Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 maja 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Grażyna Czyżak (spr.)
Sędziowie:	SSA Barbara Mazur SSA Grażyna Horbulewicz
Protokolant:	sekr.sądowy Agnieszka Makowska

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2017 r. w Gdańsku

sprawy P. R. i M. C.

z udziałem zainteresowanych C. S. (1) i Przedsiębiorstwa (...)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o odpowiedzialność osób trzecich za składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne

na skutek apelacji P. R. i M. C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 listopada 2016 r., sygn. akt VI U 1643/16

oraz zażalenia Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

na postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 listopada 2016 r., sygn. akt VI U 1643/16

1.  oddala apelacje;

2.  zasądza od P. R. i M. C. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. solidarnie kwotę 10.800,00 (dziesięć tysięcy osiemset 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję;

3.  oddala zażalenie.

SSA Barbara Mazur SSA Grażyna Czyżak SSA Grażyna Horbulewicz

Sygn. akt III AUa 71/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonymi decyzjami z dnia 28 kwietnia 2016 r. wydanymi na podstawie art. 31, i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.), oraz na podstawie art. 116, art. 107 § 1, la i 2 pkt 2 i 4, art. 108 § 1 i 4, art. ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r., poz. 613 j.t.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Inspektorat w B. orzekł, iż M. C. oraz P. R. jako członkowie zarządu Przedsiębiorstwa (...)-lnż." Sp. z o.o. z siedzibą w P., odpowiadają całym swoim majątkiem za zobowiązania z tytułu nieuregulowanych składek wynikających z działalności spółki, w łącznej kwocie 686.152,28 zł, w tym z tytułu:

1) Składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres: 09/11,12/11-05/13 w kwocie 356.108,97 zł (należność główna) oraz odsetek od ww. należności naliczonych na dzień 28.04.2016 r. w kwocie 124.622,00 zł, kosztów egzekucyjnych w kwocie 28.819,80 zł,

2) Składek na Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za okres: 12/11-05/13 w kwocie 100.454,50 zł (należność główna), odsetek od ww. należności naliczonych na dzień 28.04.2016 r. w kwocie 35.046,00 zł oraz kosztów egzekucyjnych w kwocie 8.236,50 zł,

3) Składek na Fundusz Pracy i FGŚP za okres: 02/12-05/13 w kwocie 22.686,81 zł (należność główna), odsetek od ww. należności naliczonych na dzień 28.04.2016 r. w kwocie 7.679,00 zł oraz kosztów egzekucyjnych w kwocie 2.498,70 zł.

Odwołanie od wym. wyżej decyzji złożyli P. R., oraz M. C..

Wyrokiem z dnia 28 listopada 2016r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołania oraz zasądził od odwołujących P. R. i M. C. solidarnie na rzecz organu rentowego kwotę 14.400 złotych tytułem kosztów zastępstwa prawnego.

Sąd Okręgowy zważył, iż jedynymi kwestiami spornymi są kwestie skupiające się na interpretacji przepisów prawnych.

Sąd I instancji już na początku postępowania ustalił, iż analogiczna decyzja została wydana w dniu 28 kwietnia 2016 r. w stosunku do trzeciego członka zarządu spółki (...) C. S. (1), a zatem organ rentowy wydał decyzję dotyczące wszystkich członków zarządu. C. S. (1) w przedmiotowym postępowaniu miał status zainteresowanego.

Na rozprawie w dniu 5 października 2016 r. zainteresowany C. S. (2) przyznał, że w spółce osobiście i samodzielnie podejmował decyzję i był odpowiedzialny za stronę finansową spółki.

Pełnomocnik odwołujących się wniósł o przesłuchanie świadków: W. K., P. R. i C. S. (1) na okoliczność samodzielnego sprawowania przez C. S. (1) faktycznego zarządu nad spółką, samodzielnego prowadzenia przez C. S. (1) spraw spółki i samodzielnej reprezentacji spółki, w szczególności samodzielnego dokonywania czynności prawnych powodujących powstanie zobowiązań finansowych ciążących na spółce, braku zaangażowania odwołującej w prowadzenie spraw spółki i reprezentację spółki oraz nieposiadania przez odwołującą dostępu do dokumentacji obrazującej stan majątkowy i finansowy spółki, braku znajomości sytuacji finansowej spółki przez odwołujących, nieponoszenia przez odwołujących winy za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki w czasie właściwym, braku przesłanek pociągnięcia odwołujących się do odpowiedzialności przewidzianej w art. 116 o.p.

