Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Jakub Rusiński (spr.)
Sędziowie:	SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Dariusz Janiszewski
Protokolant:	sekr. sąd. Magdalena Jurkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2024 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w E.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 9 maja 2022 r. sygn. akt IX GC 190/18

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 18.750 (osiemnaście tysięcy siedemset pięćdziesiąt) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty - tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwy podpis

Sygn. akt I AGa 165/22

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z 9 maja 2022 r. zasądził od pozwanego (...) sp. z o.o. w E. na rzecz powoda (...) S.A. w W. kwotę 26.274.037,16 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 26 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty oraz rozstrzygnął o kosztach procesu.

U podstaw tego rozstrzygnięcia legło ustalenie, że bezsporna jest dochodzona pozwem wierzytelność powoda na podstawie art.647 k.c. i art.481 § 1 i 2 k.c. z tytułu wynagrodzenia za wykonane na rzecz pozwanego roboty budowlane, natomiast obrona pozwanego przed roszczeniem powoda oparta na zarzucie potrącenia okazała się nieskuteczna (art.498 k.c. w zw. z art.6 k.c. i art.483 § 1 i art.484 § 1 k.c.). Pomimo bowiem opóźnienia w wykonaniu przez powoda prac w terminie i ustalonej przez strony sankcji kar umownych, powód uwolnił się od odpowiedzialności z tytułu tych kar wykazując w sprawie, że nie ponosi winy za opóźnienie w okresie, za jaki pozwany naliczył wierzytelność z tytułu kar umownych (od 23 listopada 2012 r. do 27 stycznia 2013 r.) i zgłosił ją do potrącenia.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy rozstrzygnął na podstawie art.98 k.p.c. i art.83 ust.2 w zw. z art.113 ust.1 u.k.s.c.

W apelacji pozwany zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w całości, zarzucając: nierozpoznanie istoty sprawy (jako konsekwencja naruszenia art.278 § 1 k.p.c. i art.65 § 1 k.c.), naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. w różnych układach i konfiguracjach art.65 § 1 i 2 k.c., art.473 § 1 i 2 k.c., art.483 § 1 k.c., art.484 § 1 k.c., art.353 ¹ k.c., art.58 § 1-3 k.c. oraz naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art.233 § 1 k.p.c., art.281 § 1 w zw. z art.49 § 1 k.p.c. (albo w zw. z art.48 § 1 pkt 1 k.p.c.), art.227 w zw. z art.232 k.p.c., a także w zw. z art.233 § 1 k.p.c.

Ponadto pozwany wniósł o dokonanie kontroli instancyjnej postanowień Sądu Okręgowego o pominięciu dowodów dotyczących przyczyn opóźnienia w realizacji przez powoda kontraktu za okres po 27 stycznia 2013 r., o oddaleniu wniosku pozwanego o wyłączenie biegłego sądowego B. O. oraz o dopuszczenie przez Sąd Apelacyjny dowodu z opinii innego biegłego, na okoliczności szczegółowo wskazane w apelacji.

Na podstawie takich zarzutów i wniosków, szczegółowo przedstawionych w apelacji, pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji w całości poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz skarżącego kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego w maksymalnej wysokości.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od skarżącego kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Sąd Apelacyjny przyjął za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, co czyni zbędnym ich powtarzanie (art.387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.). W istotnym dla rozstrzygnięcia zakresie ustalenia te są zgodne z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a jego ocena, wbrew zarzutom pozwanego, odpowiada treści art.233 § 1 k.p.c. i mieści się w określonych w nim granicach swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodowej całości materiału dowodowego. Ustalenia te są ponadto wystarczające do dokonania oceny zasadności apelacji.

Na podstawie tych ustaleń, Sąd a quo dokonał również prawidłowej oceny prawnej dochodzonego roszczenia oraz obrony pozwanego na podstawie zarzutu potrącenia, dochodząc do wniosku, że pozwany nie udowodnił, iż istniała wierzytelność z tytułu kar umownych, która została potrącona z niekwestionowaną wierzytelnością powoda z tytułu wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie (art.647 k.c. i art.481 § 1 i 2 k.c.).

