Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

ORZECZENIE

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku II Wydział Karny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia: SA Krzysztof Noskowicz (spr.)

Sędziowie: SA Wojciech Andruszkiewicz

SA Krzysztof Ciemnoczołowski

Protokolant: sekretarz sądowy Lazar Nota

po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2024 r.

sprawy

J. B. ur. (...) w K. , obwinionego z art. 222 pkt. 1 i 3 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych; art. 222 pkt. 1 i 11 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych

na skutek apelacji wniesionych przez Rzecznika Dyscyplinarnego przy KRK w W. i obrońcę obwinionego

od wyroku z dnia 12 stycznia 2023 r., sygn. akt (...)

uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę Komisji Dyscyplinarnej przy Krajowej Radzie Komorniczej w W. do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

J. B. został obwiniony o to, że na dzień 22 marca 2022 r.:

1. spowodował niedobór finansowy w stanie kasy prowadzonej przez siebie Kancelarii (...) w wysokości 151 477,54 zł, nie dochowawszy tym samym szczególnej rzetelności i skrupulatności w sprawach finansowych, naruszając zasady § 14 pkt 1 Kodeksu Etyki Zawodowej Komornika Sądowego oraz wydając środki podlegające dokumentacji na działalność niezgodną z ich przeznaczeniem, tj. o przewinienie dyscyplinarne z art. 222 pkt 1
i 3 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz.U z 2018 r, poz. 771;

2. zaniechał wyłącznego przechowywania środków pieniężnych podlegających dokumentacji na wyodrębnionych, nieoprocentowanych rachunkach kancelarii w kwocie 151 477,54 zł, naruszając zasady § 6 Kodeksu Etyki Zawodowej Komornika Sądowego oraz normy art. 154 ust. 2 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz.U z 2018 r, poz. 771)
i § 49 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2018 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad prowadzenia biurowości, rachunkowości i ewidencji operacji finansowych kancelarii komorniczych, tj. o przewinienie dyscyplinarne z art. 222 pkt 1 i 11 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz.U z 2018 r, poz. 771)

Komisja Dyscyplinarna przy Krajowej Radzie Komorniczej w W. orzeczeniem z dnia 12 stycznia 2023 r. w sprawie (...) uznała obwinionego J. B. Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w K. winnym zarzucanych mu przewinień dyscyplinarnych i za to, na podstawie art. 224 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych, wymierzyła mu karę pieniężną w wysokości 30 000 zł
i kosztami postępowania dyscyplinarnego w wysokości 5 000 zł obciążyła obwinionego.

Odwołanie od ww. orzeczenia wniósł Rzecznik Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Komorniczej w W. oraz obwiniony J. B..

Rzecznik Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Komorniczej w W. zaskarżył orzeczenie w części dotyczącej kary na niekorzyść obwinionego. Na podstawie art. 223 ust. 2 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych w zw. z art. 438 pkt 4 k.p.k. zarzucił: rażącą niewspółmierność orzeczonej wobec obwinionego kary pieniężnej przy zastosowaniu wadliwych kryteriów jej wymiaru, a w konsekwencji wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i wymierzenie kary wydalenia ze służby komorniczej.

Obwiniony J. B. zaskarżył orzeczenie w części dotyczącej kary, zarzucając
na podstawie art. 438 pkt 4 k.p.k. rażącą niewspółmierność wymierzonej kary jako nieuwzględniającej zachowania obwinionego przed oraz po popełnieniu przewinień dyscyplinarnych, jego warunków rodzinnych i materialnych, przyznania się do winy, skruchy, naprawiania szkody, które to okoliczności rozpatrywane łącznie i przy uwzględnieniu sytuacji życiowej obwinionego pozwalają sądzić, iż cele kary zostaną osiągnięte także w przypadku orzeczenia kary łagodniejszego rodzaju lub w wymiarze łagodniejszym, tj. w dolnych granicach zagrożenia.