Sąd Okręgowy uznał, iż wobec tego, że okoliczności te nie były negowane przez organ rentowy nie celowe jest przesłuchanie świadków.

Istota sporu sprowadzała się zatem do oceny, czy odwołujący się jako członkowie zarządu spółki (...) ponoszą odpowiedzialność za jej zaległości składkowe wskazane w zaskarżonych decyzjach.

Warunki tej odpowiedzialności, określone zostały w art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku -Ordynacja podatkowa, stosowanym z mocy art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie tekst jednolity: Dz.U. z 2015 r., poz. 121). Przepis ten, w § 1 stanowi, że „za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu: 1) nie wykazał, że: a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy; 2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części. W § 2 z kolei stanowi, że odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu".

W ocenie Sądu I instancji, analiza treści cytowanego unormowania prowadzi do wniosku, że organ podatkowy (rentowy) jest zobowiązany do prowadzenia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności za zaległości podatkowe (składkowe) spółki z o.o. wobec wszystkich osób mogących ponosić taką odpowiedzialność. Fakt ten nie oznacza jednak, że przedmiotowa odpowiedzialność członków zarządu ma być stwierdzona jedną decyzją.

Przedmiotowa materia budząca do niedawna wątpliwości i niejednolicie postrzegana w orzecznictwie, w tym także orzecznictwie Sądu Najwyższego, została w sposób jednoznaczny rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 16 kwietnia 2014 r., I UZP 2/13 (LEX nr 1463822), gdzie stwierdzono, że „Decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalająca odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki nie musi zawierać wskazania, że odpowiedzialność ta jest solidarna z innymi członkami zarządu, co do których zostały wydane odrębne decyzje (art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm. w związku z art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.). W związku z powyższym Sąd Okręgowy pierwszy z zarzutów uznał za bezzasadny.

W ocenie Sądu sporną pomiędzy stronami kwestię w jakim okresie odwołujący się pozostawali członkami zarządu należy rozpatrzyć przede wszystkim w świetle art. 202 § 1 i 2 k.s.h., który stanowi, że mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy (bądź ostatni) pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu, jednak jedynie wtedy, gdy umowa spółki nie stanowi inaczej. Zdaniem Sądu nie budzi zaś wątpliwości, że skoro w § 13 umowy pozwanej spółki (k 65) wspólnicy ustalili, że jej zarząd składa się z jednego do trzech członków powołanych przez zgromadzenie wspólników na czas nieokreślony, to zadecydowali tym samym o wyłączeniu zasady wskazanej w ww. przepisie. W tym zakresie Sąd wziął pod uwagę wypowiedzi przedstawicieli doktryny prawniczej oraz stanowisko Sądu Najwyższego, w szczególności zawarte w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2010r. podjętej w sprawie III CZP 23/10 ( OSNC 2011/1/6, LEX nr 585107, OSP 2011/5/57, Biul.SN 2010/7/7, M.Prawn. 2011/7/374-375), w której Sąd ten stwierdził, iż przepis art. 202 § 1 k.s.h. ma charakter dyspozytywny, wobec czego znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały kwestii wygaśnięcia mandatu w sposób odmienny. Określa on więc chwilę wygaśnięcia mandatu członka zarządu w sposób kategoryczny dopiero w braku odmiennej regulacji w umowie spółki. Wyrażona w nim reguła nie dotyczy zatem sytuacji, w której umowa spółki stanowi inaczej, oraz odmiennie uregulowanej w art. 202 § 2 k.s.h. sytuacji powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok. Reguła przewidująca wygaśnięcie mandatu z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji dotyczy zaś np. sytuacji, w której - w braku odmiennej regulacji w umowie spółki - według uchwały wspólników (o powołaniu członków zarządu) powołanie nastąpiło "na czas nieokreślony". Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy drugi z zarzutów również uznał za niezasadny.

