ryzyko przez wiele lat trwania umowy.

Sąd uznał, że aby postanowienie umowne odsyłające do kursów walut spełniało minimalny stopień równości stron powinno przede wszystkim przewidywać dla konsumentów możliwość weryfikacji podstaw i sposobu ustalania kursów walut zawartych w tabelach. Klauzula musi więc być transparentna, co znaczy, że powinna w sposób przejrzysty i zrozumiały przedstawiać konkretne mechanizmy wymiany waluty obcej tak by konsument miał pełną informacje w jaki sposób są one ustalane i mógł je samodzielnie zweryfikować. Stosowane przez bank kryteria ustalania wysokości kursów walut muszą mieć zatem charakter obiektywny, zewnętrzny, przewidywalny i niezależny od niego. Ponadto, wysokość tak ustalanego kursu powinna pozostawać w określonej relacji do aktualnego kursu CHF ukształtowanego przez rynek walutowy lub np. kursu średniego publikowanego przez Narodowy Bank Polski. Sporne postanowienia takim wymogom natomiast nie odpowiadają.

Powyższego stanowiska co do niedozwolonego charakteru przepisów określających sposób wyliczenia kursów kupna i sprzedaży waluty obcej nie zmienia uchwalenie Ustawy Antyspreadowej.

Skutkiem uznania powyżej wskazanych zapisów umownych za niedozwolone klauzule umowne jest ich eliminacja z umowy zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. Przepis art. 385 ¹ k.c. nie przewiduje możliwości zastąpienia wyeliminowanego zapisu umownego jakimkolwiek zapisem umownym.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę stoi na stanowisku, że podmiot przygotowujący ramową umowę, której de facto nie można negocjować, może zaproponować w niej zapisy umowne odbiegające od przepisów dyspozytywnych określonych w prawie cywilnym. Jeżeli jednak się na to zdecyduje, to musi liczyć się z wszystkimi tego konsekwencjami, a więc również z tymi, że w późniejszym czasie zapis taki zostanie uznany za abuzywny i w konsekwencji nie będzie stosowany. Nie oznacza to jednak możliwości powrotu do przepisu dyspozytywnego; ten bowiem wolą twórcy umowy został zmodyfikowany. Skoro zaś autor umowy jest profesjonalistą zwłaszcza w obrocie kredytowym, musi on liczyć się z wszystkimi skutkami uznania zapisów umownych za abuzywne i nie ma racjonalnych podstaw, dla których miałby on mieć możliwość zastosowania przepisów, które własną decyzją wyłączył.

Sąd miał też na uwadze, że w umowie określenie wysokości kursu kupna i sprzedaży waluty CHF następowało poprzez skorygowanie kursu średniego NBP (wyraźnie wskazanego w umowie) o marżę kupna lub sprzedaży, której wysokość nie była określona w umowie. Strona pozwana twierdziła, że możliwa jest eliminacja marży kupna i sprzedaży, a następnie rozliczenie umowy kredytu w oparciu o kurs średni NBP. Zdaniem Sądu tego typu zabieg nie jest możliwy. Sąd wskazał bowiem, że przepis art. 385(1) kc. jest w swej treści jednoznaczny – sankcją abuzywności zapisu umownego jest jego usunięcie, przy czym przepis nie zakłada możliwości częściowego usuwania warunku umownego. Ponadto, w ocenie Sądu zastosowanie w niniejszej sprawie do przeliczeń kursu średniego NBP byłoby w istocie zabiegiem tzw. redukcji utrzymującej skuteczność, która zgodnie z orzecznictwem TSUE jest niedopuszczalna, jako sprzeczna z celem regulacji dotyczącej ochrony przez abuzywnymi zapisami umownymi.

