Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 września 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Michał Bober
Sędziowie:	SA Daria Stanek (spr.) SO del. Monika Popielińska
Protokolant:	sekr. sądowy Katarzyna Kręska

po rozpoznaniu w dniu 20 września 2018 r. w Gdańsku

sprawy S. T.

z udziałem R. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wydanie zaświadczenia o podleganiu ustawodawstwu polskiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 listopada 2017 r., sygn. akt VII U 2396/17

1. zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

2. zasądza od S. T. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 420,00 (czterysta dwadzieścia 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

SSO del. Monika Popielińska SSA Michał Bober SSA Daria Stanek

Sygn. akt III AUa 168/18

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18 listopada 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. odmówił wydania zaświadczenia o ustawodawstwie dotyczącym zabezpieczenia społecznego mającym zastosowanie do osoby uprawnionej na formularzu A1 dla R. W. na okres od 17 sierpnia 2016 r. do 16 sierpnia 2017 r.

Od powyższej decyzji odwołanie wniósł płatnik składek S. T., wnioskując o uwzględnienie odwołania poprzez nakazanie wydania zaświadczenia
o podleganiu ustawodawstwu polskiemu, dotyczącemu zabezpieczenia społecznego mającego zastosowanie do osoby uprawnionej na formularzu A1 dla zainteresowanego za okres objęty zaskarżaną decyzją.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego, podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Gdańsku Wydział VII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 23 listopada 2017 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do wydania zaświadczenie o podleganiu przez ubezpieczonego ustawodawstwu polskiemu w okresie od 17 sierpnia 2016 r. do 16 sierpnia 2017 r. (pkt 1) oraz zasądził
od pozwanego na rzecz S. T. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2), sygn. akt VII U 2396/17.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

S. T. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą (...) w K.. Przedmiotem tejże działalności jest świadczenie usług w zakresie wykończeniowych robót budowlanych. W ramach prowadzonej działalności gospodarczej S. T. zatrudnia pracowników, zawierając z nimi umowy o pracę.

3 sierpnia 2016 r. S. T. zawarł z R. W. umowę o pracę na czas nieokreślony od 3 sierpnia 2015 r. Ubezpieczony został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy jako monter rusztowań. W treści umowy o pracę jako miejsce wykonywania pracy wskazano teren Unii Europejskiej.

Pismem Federalnego Urzędu Ubezpieczenia Społecznego w Belgii do centrali pozwanego organu z 25 listopada 2014 r. złożono wniosek o przeprowadzenie kontroli
i cofnięcie zaświadczeń A1 wystawionych przez pozwanego pracownikom płatnika składek. Pismo to nie wskazywało na konieczność kontroli R. W. w okresie
od 17 sierpnia 2016 r. do 16 sierpnia 2017 r. ani w ogóle nie odnosiło się do tego ubezpieczonego.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w odpowiedzi na pisma kierowane przez płatnika składek, wskazał płatnikowi składek na obowiązek przekazania instytucji właściwej informacji, dokumentów lub dowodów niezbędnych dla ustalenia ich sytuacji lub sytuacji ich rodzin do ustalenia lub utrzymania ich praw i obowiązków oraz określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa oraz wynikających z niego obowiązków wobec tych osób. Jednocześnie organ wskazał, że biorąc pod uwagę wyniki weryfikacji danych za okres
od stycznia 2012 r. do lutego 2015 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych w związku
z wpływem kolejnych wniosków o potwierdzenie formularzy A1, pismami z 14 września 2015 r., 16 października 2015 r. i 10 lutego 2016 r. zwrócił się o przedłożenie kontraktów/umów zawartych przez płatnika składek od marca 2015 r. oraz faktur potwierdzających wykonanie usług w tym okresie, co jest niezbędne do ustalenia, czy firma realizuje kontrakty na świadczenie usług w Polsce, a tym samym, czy osoby zatrudnione przez płatnika rzeczywiście wykonując prace na terenie Polskich, czy tylko przebywają
w pewnych okresach w Polsce. W piśmie z 11 kwietnia 2016 r. organ wskazał również,
że nadesłane przez płatnika zestawienie czasu pracy nie może być podstawą do wydania kolejnych formularzy A1, gdyż w tym zestawieniu wskazano wielkości pracy w Polsce oraz w Belgii w latach 2012 – 2016, jednak nie zostały one odniesione do poszczególnych pracowników, co uniemożliwia ustalenie ustawodawstwa właściwego dla konkretnej osoby, nadto dokument ten nie został podpisany przez osobę go sporządzającą, ani opatrzony pieczęcią.

30 maja 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadził kolejną kontrolę
u płatnika składek w zakresie prawidłowości i rzetelności obliczania, potrącania i opłacania składek na ubezpieczenia społeczne oraz innych składek i wpłat, do których pobierania obowiązany jest pozwany organ ubezpieczeniowy, oraz zgłaszania do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, jak również wystawiania zaświadczeń
lub zgłaszania danych dla celów ubezpieczeń społecznych.

Inspektor kontroli wezwał płatnika składek do przedłożenia dokumentów niezbędnych do przeprowadzenia czynności kontrolnych zgodnych z zakresem kontroli, lecz płatnik składek oświadczył, iż w związku z poprzednią kontrolą przeprowadzoną przez ZUS oraz brakiem prawomocnej decyzji sądu, nie udostępni żadnych dokumentów. Płatnik wskazał jedynie, iż realizuje zlecenia na terenie Polski za pomocą niektórych swoich pracowników, ale nie jest w stanie udostępnić umowy na realizację zleceń oraz pisemnych potwierdzeń kto
i w jakim okresie te prace fizycznie realizował. Płatnik składek oświadczył również,
iż w związku z decyzjami ZUS dot. uznania, że jego pracownicy podlegają prawu belgijskiemu, organem właściwym do przeprowadzenia kontroli jest belgijska instytucja ubezpieczeniowa. Płatnik zadeklarował gotowość udostępnienia dokumentacji księgowo-płacowej w części dotyczącej pracowników administracyjnych oraz tych, którzy wykonują prace tylko w Polsce, czyli ok. 10% ogólnego stanu zatrudnienia.

W związku z powyższym kontrolujący odstąpił od realizowania czynności kontrolnych.

S. T. wystąpił do pozwanego o wydanie zaświadczenia
o ustawodawstwie polskim, jako właściwym dla pracownika wykonującego pracę najemną
w dwóch lub kilku państwach członkowskich w stosunku do R. W. w okresie od 17 sierpnia 2016 r. do 16 sierpnia 2017 r.