Przyglądając się natomiast stosunkom wewnętrznym w spółce, opisanym przez odwołujących się, Sąd Okręgowy wskazał, że podnoszony przez nich argument, iż w rzeczywistości pozbawieni byli wpływu na jej zarządzanie, przemawia wyłącznie na ich niekorzyść. Mając bowiem świadomość pozorności swoich uprawnień kierowniczych w spółce (sprawami finansowymi zarządzał indywidualnie C. S. (1)), pozostali członkowie zarządu mogli i powinni podjąć odpowiednie działania zmierzające do uregulowania nieprawidłowości w spółce. Argumentacja przedstawiona przez odwołujących się, iż jako członkowie zarządu nie mieli żadnego wpływu na działalność finansową spółki, nie zasługiwała na uwzględnienie. Zgodnie bowiem z poglądem wyrażonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który Sąd Okręgowy w pełni podziela, charakter prawny funkcji członka zarządu oznacza nie tylko obowiązek wykonywania czynności zarządzających (obowiązek wykonywania powierzonych zadań), ale też zwiększony zakres odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności za skutki działań kierowanej spółki, a więc i skutki działań osób dopuszczonych do faktycznego zarządzania spółką. Inną natomiast kwestią jest to, czy brak możliwości faktycznego zarządzania spółką uznany być może za przesłankę uwalniającą członka zarządu od odpowiedzialności za zaległości składkowe. Co do zasady, na tak postawione pytanie można odpowiedzieć pozytywnie. W istocie jednak zasadnicze znaczenie będzie miała przyczyna, dla której członek zarządu w okresie, w którym powstała zaległość składkowa, ograniczał się do biernego piastowania funkcji w organie. Wina członka zarządu spółki prawa handlowego w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości powinna być oceniana według kryteriów prawa handlowego, czyli według miary podwyższonej staranności oczekiwanej od osoby pełniącej funkcje organu osoby prawnej prowadzącej działalność gospodarczą, miary staranności uwzględniającej pewne (podwyższone) ryzyko (gospodarcze) związane z prowadzeniem tej działalności. Osoba, która (bez przymusu, groźby lub podstępu) wyraziła zgodę na powołanie do zarządu spółki ze świadomością, że pełnić będzie jedynie rolę "figuranta", a następnie godziła się na taki stan rzeczy, w pełni ponosi ryzyko działalności tej spółki i odpowiedzialność za nietrafne przedsięwzięcia gospodarcze czy też wręcz działania na szkodę spółki osób dopuszczonych za jej zgodą do faktycznego zarządzania spółką. W rezultacie zatem świadome i dobrowolne oddanie faktycznego zarządzania finansami spółki tylko jednej osobie z zarządu nie zwalnia pozostałych członków zarządu ani z ich obowiązków wynikających z pełnienia funkcji w tym organie, ani od odpowiedzialności za ich niedopełnienie. Jednym z takich obowiązków jest monitorowanie zadłużenia spółki pozwalające na zgłoszenie w odpowiednim czasie wniosku o upadłość lub wszczęcie postępowania układowego, co z kolei uwalnia go od odpowiedzialności za zaległości składkowe. Zatem w takim przypadku niezgłoszenie we właściwym czasie stosownego wniosku jest wynikiem zawinionego zaniechania obowiązków członka zarządu, (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r., sygn. II UK 174/10). Z powyższego wynika, że brak podejmowania przez wnioskodawcę działań mających na celu zapewnienie mu rzeczywistego egzekwowania praw i realizacji obowiązków przypisanych im z racji piastowanej funkcji, nie może stanowić okoliczności wyłączającej odpowiedzialność za zobowiązania składkowe spółki. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2006 r., II UK 47/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 296, wyrażono pogląd, zgodnie z którym posłużenie się w art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej określeniem „pełnienie obowiązków" wskazuje, że chodzi o rzeczywiste (czynne, faktyczne) ich wykonywanie, a nie tylko o piastowanie (bierne) funkcji, z którą te obowiązki są związane. Pogląd ten został wyrażony w stanie faktycznym, w którym członek zarządu został przez władze spółki pozbawiony możliwości prowadzenia jej spraw, nie był informowany o sytuacji finansowej spółki i nie miał wglądu do jej dokumentów. Do innych wniosków dochodzono, gdy członek zarządu świadomie i dobrowolnie oddał faktyczny zarząd nad spółką osobie spoza zarządu. W tym wypadku orzecznictwo przyjmowało, że nie dochodzi do zwolnienia od odpowiedzialności z uwagi na brak winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości (cyt. Wyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r., II UK 174/10, OSNP 2012 nr 5-6, poz. 73). Przedstawione stanowiska niekoniecznie pozostają względem siebie w opozycji bowiem przepis art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej, posługujący się terminem „pełnienie obowiązków członka zarządu", odnosi się do okresu za który można przypisać odpowiedzialność, a art. 116 § 1 pkt 1 lit. b Ordynacji podatkowej koncentruje uwagę na przeżyciach psychicznych członka zarządu identyfikujących jego winę lub jej brak. Wykładnia zaproponowana przez Sąd Najwyższy w tych dwóch judykatach kładzie nacisk jednocześnie na aspekt generalny (przejawiający się w określeniu „pełnienie obowiązków członka zarządu") i indywidualny (polegający na przypisaniu winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości). Oznacza to, że możliwe jest wyłączenie odpowiedzialności członka zarządu, gdy z przyczyn obiektywnych, całkowicie niezależnych, nie pełnił on obowiązków. Tak sytuacja w przedmiotowej sprawie nie miała jedna miejsca. Z kolei bez znaczenia jest, czy zaległości składkowe powstały z przyczyn zawinionych czy też niezawinionych od członka zarządu (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 marca 2010 r., II UK 303/09, Lex nr 603839, z dnia 17 października 2006 r., II UK 85/06, OSNP 2007 nr 21-22, poz. 328, z dnia 2 października 2008 r., I UK 39/08, „Monitor Prawa Pracy" 2009 nr 5, s. 272).