Sąd Okręgowy wskazał również, iż nawet gdyby zastosować do spornej umowy od początku jej obowiązywania średni kurs NBP, to i tak nie przywróci to równowagi stron w spornym stosunku prawnym, a to jest koniecznym warunkiem uznania, że umowa po eliminacji z niej klauzul abuzywnych, zastąpionych przepisami dyspozytywnymi może dalej obowiązywać. Kredytobiorca i tak w dalszym ciągu byłby narażony na niczym nieograniczone ryzyko walutowe i ryzyko zmiany kursu, o czym nie został poinformowany w wystarczający sposób przy zawieraniu umowy, a nadto umowa ani załączniki do niej nie przewidują możliwości odstąpienia przez niego od umowy, gdyby ww. kurs znacznie wzrósł, a takie uprawnienie zgodnie z ww. orzecznictwem powinno mu zostać przyznane.

Zdaniem Sądu, możliwość dalszego trwania umowy po eliminacji z niej klauzul abuzywnych nie istnieje, skoro zniekształcona zostaje jej istota. Z tych względów należało uznać, że po wyeliminowaniu mechanizmu indeksacji ukształtowanie umowy kredytu sprzeczne będzie z właściwością stosunku prawnego.

Sąd Okręgowy uznał, że przedmiotowa umowa jest nieważna w całości jako sprzeczna z art. 353 ¹ k.c. w zw. art. 58 § 1 k.c., ponieważ określała wzajemne świadczenia stron w sposób nieadekwatny umożliwiając pozwanemu, poza jakąkolwiek kontrolą, na swobodne kształtowanie wzajemnego świadczenia powoda. Takie ukształtowanie obowiązków i uprawnień stron pozostawało w sprzeczności z naturą umowy kredytowej, a tym samym przekraczało granice swobody umów, co oznacza nieważność całej umowy.

Nieważność czynności prawnej skutkuje obowiązkiem zwrotu świadczenia spełnionego przez powodów wobec pozwanego z tytułu zawartej umowy, co wynika z art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. W tym miejscu Sąd podkreślił, że brak zastrzeżenia przez kredytobiorcę zwrotu spełnianego świadczenia (rat kredytu) nie niweczył skuteczności roszczenia, gdyż jak wynika z art. 411 pkt 1 k.c. spełnienie świadczenia w wykonaniu nieważnej czynności prawnej rodzi obowiązek zwrotu, nawet jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do tego zobowiązany.

Ferując rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie, Sąd przychylił się do teorii dwóch kondykcji.

Zdaniem Sądu Okręgowego, nie zasługiwał na uwzględnienie także podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia. Rat kredytu zaciągniętego na ściśle określony okres czasu nie można uznać za świadczenie okresowe.

Wysokość roszczenia nie budziła wątpliwości Sądu. Ze znajdujących się w aktach sprawy zestawień wpłat (niekwestionowanych przez pozwanego) wynika, że kredytobiorcy wpłacili w okresie objętym żądaniem pozwu na poczet umowy kredytu kwotę 341.420,19 zł oraz nadpłaty w kwocie 6.000,00 CHF.

Odnośnie żądania zapłaty odsetek Sąd miał na uwadze, że odsetki za opóźnienie należą się powodowi w myśl art. 481 § 1 k.c. Sąd miał przy tym na uwadze, że pomimo uprzedniego wezwania pozwanego do zapłaty, powód domagał się od pozwanego zapłaty kwoty 341.420,19 zł oraz 6.000,00 CHF wraz z odsetkami za opóźnienie od kwoty 238.415,34 zł od dnia doręczenia pozwu pozwanemu do dnia zapłaty oraz od kwoty 103.004,85 zł od dnia doręczenia pozwanemu pisma rozszerzającego powództwo z dnia 8 kwietnia 2020 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 6.000,00 CHF od dnia doręczenia pozwanemu pisma rozszerzającego powództwo z dnia 09 września 2021 r. do dnia zapłaty. W związku z jednoznacznie określonym żądaniem powoda, odsetki należało zasądzić od tych właśnie dat.

W świetle całokształtu powyższych rozważań, Sąd orzekł jak w II. wyroku. Z powodu uwzględnienia roszczenia głównego Sąd nie rozstrzygał o żądaniach ewentualnych.