W informacji w celu wydania zaświadczenia o ustawodawstwie właściwym wnioskodawca wskazał, że ubezpieczony będzie wykonywał pracę w mieście K.
w Belgii.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych zawiadomił płatnika składek o wszczęciu postępowania wyjaśniającego w sprawie ustalenia ustawodawstwa właściwego
dla pracowników ubezpieczonego, w tym ubezpieczonego, ponownie zobowiązując płatnika składek do przedłożenia w terminie 7 dni kontraktów/umów zawartych przez płatnika składek od marca 2015 r. oraz faktur potwierdzających wykonanie usług w tym okresie.

Płatnik składek w zakreślonym terminie nie przedłożył żądanej dokumentacji.

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z 18 listopada 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił wydania zaświadczenia
o ustawodawstwie dotyczącym zabezpieczenia społecznego mającym zastosowanie do osoby uprawnionej na formularzu A1 dla R. W. na okres od 17 sierpnia 2016 r.
do 16 sierpnia 2017 r.

Przechodząc do analizy prawnej Sąd Okręgowy wstępnie wyjaśnił, że na terenie Unii Europejskiej nie funkcjonuje jednolity zunifikowany system zabezpieczenia społecznego,
a każde z Państw Członkowskich posiada samodzielny system ubezpieczeń społecznych oraz posiada autonomię w zakresie kreowania własnej polityki emerytalno–rentowej. W sferze dominium Państw Członkowskich należy określenie sfery podmiotowej oraz przedmiotowej systemów ubezpieczeń społecznych. Systemy ubezpieczeń społecznych poszczególnych Państw Członkowskich mają jednakże obowiązek wzajemnej współpracy z instytucjami innych Państw Członkowskich oraz wspólnej koordynacji swych działań m.in. w odniesieniu do pracowników migrujących. Koordynację na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29.04.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE L 166 z 40.04.2004r. s.1-123 ze zm.) należy identyfikować jako podejmowanie przez wiele podmiotów wspólnych działań
w zakresie ubezpieczeń społecznych w związku ze swobodnym przepływem osób.

Jednym z fundamentów koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych jest wyrażona w preambule oraz w art. 11 rozporządzenia nr 883/2004 zasada jedności, która stanowi, iż pracownik migrujący może podlegać ubezpieczeniom społecznym tylko w jednym Państwie Członkowskim oraz że należy przeciwdziałać sytuacji, w której pracownik migrujący nie jest objęty żadnym systemem ubezpieczenia. Odmienny skutek byłby niezgodny z celem art. 48-51 TWE (art. 39 i 42 w tekście skonsolidowanym), którym jest zapewnienie, by korzystający z uprawnienia do swobodnego przepływu pomiędzy krajami Unii obywatele Państw Członkowskich nie tracili korzyści z tytułu ubezpieczenia społecznego na podstawie ustawodawstwa danego Państwa Członkowskiego (por. wyroki ETS z dnia 20 września 1994r., C-12/93; z dnia 26 maja 2005r., C-249/04; z dnia 10 czerwca 1986r., 60/85; z dnia 3 maja 1990r., C-2/89; z dnia 16 lutego 1995r., C-425/93).

Zgodnie z pkt. 17 preambuły i art. 11 ust. 3a rozporządzenia 883/04 podstawowym łącznikiem na gruncie przepisów koordynacji jest miejsce wykonywania pracy (lex loci laboris), co oznacza, że co do zasady zastosowanie znajduje ustawodawstwo kraju, w którym dana osoba wykonuje pracę najemną. Zasada ta jednak na gruncie przepisów rozporządzenia 883/04 doznaje wyjątków.

I tak, w art. 12 rozporządzenia nr 883/2004 przewidziano wyjątek od ogólnej zasady terytorialności podlegania systemowi ubezpieczeń społecznych państwa, w którym jest wykonywana praca (lex loci laboris). Art. 13 ust. 1 stanowi zaś normę kolizyjną, której zadaniem jest usuwanie utrudnień administracyjno-technicznych, jakie wynikałyby
z zastosowania zasady lex loci laboris w sytuacji równoległego lub naprzemiennego
(w krótkich okresach rozliczeniowych) wykonywania pracy najemnej lub prowadzenia działalności na terytorium dwóch państw członkowskich.

Sąd Okręgowy wskazał, że spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia,
czy we wskazanym w przedmiotowej decyzji okresie w stosunku do ubezpieczonego R. W. jako pracownika zatrudnionego przez płatnika składek S. T., wykonującego pracę najemną w dwóch lub kilku państwach członkowskich, w zakresie ubezpieczeń społecznych winno znaleźć zastosowanie ustawodawstwo polskie.

Jak wynika z ustalonego w sprawie stanu faktycznego, w spornym okresie ubezpieczony był związany z S. T. umową o pracę na czas nieokreślony, na stanowisku monter rusztowań. Sąd wskazał, że niewątpliwie łącząca S. T. i ubezpieczonego umowa o pracę jest w Polsce, zgodnie z treścią
art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm.), tytułem ubezpieczenia społecznego. Zgodnie z art. 13 pkt 1 podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę trwa od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Wnioskodawca domagał się potwierdzenia, że ustawodawstwem właściwym z zakresu zabezpieczenia społecznego dla R. W. jest ustawodawstwo polskie.
W informacjach składanych na potrzeby wydania zaświadczeń A1 skarżący pracodawca wskazywał, że ubezpieczony będzie wykonywać pracę w Belgii oraz że we wnioskowanym okresie czas pracy pracownika w Polsce będzie wynosił nie mniej niż 50%, natomiast wynagrodzenie 100% w Polsce.

Podstawą do wydania decyzji o wyłączeniu ubezpieczonego z polskiego ustawodawstwa było uznanie, w związku z nieprzedłożeniem w toku kolejnej kontroli
przez S. T. jakichkolwiek dowodów na potwierdzenie działalności pracodawcy w Polsce, jak również, dowodów potwierdzających, że osoby przez niego zatrudnione i wysyłane do pracy w Belgii rzeczywiście wykonują pracę na terenie Polski, nie jest możliwe ustalenie, czy wobec tego ubezpieczonego właściwe będzie polskie ustawodawstwo, a więc, że nie ma podstaw do wydania w tym przypadku zaświadczeń A1.