Mając na uwadze całokształt powyższych okoliczności Sąd I instancji stwierdził, że zachodzą ustawowe przesłanki do przeniesienia na P. R. i M. C. odpowiedzialności za zobowiązania Przedsiębiorstwa (...)-lnż." Sp. z o.o. w P. z tytułu składek powstałych w okresie wskazanym w decyzjach i dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołania oddalił.

Ponadto zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 99 kpc i w zw. z § 8 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu Sąd obciążył odwołujących się obowiązkiem zwrotu organowi rentowemu kwoty 14.400 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego

Apelację od powyższego wyroku wywiedli wnioskodawcy M. C. oraz P. R., zaskarżając go w całości i zarzucając:

1) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na braku wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, dokonanego z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, skutkujące niezasadnym przyjęciem, iż zachodzą ustawowe przesłanki do przeniesienia na apelujących odpowiedzialności za zobowiązania Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. z tytułu składek należnych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych,

2) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

• art. 116 o.p. w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j: Dz. U. z 2016 r., Poz. 963 ze zm.), poprzez błędną wykładnię tych przepisów, polegającą na przyjęciu, iż decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalająca odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki nie musi zawierać wskazania, że odpowiedzialność ta jest solidarna z innymi członkami zarządu, podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że nie jest dopuszczalne pominięcie w decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalającej odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki na podstawie art. 116 § 1 o.p. w zw. z art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych wskazania, że odpowiedzialność ta jest solidarna z innymi członkami zarządu,

• art. 116 o.p. w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j: Dz. U. z 2016 r., Poz. 963 ze zm.) w zw. z art. 202 § 1 k.s.h., poprzez błędną wykładnię tych przepisów, polegającą na przyjęciu, iż postanowienie umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, z którego wynika, iż członkowie zarządu powoływani są na czas nieokreślony, powoduje wyłączenie stosowania zasady wyrażonej w przepisie art. 202 § 1 k.s.h., podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że takie postanowienie umowne nie powoduje wyłączenia stosowania zasady wyrażonej w przepisie art. 202 § 1 k.s.h.;

Powołując powyższe zarzuty apelujący wnieśli o:

• zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie wniesionych odwołań i zmianę zaskarżonych decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych poprzez ustalenie, że apelujący nie ponoszą odpowiedzialności za zaległości Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. z tytułu wskazanych w zaskarżonych decyzjach składek na ubezpieczenia społeczne oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na zasadzie art. 116 o.p. w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j: Dz. U. z 2016 r., Poz. 963 ze zm.),

• ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpatrzenia,

• ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i poprzedzających go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu;

Skarżący wnieśli także o orzeczenie o kosztach postępowania poprzez ich zasądzenie od organu rentowego na rzecz apelujących solidarnie według norm przepisanych.

