Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 października 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Zwierzyńska
Protokolant:	sek. sąd. Magdalena Jurkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 20 października 2023 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa A. P. i B. P.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu

z dnia 1 sierpnia 2022 r. sygn. akt I C 287/21

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Na oryginale właściwy podpis.

Sygn. akt I ACa 1785/22

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Elblągu wyrokiem z dnia 1 sierpnia 2022 r. w sprawie z powództwa A. P. i B. P. przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. orzekł następująco:

1.  ustalił, że umowa o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) zawarta w dniu 31 sierpnia 2007 r. przez strony, jest nieważna;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 14.609,66 PLN z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty;

3.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 7.606,53 CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty;

4.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

5.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.834 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

W dniu 6 sierpnia 2007 r. A. P. i B. P. złożyli w pozwanym banku wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego w kwocie łącznej 110.000 zł na sfinansowanie budowy domu jednorodzinnego. Jako walutę kredytu wskazali CHF. Powodowie wnioskowali o ustalenie równych rat spłaty zobowiązania w okresie 360 miesięcy.

Powodowie nie zaciągali wcześniej zobowiązań kredytowych w walucie obcej. Zawierali wcześniej umowy kredytowe i wykonywali takie umowy. Między innymi w dniu 28 sierpnia 2003 r. zawarli z (...) Bankiem (...) Spółką Akcyjną w W. umowę kredytu mieszkaniowego na kwotę 60.000 zł z przeznaczeniem na zakup lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w E. przy ul. (...). Nie był to kredyt indeksowany lub denominowany kursem walut obcych. Nie występowały więc w nim elementy dotyczące indeksacji kwoty kredytu ani przy jego wykonywaniu nie powstawały zagadnienia związane z wahaniami wysokości zobowiązania na skutek jego waloryzacji do waluty.

W obowiązującej u pozwanego wewnętrznej procedurze składającej się na proces zawierania umów kredytu z klientami funkcjonował, m.in., dokument o nazwie: „Informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, opartej na zmiennej stopie procentowej”. W piśmie tym kredytodawca informował, m.in., że „zaciągając zobowiązanie w walucie obcej, kredytobiorcy narażeni są na ryzyko zmiany kursów walutowych, a występowanie ryzyka kursowego sprawia, że zarówno rata spłaty, jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętego kredytu przeliczona na PLN na dany dzień podlega ciągłym wahaniom, w zależności o aktualnego kursu waluty. Ryzyko kursowe jest znacznie mniejsze, jeżeli o kredyt walutowy ubiega się kredytobiorca osiągający dochody w tej samej walucie obcej. Pozwany sugerował rozważenie zaciągnięcia długoterminowego kredytu w PLN jako korzystnej alternatywy w stosunku do kredytów walutowych, które pomimo atrakcyjnych aktualnie warunków cenowych w długim okresie mogą okazać się droższe na skutek wzrostu kursów walutowych”. Dokument ten został powodom przedłożony, co następnie potwierdzili w § 5 umowy kredytowej.

W dniu 31 sierpnia 2007 r. powodowie zawarli z Bankiem (...) Spółką Akcyjną w W. umowę o kredyt hipoteczny nr KH/ (...).

Kredyt wynosił 101.000 zł (§ 2 ust. 1 umowy) i był indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach Bank wysłać miał do kredytobiorców pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu/transzy. Wskazano, że zmiany kursów walut obcych w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej (§ 2 ust. 2 umowy).

Przedmiotem finansowania z kredytu zaciągniętego przez powodów była budowa domu jednorodzinnego na nieruchomości, dla której w Sądzie Rejonowym w Braniewie prowadzona jest księga wieczysta nr (...), stanowiącej działki gruntu nr (...), położoną w M. (§ 2 ust. 4 umowy).

Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej. Na dzień zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 3,8500 %. Wysokość oprocentowania stanowiła sumę stawki LIBOR 3M (CHF) oraz stałej marży kredytodawcy określonej na 1,1500 % w całym okresie kredytowania. Oprocentowanie kredytu ulegało zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) ( § 6 ust. 1, 3 i 5 umowy).

Kredytodawca posiadał uprawnienie do pobierania od zadłużenia przeterminowanego odsetek karnych w wysokości czterokrotności stopy lombardowej ( § 12 ust. 2 pkt 1 umowy).

Powodowie złożyli oświadczenie, że wraz z wnioskiem kredytowym otrzymali pismo „Informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, opartej na zmiennej stopie procentowej” i zapoznali się z nim (§ 5 ust. 3 umowy).

Powodowie mieli spłacić zobowiązanie w 360 miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych ( § 7 ust. 2 umowy). Kredytobiorcy zobowiązywali się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 umowy w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z (...) Banku (...) S.A. (§ 7 ust. 1 umowy).

W przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty miała być obliczana według aktualnego kursu sprzedaży dewiz dla danej waluty obowiązującego w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku w dniu spłaty raty. Tabela Kursów Walut Obcych ustalana jest nie rzadziej niż raz dziennie, na podstawie kwotowań rynkowych poszczególnych par walut przy możliwym odchyleniu dla kursu kupna i kursu sprzedaży nie większym niż 10% od kwotowań rynkowych. Rata pobierana jest na koniec dnia, w którym przypada jej płatność. W przypadku, gdy Tabela Kursów Walut Obcych ustalana jest w danym dniu co najmniej dwukrotnie, do ustalenia wysokości raty przyjmowany jest kurs sprzedaży dewiz dla danej waluty najkorzystniejszy dla Kredytobiorcy z kursów obowiązujących w dniu płatności raty (§ 8 ust. 3 Regulaminu).