W toku procesu organ powoływał się zaś na wyniki wcześniej przeprowadzonej kontroli (za okres od stycznia 2012 r. do lutego 2015 r.), w trakcie której organ ustalił,
iż w okresie od stycznia 2012 r. do lutego 2012 r. S. T. nie prowadził
w Polsce znacznej części swojej działalności gospodarczej w rozumieniu art. 14 ust. 8 rozporządzenia (WE) nr 987/2009, jak również, że pracownicy przez niego zatrudniani byli kierowani do pracy w Belgii i nie wykonywali pracy w Polsce, bądź praca przez nich wykonywana miała charakter marginalny. Na podstawie tak dokonanych ustaleń organ przyjął, iż pracownicy S. T. nie mogą być uznani za osoby „normalnie wykonujące prace w dwóch lub kilku państwach członkowskich”, w związku z czym nie mają wobec nich zastosowania przepisy art. 13 rozporządzenia (WE) nr 883/2004. Nadto, organ uznał, iż płatnik składek nie spełnia warunków do delegowania pracowników w trybie art. 12 rozporządzenia (WE) 883/2004, albowiem nie prowadzi znacznej części działalności
na terenie Polski. Jednocześnie organ zaznaczył, iż przyczyną do przeprowadzenia postępowania kontrolnego u płatnika składek było pismo Urzędu Federalnego Ubezpieczenia Społecznego w Belgii do Centrali ZUS z wnioskiem o cofnięcie zaświadczeń A1 wystawionych wcześniej pracownikom S. T..

Niezależnie od wskazanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w zaskarżonej decyzji o odmowie wydania zaświadczenia o mającym zastosowanie do R. W. w zakresie zabezpieczenia społecznego ustawodawstwie polskim na formularzu A1
i stanowiska organu prezentowanego w niniejszym postępowaniu, w ocenie Sądu I instancji, punktem wyjścia do rozważań winien być art. 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego
i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Mimo iż organ rentowy odmówił wydania zaświadczenia A1 z uwagi
na nieprzekazanie przez wnioskodawcę – S. T. organowi właściwych informacji, dokumentów lub dowodów niezbędnych dla określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa wobec R. W. (art. 3 ust. 2 i art. 19 ust. 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009), w ocenie Sądu decydujące znaczenia ma fakt, iż przed wydaniem zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji organ nie poczynił ustaleń, które mogłyby stanowić podstawę faktyczną decyzji w tym aspekcie.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 rozporządzenia 883/2004 osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich, podlega:

a) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim; lub

b) jeżeli nie wykonuje znacznej części pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania:

(i) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli jest zatrudniona
przez jedno przedsiębiorstwo lub jednego pracodawcę; lub

(ii) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstw lub pracodawców, jeżeli jest zatrudniona
przez co najmniej dwa przedsiębiorstwa lub co najmniej dwóch pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się tylko w jednym państwie członkowskim; lub

(iii) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, innego niż państwo członkowskie jej zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwa lub więcej przedsiębiorstw lub dwóch lub więcej pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się w dwóch państwach członkowskich, z których jedno jest państwem członkowskim jej zamieszkania; lub

(iv) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwa lub więcej przedsiębiorstw lub dwóch lub więcej pracodawców,
a co najmniej dwa z tych przedsiębiorstw lub dwóch z tych pracodawców mają siedzibę
lub miejsce wykonywania działalności w różnych państwach członkowskich innych niż państwo członkowskie miejsca zamieszkania.

Obowiązujące od 1 maja 2010 r. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. (Dz. Urz. UE serii L poz. 284 poz. 1 z dnia
30 października 2009 r.) dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/204, dalej: rozporządzenie nr 987/2009 lub rozporządzenie wykonawcze, wskazuje w art. 14 ust. 5,
że do celów stosowania art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 (rozporządzenia podstawowego) osoba, która "normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich", oznacza osobę, która równocześnie lub na zmianę wykonuje jedną lub kilka odrębnych prac w dwóch lub więcej państwach członkowskich w tym samym lub kilku przedsiębiorstwach lub dla jednego lub kilku pracodawców.

W myśl zaś dodanego z dniem 8 czerwca 2012 r. art. 14 ust. 5b rozporządzenia
nr 987/2009, praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia podstawowego. W przepisie tym wskazano także, że art. 16 rozporządzenia wykonawczego stosuje się we wszystkich przypadkach objętych niniejszym artykułem.

Jak już wyżej wskazano, organ rentowy odmówił wydania zaświadczenia A1 z uwagi na nieprzekazanie organowi przez płatnika właściwych informacji, dokumentów
lub dowodów niezbędnych dla określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa wobec R. W., jednocześnie jednak organ (co wynika również z treści odpowiedzi
na odwołanie) wyszedł z założenia, iż nie było potrzeby stosowania wobec pracowników S. T. procedury wynikającej z art. 16 rozporządzenia (WE) nr 883/2004, albowiem w oparciu o wyniki przeprowadzonej przez siebie kontroli wszczętej w związku
z otrzymaniem pisma belgijskiej instytucji ubezpieczeniowej ZUS ustalił, iż pracownicy kierowani do pracy w Belgii nie mogą być uznani za osoby normalnie wykonujące pracę
w dwóch lub kilku Państwach Członkowskich.

Nadto pozwany przyjął, że brak było podstaw do prowadzenia procedury uzgodnieniowej w trybie art. 6 rozporządzenia (WE) nr 987/2009 dot. ustawodawstwa właściwego dla R. W., albowiem między ZUS, a instytucją belgijską nie ma sporu co do ustawodawstwa mającego zastosowanie do pracowników S. T.. Zdaniem pozwanego ustawodawstwem tym powinno być ustawodawstwo belgijskie.

W ocenie Sądu powyższe stanowisko organu jest błędne, a precyzyjniej pisząc – przedwczesne w zakresie ustawodawstwa właściwego i niewłaściwego.

Dla prawidłowego rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosków płatnika składek
o wydanie zaświadczenia A1 - w ocenie Sądu Okręgowego - konieczne było zastosowanie przez organ procedury stosowania art. 13 rozporządzenia podstawowego, do czego obliguje go art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 2009.284.1 – dalej: „rozporządzenie wykonawcze”). Nie istnieje bowiem możliwość wyłączenia jego stosowania jeśli oczywistym i bezspornie stwierdzonym nie jest, że praca była wykonywana tylko w jednym państwie unijnym.

Niezastosowanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w/w procedury spowodowało zaś, że organ rentowy wydał rozstrzygnięcie, którego akceptacja spowodowałaby zaistnienie skutku niedopuszczalnego w świetle fundamentalnej zasady,
na jakiej oparto unijne regulacje w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, a mianowicie zasady jedności ustawodawstwa. Uchybień tego rodzaju nie można usunąć w toku postępowania sądowego ( vide: postanowienie SN z 23.11.2016 r.,
I Uz 48/16), co tym samym w ocenie Sądu determinuje też rozstrzygnięcie
w niniejszej sprawie.