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie kosztów postępowania zawarte w pkt 2 wyroku wywiódł organ rentowy, zaskarżając je w całości i wnosząc o zasądzenie od odwołującego P. R. na rzecz organu rentowego kwoty 14.400,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego i zasądzenie od odwołującej się M. C. kwoty 14.400,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego oraz o zasądzenie od odwołujących na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołujących nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu między stronami była kwestia, czy P. R. i M. C. jako członkowie zarządu Przedsiębiorstwa (...)." Sp. z o.o. z siedzibą w P. odpowiadają za zadłużenie ww. spółki powstałe wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu nieopłacenia składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w łącznej kwocie 686.152,28 zł.

Sąd Apelacyjny podzielił dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia stanu faktycznego oraz rozważania prawne, przyjmując je za własne, co czyni zbytecznym ich ponowne szczegółowe powtarzanie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Na wstępie przypomnieć należy, iż zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 963; dalej: ustawa systemowa), do składek na ubezpieczenia społeczne mają odpowiednie zastosowanie enumeratywnie wymienione przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 201), w tym także przepisy regulujące odpowiedzialność osób trzecich za zobowiązania podatkowe.

Stosownie do art. 32 ustawy systemowej, do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Z powyższego wynika zatem, iż do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, jak również do składek na ubezpieczenie zdrowotne odpowiednie zastosowanie znajduje art. 31 ustawy systemowej, a w konsekwencji odpowiednie zastosowanie mają również wymienione w nim przepisy Ordynacji podatkowej, w tym przepisy o odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe (tak: w uchwałach Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2008 r., II UZP 1/08 oraz z dnia 4 czerwca 2008 r., II UZP 3/08, niepubl.).

Odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej za jej zaległości podatkowe (składkowe) uregulowana jest przede wszystkim w art. 116 Ordynacji podatkowej. Powołany przepis zakreśla ramy normatywne osobistej odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej za składki ubezpieczeniowe, których spółka ta nie uregulowała.

Odpowiedzialność osób trzecich za zobowiązania podatkowe (składkowe) występuje w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania podatkowego (składkowego) przez podatnika (płatnika). Odpowiedzialność ta, jako uzależniona od istnienia zobowiązania podatkowego podatnika, powoduje, że ma ona charakter akcesoryjny
i następczy, gdyż nie może powstać bez uprzedniego powstania obowiązku w stosunku
do pierwotnego dłużnika. Jest to także odpowiedzialność subsydiarna (posiłkowa), biorąc
pod uwagę, że wierzyciel podatkowy (składkowy), nie ma swobody w kolejności zgłaszania roszczenia do podatnika lub osoby trzeciej, lecz w pierwszej kolejności musi dochodzić należności od podatnika.

Do pozytywnych przesłanek odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na gruncie art. 116 Ordynacji podatkowej należą: bezskuteczność egzekucji z majątku spółki oraz powstanie zaległości w czasie pełnienia obowiązków przez członka zarządu. Natomiast przesłanki negatywne tej odpowiedzialności zdefiniowane zostały następująco: wykazanie, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowania układowe) albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez winy członka zarządu, jak również wskazanie mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości spółki w znacznej mierze.

Zaakcentowania przy tym wymaga, iż w sprawach tego rodzaju na organie rentowym spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności pozytywnych, natomiast członek zarządu – aby uwolnić się od odpowiedzialności – powinien wykazać którąkolwiek z okoliczności negatywnych wskazanych powyżej (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 26 października 2005 r., I FSK 30/05; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 14 września 2005 r., I FSK 2062/04).

W ocenie Sądu odwoławczego, Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, iż w niniejszej sprawie spełnione zostały wszystkie przesłanki warunkujące przeniesienie na wnioskodawcę jako członka zarządu odpowiedzialności za nieopłacone przez spółkę należności.

W przedmiotowej sprawie poza sporem pozostawało spełnienie przesłanki pozytywnej w postaci bezskuteczności egzekucji z majątku spółki. Odwołujący podnosili natomiast, iż zaległości te nie powstały w czasie pełnienia przez nich funkcji członków zarządu. Wskazywali bowiem, iż pomimo powołania ich na czas nieokreślony, zgodnie z treścią art. 202 § 1 k.s.h. mandaty ich wygasły z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. Sąd II instancji argumentu tego jednak nie podziela. Sądowi Apelacyjnemu znana jest przywołana w apelacji uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2010 r. (sygn. III CZP 23/10, Lex nr 585107), iż jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa w terminie przewidzianym w art. 202 § 1 k.s.h. także wtedy, gdy według uchwały wspólników powołanie nastąpiło na czas nieokreślony. Niemniej jednak, okoliczności faktyczne niniejszej sprawy przemawiają za uznaniem, iż uchwała ta nie znajduje zastosowania w przypadku skarżących.