Zabezpieczeniem spłaty kredytu były:

- hipoteka kaucyjna do kwoty 171.000 zł na rzecz Banku, ustanowiona na nieruchomości o urządzonej księdze wieczystej nr (...) urządzonej w Sądzie Rejonowym w Braniewie;

- cesja na rzecz pozwanego praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości KW nr (...);

- cesja na rzecz pozwanego praw z polis ubezpieczenia na życie każdego z powodów.

Zabezpieczeniem umowy kredytu, do czasu ustanowienia na rzecz pozwanego prawomocnego wpisu hipoteki w księdze wieczystej, pozostawało ubezpieczenie kredytu na podstawie umowy zawartej przez kredytodawcę z Towarzystwem (...) Spółką Akcyjną w W.. Kredytobiorcy zobowiązani byli do zwrotu Kredytodawcy składki ubezpieczeniowej w miesięcznej równowartości 1/12 z 0,81% kwoty przyznanego kredytu, przy uwzględnieniu kursów waluty obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany na pierwszy dzień miesiąca w którym została sporządzona umowa kredytowa według (...) Banku (...) S.A. (§ 9 ust. 1-3 umowy).

Na skutek wniosku powodów pozwany zawarł z nimi powodami w dniu 15 maja 2008 r. aneks nr (...) do umowy, w którym wysokość kredytu udzielanego powodom została podwyższona do kwoty 161.000 zł.

Kwota kredytu została wypłacona powodom w czterech transzach.

W dniu 7 września 2007 r. pozwany wypłacił kwotę 50.000,01 zł, stanowiącą równowartość kwoty 22.084,81 CHF, przy kursie waluty ustalonym na 2,2640.

W dniu 22 stycznia 2008 r. pozwany wypłacił kwotę 40.000 zł, stanowiącą równowartość kwoty 17.951,71 CHF, przy kursie waluty ustalonym na 2,2282.

W dniu 21 maja 2008 r. pozwany wypłacił kwotę 60.000 zł stanowiącą równowartość kwoty 29.531,92 CHF, przy kursie waluty ustalonym na 2,0317.

W dniu 14 stycznia 2009 r. pozwany wypłacił kwotę 10.999,99 zł stanowiącą równowartość kwoty 4.078,40 CHF, przy kursie waluty ustalonym na 2,6972.

W dniu 2 października 2014 r. powodowie złożyli wniosek o zmianę warunków kredytu przez umożliwienie spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF.

W dniu 22 października 2014 r. powodowie zawarli z pozwanym datowany na dzień 8 października 2014 r. aneks nr (...) do umowy kredytu z dnia 31 sierpnia 2007 r., w oparciu o postanowienia którego powodowie zobowiązali się do spłaty kredytu w walucie, do której kredyt był indeksowany. Spłaty raty kredytu miały być dokonywane poprzez bezpośrednie potrącanie przez kredytodawcę należnych mu kwot z rachunku walutowego kredytobiorców.

Kurs wymiany walut obcych, na podstawie którego miały być przeliczane na złote polskie zobowiązania Kredytobiorców wyrażone w walucie obcej, podawany jest w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku. Podstawą do ustalania kursów kupna i sprzedaży zawartych w Tabeli Kursów Walut Obcych jest kurs bazowy, stanowiący średnią arytmetyczną ofert kupna i sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i podanych na stronie serwisu (...) w chwili tworzenia Tabeli Kursów Walut Obcych. Wartość kursu kupna i wartość kursu sprzedaży z Tabeli Kursów Walut Obcych mogą odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10 %. Tabela Kursów Walut Obcych tworzona jest przynajmniej raz dziennie każdego dnia roboczego. Pierwsza Tabela Kursów Walut Obcych Banku tworzona jest pomiędzy godziną 8:00, a godziną 10:00 danego dnia. Tabela Kursów Walut Obcych publikowana jest każdorazowo na stronie www.bankmillennium.pl.

Od dnia 7 listopada 2014 roku spłacali raty w walucie indeksacji.

Powodowie nie mieli rzeczywistego wpływu na treść umowy kredytu. Kredytodawca posługiwał się wzorcem umowy, a jej poszczególne postanowienia nie podlegały indywidualnym uzgodnieniom.

Powodowie nie zostali właściwie poinformowani przed zawarciem umowy o ryzyku walutowym związanym z zaciąganiem zobowiązania indeksowanego walutą CHF.

Powodowie są nadal właścicielami budynku wzniesionego przy udziale środków uzyskanych na skutek zawarcia opisanej wyżej umowy kredytowej, budynek nie miał służyć prowadzeniu działalności gospodarczej.

Pismem z dnia 15 marca 2021 r. powodowie złożyli pozwanemu reklamację dotyczącą umowy kredytu, powołując się na abuzywność części jej postanowień umownych, wskazując ostatecznie na nieważność umowy. Powodowie wezwali pozwanego do zapłaty świadczeń pobranych nienależnie w wykonaniu tej umowy w terminie 14 dni od dnia otrzymania reklamacji.

W piśmie z dnia 1 kwietnia 2021 r. pozwany odmówił uwzględnienia żądań powodów.

Od dnia 7 września 2007 r. do dnia 12 stycznia 2021 r. powodowie uregulowali na rzecz pozwanego w ramach wykonania zobowiązania kwoty 66.283 zł i 17.451,43 franki. W rozstrzyganej sprawie dochodzą części tych świadczeń - kwot 14.609,66 PLN i 7.605,53 CHF.

Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne, a oddalenie żądania zapłaty dotyczyło marginalnej kwestii terminu początkowego roszczenia o odsetki. Sąd ten uznał, że powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu, skoro zmierza ono do definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia lub treści tego stosunku w związku z okolicznościami zawarcia umowy i niektórymi jej postanowieniami. Żądanie zapłaty – jako dalej idące – powodowie mogli zgłosić jedynie co do rat już zapłaconych, natomiast umowa została zawarta na okres do 2037 r. Zatem jedynie rozstrzygnięcie ustalające usuwa niepewność prawną i zwalnia powodów z obowiązku płacenia rat na przyszłość oraz niweczy inne jeszcze skutki kontraktu, wynikające np. z zabezpieczenia jego wykonania.