W konsekwencji obwiniony wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia w części dotyczącej orzeczenia o karze poprzez wymierzenie kary nagany bądź kary pieniężnej
w dolnych granicach zagrożenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Przeprowadzona w następstwie wniesionych odwołań kontrola odwoławcza zaskarżonego orzeczenia skutkowała wydaniem orzeczenia kasatoryjnego - uchyleniem zaskarżonego orzeczenia i przekazaniem sprawy Komisji Dyscyplinarnej przy Krajowej Radzie Komorniczej w W. do ponownego rozpoznania. W sprawie zachodzi bowiem konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu (dyscyplinarnego) w całości (art. 437 § 2 zd. drugie k.p.k. w zw. z art. 223 ust. 2 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz.U.2024.1458 t.j. z dnia 2024.10.02) – (dalej zwana „ustawą o komornikach”).

Przed wyjaśnieniem przyczyn wydania orzeczenia kasatoryjnego odnotowania wymaga to, że obwiniony J. B. złożył w dniu 19 kwietnia 2023 r. do Ministra Sprawiedliwości oświadczenie, że składa rezygnację ze stanowiska Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w K., a w rezultacie jego powołanie na to stanowisko wygasło z dniem
20 maja 2023 r. (Decyzja Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 czerwca 2023 r. o umorzeniu
w całości postępowania administracyjnego w przedmiocie odwołania J. B. ze stanowiska Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w K. – k. 89-90).

W związku z tym podkreślić trzeba, że wygaśnięcie powołania na stanowisko komornika z mocy prawa na skutek rezygnacji z pełnienia obowiązków nie ma wpływu
na bieg postępowania dyscyplinarnego (art. 257 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych),
a okoliczność, że w dniu orzekania obwiniony nie zajmuje już stanowiska komornika, nie stanowi przeszkody do orzeczenia wobec niego kary wydalenia ze służby komorniczej (art. 257 ust. 5 cyt. ustawy). Zarazem wskazać należy, że wymierzenie kary wydalenia ze służby komorniczej pociąga za sobą utratę możliwości ponownego powołania ukaranego na stanowisko komornika (art. 224 ust. 4 cyt. ustawy).

Konieczna jest jeszcze jedna uwaga, a mianowicie, że Rzecznik Dyscyplinarny przy Krajowej Radzie Komorniczej w W. we wniosku o ukaranie (k. 1-3) wniósł w badanej sprawie o wydalenie obwinionego ze służby komorniczej.

Oczywiście przedstawia się w związku z tym obowiązek Rzecznika przedstawienia dowodów przemawiających za wnioskowaniem najsurowszej z kar dyscyplinarnych, a po stronie Komisji Dyscyplinarnej obowiązek przeprowadzenia w ramach przewodu dyscyplinarnego zawnioskowanych przez Rzecznika dowodów oraz tych dowodów urzędu, które mają istotne znaczenie dla niebudzącego wątpliwości ustalenia stopnia winy obwinionego, a w konsekwencji trafności końcowego rozstrzygnięcia.

Odnosząc się teraz do treści odwołania Rzecznika Dyscyplinarnego stwierdzić trzeba, że skarżący, domagając się wymierzenia obwinionemu J. B. najsurowszej kary dyscyplinarnej, wskazuje jednocześnie na błędy popełnione przez Komisję w zakresie ustalenia winy obwinionego i jej stopnia. Nie sposób wobec tego rozpatrywać odwołania tylko na płaszczyźnie naruszenia art. 438 pkt 4 k.p.k. Zarzut postawiony w takim połączeniu w istocie należy bowiem postrzegać jako zarzut z art. 438 pkt 3 k.p.k., tj. zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, który doprowadził do rażącej niewspółmierności kary. W tym przypadku chodzi o tzw. błąd braku, czyli dokonanie ustaleń faktycznych w oparciu o niepełny materiał dowodowy.