Jednocześnie Sąd dokonując wszechstronnej analizy umowy, w punkcie I wyroku ustalił, iż umowa jest nieważna pomimo braku żądania w tym zakresie sformułowanego przez powoda (kredytobiorcy wyrazili zgodę na wytoczenie powództwa w tym zakresie).

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z wyrażoną w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł pozwany, zaskarżając je w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu pozwany zarzucił:

1.  naruszenie przepisu prawa procesowego, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. art. 8 k.p.c., art. 61 k.p.c. oraz art. 62 k.p.c. w zw. z art. 56 § 2 k.p.c. , poprzez przyjęcie, że Stowarzyszenia na Rzecz (...) posiada uprawnieninie do złożenia w imieniu konsumentów na których rzecz wytoczyło powództwo oświadczenia o skorzystania z ochrony przewidzianej w Dyrektywie Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i wyrażaniu zgody na unieważnienie Umowy Kredytu,

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 22 ¹ k.c. polegające na jego błędnej wykładni i przyjęciu, że powód jest na gruncie niniejszej sprawy konsumentem,

3.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 385 ¹ § 1 k.c. polegające na jego błędnej wykładni oraz art. 56 k.c., art. 354 k.c., art. 358 § 2 k.c. oraz art. 111 ust. 1 pkt. 4 Prawa bankowego polegające na ich niezastosowaniu,

4.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust 1 i 2 oraz 69 ust 3 Prawa Bankowego w zw. z art. 353 ¹ k.c. polegające na błędnym przyjęciu, iż nieważna jest cała umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej CHF,

5.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 4 w zw. z art. 1 ust. 1 lit. a) i b) ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. polegające na jego niezastosowaniu i nie uwzględnieniu obowiązującego na dzień zamknięcia rozprawy stanu prawnego wprowadzonego Ustawą antyspreadową,

6.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. polegające na jego niezastosowaniu i nie uwzględnieniu przepisu dyspozytywnego oraz przepisu mającego zastosowanie do Umowy Kredytu za zgodą stron,

7.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 410 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., polegające na ich błędnym zastosowaniu oraz art. 411 pkt. 1 i 4 k.c. poprzez ich niezastosowanie,

8.  naruszenie przepisu prawa procesowego, mającego istotny wpływ na wynik sprawy, tj. ar. 233 § 1 k.p.c. oraz 299 k.p.c., poprzez brak wszechstronnego rozważenia całości zgromadzonego materiału dowodowego i poczynienie ustaleń wyłącznie na podstawie wyjaśnień strony powodowej, która ma oczywisty interes w rozstrzygnięciu sprawy na swoją korzyść, z pominięciem innych dowodów, które z wyjaśnieniami tymi były sprzeczne i zasad doświadczenia życiowego, a w konsekwencji poczynienie ustaleń faktycznych nie mających odzwierciedlenia w zgromadzonym materiale dowodowym,

9.  naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy - art. 217 § 2 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz w zw. z art. 268 k.p.c., art. 278 k.p.c., art. 245 k.p.c., art. 299 k.p.c., art. 235 ² § 1 pkt 2) i 5) k.p.c. oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., polegające na pominięciu wniosku dowodowego pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny bankowości, finansów i rachunkowości.

Wskazując na powyższe zarzuty, pozwany wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego poprzez oddalenie powództwa w całości,

2.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania za obie instancje - w tym kosztów postępowania apelacyjnego - według norm przepisanych.

Nadto pozwany wniósł w trybie art. 380 k.p.c. o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego.

W odpowiedzi na apelację, strona powodowa wniosła o: oddalenie apelacji pozwanego w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pismem z dnia 11 lipca 2023 r. pozwany zgłosił zarzut zatrzymania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.).

