Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 lipca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Zwierzyńska
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Agnieszka Jama

po rozpoznaniu w dniu 24 lipca 2024 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa W. B. i T. K.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku

z dnia 1 czerwca 2023 r. sygn. akt I C 428/20

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Na oryginale właściwy podpis.

Sygn. akt I ACa 2022/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy we Włocławku wyrokiem z dnia 1 czerwca 2023 r. w sprawie z powództwa W. B. i T. K. przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. orzekł następująco:

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 215.996,95 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty:

a)  182.918,61 zł od dnia 25 lipca 2020 r. do dnia zapłaty;

b)  33.078,34 zł od dnia 18 lutego 2022 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 6.447 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Szczegółowe ustalenia stanu faktycznego i jego ocenę prawną Sąd Okręgowy przedstawił w pisemnym uzasadnieniu wyroku na kartach 313 - 332 akt sprawy.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany zaskarżając go w całości i zarzucając mu poczynienie błędnych ustaleń faktycznych oraz naruszenie:

1. art. 233 § 1 k.p.c.,

2. art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c.,

3. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c.,

4. art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c.,

5. art. 327 ¹ § 1 pkt 1 i 2 k.p.c.,

6. art. 327 ¹ § 1 k.p.c.,

7. art. 385 ¹ § 1 k.c.,

8. art. 5 k.c.,

9. art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: Dyrektywa 93/13) w zw. art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. z § 2 ust. 2 i § 7 ust. 1 umowy w zw. z § 4 ust. 4, § 7 ust. 5, § 7 ust. 6 pkt 2, § 7 ust. 9 i 12, § 8 ust. 3, § 9 ust. 4, § 10 ust. 4 i 5, § 11 ust. 4 i 11, § 12 ust. 3 oraz § 13 ust. 4 Regulaminu,

10. art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 3 oraz art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13 w zw. z § 2 ust. 2 i § 7 ust. 1 umowy w zw. z § 4 ust. 4, § 7 ust. 5, § 7 ust. 6 pkt 2, § 7 ust. 9 i 12, § 8 ust. 3, § 9 ust. 4, § 10 ust. 4 i 5, § 11 ust. 4 i 11, § 12 ust. 3 oraz § 13 ust. 4 Regulaminu,

11. art. 385 ² k.c.,

12. art. 385 ¹ § 2 k.c.,

13. art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c. (według stanu prawnego z dnia 24 stycznia 2009 r.) w zw. z art. 3 k.c. oraz art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13,

14. art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. z art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13,

15. art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. z § 2 ust. 2 i § 7 ust. 1 umowy w zw. z § 4 ust. 4, § 7 ust. 5, § 7 ust. 6 pkt 2, § 7 ust. 9 i 12, § 8 ust. 3, § 9 ust. 4, § 10 ust. 4 i 5, § 11 ust. 4 i 11, § 12 ust. 3 oraz § 13 ust. 4 Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 października 2011 r.,

16. art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. z art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w zw. z art. 358 § 2 k.c.,

17. art. 69 ust. 3 Prawa bankowego,

18. art. 24 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (dalej: ustawa o NBP) w zw. z art. 32 ustawy o NBP, względnie art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (dalej: Prawo wekslowe),

19. art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c.,

20. art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c.,

21. art. 409 k.c.,

22. art. 411 pkt 1 k.c.,

23. art. 411 pkt 2 k.c.,

24. art. 411 pkt 4 k.c.,

25. art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c.,

26. art. 455 k.c. w zw. z art. 481 k.c.,

27. art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c.

W oparciu o powyższe zarzuty, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania odwoławczego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Nadto, na podstawie art. 380 k.p.c. pozwany wniósł o rozpoznanie i zmianę postanowień Sądu I instancji w zakresie pominięcia wniosku pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych sądowych: 1) specjalisty z zakresu bankowości, finansów i rachunkowości (lub ekonomii), 2) specjalisty z zakresu terminowych operacji finansowych, a także z zeznań świadków J. C., K. M. i M. S. – poprzez dopuszczenie tych dowodów w postępowaniu odwoławczym.