1/ Nietrafny jest zarzut nierozpoznania przez Sąd pierwszej instancji istoty sprawy.

Nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art.386 § 4 k.p.c. polega na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania pozwu, tj. niewyjaśnieniu i pozostawieniu poza oceną okoliczności faktycznych stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą roszczenia. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi również w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji dokonał oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i w związku z tym w sprawie zachodzi potrzeba poczynienia po raz pierwszy niezbędnych ustaleń faktycznych.

Ponadto przyjmuje się, że sąd nie orzeka o istocie sprawy, gdy niezasadnie uwzględnia zarzut braku legitymacji czynnej lub biernej, zarzut przedwczesności powództwa, przedawnienia lub prekluzji dochodzonego roszczenia albo nie rozpatrzy zarzutu pozwanego zmierzającego do oddalenia powództwa, np. zarzutu potrącenia, prawa zatrzymania, czy nieważności umowy z powodu ich przeoczenia lub błędnego przyjęcia, że zostały one objęte prekluzją procesową (zob. np. postanowienie SN z 16.11.2012 r., III CZ 83/12 i z 3.2.2021 r., V CZ 71/10 i z 1.3.2023 r., III CZ 285/22).

Przenosząc te uwagi na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że samo zakwestionowanie przez skarżącego poglądu prawnego Sądu pierwszej instancji, co do zakresu wierzytelności zgłoszonej przez pozwanego do potrącenia, w sytuacji, gdy Sąd ten przy ocenie not księgowych nie naruszył art.65 k.c., nie oznacza, że nie doszło do rozpoznania istoty sprawy.

2/ Nie uzasadnia apelacji zarzut naruszenia art.473 § 1 i 2 w zw. z art.483 § 1 w zw. z art.484 § 1, art.353 ¹ i art.58 § 1-3 k.c. przy ocenie postanowień umownych dotyczących określenia kar umownych za opóźnienie powoda w zakończeniu montażu obiektu i oddaniu obiektu do eksploatacji.

Spośród wyróżnionych w literaturze funkcji kary umownej, podstawowe znaczenie ma funkcja odszkodowawcza. Z tego względu karę umowną można określić jako zryczałtowane odszkodowanie za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. W związku z tym do zasądzenia kary umownej muszą istnieć ogólne warunki odpowiedzialności odszkodowawczej. Dłużnik zobowiązany jest więc do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jedną z postaci nienależytego wykonania zobowiązania jest zwłoka dłużnika.

Zgodnie z art.476 k.c. zwłoka jest kwalifikowanym opóźnieniem, przy czym elementem pozwalającym uznać w danym przypadku opóźnienia za zwłokę jest to, że opóźnienie jest skutkiem okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada.

W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy, strony użyły w umowie sformułowania, iż kary umowne będą naliczane ,,za każdy zakończony tydzień opóźnienia’’ (klauzula (...) umowy i i klauzula(...) warunków finansowych i handlowych). Z takiego zwrotu pozwany wywodzi intencji stron, co do zastrzeżenia kary umownej za każde opóźnienie, a więc także za takie, które jest niezawinione przez wykonawcę (powoda).

Według orzecznictwa, obowiązek zapłaty kary umownej za opóźnienie powstaje wówczas, gdy naruszenie zobowiązania powstało na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Kara umowna co do zasady wpisana jest w reżim odpowiedzialności odszkodowawczej. Zatem, stanowiąc ryczałtowe odszkodowanie za niewykonanie (niewłaściwe wykonanie) zobowiązania, nie powinna być oderwana od przesłanek odpowiedzialności kontraktowej. Dłużnik może się zwolnić od obowiązku jej zapłaty wykazując, że niewykonanie zobowiązania było następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności (zob. wyrok SN z 16.1.2013 r., II CSK 331/12 i tam powołane orzeczenia).