Procedura ustalania ustawodawstwa właściwego w sytuacjach objętych zakresem
art. 13 rozporządzenia podstawowego została uregulowana w przepisie art. 16 rozporządzenia wykonawczego. Stosownie do tej procedury osoba zainteresowana objęciem art. 13 rozporządzenia (osobą tą może być pracodawca art. 18) informuje o tym fakcie instytucję właściwą wg miejsca zamieszkania ubezpieczonego – art. 16 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego. Informację taką stanowi w szczególności wniosek o wydanie zaświadczenia na formularzu A1. Instytucja ta po przeprowadzeniu stosownego postępowania wyjaśniającego ustala ustawodawstwo właściwe, a takie wstępne ustalenie ma charakter tymczasowy. Instytucja ta informuje także instytucje wszystkich Państw Członkowskich,
w których praca jest wykonywana o swoim tymczasowym określeniu ustawodawstwa
– art. 16 ust 2 rozporządzenia wykonawczego. Zauważyć przy tym należy, że ustalenie to może polegać na poświadczeniu stosowania ustawodawstwa państwa zamieszkania osoby zainteresowanej lub na wydaniu decyzji tymczasowo stwierdzającej brak podstaw
do stosowania tego ustawodawstwa (z uwagi na zasadę terytorialności instytucja miejsca zamieszkania zainteresowanego nie jest uprawniona do określenia jako właściwego ustawodawstwa innego państwa członkowskiego (vide: K. Ślebzak Ustalanie ustawodawstwa tymczasowego na podstawie rozporządzeń 883/2004 oraz 987/2009 PiZS 7/2014 str. 4). Tymczasowe ustalenie ustawodawstwa miejsca zamieszkania osoby zainteresowanej staje się ostateczne w terminie dwóch miesięcy od momentu poinformowania o nim instytucji państw członkowskich, o ile ustawodawstwo nie zostało określone na podstawie art. 16 ust. 4 rozporządzenia wykonawczego albo gdy przynajmniej jedna z zainteresowanych instytucji państw członkowskich poinformuje instytucję właściwą wg miejsca zamieszkania
przed upływem tego terminu o niemożności zaakceptowania ustalonego ustawodawstwa
lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii – art. 16 ust. 3 rozporządzenia wykonawczego.

Powyższą regułę należy rozumieć w ten sposób, że w przypadku bezskutecznego upływu terminu dwóch miesięcy, gdy tymczasowo określone zostało jako właściwe ustawodawstwo miejsca zamieszkania zainteresowanego, instytucja miejsca zamieszkania winna wydać decyzję ostateczną stwierdzającą podleganie ustawodawstwu państwa zamieszkania. W sytuacji zaś, gdy określenie tymczasowe wyłączało stosowanie ustawodawstwa miejsca zamieszkania zainteresowanego, a właściwe instytucje po ich poinformowaniu wydały decyzję o ustaleniu jako właściwego ustawodawstwa miejsca wykonywania pracy przez zainteresowanego, to instytucja państwa zamieszkania winna wydać decyzję ostateczną stwierdzającą brak podstaw do stosowania ustawodawstwa państwa zamieszkania zainteresowanego. Inaczej przebiega to postępowanie w sytuacji, gdy jedna
z zainteresowanych instytucji zgłosiła zastrzeżenie do tymczasowego określenia jako właściwego ustawodawstwa państwa zamieszkania zainteresowanego oraz wówczas,
gdy tymczasowe określenie wyłączało stosowanie ustawodawstwa miejsca zamieszkania zainteresowanego, a właściwe instytucje miejsca wykonywania pracy po ich poinformowaniu nie podjęły kontaktu z instytucją miejsca zamieszkania (takie milczenie należy traktować jako spór między instytucjami). W takim przypadku zastosowanie winna znaleźć regulacja przewidziana w art. 16 ust. 4 rozporządzenia wykonawczego. Konieczne jest wówczas nawiązanie kontaktu przez instytucje lub władze dwóch lub więcej zainteresowanych Państw Członkowskich, a ustawodawstwo właściwe ustala się na podstawie wspólnego porozumienia z uwzględnieniem przepisów art. 13 i 14 rozporządzenia podstawowego. Zastosowanie winna mieć w tej sytuacji również decyzja nr (...) Komisji Administracyjnej w sprawie ustanowienia procedury dialogu i koncyliacji w zakresie ważności dokumentów, określenia ustawodawstwa właściwego oraz udzielania świadczeń na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego
i Rady nr 883/2004 (Dz. Urz. UE C 106 z 24.04.2010). W przypadku wszczęcia opisanej powyżej procedury uzgodnieniowej, aby zapobiec niedopuszczalnemu z punktu widzenia zasad koordynacji skutkowi w postaci wyłączenia zainteresowanego zarówno z systemu ubezpieczenia miejsca zamieszkania, jak i z systemu ubezpieczenia miejsca wykonywania pracy - w trybie art. 6 rozporządzenia wykonawczego i decyzji nr (...) jest wydawana decyzja o tymczasowym stosowaniu ustawodawstwa. Ostateczny etap sporu między instytucjami może zostać rozstrzygnięty przez Komisję Administracyjną.

Za K. Ślebzakiem (Ustalanie ustawodawstwa tymczasowego na podstawie rozporządzeń 883/2004 oraz 987/2009 PiZS 7/2014 str. 5) Sąd Okręgowy podkreślił jednak, że nie ma możliwości wszczęcia na gruncie przypadków, których dotyczy art. 16 rozporządzenia 987/2009, procedury uzgodnieniowej bez uprzedniego wydania
przez instytucję miejsca zamieszkania osoby zainteresowanej decyzji o ustaleniu tymczasowym wyłączającym stosowanie ustawodawstwa miejsca zamieszkania.

W każdym innym przypadku ustalania ustawodawstwa właściwego, aniżeli
ze spektrum przypadków, do których zastosowanie może znaleźć art. 13 rozporządzenia 883/2004, stosuje się procedurę przewidzianą w art. 6 rozporządzenia 987/2009
(por. K. Ślebzak Ustalanie ustawodawstwa tymczasowego na podstawie rozporządzeń 883/2004 oraz 987/2009 PiZS 7/2014 str. 5).

Sąd Okręgowy stwierdził, że wbrew stanowisku prezentowanemu przez organ rentowy w niniejszej sprawie stosowanie procedury przewidzianej w treści art. 16 przed wydaniem zaświadczenia A1 dla osoby zainteresowanej podejmującej pracę zarobkową w innym państwie członkowskim i ubiegającej się o pozostanie w krajowym systemie ubezpieczenia społecznego rozporządzenia wykonawczego jest obligatoryjne dla organu.