W piśmie procesowym z dnia 7 września 2023 r. pozwany podniósł zarzut zatrzymania świadczeń powodów na rzecz banku w zakresie kwoty 166.649,99 zł stanowiącej równowartość wypłaconego kapitału kredytu oraz wniósł o przeprowadzenie dowodu z ekspertyzy prof. dr hab. M. G. oraz z dokumentów w postaci oświadczeń o skorzystaniu z prawa zatrzymania.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie w całości i o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do zarzutu uchybienia normie art. 327 ^{( 1)} ust. 1 k.p.c. , Sąd Odwoławczy wskazuje, że mógłby być on uzasadniony jedynie wówczas, gdyby niedostatki uzasadnienia nie pozwalały dokonać kontroli instancyjnej wyroku. Taka sytuacja nie zachodzi jednak w niniejszej sprawie, nie stanowią o tym istniejące zdaniem skarżącego wewnętrzne sprzeczności uzasadnienia czy też pominięcie kwestii całkowitego spłacenia kredytu przez powodów, tym bardziej że w modelu apelacji pełnej Sąd drugiej instancji ponownie merytorycznie rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia i ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji ( por. postanowienia SN z dnia 16 marca 2021 r., I USK 166/21, LEX nr 3220176, z dnia 19 lutego 2021 r., I USK 72/21, LEX nr 32122748).

Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.) i za chybione uznaje zarzuty błędu w tych ustaleniach, co zdaniem skarżącego miałoby być wynikiem naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Skuteczne postawienie zarzutu uchybienia tej normie nie może jednak ograniczać się do wskazywania, że możliwe były inne wnioski odnośnie do faktów, lecz polega na wykazaniu, że wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający były niemożliwe, niespójne, nielogiczne lub sprzeczne z doświadczeniem życiowym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2004 r., sygn. akt IV CK 339/02; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CK 274/02).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skarżący nie podołał powyższemu obowiązkowi, gdyż kwestionując ocenę materiału dowodowego dokonaną przez Sąd pierwszej instancji zmierza do forsowania własnej interpretacji wydarzeń i okoliczności zawarcia umowy, z pominięciem dorobku orzeczniczego SN i TSUE, który ma najistotniejsze znaczenie dla interpretacji spornej umowy.

Trafna była decyzja Sądu a quo o pominięciu dowodu z opinii biegłego, gdyż dla analizy umowy pod kątem występowania w niej klauzul abuzywnych decydujący jest moment jej zawarcia, a nie - sposób jej wykonywania ( por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18, OSNC – ZD 2021/18). Z tego względu Sąd drugiej instancji nie dostrzegł potrzeby prowadzenia tego dowodu w postępowaniu apelacyjnym, o co skarżący wnosił w apelacji zaskarżając postanowienie Sądu pierwszej instancji w trybie art. 380 k.p.c. To samo dotyczy pominiętego przez Sąd a quo wniosku o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka J. C., K. M. i M. S., którzy nie brali udziału w zawarciu przedmiotowej umowy, zatem zeznania ich nie mogły nic istotnego wnieść do sprawy, zatem również Sąd Odwoławczy nie znalazł podstaw do uwzględnienia tego wniosku w trybie art. 380 k.p.c.

Akceptując ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego Sąd Apelacyjny stwierdza, że status powodów jako konsumentów w rozumieniu art.22 ¹ k.c. nie budził wątpliwości.

Umowa nie była z nimi indywidualnie negocjowana, lecz została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy opracowanego przez bank, a w takim wypadku oparcie umowy na stosowanych przez przedsiębiorcę regulaminach, stwarza silne domniemanie faktyczne, iż tak wprowadzone do stosunku obligacyjnego postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione (…) indywidualnemu uzgodnieniu postanowień umownych nie czyni zadość wybór przez konsumenta jednej z ofert zaproponowanych przez przedsiębiorcę (tak SA w Warszawie w wyroku z dnia 25 listopada 2020 r., VI ACa 779/19, LEX nr 3145135), a pozwany nie zdołał obalić tego domniemania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, podniesione w apelacji zarzuty ignorują bogate orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego zapadłe na tle umów o kredyt indeksowany kursem waluty obcej. Podsumowanie tego stanowiska zawiera postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2023 r. ( sygn. akt I CSK 5261/22, LEX nr 3648339), w którym odmówiono przyjęcia skargi i kasacyjnej do rozpoznania przytaczając obszernie jednolite stanowisko SN i TSUE dotyczące tożsamych zagadnień, które są przedmiotem zarzutów również w niniejszej apelacji. Z tego względu warto niemal w całości przytoczyć powyższe postanowienie wraz z uzasadnieniem, ponieważ argumentacja w nim zawarta pozwala całkowicie obalić zarzuty kierowane przez skarżącego względem zaskarżonego wyroku.