Skarżący zasadnie wskazuje, że Komisja uznała z jednej strony, że zachowanie obwinionego J. B. ma charakter rażącego i uporczywego naruszenia prawa,
a stopień jego winy jest znaczny, ale z drugiej strony podkreśliła jego zachowanie po popełnieniu przewinienia w postaci dążenia do pokrycia niedoboru kasowego. Słusznie wywodzi autor odwołania, że wina umyślna jak i nieumyślna ma charakter stopniowalny, co
z kolei wymaga dokładnego przeanalizowania wszystkich istotnych okoliczności podmiotowych i przedmiotowych zdarzenia, co na końcowym etapie procedowania pozwala na wysnucie prawidłowych wniosków co do rzeczywistego stopnia zawinienia obwinionego.
Z kolei tego rodzaju ustalenia, związane ze stwierdzeniem sprawstwa oraz stopnia winy, mają fundamentalne znaczenie co do rodzaju i wymiaru kary. Zdaniem Rzecznika, Komisja „prawdopodobnie niedostateczną wagę przywiązała do kwestii związanej z charakterem
i stopniem zawinienia obwinionego w związku z naruszeniem (…) norm prawnych”, wskazanych we wniosku dyscyplinarnym.

Sąd Apelacyjny zwraca w tym miejscu uwagę również na to, że Komisja stwierdzając, iż stopień winy obwinionego jest znaczny zarazem wskazała, że kwota niedoboru finansowego była znaczna i przekraczała dziesięciokrotnie określoną w art. 19 ust. 1 pkt 3 ustawy
o komornikach kwotę 15 000 zł, co może być przesłanką odwołania komornika z zajmowanego stanowiska przez Ministra Sprawiedliwości (s. 6 uzasadnienia). W istocie zgodnie
z przywołanym przepisem Minister Sprawiedliwości z urzędu odwołuje, w drodze decyzji, komornika z zajmowanego stanowiska, jeżeli komornik spowodował niedobór finansowy, polegający na wydatkowaniu środków podlegających dokumentacji na działalność niezgodną z ich przeznaczeniem, w wysokości przekraczającej 15 000 złotych. Mamy więc w tym przypadku do czynienia z samoistną przesłanką obligatoryjnego odwołania komornika.

Niekonsekwencją autora omawianego odwołania, przy tak krytycznej ocenie trafności dokonanych w sprawie jest już jednak stwierdzenie, że „bezsporne jest, iż zachowanie obwinionego składające się na stawiane mu zarzuty dyscyplinarne nie miało charakteru przypadkowego, a w związku z tym stopień jego zawinienia był bardzo znaczny. Nieuprawnione jest też stwierdzenie, że okoliczność „nieuzasadnionego niczym dokonania szeregu czynności powodujących znaczne uszczuplenie finansowe i spowodowanie niedoboru kasowego w swojej kancelarii nie znajduje (…) żadnego racjonalnego usprawiedliwienia”.

Podobnie rzecz się ma odnośnie do treści odwołania wywiedzionego przez obwinionego J. B.. Kwestionując surowość orzeczonej kary zasadnie podnosi on, że na stopień winy, poza okolicznościami uwzględnionymi przez Komisję, wpływa również przyczyna tego rodzaju postępowania, która jak należy wnosić z jego argumentacji, nie została prawidłowo ustalona. Odwołuje się przy tym do treści postanowienia Prokuratury Rejonowej
w K. (1) o umorzeniu śledztwa o czyn z art. 231 § 1 k.k. i zawartego tam stwierdzenia, że niedobór środków powstał prawdopodobnie na początku pandemii i sytuacja pandemiczna bardzo ograniczyła dochód kancelarii. Nadto nadmienia, że nie korzystał z zaliczek od sądu na prowadzenie spraw alimentacyjnych, gdyż znacznie wydłużałoby to postępowanie, co łącznie przemawia na jego korzyść. Podobnie jak to, że cały czas spłaca powstały niedobór, gdyż zrzekł się wynagrodzenia.

Jak wynika z akt sprawy i uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia podstawowymi dowodami w sprawie były wyjaśnienia obwinionego J. B. (k. 26-27) oraz Protokół wizytacji przeprowadzonej w dniu 25 marca 2022 r. wraz z załącznikami (k. 4-5)
– (s. 1-2 uzasadnienia).