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu apelacji kwestionujące status kredytobiorcy jako konsumentów, Sąd Odwoławczy wskazuje, że decydujące znaczenie ma stan w chwili zawierania umowy, to jest czy wówczas czynność ta pozostawała w związku z działalnością gospodarczą lub zawodową kredytobiorcy. Co więcej, musiałby to być związek „bezpośredni”.

Bez znaczenia jest zatem, czy konsument zawierając umowę miał zaspokojone potrzeby mieszkaniowe czy też nie, oraz czy po nabyciu lokalu ze środków uzyskanych z kredytu zamieszkał w nim czy też nie. Małżonkowie C. mieli prawo nabyć nowy lokal mieszkalny - jest to dość typowa forma gromadzenia majątku i mogli podjąć decyzję o zawarciu umowy najmu na ten lokal, co stanowi dozwoloną formę czerpania korzyści z własnego majątku i nie pozbawia umowy jej konsumenckiego charakteru. Nie ma w sprawie natomiast żadnego dowodu, że małżonkowie C. w chwili zawierania umowy bankiem prowadzili działalność zawodową w zakresie najmu nieruchomości.

Sąd Apelacyjny za chybione uznaje zarzuty co do błędów w ustaleniach faktycznych, a co zdaniem skarżącego miałoby wynikać z naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 299 k.p.c. Skarżący kwestionuje przede wszystkim, że kredyt udzielony powodom był kredytem złotowym - według niego był to kredyt walutowy. Jednak w ocenie Sądu Odwoławczego, złotowy charakter tego kredytu nie powinien budzić wątpliwości, skoro powodowie składając wniosek ubiegali się o kredyt w walucie polskiej, w samej umowie jako kwotę kredytu wprost wymieniono kwotę wyrażoną w złotówkach i w tej walucie wypłacono umówioną kwotę, hipoteka kaucyjna stanowiąca zabezpieczenie spłaty kredytu również została wyrażona w złotych polskich.

Za chybione również uznaje Sąd Apelacyjny zarzuty naruszenia przepisów postępowania w związku z pominięciem przez Sąd pierwszej instancji dowodu z opinii biegłego, nie znajdując podstaw do zmiany postanowienia Sądu a quo i przeprowadzenia tego dowodu w postępowaniu apelacyjnym, o co skarżący wnosił na podstawie art. 380 k.p.c. Okoliczności, na które dowód ten miałby być przeprowadzony, w tym faktyczny sposób ustalania kursu wymiany walut przez bank, dotyczą bowiem sposobu wykonywania umowy, co nie ma znaczenia z punktu widzenia abuzywności jej poszczególnych postanowień ( por. także uchwałę SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2); nadto ocena, czy postanowienia umowy zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i czy mają charakter abuzywny stanowi ocenę prawną umowy, co należy do kompetencji sądu, a nie - biegłego.

Skarżący w ramach zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c. podważa również ocenę dowodu z przesłuchania stron, jednak zarzut ten nie może ograniczać się do wskazywania, że możliwe były inne wnioski odnośnie do faktów, lecz polega na wykazaniu, że wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający były niemożliwe, niespójne, nielogiczne lub sprzeczne z doświadczeniem życiowym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2004 r., sygn. akt IV CK 339/02; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CK 274/02).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, skarżący nie podołał temu zadaniu. Zeznania E. C. zawierającej umowę wraz z mężem są wyczerpujące i korelują ze sobą, a okoliczności przez nią podawana wpisują się w praktykę ówczesnego masowego zawierania tego typu umów, stanowiących gotowy produkt opracowany przez bank różniący się w zasadzie tylko kwotą udzielanego kredytu oraz czasem trwania umowy.