„W judykaturze tej wyjaśniono w szczególności, że określenie wysokości należności obciążającej kredytobiorcę w umowie kredytu powiązanej z walutą obcą z odwołaniem do kursu waluty obcej ustalanego jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów jego oznaczania, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron umowy kredytu. W konsekwencji postanowienia takie są niedopuszczalne jako kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a ich bezskuteczność - niezależnie od dalszych postanowień umowy, w tym wyrażających ryzyko walutowe - może prowadzić do upadku umowy w całości (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22 i z dnia 9 września 2022 r., II CSKP 794/22 , a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2023 r., I CSK 3629/22 oraz powołane tam dalsze orzecznictwo). Klauzule spreadowe (kursowe) i klauzule ryzyka walutowego są przy tym ściśle ze sobą związane, ponieważ klauzula ryzyka walutowego nie może funkcjonować bez klauzuli kursowej określającej sposób przeliczenia zobowiązań stron w celu ustalenia ich wysokości (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2022 r., II CSKP 1153/22 i z dnia 28 lipca 2023 r., II CSKP 611/22 ). Okoliczność, że zgodnie z art. 111 ust. 1 pkt 4 pr. bank. banki są zobowiązane do ogłaszania w sposób ogólnie dostępny stosowanych kursów walutowych nie oznacza przy tym, że warunki umowne odsyłające do kursu stosowanego przez bank (tabelarycznego) odzwierciedlają przepis ustawy w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13. Wyjątek określony w tym przepisie wymaga, aby konkretny warunek umowny odzwierciedlał treść przepisu prawa mającego zastosowanie między umawiającymi się stronami niezależnie od ich wyboru, ewentualnie mającego domyślne zastosowanie w braku odmiennego uzgodnienia między stronami, przy czym należy go interpretować ściśle (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 21 grudnia 2021 r., C-243/20 , DP i SG przeciwko T. A., (...):EU:C:2021: (...) i powołane tam dalsze orzecznictwo).

W orzecznictwie wskazano także, iż abuzywny charakter można przypisać również klauzuli ryzyka walutowego, jeżeli nakłada ona na kredytobiorcę nieograniczone, względnie nieproporcjonalne ryzyko walutowe”.

W tej ostatniej kwestii warto dodatkowo przywołać wyrok z dnia 13 maja 2022 r. II CSKP 464/22 , w którym w ślad za wyrokami TSUE z dnia 10 czerwca 2021 C – 776/19 i z dnia 18 listopada 2021 r. C ‑ 212/20 akcentującymi wagę wymogu przejrzystości warunków umowy zawierających ryzyko walutowe dla kredytobiorcy – konsumenta, Sąd Najwyższy wskazał, że kluczowe znaczenie ma uświadomienie konsumentowi, iż silna deprecjacja waluty krajowej może pociągać za sobą konsekwencje trudne do udźwignięcia. Wymaganiu temu nie czyni zadość np. podawanie „uspokajających” informacji o historycznych wahaniach waluty indeksacji w okresie nieproporcjonalnym do przewidywanego czasu trwania umowy kredytu, które może wręcz usypiać czujność kredytobiorcy, wywołując wrażenie o jedynie hipotetycznym charakterze zagrożeń.