W pierwszej kolejności zauważyć należy, iż jak wynika z odpisu pełnego z Krajowego Rejestru Sądowego (k. 67- 69 a.s.) w okresie od rejestracji spółki w dniu 21 lutego 2002 r. do dnia 10 września 2013 r. skarżący figurowali w KRS jako członkowie zarządu spółki. Sąd II instancji podziela zaś stanowisko, iż gdy członek zarządu, mimo ważnego zapisu w rejestrze sądowym, kwestionuje fakt bycia członkiem zarządu w dacie powstania zobowiązania, winien wykazać w toku postępowania administracyjnego lub sądowo-odwoławczego, że został skutecznie odwołany z tej funkcji (por. wyrok NSA z dnia 10 czerwca 2014 r., II FSK 1687/12, LEX nr 1485413).

Wpis zmian w składzie osobowym zarządu w rejestrze sądowym ma tylko charakter deklaratoryjny. Domniemywa się, że wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym jest prawdziwy, lecz jest to domniemanie wzruszalne. Ustanowione jest ono dla ochrony osób trzecich (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2012 r., I UK 137/12, LEX nr 1274954).

W ocenie Sądu II instancji, M. C. oraz P. R. w oparciu o przeprowadzone w sprawie dowody nie zdołali obalić wzruszalnego domniemania wypływającego z wpisu w KRS, zgodnie z którym skarżący w okresie powstania zaległości składkowych pełnili funkcje członków zarządu Spółki.

Podzielić należy stanowisko, że mandat do pełnienia funkcji w zarządzie nie wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy lub ostatni rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu, jeżeli członek zarządu wciąż faktycznie sprawuje dotychczas pełnioną funkcję podpisując dokumenty finansowe, jak i inne dokumenty oraz nie składa rezygnacji (por. wyrok NSA w Warszawie z dnia 22 marca 2013 r., I FSK 862/12, LEX nr 1331452).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że pomimo iż to C. S. (1) podejmował większość decyzji w sferze finansowej spółki, skarżący aż do czasu złożenia rezygnacji w dniu 28 czerwca 2013 r. również sprawowali mandat członka zarządu.

Twierdzenia wnioskodawców, jakoby wchodzenie przez nich w skład zarządu wynikało jedynie z potrzeby powołania kolejnych, poza C. S. (1), członków zarządu, nie korelują z treścią umowy spółki (k. 63 - 66). Z § 13 ust. 1 tej umowy wynika bowiem, że zarząd spółki może być jedno lub wieloosobowy. Wbrew twierdzeniom skarżących, nie zachodziła zatem potrzeba powoływania jedynie ze względów formalnych zarządu 3-osobowego. § 13 ust. 2 umowy stanowił natomiast, iż zarząd kieruje działalnością spółki i reprezentują ja na zewnątrz, a do jego kompetencji należą wszelkie sprawy, z wyłączeniem spraw zastrzeżonych do kompetencji Zgromadzenia Wspólników.

Sąd II instancji nie daje wiary, iż skarżący przed wyrażeniem zgody na powołanie ich jako członków zarządu lub nawet już w toku sprawowania tej funkcji nie zapoznali się z umową i nie zaznajomili z ciążącymi na nich obowiązkami. Jeśli zaś faktycznie tak było, muszą ponieść konsekwencje swojej ignorancji.

Niemniej jednak, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy świadczy o tym, że pełnienie przez nich obowiązków członków zarządu nie było jedynie formalnością i nie zakończyło się z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. Jak wynika z protokółów walnego zgromadzenia, po zatwierdzeniu wskazanego sprawozdania finansowego, dalej zgodnie z umową pełnili oni funkcje członków zarządu i dostawali absolutorium. Podkreślenia także wymaga, iż gdyby skarżący rzeczywiście uważali, jak twierdzili, iż mandat ich wygasł po roku pełnienia tej funkcji, nie musieliby składać rezygnacji, co uczynili w dniu 28 czerwca 2013 r. Pełnili funkcję do czasu złożenia rezygnacji.