Co do zasady, w myśl art.483 § 1 k.c. kara umowna należy się więc w razie zwłoki dłużnika, a ewentualne rozszerzenie odpowiedzialności w zakresie kary umownej wymaga wyraźnego określenia w umowie. Jest to bowiem już inny rodzaj zastrzeżenia umownego niż kodeksowa kara umowna i nie ma podstaw do odpowiedniego stosowania art.484 k.c. (zob. postanowienie SN z 19.12.2020 r., V CSK 295/20). Nie ma także podstaw do dorozumienia rozszerzonej odpowiedzialności dłużnika (zob. wyrok SN z 6.10.2010 r., II CSK 180/10).

Posłużenie się in concreto w umowie pojęciem ,,opóźnienia’’, nie determinuje zdaniem Sądu Apelacyjnego interpretacji wynikającej z definicji z art.476 zdanie drugie k.c., gdyż przepisy prawa cywilnego rozróżniają zwykłe opóźnienie oraz tzw. opóźnienie kwalifikowane, zwane inaczej zwłoką. Znaczącym jest, że wyżej wspomniany przepis używając sformułowania ,,opóźnienie’’, dodaje zwrot ,, ... jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi’’, a takiego zabrakło w umowie łączącej strony. Nie jest to bez znaczenia, skoro także w art.481 § 1 k.c. odnoszącym się do odsetek ustawowych, ustawodawca używając terminu prawniczego ,,opóźnienie’’, dodaje słowa: ,,było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi’’.

Zgodzić należy się ze skarżącym, że umowa o karę może także - w granicach wyznaczonych treścią art.473 § 2 k.c. - modyfikować zasadę odpowiedzialności dłużnika. Dla wywołania takiego skutku konieczne jest jednak wyraźne postanowienie (zob. wyrok SN z 11.12.2018 r., IV CNP 35/17 i z 27.9.2013 r., I CSK 748/12), którego w umowie łączącej strony niniejszego procesu zabrakło. Zatem w braku odmiennego zastrzeżenia, kara należałaby się tylko wtedy, gdyby wierzyciel (pozwany) mógł żądać odszkodowania na zasadach ogólnych.

3/ Chybiony jest także zarzut naruszenia art.65 k.c., ponieważ nie ma podstaw do innego rozumienia użytego w klauzuli (...) umowy i klauzuli (...) warunków finansowych i handlowych sformułowań, niż przyjął Sąd pierwszej instancji, na podstawie wykładni postanowień umowy zastrzegających kary umowne, dokonanej z uwzględnieniem okoliczności, w których oświadczenia stron zostały złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów.

Do odmiennych wniosków nie prowadzi analiza całości postanowień umownych. W szczególności, odwołując się do art.65 k.c. słusznie przyjął Sąd a quo, że klauzula (...) w zw. z klauzulą (...) warunków finansowych i handlowych odnosząca się do ryzyk pozwanego powodujących brak odpowiedzialności powoda, nie dotyczy opóźnienia w wykonaniu umowy. Należy zaznaczyć, że w odniesieniu do klauzuli (...) warunki ogólne klauzuli (...) precyzują, że chodzi o przypadki, w jakich w wyniku zdarzeń ujętych w klauzuli (...) dojdzie do zniszczenia lub uszkodzenia obiektu, zniszczenia lub uszkodzenia ciała lub utraty zdrowia. W rezultacie, ryzykiem wykonawcy, o jakim mówi klauzula (...) nie była objęta terminowość prowadzonych prac, a za opóźnienia odpowiadał na zasadzie winy, a nie ryzyka. Ponadto zwrócić należy uwagę, że w treści klauzuli (...) i (...) warunków finansowych i handlowych, strony expressis verbis wskazały, że kara umowna należna będzie za opóźnienie z przyczyn ,,leżących po stronie wykonawcy’’. Zapis ten wskazuje, że kara umowna jest surogatem odszkodowania z odwołaniem się do winy, a nie ryzyka, czyli zgodnie z zasadą wynikającą z art.483 i art.484 k.c. Do podobnych wniosków prowadzi także prawidłowo przeprowadzona przez Sąd Okręgowy analiza klauzuli (...) warunków finansowych i handlowych i klauzuli ogólnych warunków umowy. Wreszcie o odpowiedzialności (...) na zasadzie winy świadczy klauzula (...) Warunków ogólnych, ponieważ wprost odnosi się do należytej staranności wykonawcy, której niezachowanie (niedbalstwo) stanowi jedną z postaci winy.