W dalszych rozważaniach Sąd Najwyższy stwierdził również, że z punktu widzenia omówionych wymagań trudno uznać za wystarczające dane, których podanie zalecano w rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego dotyczącej dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie wydanej w 2006 r. na podstawie art. 137 ust. 1 Prawa bankowego. Rekomendacja wymagając uzyskania od klienta banku pisemnego oświadczenia, potwierdzającego „pełną świadomość” ryzyka walutowego, akcentuje ona kwestie formalne, bez należytej troski o rzeczywiste zapewnienie owej „pełnej świadomości”. Tymczasem zalecane informacje trudno uznać za wystarczające, zważywszy choćby okres, na który zawierane były zwykle umowy kredytu hipotecznego, jak również brak zastrzeżenia co do konieczności uświadomienia, że ryzyko walutowe może być znacznie wyższe, a wysokość zadłużenia w przeliczeniu na złote polskie wzrosnąć znacznie bardziej niż o 20%, co może doprowadzić do sytuacji, w której uzyskujący dochody w walucie krajowej klient nie będzie w stanie spłacać kredytu.

W ocenie Sądu Odwoławczego, pozwany nie wykazał, aby przy zawieraniu umowy wypełnił obowiązek informacyjny wobec powodów w sposób odpowiadający wyżej przedstawionym wymogom. Wymogu tego nie spełnia podpisanie oświadczenia o zaznajomieniu z ryzykiem związanym z możliwą zmianą kursu waluty, gdyż oświadczenie takowe złożone na gotowym, standardowym druku nie tworzy domniemania, aby konsument mógł wówczas racjonalnie określić wysokości własnego zobowiązania, a tym samym - ocenić skutki ekonomiczne zawieranej umowy. Oświadczenie nie konwaliduje także braku określenia głównego przedmiotu umowy w sposób jasny i zrozumiały dla konsumenta (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 3 czerwca 2022 r., I ACa 474/21, LEX nr 23358387, wyroki SN z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22 i II CSKP 975/22, LEX nr 3303545, nr (...)).

Nie ma również znaczenia okoliczność, w jaki faktycznie sposób pozwany ustalał kursy wymiany walut i czy odpowiadały one kursowi rynkowemu. Jak już bowiem wyżej sygnalizowano, jest to bowiem kwestia sposobu wykonywania umowy, podczas gdy oceny jej postanowień pod kątem abuzywności dokonuje się biorąc pod uwagę moment jej zawarcia ( por. uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 .r, III CZP 19/17, OSNC 2019/1/2, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r. V CSK 382/18, OSNC – ZD 2021/18).

A. poszczególnych klauzul zawartych w umowie kredytu zawartej przez strony nie wyeliminowało wprowadzenie w 2011 r. ust. 3 do art. 69 Prawa bankowego. Ta nowelizacja miała na celu wyeliminowanie tzw. spreadów bankowych, a nie zmianę istoty umowy kredytowej, nie doprowadziła natomiast do przekształcenia zawartej wcześniej umowy w umowę o kredyt walutowy (por. np. postanowienie SN z dnia 15 listopada 2022 r. , I CSK 2909/22, LEX nr 3450393).

Jeśli chodzi o skutki występowania w umowie klauzul abuzywnych, to teza o możliwości utrzymania umowy w mocy - po wyeliminowaniu zapisów abuzywnych i zastosowanie w to miejsce przepisów ustawy, stoi w sprzeczności z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego. W przywołanym postanowieniu z dnia 21 grudnia 2023 r. Sąd ten stwierdza: „ Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu powiązanego z walutą obcą, do czego prowadziłaby dalsza realizacja udzielonego kredytu jako złotowego, niezależnie od mechanizmu oprocentowania tego kredytu, byłoby natomiast równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż umowę taką należałoby uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, co prowadzi do wniosku, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe i przemawia za jej całkowitą nieważnością (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 , OSNC-ZD 2021, Nr 2, poz. 20). Stanowisko to zostało podzielone w licznych późniejszych rozstrzygnięciach Sądu Najwyższego (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2022 r., II CSKP 15/22 , z dnia 10 maja 2022 r.,II CSKP 285/22 , OSNC-ZD 2022, nr D, poz. 45, z dnia 26 stycznia 2023 r.,II CSKP 722/22 , z dnia 25 maja 2023 r., II CSKP 1311/22 i z dnia 28 lipca 2023 r.,II CSKP 611/22 , a także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r. ,II CSKP 405/22 , z dnia 24 czerwca 2022 r., II CSKP 10/22 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2022 r., I CSK 2237/22 i powołane tam dalsze orzecznictwo).”