Ponieważ w ramach zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c. skarżący kwestionuje stanowisko Sądu Okręgowego o nienależytym wypełnieniu przez bank obowiązku informacyjnego w zakresie ryzyka walutowego, to w pierwszym rzędzie wyjaśnić należy, że ryzyko to jest jednym z elementów występującego w umowie mechanizmu indeksacji. Stanowi on jedno z głównych świadczeń stron, co obecnie nie budzi wątpliwości w judykaturze (por. wyroki z dnia 3 lutego 2022 r. , II CSKP 459/22, LEX nr 3303544, z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22, LEX nr 3303545 i przytoczone tam orzeczenia ). W takim wypadku, aby postanowienia umowne dotyczące idneksacji mogły być poddawane ocenie pod kątem abuzywności, koniecznym jest stwierdzenie, że nie były one sformułowane jednoznacznie. Z kolei o tym, jak należy rozumieć wymóg jednoznaczności, wypowiedział się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyrokach z dnia 10 czerwca 2021 r. C – 776/19 i z dnia 18 listopada 2021 r. C‑212/20, akcentując wagę wymogu przejrzystości warunków umowy zawierających ryzyko kursowe dla kredytobiorcy – konsumenta (art. 4 ust. 2 i art. 5 Dyrektywy nr 93/13).

Mianowicie wymogu tego nie można zawężać do zrozumiałości warunków pod względem formalnym i gramatycznym(…)należy go rozumieć jako nakładający obowiązek, aby dany warunek umowny umożliwiał właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu przeciętnemu konsumentowi zrozumienie konkretnego działania metody obliczenia stopy procentowej i oszacowanie w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych. Nie stanowi natomiast wypełniania obowiązku informacyjnego przedstawienie analizy historycznego kursu franka szwajcarskiego ani tym bardziej powoływanie się przez bank na złożenie w formie pisemnej przez konsumenta oświadczeń o świadomości ryzyka walutowego o standardowej treści.

Stanowisko powyższe znalazło również odzwierciedlenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia z dnia 13 maja 2022 r., (II CSKP /22), w którym Sąd Najwyższy wskazał, że kluczowe znaczenie ma uświadomienie konsumentowi, iż silna deprecjacja waluty krajowej może pociągać za sobą konsekwencje trudne do udźwignięcia przez konsumenta. Prawidłowa informacja powinna uświadamiać konsumentowi, że ryzyko silnej deprecjacji jest trudne do oszacowania w perspektywie długookresowej i nie powinno być lekceważone. Wymaganiu temu nie czyni zadość np. podawanie „uspokajających” informacji o historycznych wahaniach waluty indeksacji w okresie nieproporcjonalnym do przewidywanego czasu trwania umowy kredytu, które może wręcz usypiać czujność kredytobiorcy, wywołując wrażenie o jedynie hipotetycznym charakterze zagrożeń. Istotne jest również zwrócenie uwagi na powagę tego zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolność do spłacania kredytu.

Następnie Sąd Najwyższy stwierdził również, że z punktu widzenia omówionych wymagań trudno uznać za wystarczające dane, których podanie zalecano w rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego dotyczącej dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie wydanej w 2006 r. na podstawie art. 137 ust. 1 Prawa bankowego.

W niniejszej sprawie bank nie wypełnił obowiązku informacyjnego wobec kredytobiorców w sposób odpowiadający unijnym standardom ochrony konsumenta, zatem umowa mogła być badana pod kątem abuzywności, a ocena ta prowadzi do wniosku, że klauzula walutowa stanowiąca konieczny element mechanizmu waloryzacji narusza dobre obyczaje i interesy konsumenta.

W ocenie Sądu Odwoławczego, nie otrzymawszy od banku wyczerpujących pouczeń o tym, że zmiana kursu waluty wpływa nie tylko na wysokość rat, ale także na wysokość zadłużenia, konsumenci nie mogli mieć świadomości, że zaciągnięcie tego typu kredytu jest bardzo ryzykowne i może skutkować tym, że ostatecznie mogą być zobowiązani do zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat.

W świetle powyższego traci na znaczeniu fakt, że przy ustalaniu kursów walut pozwany odwoływał się do kursu średniego NBP powiększanego lub pomniejszanego o marżę, co wynika z § 17 ust. 2 i 3 umowy, oraz w § 17 ust. 5 określał sposób ustalania marży.