Na rozprawie obwiniony J. B., przyznając się werbalnie do winy, złożył wyjaśnienia, w których jednocześnie wskazał na szereg okoliczności usprawiedliwiających jego działania (k. 26-27). Przy tym zapis jego wypowiedzi „To nie było postępowanie nieumyślne” (k. 26) pozostaje w sprzeczności z przedstawionymi przez obwinionego okolicznościami, jak i też przedłożonym na tej rozprawie odpisem postanowienia Prokuratury Rejonowej w K. (1) z dnia 29 września 2022 r. o umorzeniu śledztwa - na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., w sprawie (...) dotyczącej przekroczenia uprawnień
i niedopełnienia obowiązków przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym
w K., tj. o czyn z art. 231 § 1 k.k. (k. 29-33).

Nie spowodowało to jednak żadnej refleksji po stronie Komisji, która procedowała następnie w przedmiocie złożonego przez obwinionego wniosku o dobrowolne poddanie się karze i wymierzenie mu kary nagany. Indagowany w tej kwestii nieobecny na rozprawie Rzecznik Dyscyplinarny (k. 38) nie ustosunkował się do wniosku obwinionego, wobec czego na kolejnej rozprawie Przewodniczący, po stwierdzeniu, że „brak jest podstaw do dalszego procedowania wniosku i konieczne jest przeprowadzenie postepowania dyscyplinarnego
w pełnym zakresie” zarządził postępowanie dowodowe (k. 41). Ograniczyło się ono do uzyskania informacji od Zastępcy Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym
w K. w kwestii istnienia nadal niedoboru finansowego w kancelarii w kwocie
47 657,89 zł oraz potwierdzenia, że wynagrodzenie prowizyjne obwinionego jest przekazywane na poczet uzupełnienia salda rachunku głównego dla przeprowadzonych postępowań i że na rachunek Kancelarii w okresie od marca 2022 r. do listopada 2022r . przekazana została kwota 100 011,09 zł (k. 47, 50).

Sąd Apelacyjny stwierdza, że Komisja bez wymaganej wnikliwości podeszła do oceny przyznania się obwinionego do winy, ponieważ stwierdzenie, że złożył on wyjaśnienia „potwierdzające dokonane ustalenia” (s. 2 uzasadnienia) jest wybiórcze, a stwierdzenie, że obwiniony „przyznał się do istnienia niedoboru” w ustalonej wysokości (s. 3 uzasadnienia), abstrahuje od koniecznej oceny okoliczności przez niego podawanych, które jak wynika z treści uzasadnienia Komisja tylko odnotowała (s. 3-4), nie dokonując żadnych w tym przedmiocie ustaleń. Wszak „przyznanie się” do winy nie jest tożsame z „przyznaniem” zaistnienia określonego faktu.

Zupełnie nie zasługuje na aprobatę konstatacja Komisji, że ustalenia przez nią dokonane „pokrywają się z ustaleniami dokonanymi przez Prokuratora we wszczętym postępowaniu karnym, gdzie wyjaśnienia złożył zarówno obwiniony jak i wizytator, który stwierdził niedobór oraz pracownicy Kancelarii” (s. 4 uzasadnienia). Pomijając niedokładność, że wyjaśnienia składał w ww. sprawie tylko obwiniony, stwierdzić trzeba, że Komisja bazowała przy tym jedynie na odpisie przywołanego postanowienia Prokuratury Rejonowej w K. (1), nie dostrzegając w ogóle potrzeby zapoznania się z tymi aktami i dokonania przesłuchania
w charakterze świadków wskazanych osób. Opieranie się na streszczeniach ich wypowiedzi zawartych w treści ww. postanowienia w sposób oczywisty obraża jedną z naczelnych zasad polskiego procesu karnego jaką jest zasada bezpośredniości.