Rację ma pozwany wskazując, że aby dokonać prawidłowych ustaleń, co do woli stron wyrażonej w przedmiotowej umowie, należy dokonać wykładni ich postanowień przy zastosowaniu reguł interpretacyjnych z art.65 k.c. Dokonując takiej wykładni, nie ulega jednak wątpliwości, że kontrakt stron był ściśle związany z realizacją celów ekonomicznych obu stron oraz że przyjęcie przez powoda odpowiedzialności za opóźnienie, także ze względu na okoliczności niezawinione przez niego, byłoby wysoce ryzykowne dla powoda (przedsiębiorcy), który w ten sposób, niezależnie od własnych działań i zaniechań, mógł zostać pozbawiony należnego mu wynagrodzenia. Korzystając z podwykonawców pośrednio pozbawiałby się też możliwości ich zaspokojenia, co z punktu widzenia przedsiębiorcy nie wydaje się racjonalne.

W wyroku z 8 lipca 2004 r., IV CK 583/03, Sąd Najwyższy stwierdził, że strony mogą w umowie rozszerzyć zakres odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania, jednakże wola stron w tym przedmiocie musi wynikać z umowy w sposób niewątpliwy (art. 472 w zw. z art. 473 § 1 k.c.). Nie negując więc, że umowa o treści wskazanej przez skarżącego (z rozszerzoną odpowiedzialnością powoda) byłaby z ekonomicznego punktu widzenia korzystniejsza dla pozwanego, aniżeli umowa o treści przyjętej w zaskarżonym wyroku, należy jednak zauważyć, że możliwość odczytania przez Sąd tego rodzaju woli stron umowy wymagała udowodnienia przez pozwanego jego twierdzeń, a temu obowiązkowi pozwany nie sprostał także na etapie postępowania apelacyjnego (art.6 k.c.).

4/ Odnosząc się do kwestii łączenia kar umownych za opóźnienie w zakończeniu montażu obiektu i oddaniu obiektu do eksploatacji za ten sam okres, podniesionej w zarzucie naruszenia art.65 k.c., słusznie doszedł do wniosku Sąd a quo, że takie kumulowanie kar z uwagi na ochronę tożsamego interesu wierzyciela, nie jest zasadne. Zważywszy na brak opóźnienia skutkującego odpowiedzialnością powoda z tytułu nałożonych na niego przez pozwanego kar umownych, kwestia ta ostatecznie nie ma jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia.

5/ Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art.65 k.c. w zakresie wykładni wystawionych przez pozwanego not księgowych, w kontekście podniesionego zarzutu potrącenia.

Dla skuteczności oświadczenia o potrąceniu powinno ono konkretyzować rodzaj i wysokość obu wierzytelności objętych potrąceniem. Co prawda, według orzecznictwa wymagania tego nie można absolutyzować (zob. wyrok SN z 29.5.2019 r., III CSK 170/17), jednak w okolicznościach niniejszej sprawy, skoro pozwany w oświadczeniu o potrąceniu odwołuje się wprost do not księgowych obciążających powoda karami umownymi za okres od 23 listopada 2012 r. do 27 stycznia 2013 r., to wykładnia oświadczeń woli w tym zakresie nie może prowadzić do odmiennych wniosków niż przyjęte przez Sąd pierwszej instancji. Akceptacja stanowiska strony skarżącej byłaby bowiem sprzeczna z jasnym, niedwuznacznym oświadczeniem pozwanego (przedsiębiorcy) o potrąceniu z odwołaniem się do konkretnych not księgowych. Nie można z powołaniem się na art.65 k.c. ustalić, że strona złożyła inne oświadczenie niż chciała złożyć, gdyż nieujawniona w tym przypadku wola pozwanego nie powinna decydować o kierunku wykładni sprzecznym z literalnym brzmieniem jego oświadczenia. Należy podkreślić, że noty księgowe precyzowały wymagalne wierzytelności z tytułu kar umownych (art.498 § 1 k.c.), w związku z tym ich treść, do której odwołał się pozwany w oświadczeniu o potrąceniu, wskazywała na wierzytelności potrącającego.