W dalszych rozważaniach w postanowieniu z dnia 21 grudnia 2023 r. Sąd Najwyższy odnosi się również do kwestii substytucji nieuczciwych klauzul kursowym odwołaniem do średniego kursu NBP na podstawie art. 358 § 2 k.c., względnie przepisów innych ustaw, podkreślając, że: „wchodzi ono w rachubę tylko wtedy, gdyby jego brak narażał konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).”

Powodowie na rozprawie w dniu 17 maja 2023 r. oświadczyli, że są świadomi skutków upadku umowy i konieczności zwrotu kapitały wypłaconego przez bank oraz popierali swoje żądanie. Okoliczność, że powodowie spłacili w całości otrzymaną od pozwanego kwotę wraz z dalszymi świadczeniami – łącznie 215.966,95 zł nie oznacza, że ich wierzytelność utraciła charakter świadczenia nienależnego bankowi. Bank zresztą również realizuje swoje uprawnienia z tego tytułu, czego dowodem jest wystąpienie przezeń na drogę sądową przeciwko powodom o zapłatę kwoty 166.649,99 zł, i w której uznali oni powództwo (sprawa sygn. akt I C 1433/23 Sądu Okręgowego we Włocławku – k. 418).

Wobec tego Sąd Okręgowy zasadnie orzekł o zwrocie wpłaconych przez powodów kwot na mocy art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c., zgodnie z teorią dwóch kondykcji, o czym mowa w dwóch uchwałach Sądu Najwyższego z dnia a 16 lutego 2021 r. i z dnia 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40; sygn. akt III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56), gdyż na tle art. 410 § 2 k.c. samo spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 409 k.c, z którego wynika, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa wtedy tylko, gdy wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, tzn. nie uzyskał ani korzyści zastępczej, ani zaoszczędzenia wydatku - chyba że wyzbywając się korzyści powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Jednak wzbogacenie trwa nadal na przykład w sytuacji, w której ten, kto uzyskał bez podstawy prawnej pieniądze kosztem innej osoby, zużył je na spłacenie własnego długu.

Pozwany nie wykazał w niniejszej sprawie, że środki płacone przez stronę powodową z tytułu rat kredytowych zużył bezproduktywnie, tj. że nie uzyskał za nie żadnej korzyści, a to na nim spoczywa ciężar dowodu.

Nie podzielając również zarzutu naruszenia art. 411 pkt 1 k.p.c. Sąd Odwoławczy zaznacza, że z przepisu tego in fine wynika, że możliwość żądania zwrotu świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej czynności prawnej istnieje – wbrew regule ogólnej – także wtedy, gdy świadczący wiedział o nieważności zobowiązania. Rozwiązanie takie jest wyrazem konsekwencji ustawodawcy i służy wyłączeniu uznawania „okrężną drogą” skutków nieważnych czynności prawnych. Spełniający świadczenie może żądać jego zwrotu, gdy świadczenie spełniane jest w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (…) W tej sytuacji zwrot następuje jednakże bez względu na wiedzę oraz przekonanie solvensa co do obowiązku spełnienia świadczenia. (por. komentarz do art. 411 k.c, J. Gudowski, WKP 2018, M. Fras. M. Habdas,. WKP 2018).

Co do zarzutu naruszenia art. 411 pkt 2 k.c. Sąd Apelacyjny wskazuje, iż nie sposób przyjąć, aby świadczenie spełnione przez kredytobiorcę w następstwie nieważnej umowy kredytowej mogło być kwalifikowane jako czyniące zadość zasadom współżycia społecznego. Taka wykładnia prowadziłaby bowiem do udzielenia ochrony prawnej podmiotowi, który w swojej praktyce stosuje klauzule abuzywne.