Zdaniem Sądu, w ustalonym w niniejszej sprawie stanie faktycznym z powyższego obowiązku nie zwalnia organu fakt poinformowania przez instytucję belgijską – Urząd Federalny Ubezpieczenia Społecznego pismem z 25 listopada 2014 r. Centrali ZUS
o przeprowadzonej przez Regionalny Urząd Inspekcji Ubezpieczeniowej kontroli
nr (...) (pismo wraz z tłumaczeniem – k. 33-40 akt sprawy)
wraz z wnioskiem o sprawdzenie, czy wszyscy pracownicy (...) sp. o.o. (inna spółka, której dotyczy pismo) posiadali ważne zaświadczenie A1, a w przypadku potwierdzenia tego faktu o cofniecie zaświadczeń A1 dla tych osób. Zdaniem Sądu, wystosowanie przez instytucję belgijską przedmiotowego pisma, jest zastosowaniem całkowicie innej instytucji, nie mającej wpływu na rozstrzygniecie niniejszej sprawy – niewątpliwie bowiem zostało ono złożone w trybie procedury przewidzianej art. 5 rozporządzenia (RM) 987/2009. Przyjąć zatem należało, że instytucja belgijska (będąc związana wystawionymi przez ZUS zaświadczeniami A1 – art. 5 ust. 1) w przedmiotowym piśmie jedynie poinformowała Zakład Ubezpieczeń Społecznych o stwierdzonych nieprawidłowościach, na tej podstawie organ zobowiązany był do weryfikacji informacji
i dokumentów oraz ponownego rozpatrzenia podstawy wydania wcześniejszych, konkretnie wskazanych zaświadczeń A1 i w stosowanych wypadkach do ich wycofania (art. 5 ust. 2 i 3).

W ocenie Sądu na podstawie tego pisma, nie można przyjąć, iż między ZUS
a instytucją belgijską nie ma sporu co ustawodawstwa znajdującego zastosowanie
w przypadku pracowników płatnika, a już na pewno, takie przyjęcie jest niedopuszczalne
w przypadku R. W.. Niewątpliwe z tego dokumentu ani też z żadnego innego, nie wynika, jakoby instytucja belgijska objęła ubezpieczeniami R. W.. Ubezpieczony bowiem nie został wymieniony w tymże piśmie, a więc jego sytuacja nie została w jakikolwiek zindywidualizowany sposób określona. Nie sposób także nie zauważyć, iż pismo dotyczy kilku pracodawców, przy czym w nagłówku pisma mowa jest
o (...) sp. z o.o. w K. (spółka taka widnieje w KRS pod nr (...) – jako już zlikwidowana), natomiast niespornie płatnik prowadzi jednoosobową działalność, a więc nie tylko wobec ubezpieczonego brak jest konkretnych, zindywidualizowanych ustaleń właściwej instytucji ubezpieczeniowej, ale również wobec płatnika.

Sąd Okręgowy podkreślił, że kluczowy jest jednak fakt, iż organ wydał w tym przypadku decyzję ostateczną, pomijając etap tymczasowego określenia ustawodawstwa
i wywołując w ten sposób skutek sprzeczny z kardynalną zasadą koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, tj. wyłączenia zainteresowanego w spornych okresach
z jakiegokolwiek ustawodawstwa w zakresie ubezpieczeń społecznych. Natomiast zaakceptowanie stanowiska pozwanego w niniejszej sprawie i prawomocne oddalenie odwołania spowodowałoby ten skutek, iż ubezpieczony nie byłby objęty jakimkolwiek systemem ubezpieczeniowym. Sąd zwrócił przy tym uwagę, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma jakichkolwiek podstaw prawnych do stwierdzenia, iż pracownik płatnika składek podlega w zakresie zabezpieczenia społecznego ustawodawstwu innego państwa
(w tym wypadku belgijskiemu), dlatego też koniecznym było wszczęcie procedury z art. 16 rozporządzenia wykonawczego.

Zatem już samo złożenie wniosku o wydanie zaświadczenia A1 opartego o normę kolizyjną z art. 13 rozporządzenia wykonawczego przez zainteresowanego zamierzającego podjąć równolegle lub naprzemiennie pracę w dwóch krajach członkowskich
lub przez pracodawcę (zleceniodawcę) zlecającą mu tego rodzaju pracę powinno być,
w ocenie Sądu, wystarczającym impulsem dla organu do przeprowadzenia stosownego postępowania, którego wynikiem powinna być decyzja o tymczasowym określeniu ustawodawstwa państwa zamieszkania jako ustawodawstwa właściwego lub decyzja
o tymczasowym określeniu, że ustawodawstwa państwa zamieszkania nie jest właściwe
i następnie poinformowanie o wydanych decyzjach instytucji zainteresowanej.

W niniejszym stanie faktycznym organ rentowy takiej procedury nie zastosował,
przy czym uruchomienie procedury z art. 16 powinno nastąpić z urzędu i nie wymaga odrębnego i wyraźnego wniosku płatnika czy pracownika, albowiem taki tryb nie znajduje żadnego oparcia w przepisach rozporządzenia wykonawczego, w szczególności art. 16, którego adresatem są wyłącznie instytucje ubezpieczeniowe

Organ rentowy wydając zaskarżoną decyzję, uznał, że R. W. nie podlega polskiemu ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych bez zachowania procedury przewidzianej w art. 16 rozporządzenia wykonawczego, do czego był zobowiązany. Podejmując decyzję o wyłączeniu stosowania wobec niego polskiego ustawodawstwa
w zakresie ubezpieczeń społecznych oparł się de facto jedynie o przepis art. 3 ust. 2 i art. 19 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego nr 987/2009 wskazując na nieprzedłożenie
przez wnioskodawcę – płatnika składek dokumentów niezbędnych do ustalenia właściwego ustawodawstwa. Przyznając rację organowi powołującemu się na obowiązek wnioskodawcy do przekazywania instrukcji właściwej informacji, dokumentów i dowodów niezbędnych
dla ustalenia ustawodawstwa właściwego, co niewątpliwie wynika z art. 3 ust. 2 i 19 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego, zdaniem Sądu I instancji, rozstrzygnięcie organu nie jest prawidłowe bez uprzedniego zastosowania procedury z art. 16 rozporządzenia wykonawczego. W sytuacji bowiem, gdy organ wskutek nieprzedłożenia przez płatnika stosownych dokumentów, stwierdził brak podstaw do objęcia pracownika polskim ustawodawstwem w zakresie ubezpieczeń społecznych, winien był wydać w tym względzie decyzję tymczasową.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że kwestie związane ze stosowaniem art. 16 rozporządzenia wykonawczego zostały przedstawione m.in. w wyroku Sądu Najwyższego
z 6 czerwca 2013 r., II UK 333/12 (OSNP 2014 nr 3, poz. 47), powołując się szeroko na przedstawioną w uzasadnieniu tego orzeczenia argumentację.