Mając powyższe na uwadze, zasadnie przyjął Sąd pierwszej instancji, że ocena merytorycznego zarzutu obrony strony pozwanej koncentrowała się na konkretnej wierzytelności wzajemnej pozwanego określonej w zarzucie potrącenia, a więc kary umownej za okres od 23 listopada 2012 r. do 27 stycznia 2013 r. Dalszy okres opóźnienia nie był więc istotny dla analizy w kontekście zarzutu potrącenia.

6/ W rezultacie, nie zasługiwał na uwzględnienie także zarzut naruszenia art.227 w zw. z art.233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie faktów mających miejsce po 27 stycznia 2013 r., ponieważ nie były one istotne dla rozstrzygnięcia (zob. art.235 ² § 1 pkt 2 k.p.c.).

7/ Nie jest słuszny zarzut naruszenia art.281 § 1 k.p.c. w zw. z art.49 § 1 k.p.c. albo art.48 § 1 k.p.c.

Rozstrzygając problem wyłączenia biegłego w sprawie i jednocześnie zarzut naruszenia art.281 w zw. z art.48 § 1 k.p.c. należy zaakcentować, że przyczyną wyłączenia przewidzianą w wymienionym przepisie jest pozostawanie przez biegłego nie w jakimkolwiek stosunku prawnym z jedną ze stron, lecz tylko w takim, który oddziaływa na sferę jego praw lub obowiązków, a więc prowadzi do powstania związku przyczynowego pomiędzy wynikiem sprawy a prawami lub obowiązkami biegłego. Chodzi więc o związek bezpośredni, kauzalny, wpływający wprost na sytuację prawną biegłego; nie ma znaczenia związek pośredni, dalszy lub czysto hipotetyczny (zob. uchwała SN z 21.11.2006 r., III CZP 76/06, OSNC 2007, nr 7-8, poz.100).

Taki związek pomiędzy biegłym a powodem, uzasadniający zastosowanie w/w przepisów nie został ujawniony, albowiem nie świadczy o nim fakt, że biegły jest członkiem zarządu spółki kapitałowej, będącej w przeszłości podwykonawcą powoda. Przy czym w okresie wykonywania spornej umowy biegły nie był w zarządzenie tej spółki i według wyjaśnień biegłego złożonych przed Sądem Apelacyjnym, jego zadania w (...) S.A. dotyczyły opiniowania umów w zakresie leżącym poza sektorem energetyki, pozyskiwania nowych kontrahentów, a także współudział w rozliczaniu budżetu każdej z realizowanych inwestycji oraz tworzenie korespondencji pomiędzy stronami zawartych umów. Biegły nie nadzorował prac (...) S.A., nie uczestniczył w naradach koordynacyjnych, a jego udział na terenie inwestycji ograniczył się do przyuczenia inżyniera budownictwa do spraw związanych z pracą bloku energetycznego, a więc nie dotyczyło to wykonania inwestycji w zakresie objętym sporem (wyjaśnienie biegłego k.2798). Wynika to także z oświadczeń biegłego sądowego złożonych w trakcie rozprawy przed Sądem Okręgowym w dniu 28 stycznia 2022 r.

Nie zasługuje na uwzględnienie również zarzut naruszenia art.49 § 1 w zw. z art.281 k.p.c., ponieważ sama współpraca spółki zarządzanej przez biegłego z powodem, nie wywołuje jeszcze uzasadnionych wątpliwości, co do niezależności biegłego sądowego. Żaden interes pośredni biegłego w wykonaniu przedmiotowej opinii nie został ujawniony, a wszelkie ewentualne sugestie o możliwych korzyściach biegłego w wydaniu opinii, jawią się jako przypuszczenia z dawką niczym nieusprawiedliwionego podejrzenia o ewentualne profity za korzystną opinię. Sądowi nie są znane tego rodzaju praktyki i trudno zakładać, że powodowa spółka giełdowa może je stosować, a biegły sądowy może im ulegać.

8/ Nie usprawiedliwiają apelacji zarzuty naruszenia art.233 § 1 k.p.c. dotyczące opinii biegłego sądowego powołanego w sprawie.