Zasadnicze cechy udzielonego powodom kredytu polegały na tym, że jego walutę wyrażono w złotych, a oprocentowanie w odniesieniu do stopy procentowej kredytów udzielanych w walucie szwajcarskiej (LIBOR CHF), co było możliwe z tej przyczyny, że w chwili wypłaty umówionej kwoty saldo kredytu zostało ustalone we frankach szwajcarskich. Kredyt spłacano w złotych, ale w wysokość odpowiadającej racie kapitałowo – odsetkowej, będącej pochodną salda w walucie obcej i właściwej dla tej waluty stopy procentowej.

Przy tak ukształtowanych warunkach kredytobiorca z zasady wie jakie świadczenie zostanie wypłacone i nie ponosi ryzyka kursowego przy wypłacie, ale saldo początkowe jego zadłużenia nie jest znane, ponieważ wynika ze zdarzeń przyszłych względem dnia zawarcia umowy (tj. z operacji przeliczenia salda w dniu uruchomienia transz kredytu). Powodowie mieli być dopiero zawiadomieni przez Bank o kwocie kredytu w CHF przy doręczeniu harmonogramu spłat. W chwili przeliczenia salda początkowego oraz w dniu ustalenia wysokości każdego z kolejnych obciążających powodów świadczeń (360 rat miesięcznych), stosowany miał być mechanizm indeksacji, którego założeń w umowie również nie wskazano. Poprzestano na stwierdzeniu, że kredyt jest indeksowany do waluty obcej CHF, to jest jego saldo i wysokość rat przeliczane jest zgodnie z kursem kupna lub sprzedaży CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) (§ 2 ust. 2 i § 7 ust. 1 umowy). W umowie i regulaminie nie wspomina się czy i jak zmiany kursów waluty w trakcie okresu kredytowania wpływać mogą na wysokość zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo odsetkowej, poza samym stwierdzeniem z § 2 ust. 2, że zmiany takie mogą nastąpić. Odwołano się do tabeli kursów walut obcych obowiązującej w Banku, ale z dokumentów składających się na treść kontraktu nie wynika na jakiej podstawie ustalany był kurs kupna i sprzedaży służący do przeliczeń przez pozwany Bank.

W konsekwencji kredytobiorcy nie znali, w chwili zawierania umowy spsobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia rat kredytu ani wniosków takich nie mogli wyprowadzić z cytowanego postanowienia regulaminu, bez wiedzy czym jest „kwotowanie par walut, które może podlegać odchyleniu od kwotowań rynkowych”. Postanowienia umowy przewidują więc, że przy ustalaniu kluczowych parametrów świadczeń obciążających kredytobiorców to bank kształtował ich wysokość. Stosowanie zaś różnych kursów (kupna i sprzedaży) już wstępnie, bez odnoszenia się do ich rzeczywistej wysokości powoduje, że przeliczenie na franki przy wypłacie kredytu po obniżonym kursie kupna zwiększa kapitał wyrażony we frankach i podlegający oprocentowaniu, a przeliczenie wyrażonej we frankach raty po zwiększonym kursie franka oznacza dodatkowe obciążenie kredytobiorców.

Do cech opisujących kwestionowaną w niniejszej sprawie umowę kredytową należało także ryzyko wynikające ze zmiany kursu waluty, do której kredyt indeksowano.

Z założeń umowy wynikało, że zmiana kursu pociąga za sobą skutek w postaci zmiany wysokości rat kapitałowo – odsetkowych, ponieważ rata stanowi iloczyn kwoty wyrażonej we frankach szwajcarskich i przyjmowanego przez bank kursu tej waluty oraz wynikającej z jednakich przyczyn zmiany wysokości zadłużenia pozostającego do spłaty. W przypadku osłabienia waluty, co trzeba było brać pod uwagę w przypadku umowy będącej przedmiotem niniejszego postępowania ze względu na jej konstrukcję, ale również dlatego, że zawarta została w okresie względnie długotrwałego okresu obniżania się kursu franka, skutkiem zawartej w umowie klauzuli indeksacyjnej był wzrost salda długu i wysokości raty, którego rozmiarów nie ograniczało żadne postanowienie umowy. Wzmocnienie złotego względem waluty indeksacji nie wpływało zaś zasadniczo na interesy banku skoro założono, że jego korzyść majątkowa z udzielenia kredytu wynikać będzie z pobieranego długotrwale oprocentowania, na które składała się również marża. Możliwe osłabienie złotego, nie naruszając interesów banku, ponieważ umowa całością ryzyka walutowego obciąża powodów, pociągać mogło za sobą jednostronną zmianę ich sytuacji w rozmiarze zależnym do skali deprecjacji pieniądza.

Bank spełnił swoje świadczenie w czterech transzach, dbając aby nastąpiło to w stosunkowo krótkim czasie po zawarciu umowy, a powodowie mieli spełniać swoje świadczenia w okresie 30 lat, a rozmiaru zmian zadłużenia wynikającego z wahań kursu nie mogli przewidzieć. O ile bank, jako profesjonalista na rynku usług finansowych ewentualność taką powinien był założyć, to powodowie powinni polegać na udzielonej przez bank rzetelnej analizie skutków kontraktu, aby racjonalnie ocenić czy wdawać się w umowę. Takiej informacji bank nie udzielił.