Kontynuując rozważania Sąd I instancji wskazał, że u podstaw faktycznych zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych leży uznanie przez ten organ, że na skutek nieprzedłożenia przez płatnika składek dokumentów potwierdzających realizację kontraktów na terenie Polski, jak również potwierdzających wykonywanie przez ubezpieczonego pracy w Belgii i w Polsce, nie jest możliwe ustalenie właściwego ustawodawstwa, tymczasem, jak wynika z przepisów rozporządzenia wykonawczego oraz z przywołanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego, organ rentowy przy braku możliwości dokonania tego rodzaju ustaleń, mając na uwadze pismo instancji belgijskiej oraz wyniki poprzedniej kontroli, które istotnie wskazywały na to, że płatnik składek zasadniczo działalność prowadził na terenie Belgii (brak podstaw do zastosowania art. 12 rozporządzenia podstawowego), jak też, że jego pracownicy praktycznie wyłącznie tam świadczyli pracę (brak podstaw do zastosowania art. 13 rozporządzenia podstawowego), winien był wydać decyzję określając tymczasowo, że do okresów ubezpieczenia R. W. wskazanych we wnioskach z tytułu umowy o pracę u S. T. nie znajduje zastosowania polskie ustawodawstwo i o wydaniu tej decyzji zawiadomić instytucję belgijską, tak by mogła ona przeprowadzić postępowanie we własnym zakresie. Jeśli instytucja belgijska dostrzegłaby podstawy do objęcia R. W. belgijskim ustawodawstwem w związku ze świadczoną przez niego pracą na terenie Belgii, to mimo negatywnego rozstrzygnięcia instytucji polskiej, tj. wyłączenia z polskiego ustawodawstwa nie doszłoby do naruszenia zasady jedności w przypadku ubezpieczonego i pozostawienia go poza system ubezpieczenia społecznego jakiegokolwiek z państw członkowskich w ujętym
w decyzji okresie.

Ze względów wskazanych powyżej - z uwagi na niezastosowanie przez organ rentowy trybu postępowania przewidzianego w art. 16 rozporządzenia wykonawczego obowiązkowego przy badaniu podstaw do stosowania wobec osoby zainteresowanego regulacji art. 13 rozporządzenia podstawowego oraz z uwagi na wyrażoną w preambule rozporządzenia 883/2004 oraz w art. 11 ust. 1 fundamentalną dla zasad koordynacji zasadę jedności ustawodawstwa - Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że jedynym dopuszczalnym rozstrzygnięciem niniejszego sporu jest ustalenie, że do R. W. w spornym okresie znajduje zastosowanie polskie ustawodawstwo. Z uwagi na zasadę terytorialności nie jest bowiem dopuszczalne ustalenie przez Sąd jako właściwego ustawodawstwa belgijskiego (nawet gdyby zgromadzony w sprawie materiał dowodowy
na to pozwalał). Z uwagi zaś na to, że wyrok Sądu II instancji uzyskuje walor prawomocności z chwilą jego wydania, natomiast w terminie dwóch miesięcy stronom służy prawo
do złożenia skargi kasacyjnej, nie jest dopuszczalne określenie przez Sąd polskiego ustawodawstwa (lub jego wyłączenie) w sposób tymczasowy - z uwagi na rozpoczęcie biegu przez termin przewidziany w art. 16 ust. 3 rozporządzenia wykonawczego. Zapis odnoszący się do zbiegu postępowania sądowego i uzgodnieniowego między zainteresowanymi instytucjami znajduje się w Decyzji (...) w sprawie ustanowienia procedury dialogu
i koncyliacji w zakresie ważności dokumentów, określenia ustawodawstwa właściwego raz udzielania świadczeń na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 883/2004, jednak decyzja ta znajduje zastosowanie dopiero na etapie sporu między instytucjami zainteresowanymi, nie zaś wówczas, gdy przez instytucję miejsca zamieszkania zainteresowanego nie zostało w ogóle wszczęte postępowanie z art. 16 rozporządzenia wykonawczego, tak jak w niniejszej sprawie. Zdaniem Sądu w przypadku, gdyby
w przyszłości zaszły okoliczności przemawiające za ustaleniem ustawodawstwa belgijskiego jako właściwego w stosunku do R. W. organ rentowy będzie mógł wystąpić
z wnioskiem o wznowienie postępowania przez Sądem na podstawie art. 83a ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych.

W ocenie Sądu Okręgowego z uwagi na fakt, iż wnioskodawca zwrócił się do organu o wydanie zaświadczenia dla pracownika wykonującego pracę najemną w dwóch lub kilku państwach członkowskich (art. 13 rozporządzenia 883/04) i nie dochowanie w tym względzie przez organ stosownych procedury przewidzianej w art. 16 rozporządzenia wykonawczego, okolicznością wtórną i nie mającą wpływu na niniejsze rozstrzygnięcie była podnoszona przez pozwanego kwestia uznania przez ZUS, iż skarżący nie spełnia warunków do objęcia R. W. ubezpieczeniem z art. 12 rozporządzenia podstawowego podlegałyby badaniu dopiero w sytuacji uznania braku podstaw do wydania zaświadczenia A1 zgodnie
z wnioskiem, czyli na podstawie art. 13 rozporządzenia podstawnego tj. dla pracownika wykonującego pracę najemną w dwóch lub kilku państwach członkowskich. W sytuacji braku możliwości takiego stwierdzenia kwestia niespełniania przez S. T. warunków do delegowania pracowników pozostaje bez znaczenia.

Podsumowując, w ocenie Sądu I instancji w niniejszej sprawie doszło do wydania przez organ rentowy decyzji o wyłączeniu R. W. z polskiego ustawodawstwa z uchybieniem treści art. 16 rozporządzenia 987/2009. Jednocześnie Sąd I instancji nie ma możliwości uchylenia decyzji organu rentowego do ponownego rozpoznania i jest zobowiązany orzekać co do istoty sprawy. Z powyższych względów Sąd stwierdził,
iż nie było podstaw do uznania, że R. W. w okresie wskazanym we wniosku nie powinien być objęty ustawodawstwem polskim w zakresie ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy o pracę łączącą go z S. T., a co za tym idzie brak było podstaw do odmowy wydania zaświadczenia w tym względzie. W związku z tym decyzja organu rentowego podlegała zmianie na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 2 k.p.c., o czym orzeczono w punkcie I sentencji.