Sąd Apelacyjny zapoznał się z aktami ww. sprawy, w tym z treścią rzeczonego postanowienia w związku czym wskazuje, że Komisja nie dostrzegła tych ustaleń prokuratora, z których wynika, m.in. że:

a)  uchybienia w zakresie prowadzenia kancelarii i rozliczania finansów nie miały charakteru umyślnego;

b)  powstały niedobór w znacznej mierze wynikał z wydatkowania zaliczek
w sprawach, w których nie miały one pokrycia oraz z niewzywania przez komornika na bieżąco o wyasygnowanie kwot na pokrycie kosztów korespondencji oraz dojazdów poza siedzibę kancelarii za zwolnionych od kosztów;

c)  koszty egzekucji jak i koszty korespondencji oraz wydatki na dojazdy
w postanowieniach kończących postępowanie były rozliczane prawidłowo;

d)  nie znaleziono ani jednej sprawy, w której pieniądze wyegzekwowane przez dłużnika nie zostałyby przekazane do wierzyciela;

e)  zachowanie komornika było próbą utrzymania etatów jak i kancelarii w kształcie
w jakim prowadzona była od lat i funkcjonowała poprawnie;

f)  komornik nie działał z negatywnych pobudek;

g)  ujawniony niedobór w znacznej mierze spowodowany był ograniczeniem działalności kancelarii w związku z wybuchem pandemii, a także niepobieraniem zaliczek w sprawach alimentacyjnych, które to wydatki pokrywane były z bieżącej działalności i dochodów kancelarii.

Dodatkowo wskazać jeszcze trzeba na to, że Komisja, przypisując obwinionemu popełnienie przewinień dyscyplinarnych nie wskazała daty ich popełnienia, co w sposób oczywisty uchybia treści art. 413 § 1 i § 2 k.p.k.

Reasumując, Sąd Apelacyjny stwierdza, że Komisja przeprowadziła tylko wybiórcze postępowanie dowodowe w sprawie, nie wyjaśniła wszystkich okoliczności związanych
z przypisaniem obwinionemu przewinień dyscyplinarnych, wobec czego dokonane w sprawie ustalenia faktyczne dotknięte są tzw. błędem braku. W sprawie nie doszło bowiem do przeprowadzenia wszystkich dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności podmiotowych i przedmiotowych związanych z zarzucanymi obwinionemu J. B. przewinieniami dyscyplinarnymi, w tym sprawdzenia i wyjaśnienia okoliczności, które obwiniony przytaczał na swoją obronę. W konsekwencji ustalenia faktyczne dokonane
w sprawie nie mają przymiotu prawdziwych (art. 2 § 2 k.p.k.) i wobec tego nie mogły stanowić podstawy rozstrzygnięć podjętych w sprawie.

Zaistniała w związku z tym konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu dyscyplinarnego w całości.

W postępowaniu ponownym oczywiście przedstawia się konieczność przesłuchania obwinionego, zweryfikowania czy rzeczywiście przyznaje się do winy i sprawdzenia okoliczności, które przytacza on na swoją korzyść. W szczególności służyć temu winno przesłuchanie w charakterze świadka wizytatora M. T. - autora Protokołu wizytacji przeprowadzonej w dniu 25 marca 2022 r. Jednocześnie należy dokonać analizy akt sprawy Prokuratury Rejonowej w K. (1) o sygn. (...). dla rozważenia trafności przywołanych wcześniej ustaleń prokuratora, które doprowadziły do wydania w dniu 29 września 2022 r. postanowienia o umorzeniu śledztwa. Świadkami w sprawie winny stać się osoby wymienione w tym postanowieniu: zastępca komornika sądowego M. L., asesor I. K., księgowa N. E. i pozostali pracownicy kancelarii. Szczególną wagę należy przy tym przywiązać do ustalenia czy rzeczywiście, a jeśli tak to na ile, ujawniony niedobór spowodowany był ograniczeniem działalności kancelarii w związku
z wybuchem pandemii.

Postępowanie dowodowe, przeprowadzone w takim rozmiarze i z respektowaniem zasady bezpośredniości, winno doprowadzić do dokonania prawidłowych ustaleń faktycznych, a w konsekwencji do podjęcia trafnego finalnego rozstrzygnięcia.