Powodowie nie podpisali dokumentu, tj. „informacji dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, opartej na zmiennej stopie procentowej”, jednak w umowie poświadczyli przedłożenie im dokumentu o dokładnie takim tytule. Informacja jest dość przystępnie sformułowana i nastawiona na perswazję w celu skłonienia klientów banku do rozważenia ryzyka zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej. Odnosi się do sytuacji powodów, którzy osiągali dochody w walucie krajowej. Prostym językiem sformułowano ostrzeżenia przed nierozsądnym ponoszeniem ryzyka kursowego. Jako korzystną alternatywę wskazano zaciągnięcie długoterminowego kredytu złotowego.

Sąd Okręgowy stwierdził, że informacja ta, choć dosyć obszerna, nie jest jednak wystarczająca. Jej znaczenie dla ustaleń faktycznych jest ograniczone wobec nieprzedłożenia przez pozwanego załącznika w postaci historii zmian kursu CHF do złotego. Brak jest informacji o skali możliwych zmianach kursu w przyszłości. Taka rzetelna symulacja musiałaby unaocznić przyszłym kredytobiorcom skutki istotnego osłabienia złotego względem franka szwajcarskiego. Winna się przy tym odnosić nie tylko do wzrostu raty kredytu, ale również salda zadłużenia.

Wzorzec umowy sporządzony został przez bank, jej postanowienia nie podlegały negocjacjom, a wpływ powodów na jej treść ograniczał się do wskazania oczekiwanej kwoty w złotówkach Powodowie określili walutę indeksacji (we wniosku o udzielenie kredytu), a więc z ich udziałem wprowadzono do kontraktu element odniesienia do franka szwajcarskiego, ale nie było żadnych indywidualnych uzgodnień w przedmiocie indeksacji do waluty (tj. mechanizmu przeliczenia, stosowania tabeli, wyboru kursu kupna i kursu sprzedaży). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje, a pozwany bank okoliczności tych nie wykazał.

Powodowie w relacji z kredytodawcą mieli status konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Stosownie do art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść i okoliczności zawarcia. Przy ocenie niedozwolonego charakteru określonego postanowienia umownego nie ma znaczenia w jaki sposób umowa była wykonywana przez strony. stąd nie miało znaczenia dla kwestionowania postanowień umownych to, w jaki sposób pozwany rzeczywiście ustalał kurs waluty, do której kredyt był indeksowany ani w jaki sposób pozwany sfinansował udzielenie kredytu indeksowanego,

Jak chodzi o znaczenie pojęcia „główne świadczenia stron”, to obecnie wydaje się być ono już dostatecznie wyjaśnione, w szczególności w świetle niezbędnego respektowania przy jego wykładni postanowień Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Wystarczy wskazać, że ocena, czy dany warunek umowny dotyczy głównych świadczeń stron służy badaniu dopuszczalności kontroli tego warunku pod kątem możliwej abuzywności. Nie ogranicza się do tradycyjnie ujmowanych, przedmiotowo istotnych elementów umowy. Odnosi się do konkretnej umowy. Klauzula indeksacyjna charakteryzuje umowę będącą przedmiotem niniejszego postępowania - o kredyt indeksowany do waluty obcej. Jak już wyżej wspomniano klauzula indeksacyjna była wyraźnie powiązana z postanowieniami dotyczącymi oprocentowania. Oprocentowanie oparto o stawkę LIBOR. Stosowanie innej, w szczególności dotyczącej oprocentowania kredytów złotowych, wymagałoby przewalutowania kredytu.

Postanowienie umowne stanowiące część mechanizmu indeksacyjnego, określające sposób oznaczenia kursu miarodajnego dla przeliczenia walutowego dotyczą głównych świadczeń stron, które podlegają kontroli tylko wtedy gdy słuszny okaże się zarzut ich niejednoznacznego sformułowania. Wymóg ten oznacza, że warunek dotyczący spłaty kredytu w tej samej walucie obcej co waluta, w której kredyt został zaciągnięty, musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

Tymczasem w rozstrzyganej sprawie wzorzec umowy nie zawierał opisu skutków zastosowania metody przeliczenia walut, a niejednoznacznie sformułowana klauzula indeksacyjna zarówno w części obejmującej klauzulę ryzyka walutowego oraz klauzulę przeliczeniową godziła w dobre obyczaje, rażąco naruszając interes powodów.

W związku z powyższym zakwestionowane przez powodów postanowienia kredytu, w zakresie w jakim regulują sposób stosowania klauzuli indeksacyjnej (poza samym postanowieniem o indeksacji waluty kredytu do franka szwajcarskiego), Sąd Okręgowy uznał za niedozwolone postanowienia umowne.

Po stronie powodów leżało uprawnienie do powołania się na ich niedozwolony charakter, co uczynili. Popierali roszczenia dochodzone pozwem, licząc się z tym, że w przypadku podzielenia tych zarzutów nie będzie możliwe utrzymanie umowy w mocy w pozostałym zakresie, żądali ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z kredytu i zwrotu spełnionych na rzecz Banku świadczeń.

Według art. 385 ¹ k.c. skutkiem stwierdzenia abuzywności postanowień umowy jest ich pominięcie przy ustaleniu treści stosunku prawnego wiążącego konsumenta. Na tle wymienionej wyżej umowy oznacza to, że nie obejmuje ona zastosowania mechanizmu indeksacji. Pociąga to za sobą co najmniej taki skutek, że pozostając z nazwy umową o kredyt indeksowany do waluty obcej, nie zawiera postanowień, które decydowały o wyrażeniu kapitału kredytu w walucie obcej i jego oprocentowaniu wedle zasad stosowanych do zobowiązań wyrażonych w tej walucie. Tak skonstruowana umowa nie mogła być dalej wykonywana. Zachodzi więc przypadek, w którym usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron, stanowiącego o naturze kredytu indeksowanego do waluty obcej, pociąga jednak za sobą konieczność stwierdzenia nieważności całej umowy.