Wnioski zawarte w opinii biegłego powołanego przez Sąd pierwszej instancji były przez pozwanego kwestionowane. Zauważyć jednak trzeba, że dowód z opinii biegłego sądowego ma charakter szczególny, gdyż wymaga polemiki z wnioskami wywiedzionymi przez podmiot posiadający wiadomości specjalne. Choć sąd nie jest związany opinią biegłego i ocenia ją na podstawie art.233 k.p.c., to swoistość tej oceny polega na tym że nie chodzi tu o kwestię wiarygodności, lecz o pozytywne lub negatywne uznanie wartości rozumowania zawartego w opinii i uzasadnieniu. Z jednej strony konieczna jest kontrola z punktu widzenia zasad logicznego rozumowania i źródeł poznania, z drugiej strony istotną rolę odgrywa stopień zaufania do wiedzy reprezentowanej przez biegłego. Opinia podlega ocenie z uwzględnieniem kryteriów oceny tego rodzaju dowodu, takich jak poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego stanowiska, stopień stanowczości wyrażanych w niej ocen, zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej (zob. wyrok SN z 6.5.2009 r., II CSK 642/08). Ocena ta powinna nastąpić przez pryzmat całego zebranego materiału dowodowego - na tle tego materiału koniecznym jest zbadanie, czy opinia ustosunkowała się do wynikających z innych dowodów faktów mogących stanowić podstawę ocen w opinii zawartych i czy opierając się na tym materiale w sposób logiczny i jasny przedstawia tok rozumowania prowadzący do sformułowanych w niej wniosków (zob. wyrok SN z 24.5.2005 r. V CK 659/04).

Powołany przez Sąd Okręgowy biegły sądowy dysponował odpowiednią wiedzą i sporządził opinię, która odpowiada na zasadnicze pytania dotyczące przyczyn opóźnienia w wykonaniu przez powoda robót budowlanych, w istotnym dla sprawy okresie.

Przyczynami opóźnień w zakończeniu montażu obiektu oraz przekazania go do eksploatacji, uzasadniającymi wydłużenie powodowi terminu wykonania tychże prac odpowiednio do 27 stycznia 2013 r. (zakończenie montażu obiektu) i do 13 lutego 2013 r. (przekazanie obiektu do eksploatacji), były zdaniem biegłego wskazane przez powodach kolizje z niezinwentaryzowaną podziemną infrastrukturą i budowlami, generujące potrzeby wykonania dodatkowych prac oraz niekorzystne warunki pogodowe. Przy czym zdaniem biegłego, którego wnioski podzielił Sąd a quo, przypadki te należy traktować jako nieprzewidziane przeszkody w rozumieniu klauzuli(...) Warunków ogólnych.

9/ Niezasadny jest zarzut naruszenia art.278 § 1 k.p.c. (w kontekście nierozpoznania istoty sprawy).

W wyniku analizy opinii biegłego, Sąd Apelacyjny uznał, że trafnie Sąd Okręgowy nadał jej istotny walor dowodowy. Brak było w związku z tym podstaw do kwestionowania wniosków biegłego, którego opinia była rzetelna, szczegółowa, nadto biegły spójnie oraz kompleksowo przedstawił tok rozumowania przyjętych przez siebie założeń oraz logicznie uzasadnił przyjęte wnioski. Opinia nie zawiera sprzeczności, niejasności, nie wywołuje merytorycznych zastrzeżeń, wnioski wyrażane są stanowczo, należycie umotywowane, poparte specjalistyczną wiedzą a także doświadczeniem biegłego, co po odrzuceniu zarzutów o braku bezstronności biegłego, przesądza o zasadności uznania opinii za miarodajną do czynienia ustaleń w sprawie. Fakt, że opinia ta nie była korzystna dla jednej ze stron (w tym przypadku pozwanego) nie mógł samoistnie stanowić podstawy do uznania wniosków w niej zawartych za nieprawidłowe.