Z uwagi na to, że w niniejszej sprawie S. T. był reprezentowany
przez adwokata, który złożył wniosek o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych, Sąd Okręgowy w punkcie II wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.
w zw. z art. 108 k.p.c. w zw. z § 9 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800
w brzmieniu obowiązującym po dniu 27 października 2016 r.) zasądził od pozwanego organu na rzecz skarżącego koszty zastępstwa procesowego w kwocie 180 zł.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zaskarżając go w całości
i zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj.:

- art. 11 ust. 3a i art. 13 ust. l Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz

- art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia
16 września 2009 r. dot. wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie ustawodawstwa mającego zastosowanie do pracowników delegowanych i osób wykonujących pracę na własny rachunek tymczasowo pracujących poza państwem właściwym.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i oddalenie odwołania wnioskodawcy, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o zasądzenie
od wnioskodawcy na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się uzasadniona.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była zasadność zaskarżonej decyzji ZUS O/G. z 18 listopada 2016 r. odmawiającej wydania zaświadczenia o ustawodawstwie dotyczącym zabezpieczenia społecznego mającym zastosowanie do osoby uprawnionej
na formularzu A1 dla R. W. jako pracownika zatrudnionego przez płatnika składek S. T. za okres od 17 sierpnia 2016 r. do 16 sierpnia 2017 r. Płatnik domagał się potwierdzenia, że ustawodawstwem właściwym z zakresu zabezpieczenia społecznego dla R. W. jest ustawodawstwo polskie.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego we wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy dopuścił się naruszenia prawa procesowego i materialnego, niewłaściwie subsumując prawidłowo dokonane ustalenia faktyczne pod odpowiednie dyspozycje przepisów prawa materialnego. Sąd Okręgowy pominął również, co ma jednak drugorzędne znaczenie
dla rozstrzygnięcia sprawy, ustalenie faktycznie, iż organ rentowy pismem z 14 lipca 2017 r. poinformował belgijską instytucję ubezpieczeniową o ustaleniu dla R. W. ustawodawstwa belgijskiego jako ustawodawstwa właściwego z zakresu zabezpieczenia społecznego, a instytucja belgijska nie sprzeciwiła się temu ustaleniu.

Wobec powyższego wskazać należy, że Sąd Apelacyjny orzeka w oparciu
o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, dokonując na nowo jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Jako Sąd merytoryczny, bazując na tym samym materiale dowodowym, co Sąd pierwszej instancji, Sąd odwoławczy może czynić własne, odmienne ustalenia tak faktyczne, jak i prawne.

Wstępnie podkreślenia wymaga, że okres zatrudnienia ubezpieczonego, za który płatnik domagał się potwierdzenia ustawodawstwa polskiego jako ustawodawstwa właściwego z zakresu zabezpieczenia społecznego, nie był objęty kontrolą ZUS, która dotyczyła okresu wcześniejszego, a mianowicie od stycznia 2012 r. do lutego 2015 r. Sąd Apelacyjny przypomina, że wyżej wskazane postępowanie kontrolne ZUS zostało wszczęte wobec otrzymania przez Centralę ZUS pisma Urzędu Federalnego Ubezpieczenia Społecznego w Belgii z wnioskiem o cofnięcie zaświadczeń A1 wystawionych wcześniej pracownikom S. T.. Pozwany organ ustalił wówczas, że w ww. okresie S. T. nie prowadził w Polsce znacznej części swojej działalności gospodarczej w rozumieniu art. 14 ust. 8 rozporządzenia (WE) nr 987/2009, jak również, że pracownicy przez niego zatrudnieni byli kierowani do pracy w Belgii i nie wykonywali pracy w Polsce, bądź praca wykonywana w Polsce miała charakter marginalny. Na podstawie tak dokonanych ustaleń organ przyjął, iż pracownicy wnioskodawcy nie mogą być uznani za osoby „normalnie wykonujące pracę w dwóch lub kilku państwach członkowskich", w związku
z czym nie mają wobec nich zastosowania przepisy art. 13 rozporządzenia (WE) nr 883/2004. Ponadto ZUS uznał, że płatnik nie spełnia warunków do delegowania pracowników w trybie art. 12 rozporządzenia (WE) 883/2004, gdyż nie prowadzi znacznej części działalności
na terenie Polski.

W realiach rozpoznawanej sprawy podstawą decyzji o odmowie wydania zaświadczenia o ustawodawstwie właściwym dotyczącym zabezpieczenia społecznego mającym zastosowanie do osoby uprawnionej na formularzu Al wobec R. W. - jak wynika z uzasadnienia zaskarżonej decyzji - było nieprzedłożenie przez płatnika składek w toku kontroli ZUS jakichkolwiek dowodów na potwierdzenie działalności pracodawcy
w Polsce, jak również, dowodów potwierdzających, że R. W., wysyłany do pracy w Belgii, rzeczywiście wykonywał pracę także na terenie Polski.

Sąd I instancji pominął okoliczność, iż pismem z 14 lipca 2017 r., uwzględniając wyniki wcześniejszych postępowań sadowych toczących się na skutek odwołań S. T., Zakład Ubezpieczeń Społecznych O/G. poinformował R. W., przy czym pismo zostało przekazane do wiadomości pełnomocnika S. T. oraz belgijskiej instytucji ubezpieczeniowej, że w okresie od 17 sierpnia 2016 r. do 7 kwietnia 2017 r. podlega on ustawodawstwu belgijskiemu w zakresie zabezpieczenia społecznego na podstawie art. 11 ust. 3a rozporządzenia (WE) nr 883/2004, stosownie
do treści którego osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę
na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego. Poinformowano jednocześnie, że ustalenie ustawodawstwa belgijskiego ma charakter tymczasowy (art. 16
ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009) oraz że stanie się ostateczne w ciągu dwóch miesięcy
od poinformowania o tym fakcie przez tut. Oddział ZUS instytucji zainteresowanych państwa członkowskich, jeśli nie zgłoszą one zastrzeżeń (art. 16 ust. 3 rozporządzenia nr 987/2009) ( vide: k. 45 akt sprawy).

Nie uszło uwadze Sądu odwoławczego, że - wbrew informacji zawartej
w przedmiotowym piśmie - powyżej procedury nie można uznać za prawidłową w świetle
art. 16 rozporządzenia wykonawczego. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego przyjętym m. in. w wyroku z dnia 6 czerwca 2013 r. (II UK 333/12, OSNP 2014 Nr 3,
poz. 47), które Sąd Apelacyjny w pełni podziela, nie jest bowiem dopuszczalna ocena stosunku prawnego stanowiącego tytuł ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim przez instytucję miejsca zamieszkania osoby wnoszącej o ustalenie właściwego ustawodawstwa, ponieważ stwierdzenia spełnienia warunków ubezpieczenia społecznego w systemie prawnym państwa wykonywania pracy podlegającym koordynacji
na podstawie rozporządzenia nr 883/2004 dokonują organy właściwe do stosowania tego prawa. Oznacza to, że polski organ rentowy (jako instytucja właściwa według miejsca zamieszkania wnioskodawcy) nie ma kompetencji do oceny spełnienia warunków objęcia wnioskodawcy ubezpieczeniem społecznym w innym państwie członkowskim z tytułu wykonywania tam pracy najemnej. Z powyższego wynika, że do organu rentowego,
jak również do sądu polskiego, należy przede wszystkim ustalenie, czy osoba uprawniona podlega ubezpieczeniu społecznemu w danym państwie członkowskim, a nie ustalenie,
czy ważnym jest stosunek prawny będący podstawą objęcia jej ubezpieczeniem społecznym w tym państwie. Jeżeli organ rentowy poweźmie wątpliwości co do ważności stosunku prawnego będącego podstawą objęcia tytułem ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim w ramach postępowania w przedmiocie ustalenia ustawodawstwa właściwego, to nie może samodzielnie przesądzać tej kwestii (por. K. Ślebzak, Podleganie ubezpieczeniu społecznemu w przypadku jednoczesnego wykonywania pracy i prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium przynajmniej dwóch państwo członkowskich UE, Praca
i Zabezpieczenie Społeczne 2013 nr 11, s. 33).