Nie zmienia tego okoliczność, że w jednej ze spraw z udziałem pozwanego banku zapadł wyrok Sądu Najwyższego w dniu 1 czerwca 2022 r. sygn. akt II CSKP 364/22, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że po wyeliminowaniu z umowy zapisu dotyczącego marży i pozostawieniu średniego kursu NBP możliwe jest dalsze trwanie umowy. Podkreślić bowiem należy, że w sprawie tej Sąd Najwyższy nie odniósł się do tego elementu mechanizmu indeksacji, jakim jest ryzyko walutowe. Ponadto odmienne poglądy Sąd Najwyższy zaprezentował w innych procesach z udziałem pozwanego banku, mianowicie w cytowanym wyżej wyroku z dnia 13 maja 2022 r. II CSKP 464/22 i z dnia 18 maja 2022 r. II CSKP 1316/22 stwierdzając jednoznacznie w ostatnim z nich, że eliminacja jedynie części klauzuli dotyczącej marży banku zmienia sens brzmienia całego postanowienia umownego nie usuwając przy tym zagrożenia interesu konsumenta i nie jest to wystarczające do uznania, że klauzula określająca główne świadczenia stron została wyrażona jasno i jednoznacznie.

Warto również mieć na uwadze postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2023 r. ( sygn. akt I CSK 5261/22, LEX nr 3648339) zawierające podsumowanie jego dotychczasowego orzecznictwa oraz przypomnienie jednolitego stanowiska TSUE na tle tożsamych zagadnień, które są przedmiotem zarzutów również w niniejszej apelacji. Z tego względu warto niemal w całości przytoczyć powyższe postanowienie wraz z uzasadnieniem:

„W judykaturze tej wyjaśniono w szczególności, że określenie wysokości należności obciążającej kredytobiorcę w umowie kredytu powiązanej z walutą obcą z odwołaniem do kursu waluty obcej ustalanego jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów jego oznaczania, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron umowy kredytu. W konsekwencji postanowienia takie są niedopuszczalne jako kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a ich bezskuteczność - niezależnie od dalszych postanowień umowy, w tym wyrażających ryzyko walutowe - może prowadzić do upadku umowy w całości (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22 i z dnia 9 września 2022 r., II CSKP 794/22 , a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2023 r., I CSK 3629/22 oraz powołane tam dalsze orzecznictwo). Klauzule spreadowe (kursowe) i klauzule ryzyka walutowego są przy tym ściśle ze sobą związane, ponieważ klauzula ryzyka walutowego nie może funkcjonować bez klauzuli kursowej określającej sposób przeliczenia zobowiązań stron w celu ustalenia ich wysokości (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2022 r., II CSKP 1153/22 i z dnia 28 lipca 2023 r., II CSKP 611/22 ). Okoliczność, że zgodnie z art. 111 ust. 1 pkt 4 pr. bank. banki są zobowiązane do ogłaszania w sposób ogólnie dostępny stosowanych kursów walutowych nie oznacza przy tym, że warunki umowne odsyłające do kursu stosowanego przez bank (tabelarycznego) odzwierciedlają przepis ustawy w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13. Wyjątek określony w tym przepisie wymaga, aby konkretny warunek umowny odzwierciedlał treść przepisu prawa mającego zastosowanie między umawiającymi się stronami niezależnie od ich wyboru, ewentualnie mającego domyślne zastosowanie w braku odmiennego uzgodnienia między stronami, przy czym należy go interpretować ściśle (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 21 grudnia 2021 r., C-243/20 , DP i SG przeciwko T. A., (...):EU:C:2021: (...) i powołane tam dalsze orzecznictwo).

W orzecznictwie wskazano także, iż abuzywny charakter można przypisać również klauzuli ryzyka walutowego, jeżeli nakłada ona na kredytobiorcę nieograniczone, względnie nieproporcjonalne ryzyko walutowe”.