Należy zaznaczyć, że biegły składając wyjaśnienia na rozprawie 28 stycznia 2022 r., odniósł się do wątpliwości pozwanego i podtrzymał swoją opinie, z której wynika, że opóźnienie w przedmiotowym okresie, za które pozwany naliczył powodowi kary umowne, przedstawione następnie do potrącenia z wierzytelnościami powoda dochodzonymi pozwem w niniejszej sprawie, nie były zawinione przez powoda a wynikły z okoliczności, których powód nawet dokładając należytej staranności, właściwej projektantowi i wykonawcy robót nie mógł przewidzieć. Występujące przeszkody generujące opóźnienia uzasadniały przesunięcie terminu zakończenia montażu obiektu do 27 stycznia 2013 r. oraz terminu oddania obiektu eksploatacji do 13 lutego 2013 r.

W sprawie niewątpliwie istotne były wiadomości specjalne i Sąd a quo z nich skorzystał na podstawie art.278 § 1 k.p.c. Podzielają wnioski biegłego Sąd ten nie tylko ocenił ten szczególny dowód na podstawie art.233 § 1 k.p.c., ale także dokonał analizy całości istotnego dla sprawy materiału dowodowego i przyjął, że wskazane przez powoda okoliczności dotyczące realizacji przedmiotowej inwestycji, doprowadziły do opóźnienia w zakończeniu montażu obiektu i przekazania go do eksploatacji. Jednocześnie uznał je w sposób przekonujący za niezależne od powoda (wykonawcy robót) i nieprzewidziane, co ostatecznie wskazuje, że powód nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie, za które pozwany naliczył kary umowne. W takiej sytuacji nie można czynić zarzutu Sądowi Okręgowemu z przyjęcia wniosków opinii (naruszenie art.278 § 1 k.p.c.), ponieważ dowód ten wyjaśniał okoliczności faktyczne wymagające wiedzy specjalnej, natomiast ostatecznie do Sądu meriti należała jego ocena i rozstrzygnięcia na podstawie przepisów prawa materialnego. Logicznym jest, że prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.

Według orzecznictwa, analiza rozbudowanego materiału dowodowego nigdy nie może być tak przeprowadzona, aby nie można było się w niej dopatrzeć pewnych wątpliwości. Przy ocenie skomplikowanego materiału dowodowego nie chodzi jednak o to, czy nasuwa ona takie lub inne wątpliwości co do pewnych szczegółów lecz o to, czy całość rozumowania, jakie doprowadziło do takiej oceny, nie budzi sprzeciwu (zob. wyrok SN z 29.8.1974 r., I CR 338/74). Nie może budzić sprzeciwu rozumowanie, które przedstawia się jako wewnętrznie zwarta, logiczna całość, a takie przedstawił Sąd pierwszej instancji.

10/ Nie ma racji skarżący kwestionując dokonaną przez Sąd a quo ocenę dowodów - w ramach zarzutu naruszenia art.233 § 1 w zw. z art.227 k.p.c. - albowiem korespondencja stron w okresie poprzedzającym sytuację związaną z opóźnieniem nie decyduje o przyczynach opóźnienia, które zaistniały później i które ocenił w swojej opinii biegły sądowy.

W tym kontekście należy też wskazać, że Aneks nr (...) do kontraktu, wbrew sugestiom skarżącego, nie zmieniał żadnych terminów realizacji Etapów nr (...) i logiczne jest tłumaczenie powoda, że ,,rozbicie’’ każdego z Etapów na części składowe, miało na celu przyspieszenie płatności za wykonanie poszczególnych robót.

Jeżeli zaś chodzi o spotkanie stron 4 lutego 2013 r. i poruszany na nim temat opóźnień w realizacji inwestycji i upadłości podwykonawcy (...), to należy wziąć pod uwagę, że odbyło się ono już po okresie opóźnienia istotnego dla oceny zarzutu potrącenia i równie dobrze mogło dotyczyć późniejszego opóźnienia (po 27 stycznia 2013 r.), a zatem pozostaje irrelewantne dla oceny zasadności naliczania kar umownych przez (...)do 27 stycznia 2013 r.