W związku z powyższym zasadnie Sąd Okręgowy przyjął, że organ rentowy wykazał pozytywną przesłankę przeniesienia na M. C. oraz P. R. odpowiedzialności za obowiązania spółki z tytułu zaległych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w postaci powstania zaległości z tytułu tych składek w czasie pełnienia przez tego skarżącego funkcji członków zarządu Spółki.

Zaznaczyć należy, iż skarżący nie wykazali także spełniania negatywnych przesłanek przeniesienia na nich odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki. Ocena, czy zachodziły przesłanki do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki w okresie, w którym wnioskodawcy pełnili funkcję członków jej zarządu winna być dokonana w oparciu o przepisy obowiązującej od dnia 1 października 2003 r. ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2015 r., poz. 233 ze zm., nazywanej dalej Prawem upadłościowym).

Z treści art. 10 Prawa upadłościowego wynika, że podstawą ogłoszenia upadłości dłużnika jest jego niewypłacalność.

W myśl art. 11 ust. 1 Prawa upadłościowego dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Zgodnie z art. 11 ust. 2 Prawa upadłościowego dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.

W przypadku spełnienia przesłanki z treści art. 11 ust. 1 Prawa upadłościowego za bezprzedmiotowe uznać należy sięganie do treści przepisu ust. 2 (por. postanowienie S.N. z dnia 19 grudnia 2002 r., V CKN 342/01, LEX nr 75360).

Ponadto z treści przepisu art. 12 ust. 2 Prawa upadłościowego wynika, że podstawą ogłoszenia upadłości jest jedynie trwałe niewykonywanie zobowiązań przez dłużnika.

Sąd Apelacyjny w toku postępowania drugoinstancyjnego uzupełnił postępowanie dowodowe, zwracając się o nadesłanie protokołów walnego zgromadzenia spółki (k. 156). Gdyby więc skarżący dopełnili ciążących na nich obowiązków i przeczytali te protokoły, wiedzieliby jaki spółka miała w poszczególnych latach zysk netto, a jakie straty. I tak w 2010 r. zysk netto wyniósł 32.278,03 zł. Już w 2011 r. straty wyniosły jednak aż 284.524,78 zł. Z protokołu wynika, że straty te miały być pokryte z kapitału zapasowego, w którym jednak nie było już takich pieniędzy. W 2012 r. straty netto wyniosły 851.361,38 zł. Na pokrycie tych strat nie było już jednak żadnego kapitału, miały one zostać pokryte z przyszłych zysków.

W ocenie Sądu II instancji, nie może być wystarczającym wyjaśnieniem biernej postawy wnioskodawców przekonanie, iż jako figuranci nie mogą ponosić jakiejkolwiek odpowiedzialności za zobowiązania spółki ani też zapewnienie ich przez C. S. (1), iż stan finansowy spółki jest zadowalający. Wnioskodawcy nie udowodnili bowiem, że podjęli jakąkolwiek inicjatywę, aby przejrzeć dokumentację i zorientować się jaka jest rzeczywista kondycja finansowa spółki, w której pełnili funkcję członków zarządu, ponosząc tym samym odpowiedzialność za jej zobowiązania.

Skoro więc, jak wykazano wyżej, w okresie pełnienia przez skarżących funkcji członków zarządu zachodziły podstawy do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, zaś wnioskodawcy w ogóle wniosku takiego nie zgłaszali, czego też w toku postępowania nie kwestionowali, jak również nie wykazali, iż niezgłoszenie to nastąpiło bez ich winy, niewątpliwie nie wykazali oni negatywnych przesłanek przeniesienia na nich odpowiedzialności.