Wobec stwierdzenia nieważności umowy Sąd pierwszej instancji zasądził na mocy art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c., kwoty wskazane w sentencji wyroku.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie orzeczono na podstawie art. 481 §§ 1 i 2 k.c. w związku z art. 455 k.c. mając na uwadze, że powodowie reklamację z dnia 15 marca 2021 r. zawierającą wezwanie pozwanego do zapłaty obejmującej w/w kwoty nadali przesyłką poleconą w dniu 16 marca 2021 r. oraz uwzględniając okres 7 dni na doręczenie przesyłki i zakreślony przez powodów czternastodniowy termin na realizację przez pozwanego ich żądań – odsetki ustawowe za opóźnienie od wskazanych kwot zostały zasądzone od dnia 7 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił zgłoszonego przez pozwanego zarzutu przedawnienia.

Nieważność umowy kredytu oznacza, że każdej ze stron przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (za uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21). Ze względu na przyznaną kredytobiorcy - konsumentowi możliwość podjęcia wiążącej decyzji co do sanowania niedozwolonej klauzuli i co do zaakceptowania konsekwencji całkowitej nieważności umowy, należy uznać, iż co do zasady termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero wtedy bowiem można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny (za uzasadnieniem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20). Bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się zatem rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Należy bowiem uznać, że dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (por. art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c.

Powodowie w dniu 15 marca 2021 r. wezwali pozwanego do zapłaty roszczeń wynikających z umowy kredytu, a pozew został wniesiony w maju 2021 r., a więc oczywiście przed upływem okresu przedawnienia dochodzonego roszczenia.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w związku z art. 100 zd. 2 k.p.c. oraz w oparciu o § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2018, poz. 1800) .

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w zakresie punków pierwszego, drugiego, trzeciego i piątego zarzucając mu naruszenie:

1.  art. 235 ² §1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. poprzez pominiecie dowodu z zeznań świadków i części dokumentów ;

2.  art. 235 ² §1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. i w związku z art. 278 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego;

3.  art. 278 § 1 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c.;

4.  art. 233 § 1 k.p.c.;

5.  art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 299 k.p.c.;

6.  art. 316 k.p.c.;

7.  art. 385 ¹ § 1 w związku z § 3 k.c.;

8.  art. 385 ¹ § 1 k.c.;

9.  art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w związku z art. 358§ 2 k.c. w związku z art. 6 ust. Dyrektywy 93/13;

10.  art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 56 k.c.;

11.  art. 69 ust. 3 prawa bankowego oraz art. 385 ¹ § 2 k.c. w związku z art. 58 § 1i 2 k.c. i art. 358 § 2 k.c. i art. 3 k.c. oraz art. 6 ust. Dyrektywy 93/13 w związku z art. 353 ¹ k.c. i art. 65 § 1i 2 k.c. i art. 5 k.c. oraz art. 4 ustawy antypsreadowej;

12.  art. 65 § 1i 2 k.c. w związku z art. 354 k.c.;

13.  art. 56 k.c.;

14.  art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego w związku z art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. zmieniającej ustawę Prawo bankowe („ustawa antyspreadowa”)

15.  art. 358 § 2 k.c.

16.  art. 41 prawa wekslowego;

17.  art. 24 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim;

18.  art. 189 k.p.c.;

19.  art. art. 118 k.c. w związku z art. 120 k.c.;

20.  art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 410 §1 i 2 k.c. oraz art. 411 pkt 2 i 4 k.c.;

21.  art. 481 k.c. w związku z art. 455 k.c.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Ponadto skarżący wniósł o rozpoznanie w trybie art. 380 k.p.c. postanowień Sądu Okręgowego z dnia 6 kwietnia 2022 r. o pominięciu dowodu z dokumentów, z zeznań świadków A. K. (1), S. L., K. M. i J. C. oraz z opinii biegłego wnosząc o przeprowadzenie tych dowodów postępowaniu odwoławczym.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji na koszt pozwanego.

Sąd Apelacyjny zważył, co nastepuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do argumentacji skarżącego o braku interesu prawnego powodów w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy równolegle z żądaniem zapłaty Sąd Apelacyjny wskazuje na aktualne orzecznictwo Sądu Najwyższego, w tym przede wszystkim na wyrok z dnia 17 marca 2022 r. (II CSKP 474/22,LEX nr 3362167), w uzasadnieniu którego Sąd Najwyższy szeroko omówił przesłankę interesu prawnego w sprawie również dotyczącej kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej. Mianowicie powód zachowuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne, lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w definitywny sposób rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania (art. 387§ 2 ¹ k.p.c.).

Co do zarzutu naruszenia prawa procesowego w związku z pominięciem przez Sąd Okręgowy wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, to to okoliczności, które miały być stwierdzone poprzez ten dowód wskazane w punkcie 8 odpowiedzi na pozew nie mają znaczenia dla oceny spornych postanowień umownych pod kątem ich abuzywności, gdyż kwestia sposobu wykonywania umowy i faktycznego ustalania kursu przez bank nie ma znaczenia na tle 385 ¹ k.c.

Jeśli chodzi o zarzuty kwestionujące pominięcie dowodu z zeznań świadków J. C. i K. M. – świadkowie ci nie uczestniczyli zawieraniu umowy z powodami, stąd zeznania ich byłyby nieprzydatne dla ustalenia okoliczności relewantnych w kontekście art. 385 ¹ k.c., co odnosi się również do pominiętego dowodu z zeznań A. K. (2) i S. L.. A. K. (2) uczestniczyła jedynie w zawieraniu aneksu do umowy, ponieważ jednak zgodnie z art. 385 ² k.c. (por także uchwałę Sadu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r. (III CZP 19/17, OSNC 2019/1/), oceny postanowień umowy pod kątem abuzywności dokonuje się biorąc pod uwagę moment jej zawarcia, to zawarcie aneksu nie uchylało abuzywności postanowień zawartych w umowie.