Poza tym należy zauważyć, że w odpowiedzi na wystawiane przez pozwanego noty księgowe, powód konsekwentnie kwestionował zasadność kar umownych (pisma powoda z 7 grudnia 2012 r., z 19 lutego 2013 r., z 11 września 2013 r. i z 13 stycznia 2014 r.), co podważa stanowisko pozwanego prezentowane w zarzucie naruszenia art.233 § 1 k.p.c.

11/ Nie usprawiedliwia apelacji zarzut naruszenia art.227 w zw. z art.232 k.p.c. poprzez nierozpoznanie wniosku dowodowego pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego.

Okoliczność, iż zgodnie z art.286 k.p.c. sąd może zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych, wcale nie oznacza, że w każdym przypadku jest to konieczne, potrzeba taka może bowiem wynikać z okoliczności sprawy i podlega ocenie sądu orzekającego. Dlatego nie ma uzasadnienia wniosek o powołanie kolejnych biegłych w sytuacji, gdy złożona już opinia jest niekorzystna dla strony, która nie wykazała błędów, sprzeczności lub innych wady w złożonej do akt sprawy opinii biegłego, które ją dyskwalifikują. Potrzeba powołania innego biegłego powinna zatem wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii. Przy czym potrzebą taką nie może być przeświadczenie strony, że dalsze opinie pozwolą na udowodnienie korzystnej dla strony tezy, a do tego sprowadzał się wniosek pozwanego o powołanie innego biegłego, gdy odrzuci się niezasadny zarzut skarżącego, dotyczący naruszenia art.48 § 1 pkt 1 i art.49 § 1 k.p.c.

Jak wyżej bowiem wskazano, opinia przeprowadzona w sprawie była wiarygodna i wystarczająca dla dokonania istotnych dla sprawy ustaleń faktycznych.

Z tych przyczyn, Sąd Apelacyjny oddalił wniosek dowodowy zawarty w apelacji (art.235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c.).

12/ Co się tyczy zarzutu naruszenia art.65 § 1 i 2 k.c., dotyczącego zastrzeżenia terminu w klauzuli (...) Warunków ogólnych, to dla odparcia wywodów apelacji w tym względzie wystarczy wskazać, że brak zgłoszenia przez powoda wniosku o przedłużenie terminu wykonania umowy na warunkach przewidzianych w tej klauzuli, po pierwsze nie oznacza, że przyczyny opóźnienia w wykonaniu umowy były zawinione przez powoda, po drugie, nie przesądza jeszcze o zasadności kar umownych przewidziany w klauzuli (...), ponieważ niewystąpienie przez wykonawcę z takim wnioskiem nie jest w umowie usankcjonowane karą umowną. Mogą z tego wynikać inne konsekwencje (np. odpowiedzialność odszkodowawczą z art.471 k.c.), natomiast nie jest to podstawa dla wierzytelności, którą pozwany zgłosił do potrącenia i wiązał z opóźnieniem, a nie brakiem złożenia przez powoda wniosku w trybie klauzuli (...) Warunków ogólnych.

Podsumowując, pozwany nie wykazał zasadności swojej obrony przed roszczeniem powoda, ponieważ według prawidłowych ustaleń Sądu pierwszej instancji, opóźnienie w zakończeniu montażu obiektu i oddania do eksploatacji za okres, za jaki pozwany naliczył powodowi kary umowne, które stanowiły wierzytelność zgłoszoną do potrącania (art.498 § 1 k.c.), było następstwem okoliczności, za które powód nie ponosi odpowiedzialności (art.483 § 1 k.c.). Wbrew stanowisku skarżącego, przedmiotowa umowa nie rozszerzyła odpowiedzialności powoda z tytułu kar umownych na przyczyny opóźnienia niezawinione przez powoda (art.353 ¹ k.c.). W związku z tym, nie doszło do umorzenia wierzytelności powoda z tytułu wynagrodzenia za roboty budowlane (art.499 § 2 k.c.) i dlatego też powództwo obejmujące roszczenie z tego tytułu, zasługiwało na uwzględnienie (art.647 k.c.).

Z tych względów, na podstawie art.385 k.p.c. orzeczono, jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto na podstawie art.98 k.p.c. i § 2 pkt 9, § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz.1964).

Na oryginale właściwy podpis