Jeśli natomiast chodzi o zarzut naruszenia art. 411 pkt 4 k.c., to przypadki, w których podstawa świadczenia jest nieważna, nie są objęte zakazem unormowania tego przepisu, co pozwala na zwrot kwot nienależnie wpłaconych. Przepis ten nie ma w ogóle zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych. Nie może zatem stać na przeszkodzie uwzględnieniu condictio indebiti, sine causa czy ob rem; w takich wypadkach podstawa w ogóle nie powstała, więc brak jest roszczenia, które mogłoby jeszcze nie być wymagalne. Spełniający świadczenie może żądać jego zwrotu, gdy świadczenie spełniane jest w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (…). W tej sytuacji zwrot następuje jednakże bez względu na wiedzę oraz przekonanie solvensa co do obowiązku spełnienia świadczenia (por. wyrok SN z dnia 31 sierpnia 2021 r., I NSNc 93/20, LEX nr 3220158. M. Fras, M. Habdas, komentarz do art. 411, t.9, WKP 2018, A. Kidyba, komentarz do art. 411 k. c. t. 19, LEX 2014).

Chybione są wywody skarżącego co do przedawnienia, gdyż powodowie w związku z bezpodstawnym wzbogaceniem pozwanego realizują swoje roszczenie restytucyjne, które nie ma charakteru okresowego, i zastosowanie w takim wypadku znajduje do niego termin ogólny przedawnienia roszczeń (obecnie sześcioletni), zgodnie z art. 118 k.c. (pr. J. Gudowski, komentarz do art. 405 k.c., WKP 2018). Ponadto zgodnie ze stanowiskiem TSUE ( por. wyrok z dnia 22 kwietnia 2021 r., C – 485/19) oraz Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 7 maja 2021 r. III CZP 6/21), termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero wtedy bowiem można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny (podobnie jak w przypadku condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia.

Odnosząc się do zarzutów skarżącego co do daty wymagalności roszczenia powodów, to w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie ma podstaw do przyjęcia, aby stawało się ono wymagalne dopiero z datą prawomocności wyroku względnie z datą oświadczenia powodów o świadomości skutków upadku umowy. Rozważania Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu uchwały z dnia 7 maja 2021 r. co do stanu tzw. „bezskuteczności zawieszonej” związanej z koniecznością podjęcia decyzji przez konsumenta, czy aprobuje istnienie klauzuli abuzywnej w umowie, czy też odmawia jej potwierdzenia godząc się jednocześnie na kompleksowe skutki stwierdzenia nieważności całej umowy, przy czym skuteczność tych oświadczeń zależy od uprzedniego pouczenia o konsekwencjach abuzywności, nie uchylają ogólnej zasady wynikającej z art. 455 k.c.

Sąd Apelacyjny uznaje za niezasadny zarzutu zatrzymania podniesiony przez pozwanego na w piśmie procesowym z dnia 7 września 2023 r., mając na uwadze postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2022 r. (I CSK 4694/22), zgodnie z którym w wypadku uznania umowy za nieważną przedsiębiorca nie może poprzez zarzut zatrzymania żądać kompensacji niekorzystnych skutków jego bezprawnego zachowania. Również TSUE w wyroku z dnia 8 maja 2024 r, (C-424/22) stwierdził, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w kontekście stwierdzenia nieważności zawartej przez instytucję bankową z konsumentem umowy kredytu hipotecznego z uwagi na nieuczciwy charakter niektórych warunków tej umowy powołanie się przez tę instytucję na prawo zatrzymania prowadzi do uzależnienia przysługującej konsumentowi możliwości uzyskania przez niego zapłaty kwot, które zasądzono od wspomnianej instytucji ze względu na skutki restytucyjne wynikające ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru tych warunków, od równoczesnego zaofiarowania przez rzeczonego konsumenta zwrotu albo zabezpieczenia zwrotu całości świadczenia otrzymanego od tej samej instytucji przez konsumenta na podstawie wspomnianej umowy, niezależnie od spłat dokonanych już w wykonaniu tej umowy.

W tym stanie rzeczy Sąd Odwoławczy na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania na mocy art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Na oryginale właściwy podpis.