Podobnie rzecz się ma z dokumentami pominiętymi przez Sąd a quo, które dotyczą ogólnej problematyki kredytów indeksowanych kursem waluty obcej, w większości pochodzą sprzed kilku lat, a opinie prawne stanowią wyraz pewnego nurtu poglądów doktryny, z pewnością jednak nie odnoszą się do tej konkretnej umowy i nie przyczyniają się do rekonstrukcji stanu faktycznego.

Z tych przyczyn Sąd drugiej instancji nie dopatrzył się potrzeby przeprowadzania wspomnianych dowodów w postępowaniu apelacyjnym

Przypomnieć należy – w związku z zarzutem naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. – że jego skuteczne postawienie nie może ograniczać się do wskazywania, że możliwe były inne wnioski odnośnie do faktów, lecz polega na wykazaniu, że wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający były niemożliwe, niespójne, nielogiczne lub sprzeczne z doświadczeniem życiowym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2004 r., sygn. akt IV CK 339/02; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CK 274/02).

Skarżący w ramach tego zarzutu kwestionuje dowód z przesłuchania powodów w charakterze strony, jednak Sąd Apelacyjny aprobuje stanowisko Sądu Okręgowego uznającego wiarygodność tego dowodu, gdyż zeznania powodów są szczegółowe, wyczerpujące, a okoliczności przez nich przedstawione wpisują się w praktykę masowego zawierania tego typu umów, stanowiących gotowy produkt opracowany przez bank różniący się w zasadzie tylko kwotą udzielanego kredytu oraz czasem trwania umowy. Powodowie zawierając przedmiotową umowę zaciągnęli zobowiązanie na wiele lat, dotyczyło on ich istotnych życiowo interesów, zatem zrozumiała jest ich dobra pamięć o zdarzeniu

Trafne jest również stanowisko Sądu Okręgowego, że umowa nie była indywidualnie negocjowana. W myśl art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu indywidualnego negocjowania warunków umowy spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Ponadto umowa była zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy opracowanego przez bank, a w takim wypadku oparcie umowy na stosowanych przez przedsiębiorcę regulaminach, stwarza silne domniemanie faktyczne, iż tak wprowadzone do stosunku obligacyjnego postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione (…) indywidualnemu uzgodnieniu postanowień umownych nie czyni zadość wybór przez konsumenta jednej z ofert zaproponowanych przez przedsiębiorcę (tak SA w Warszawie w wyroku z dnia 25 listopada 2020 r., VI ACa 779/19, LEX nr 3145135). Pozwany natomiast nie zdołał obalić tego domniemania, i nie podołał ciężarowi dowodu, o czym stanowi wspomniany wyżej art. 385 ¹ § 4 k.c.

W tej sytuacji nie można przyjąć, aby umowa była indywidualnie uzgodniona, gdyż dla spełnienia tej przesłanki konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie. Nie wystarcza ustalenie, iż cała umowa była przedmiotem negocjacji, ale należało ustalić, iż przedmiotem negocjacji (indywidualnych ustaleń) było konkretne jej postanowienie, które potencjalnie może zostać uznane za niedozwolone (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 marca 2019 r., I CSK 462/18, LEX nr 2629877 i w wyroku z dnia 10 grudnia 2019 r., IV CSK 443/18, LEX nr 2775316).

Jeśli natomiast chodzi o zakres informacji przekazanych powodom przy zawieraniu umowy, w szczególności co do ryzyka walutowego stanowiącego jeden z elementów mechanizmu waloryzacyjnego , koniecznym jest odwołanie się do poglądów orzecznictwa odnoszącego się do sposobu realizacji przez kredytodawcę obowiązku informacyjnego o tym właśnie ryzyku. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyrokach z dnia 10 czerwca 2021 r. C – 776/19 i z dnia 18 listopada 2021 r. C‑212/20 akcentuje wagę wymogu przejrzystości warunków umowy zawierających ryzyko walutowe dla kredytobiorcy – konsumenta.

Według TSUE, wymogu tego nie można zawężać do zrozumiałości warunków pod względem formalnym i gramatycznym(…)należy go rozumieć jako nakładający obowiązek, aby dany warunek umowny umożliwiał właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu przeciętnemu konsumentowi zrozumienie konkretnego działania metody obliczenia stopy procentowej i oszacowanie w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych. Kr edytobiorca musi zostać jasno poinformowany, iż podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie.

Stanowisko powyższe znalazło również odzwierciedlenie w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego; szczególnie warto zwrócić uwagę na wyrok z dnia 13 maja 2022 r., (II CSKP 464/22, niepubl.), w którym Sąd Najwyższy wskazał, że kluczowe znaczenie ma uświadomienie konsumentowi, iż silna deprecjacja waluty krajowej może pociągać za sobą konsekwencje trudne do udźwignięcia przez konsumenta. Wymaganiu temu nie czyni zadość np. podawanie „uspokajających” informacji o historycznych wahaniach waluty indeksacji w okresie nieproporcjonalnym do przewidywanego czasu trwania umowy kredytu, które może wręcz usypiać czujność kredytobiorcy, wywołując wrażenie o jedynie hipotetycznym charakterze zagrożeń. Istotne jest również zwrócenie uwagi na powagę tego zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolność do spłacania kredytu.

W dalszych rozważaniach Sąd Najwyższy stwierdził również, że z punktu widzenia omówionych wymagań trudno uznać za wystarczające dane, których podanie zalecano w rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego dotyczącej dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie wydanej w 2006 r. na podstawie art. 137 ust. 1 Prawa bankowego.

Pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w przywołanym wyroku został również powtórzony w postanowieniu z dnia 30 września 2022 r. (I CSK 2071/22, LEX nr 3437834).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, pozwany nie wykazał, aby przy zawieraniu umowy wypełnił obowiązek informacyjny wobec powodów w sposób odpowiadający unijnym standardom ochrony konsumenta. Wymogów tych nie spełnia podpisanie przez konsumenta oświadczenia o zaznajomieniu go z ryzykiem związanym z możliwą zmianą kursu waluty, gdyż oświadczenie takowe złożone na gotowym, standardowym druku nie tworzy domniemania, aby konsument mógł wówczas racjonalnie określić wysokości własnego zobowiązania, a tym samym - ocenić skutki ekonomiczne zawieranej umowy. Oświadczenie nie konwaliduje także braku określenia głównego przedmiotu umowy w sposób jasny i zrozumiały dla konsumenta (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 3 czerwca 2022 r., I ACa 474/21, LEX nr 23358387, wyroki SN z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22 i II CSKP 975/22, LEX nr 3303545, nr 3303543).

W konsekwencji, skoro warunek umowny dotyczący ryzyka walutowego stanowiącego część mechanizmu waloryzacyjnego odnoszącego się do głównych świadczeń stron (por. postanowienie SN z dnia 31 stycznia 2023 r., I CSK 1700/22, Lex nr 3490376) nie został wyrażony jasnym i zrozumiałym językiem, to umowa mogła być badana pod kątem abuzywności, tym bardziej że status powodów jako konsumentów nie budził wątpliwości.

Trafne jest również stanowisko Sądu Okręgowego co do tego, że mechanizm indeksacji zawarty w umowie narusza dobre obyczaje i interesy konsumenta również jeśli chodzi o brak obiektywnego określenia w umowie sposobu ustalania kursu CHF.

Za wnioskiem takim przemawia fakt, że postanowienia umowne podobne do ocenianych w tej sprawie były już wielokrotnie przedmiotem badania Sądu Najwyższego, który konsekwentnie przyjmuje, że mechanizm ustalania kursów waluty na podstawie tabel kursowych banku jest oczywiście sprzeczny z dobrymi obyczajami, narusza rażąco interesy konsumenta i równowagę stron, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści, a przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. - chodzi o uzależnienie wysokości świadczenia banku oraz wysokości świadczenia konsumenta od swobodnej decyzji banku.

Postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron (por. wyrok z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22, LEX nr 3303545 i przywołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo, oraz wyrok z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22, LEX nr 3350120, postanowienie z dnia 15 listopada 2022 r., I CSK 2909/22, LEX nr 3450393).

Również klauzula ryzyka walutowego stanowiąca drugi - obok omówionych wyżej tabel kursowych - konieczny element mechanizmu waloryzacji, co do której jak już wyżej wyjaśniono - nie udzielono powodom stosownych pouczeń na poziomie odpowiadającym unijnym standardom ochrony konsumenta, narusza jego interesy oraz dobre obyczaje.

Nie sposób bowiem przyjąć, aby bez wyczerpujących pouczeń ze strony banku uczulającego konsumenta zwłaszcza na okoliczność, że zmiana kursu waluty wpływa nie tylko na wysokość rat, ale także na wysokość zadłużenia względem banku, powodowie mieli w chwili zawierania umowy świadomość, że zaciągnięcie tego typu kredytu jest bardzo ryzykowne i może skutkować tym, że ostatecznie mogą być zobowiązani do zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat.

W wyniku wprowadzenia takiej klauzuli umownej kredytobiorca ponosi nieograniczone ryzyko kursowe. Gdyby rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to racjonalny kredytobiorca nie decydowałby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat, chyba żeby z okoliczności sprawy wyraźnie wynikało co innego (wyroki SN z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18 , OSNC 2020, nr 7-8, poz. 64 i z dnia 19 maja 2022 r. sygn. akt II CSKP 971/22).

Abuzywności poszczególnych klauzul zawartych w umowie kredytu nie wyeliminowało wprowadzenie w 2011 r. ust. 3 do art. 69 Prawa bankowego, w wyniku czego kredytobiorcy uzyskali w ramach umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska możliwość dokonywania spłat rat kapitałowo-odsetkowych oraz dokonania przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Ta nowelizacja miała na celu wyeliminowanie tzw. spreadów bankowych, a nie zmianę istoty umowy kredytowej (por. np. postanowienie SN z dnia 15 listopada 2022 r. , I CSK 2909/22, LEX nr 3450393). Z tego względu zawarcie przez powodów aneksu nr (...), na mocy którego zaczęli spłacać raty kredytu w walucie indeksacji, nie konwaliduje wadliwej umowy.

Jeśli chodzi o skutki występowania w umowie klauzul abuzywnych, to forsowana przez skarżącego teza o możliwości utrzymania jej w mocy i dalszego wykonywania poprzez zastosowanie średniego kursu NBP zgodnie z art. 358 § 2 k.c. czy też zgodnie z art. 41 prawa wekslowego, stoi w sprzeczności z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, której wyrazem są uchwały z 16 lutego 2021 r. i 7 maja 2021 r. (III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40, III CZP 6/21 OSNC 2021/9/56), wyrok z dnia 11 grudnia 2019 r., (V CSK 382/18, LEX nr 2771344), wyroki z dnia 3 lutego 2022 r .,( II CSKP 415/22, LEX nr 3303545, i II CSKP 975/22, LEX nr 3303543), postanowienie z dnia 30 września 2022 r. (I CSK 2071/22, LEX nr 3437834), postanowienie z dnia 15 listopada 2022 r., (I CSK 2909/22, LEX nr 3450393), postanowienie z dnia 7 grudnia 2022 r. (I CSK 3346/22, LEX nr 3460019).