Nie był również zasadnym zarzut naruszenia art. 116 o.p. w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez przyjęcie, iż decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalająca odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki nie musi zawierać wskazania, że odpowiedzialność ta jest solidarna z innymi członkami zarządu. Jak wyjaśnił Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale 7 sędziów z dnia 9 marca 2009 r. (I FSP 4/08, Lex nr 486211), choć pożądane byłoby prowadzenie jednego postępowania przeciwko wszystkim zobowiązanym osobom, do czego podstawy dostarcza art. 166 § 1 Ordynacji podatkowej, to w świetle regulacji procesowych nie może być poczytywane za błąd prowadzenie odrębnych postępowań, pod warunkiem że postępowania te obejmą wskazany wyżej krąg osób, tj. wszystkich zobowiązanych (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2011 r. sygn. akt II UK 307/10, Lex nr 785627). Obowiązkiem zatem organu rentowego jest wszczęcie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności osób trzecich przeciwko wszystkim osobom mogącym taką odpowiedzialność ponosić ze względu na okres wykonywania obowiązków członka zarządu (art. 116 § 2 o.p. w związku z art. 31 i 32 s.u.s.). Z tego względu decyzja kończąca to postępowanie powinna rozstrzygać (pozytywnie lub negatywnie) o odpowiedzialności wszystkich (tak określonych) członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Powyższe znajduje również oparcie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2008 r., (I UK 9/08, LEX nr 531871), w którego uzasadnieniu wskazano między innymi, że organ rentowy ma obowiązek, w razie zaistnienia przesłanek odpowiedzialności osób trzecich za zaległe składki stowarzyszenia (art. 116a w związku z art. 116 o.p. i art. 32 s.u.s.), rozstrzygnąć w drodze decyzji o odpowiedzialności wszystkich wchodzących w grę osób (członków zarządu), a wyboru dłużnika (członka zarządu), od którego będzie dochodził zaspokojenia wierzytelności, może dokonać dopiero po powstaniu solidarnego zobowiązania.

W świetle powyższych uwag, zasadne jest zatem stwierdzenie, że jeżeli nawet optymalnym i pożądanym byłoby prowadzenie jednego postępowania przeciwko wszystkim potencjalnie zobowiązanym osobom i wydanie jednej decyzji, to nie jest błędne i niezgodne z prawem prowadzenie odrębnych postępowań i wydanie odrębnych decyzji co do każdego członka zarządu, pod warunkiem, że postępowania te obejmą wszystkich członków zarządu stowarzyszenia. Tak też stało się w przedmiotowej sprawie. Prowadzenie odrębnych postępowań nie stoi w sprzeczności z solidarną odpowiedzialnością członków zarządu stowarzyszenia. Dodatkowo zaznaczyć należy, że brak wskazania w sentencjach decyzji dotyczących odpowiedzialności osób trzecich, iż jest to odpowiedzialność solidarna również nie skutkuje uchyleniem decyzji, albowiem nawet gdyby przyjąć, że organy orzekające w sprawie naruszyły prawo, to nie miało to wpływu na treść rozstrzygnięcia. Takie stanowisko zajął również m.in. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 8 kwietnia 2008 r. w sprawie o sygn. akt I FSK 520/07 (LEX nr 475536) oraz w wyroku z dnia 27 lipca 2011 r. w sprawie o sygn. akt I SA/Op 170/11 (LEX nr 852875).

Skoro więc Zakład Ubezpieczeń Społecznych w dniu 28 kwietnia 2016 r. wydał trzy odrębne decyzje o odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania składkowe spółki, zaś podstawą solidarnej odpowiedzialności skarżącej są przepisy art. 366 k.c. i następne, to w świetle powyższego orzecznictwa brak jednej wspólnej decyzji w tym przedmiocie nie może przesądzać o ich nieważności.

Uznając zatem apelację skarżących za niezasadną, Sąd II instancji na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 wyroku.

W punkcie 2 wyroku zgodnie z § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015, poz. 1804, w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji) w zw. z art. 108 § l k.p.c., art. 98 § l i 3 k.p.c. Sąd Apelacyjny, uwzględniając nakład pracy pełnomocnika, orzekł o kosztach postępowania w ten sposób, że zasądził od skarżących solidarnie na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwotę 10.800 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję (75% z kwoty 14.400 zł).

W punkcie 3 wyroku Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. oddalił zażalenie pozwanego. Rację ma wprawdzie pozwany, iż sprawy M. C. oraz P. R. połączone do wspólnego rozpoznania, a co do zasady skutkuje to zasądzeniem minimalnego wynagrodzenia od każdego ze skarżących. Niemniej jednak, w ocenie Sądu Apelacyjnego nakład pracy pełnomocnika w przedmiotowej sprawie nie był aż tak duży, aby od każdego z wnioskodawców zasadzać po 14.400 zł.

SSA Grażyna Czyżak SSA Barbara Mazur SSA Grażyna Horbulewicz