Abuzywności poszczególnych klauzul zawartych w przedmiotowej umowie kredytu nie wyeliminowało wprowadzenie w 2011 r. ust. 3 do art. 69 Prawa bankowego, w wyniku czego kredytobiorcy uzyskali w ramach umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska możliwość dokonywania spłat rat kapitałowo-odsetkowych oraz dokonania przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Ta nowelizacja miała na celu wyeliminowanie tzw. spreadów bankowych, a nie zmianę istoty umowy kredytowej. Nowelizacja nie doprowadziła do przekształcenia zawartej wcześniej umowy w umowę o kredyt walutowy (por. np. postanowienie SN z dnia 15 listopada 2022 r. , I CSK 2909/22, LEX nr 3450393).

Jeśli chodzi o skutki występowania w umowie klauzul abuzywnych, brak jest możliwości utrzymania umowy w mocy i dalszego jej wykonywania np. poprzez zastosowanie średniego kursu NBP, co jednoznacznie wynika z aktualnej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego – w szczególności uchwały z dnia 16 lutego 2021 r. i z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40, III CZP 6/21 OSNC 2021/9/56), ale także wyrok z dnia 11 grudnia 2019 r., (V CSK 382/18, LEX nr 2771344), postanowienie z dnia 30 września 2022 r. (I CSK 2071/22, LEX nr 3437834), postanowienie z dnia 15 listopada 2022 r., (I CSK 2909/22, LEX nr 3450393), postanowienie z dnia 7 grudnia 2022 r. (I CSK 3346/22, LEX nr 3460019).

Sąd Najwyższy konsekwentnie podkreśla, że skutkiem istnienia klauzul abuzywnych w umowach kredytowych zawartych z udziałem konsumentów jest nieważność (bezskuteczność) umowy od samego początku. Konstrukcja polegająca na eliminacji klauzuli walutowej i de facto przyjęcie że strony wiązałaby umowa kredytu wyrażonego w złotych polskich, jednakże przy zastosowaniu oprocentowania LIBOR, prowadzi do przekształcenia umowy w umowę o odmiennej istocie i odmiennym charakterze - po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzuli utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością). Trudno sobie wyobrazić możliwość dalszego funkcjonowania umowy po wyeliminowaniu tego mechanizmu – oznacza to bowiem, że umowa od początku nie określała klarownie sposobu ustalenia kwoty kredytu do wypłaty w złotówkach oraz wysokości rat (również w złotówkach) do zwrotu (por. zwłaszcza wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r.,V CSK 382/18, LEX nr 2771344). Skoro eliminacja klauzul abuzywnych pociąga za sobą skutek w postaci tak daleko idącego przekształcenia umowy, że odrywa się ona od swej istoty i przekształca się w stosunek prawny o odmiennym charakterze, to decydujące znaczenie ma wola konsumenta, który określa, czy chce korzystać z ochrony przyznanej mu przez dyrektywę 93/13, czy też nie.

W niniejszej sprawie E. C., D. C. i P. C. na rozprawie w dniu 13 grudnia 2021 r. wyraźnie oświadczyli, ze świadomi skutków upadku umowy i możliwych roszczeń banku i podtrzymywali żądanie stwierdzenia nieważności umowy. Zatem Sąd Okręgowy prawidłowo uwzględnił ich żądanie w tym zakresie, i nie ma racji apelujący zarzucając naruszenie art 8 k.p.c., art. 61 k.p.c. , art. 62 k.p.c. i art. 56 § 2 k.p.c. Powodowie Stowarzyszenie nie złożyło bowiem żadnych materialnoprawnych oświadczeń w imieniu konsumentów co do skorzystanie z ochrony przewidzianej Dyrektywą nr 93/13 - stosowne oświadczenia złożyli przed sądem sami konsumenci.

Konsekwencją stwierdzenia nieważności umowy jest uwzględnienie żądanie zapłaty , i również w tym zakresie Sąd a quo zastosował właściwą podstawę prawną uznając należności uiszczone na rzecz pozwanego za świadczenie nienależne (art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c.).