Sąd Najwyższy konsekwentnie podkreśla, że skutkiem istnienia klauzul abuzywnych w umowach kredytowych zawartych z udziałem konsumentów jest nieważność (bezskuteczność) umowy od samego początku. Konstrukcja polegająca na eliminacji klauzuli walutowej i de facto przyjęcie że strony wiązałaby umowa kredytu wyrażonego w złotych polskich, jednakże przy zastosowaniu oprocentowania LIBOR, prowadzi do przekształcenia umowy w umowę o odmiennej istocie i odmiennym charakterze - po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzuli utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) (por. zwłaszcza wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r.,V CSK 382/18, LEX nr 2771344).

Skoro eliminacja klauzul abuzywnych pociąga za sobą skutek w postaci tak daleko idącego przekształcenia umowy, że odrywa się ona od swej istoty i przekształca się w stosunek prawny o odmiennym charakterze, to decydujące znaczenie ma wola konsumenta, który określa, czy chce korzystać z ochrony przyznanej mu przez dyrektywę 93/13, czy też nie.

W rozpoznawanej sprawie powodowie wyraźnie oświadczyli, że są świadomi skutków stwierdzenia nieważności umowy i przygotowani na rozliczenie z bankiem (k. 487).

Chybiony jest również zarzut przedawnienia roszczenia pieniężnego powodów - również i w tym względzie stanowisko Sądu Okręgowego jest trafne i ma oparcie w orzecznictwie TSUE ( por. wyrok z dnia 22 kwietnia 2021 r., C – 485/19) jak i Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. ( sygn. akt III CZP 6/21) stwierdził, że termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero wtedy bowiem można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny (podobnie jak w przypadku condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia.

W niniejszej sprawie powodowie swoją wolę zamanifestowali w piśmie z dnia 15 marca 2021 r., w której wyłuszczyli swoje stanowisko co do abuzywności postanowień umowy i w której również wezwali pozwanego do zapłaty. W tej sytuacji, biorąc pod uwagę, że pozew wniesiono w dniu 14 maja 2021 r., to trafnie Sąd pierwszej instancji uznał, że roszczenie o zapłatę nie jest przedawnione.

W konsekwencji Sąd Okręgowy prawidłowo uwzględnił żądanie zapłaty i zastosował właściwą podstawę prawną do zwrotu wpłaconych na rzecz pozwanego kwot jako świadczenia nienależnego z mocy art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c.

Argumentów za takim rozwiązaniem dostarczają dwie uchwały Sądu Najwyższego, datowane na 16 lutego 2021 r. i 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40; sygn. akt III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56).W uzasadnieniu uchwały z dnia 7 maja 2021 r. Sąd Najwyższy powtórzył uprzednio wielokrotnie wyrażany pogląd, że na tle art. 410 § 2 k.c. samo spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia. Sąd Najwyższy daje prymat teorii dwóch kondykcji podkreślając, że roszczenia stron o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnych umów są od siebie niezależne.

Co do zarzutu naruszenia art. 411 pkt 2 k.c., to zdaniem Sądu Apelacyjnego nie sposób przyjąć, aby świadczenie spełnione przez kredytobiorcę w następstwie nieważnej umowy kredytowej mogło być kwalifikowane jako czyniące zadość zasadom współżycia społecznego. Taka wykładnia prowadziłaby bowiem do udzielenia ochrony prawnej podmiotowi, który w swojej praktyce stosuje klauzule abuzywne.

Jeśli natomiast chodzi o zarzut naruszenia art. 411 pkt 4 k.c., to zgodnie z poglądami doktryny i orzecznictwa, przypadki, w których podstawa świadczenia jest nieważna, nie są objęte zakazem unormowania tego przepisu, co pozwala na zwrot kwot nienależnie wpłaconych. Przepis art. 411 pkt 4 k.c. nie ma w ogóle zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych. Nie może zatem stać na przeszkodzie uwzględnieniu condictio indebiti, sine causa czy ob rem; w takich wypadkach podstawa w ogóle nie powstała, więc brak jest roszczenia, które mogłoby jeszcze nie być wymagalne. Spełniający świadczenie może żądać jego zwrotu, gdy świadczenie spełniane jest w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (…). W tej sytuacji zwrot następuje jednakże bez względu na wiedzę oraz przekonanie solvensa co do obowiązku spełnienia świadczenia (por. wyrok SN z dnia 31 sierpnia 2021 r., I NSNc 93/20, LEX nr 3220158. M. F., M. H., komentarz do art. 411, t.9, (...) 2018, A. K., komentarz do art. 411 k. c. t. 19, LEX 2014

W związku ze zgłaszanymi przez skarżącego zastrzeżeniami co do daty wymagalności roszczenia powodów, to nie ma podstaw do przyjęcia, aby roszczenie to stawało się wymagalne dopiero z datą wydania prawomocnego wyroku ustalającego nieważność umowy.

Rozważania Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu uchwały z dnia 7 maja 2021 r. co do stanu tzw. „bezskuteczności zawieszonej” związanej z koniecznością podjęcia decyzji przez konsumenta, czy aprobuje istnienie klauzuli abuzywnej w umowie, czy też odmawia jej potwierdzenia godząc się jednocześnie na kompleksowe skutki stwierdzenia nieważności całej umowy, przy czym skuteczność tych oświadczeń zależy od uprzedniego pouczenia o konsekwencjach abuzywności, nie uchylają ogólnej zasady wynikającej z art. 455 k.c. Powodowie jeszcze przed wytoczeniem powództwa we wspomnianym wyżej piśmie powoływał się na nieważność umowy i wzywali pozwanego do zapłaty. Stanowisko swoje podtrzymali w pozwie i w toku całego procesu.

Odmienne rozwiązanie postulowane przez skarżącego byłoby skrajnie niekorzystne dla konsumenta, który nie ma wpływu na tok i czas trwania procesu sądowego oraz zakres udzielanych mu pouczeń.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania na mocy art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Na oryginale właściwy podpis.