Koreluje to ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwałach z dnia 16 lutego 2021 r. iż dnia 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40; sygn. akt III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). W uzasadnieniu uchwały z dnia 7 maja 2021 r. Sąd Najwyższy powtórzył uprzednio wielokrotnie wyrażany pogląd, że na tle art. 410 § 2 k.c. samo spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia. Sąd Najwyższy daje prymat teorii dwóch kondykcji podkreślając, że roszczenia stron o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnych umów są od siebie niezależne.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 411 pkt 1 k.p.c.

Z przepisu tego in fine wynika bowiem, że możliwość żądania zwrotu świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej czynności prawnej istnieje – wbrew regule ogólnej – także wtedy, gdy świadczący wiedział o nieważności zobowiązania. Rozwiązanie takie jest wyrazem konsekwencji ustawodawcy i służy wyłączeniu uznawania „okrężną drogą” skutków nieważnych czynności prawnych. Spełniający świadczenie może żądać jego zwrotu, gdy świadczenie spełniane jest w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (…) W tej sytuacji zwrot następuje jednakże bez względu na wiedzę oraz przekonanie solvensa co do obowiązku spełnienia świadczenia. (por. komentarz do art. 411 k.c, J. Gudowski, WKP 2018, M. Fras. M. Habdas,. WKP 2018).

Podobnie należy ocenić zarzut naruszenia art. 411 pkt 4 k.c.

Zgodnie ze stanowiskiem doktryny i orzecznictwa, przypadki, w których podstawa świadczenia jest nieważna, nie są objęte zakazem unormowania tego przepisu, co pozwala na zwrot kwot nienależnie wpłaconych. Przepis art. 411 pkt 4 k.c. nie ma w ogóle zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych. Nie może zatem stać na przeszkodzie uwzględnieniu condictio indebiti, sine causa czy ob rem; w takich wypadkach podstawa w ogóle nie powstała, więc brak jest roszczenia, które mogłoby jeszcze nie być wymagalne. Spełniający świadczenie może żądać jego zwrotu, gdy świadczenie spełniane jest w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (…). W tej sytuacji zwrot następuje jednakże bez względu na wiedzę oraz przekonanie solvensa co do obowiązku spełnienia świadczenia (por. wyrok SN z dnia 31 sierpnia 2021 r., I NSNc 93/20, LEX nr 3220158. M. Fras, M. Habdas, komentarz do art. 411, t.9, WKP 2018, A. Kidyba, komentarz do art. 411 k. c. t. 19, LEX 2014).

Sąd Apelacyjny uznaje również za niezasadny zarzutu zatrzymania podniesiony w piśmie pozwanego z dnia 11 lipca 2023 r., mając na uwadze postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2022 r. ( I CSK 4694/22), zgodnie z którym w wypadku uznania umowy za nieważną przedsiębiorca nie może poprzez zarzut zatrzymania żądać kompensacji niekorzystnych skutków jego bezprawnego zachowania. Art. 7 ust. 1 w związku z motywem dwudziestym czwartym dyrektywy 93/13/EWG zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia stosownych i skutecznych środków zapobiegających dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami. Niedopuszczalne byłoby takie ukształtowanie sytuacji prawnej konsumenta wskutek uznania umowy kredytu za nieważną z powodu zawartych w niej nieuczciwych postanowień umownych, które prowadziłoby do udaremnienia oczekiwanego skutku przepisów ochronnych w odniesieniu do konsumentów, realizującej w istocie tzw. efekt mrożący, a to wskutek istotnego pogorszenia sytuacji ekonomicznej konsumenta na skutek dokonanego przezeń wyboru wyjścia z sytuacji, w której stał się ofiarą nieuczciwej praktyki ze strony przedsiębiorcy.

W tym stanie rzeczy Sąd Odwoławczy na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania na mocy art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Na oryginale właściwy podpis.