Niemniej jednak wymiana pism pomiędzy polską i belgijską instytucją ubezpieczeniową nie pozostawia wątpliwości, iż żadna z nich nie znajduje podstaw
do ustalenia dla ubezpieczonego jako właściwego ustawodawstwa polskiego z zakresu zabezpieczenia społecznego, ergo nie ma pomiędzy nimi w tej kwestii sporu.

W realiach rozpoznawanej sprawy istotne znaczenie ma okoliczność,
że dwumiesięczny termin od poinformowania instytucji belgijskiej o ustaleniu ustawodawstwa właściwego minął przed wydaniem wyroku przez Sąd I instancji, co miało miejsce 23 listopada 2017 r. Nie wykazano, aby instytucja belgijska zgłosiła w tym terminie zastrzeżenia co do stanowiska wyrażonego przez ZUS w ww. piśmie z dnia 14 lipca 2017 r.

Sąd Okręgowy okoliczność tę powinien uwzględnić w oparciu o art. 316 k.p.c., nakazujący wyrokować w oparciu o stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy.
Sąd I instancji okoliczności tej nie uwzględnił natomiast ani w sferze ustaleń faktycznych,
ani - tym bardziej - rozważań prawnych.

Przechodząc do kwestii mającej kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, przypomnieć należy, że zasadniczym warunkiem zastosowania art. 13 ust. l rozporządzenia podstawowego jest fakt normalnego wykonywania pracy najemnej w dwóch lub kilku Państwach Członkowskich. Sąd Apelacyjny podziela stanowisko organu rentowego, zgodnie z którym dopiero stwierdzenie tej okoliczności uzasadnia zastosowanie art. 16 ust. l rozporządzenia wykonawczego. Przepis art. 14 ust. 5b zd. 2 rozporządzenia (WE)
nr 987/2009 stanowi, że art. 16 rozporządzenia wykonawczego stosuje się we wszystkich przypadkach objętych niniejszym artykułem. Oznacza to więc, że aby aktualna stała się konieczność przeprowadzenia procedury z art. 16 rozporządzenia wykonawczego,
przede wszystkim muszą zaistnieć warunki do stosowania norm kolizyjnych z art. 13 rozporządzenia podstawowego. Sąd I instancji nie dostrzegł powyższej zależności,
stąd chybione stanowisko, zgodnie z którym przeprowadzenie procedury z art. 16 rozporządzenia wykonawczego jest dla organu obligatoryjne w każdym przypadku ubiegania się o wydanie zaświadczenia A1 przez osobę zainteresowaną podejmującą pracę zarobkową
w państwie członkowskim i ubiegająca się o pozostanie w krajowym systemie ubezpieczenia społecznego.

Zasadnie przy tym pozwany podnosił, że to na odwołującym się płatniku składek ciążył obowiązek wykazania faktycznego świadczenia pracy przez pracowników na terenie Polski. S. T. nie zaoferował zaś żadnych dowodów potwierdzających świadczenie przez jego pracowników, w tym przez R. W., pracy w Polsce. Powołanie się na okoliczność, że pracownik w trakcie pobytu w Polsce pozostawał
w gotowości do pracy i z tego tytułu otrzymywał wynagrodzenie, nie dowodzi faktu normalnego wykonywania pracy.

Trafne jest wobec tego stanowisko pozwanego organu, iż w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy nie było potrzeby stosowania procedury wynikającej z art. 16 rozporządzenia wykonawczego. W oparciu o wyniki wcześniejszego postępowania kontrolnego wszczętego w związku z pismem instytucji belgijskiej, ZUS ustalił,
iż pracownicy kierowani do pracy w Belgii nie mogą być uznani za osoby normalnie wykonujące pracę w dwóch lub kilku państwach członkowskich. Brak podstaw
do prowadzenia procedury uzgodnieniowej w trybie art. 16 rozporządzenia (WE) nr 987/2009 dot. ustawodawstwa właściwego dla zainteresowanych wynika zatem z faktu, że pomiędzy ZUS a belgijską instytucją ubezpieczeniową nie było sporu co do ustawodawstwa mającego zastosowanie do pracowników S. T.. Obie instytucje - o czym świadczy treść ich korespondencji - stały na stanowisku, iż powinno to być ustawodawstwo belgijskie, pracownicy S. T. świadczyli bowiem pracę wyłącznie na terytorium Belgii.

Nie było również powodów do stosowania art. 6 rozporządzenia (WE) nr 987/2009, który określa sposób ustalania ustawodawstwa tymczasowego i tymczasowego przyznawania świadczeń dla danej osoby w przypadku rozbieżności opinii pomiędzy instytucjami
lub władzami dwóch lub więcej państw członkowskich w odniesieniu do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa. Ustalenia dokonane przez ZUS w trakcie czynności kontrolnych potwierdziły bowiem informacje uzyskane od instytucji belgijskiej.

Sąd Apelacyjny miał na względzie, że wniosek instytucji belgijskiej o cofnięcie zaświadczeń A1 dla wskazanych pracowników S. T., jak i przeprowadzone na jego podstawie postępowanie kontrolne ZUS dotyczyły okresu wcześniejszego niż okres sporny w rozpoznawanej sprawie. Niemniej jednak obie instytucje miały uzasadnione podstawy do twierdzenia, że ustalony wcześniej stan rzeczy nie uległ zmianie. Co przy tym bardziej istotne, S. T., nie przedstawił żadnych dowodów, które potwierdzałyby jego stanowisko.

W tym stanie rzeczy, podzielając stanowisko organu rentowego zaprezentowane
w apelacji, Sąd Apelacyjny, w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie, jak w pkt I sentencji.

W pkt II sentencji Sąd Apelacyjny zasądził od S. T. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 420 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, działając w tym zakresie na podstawie art. 98 § 1
i 3, art. 99, art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat
za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.).

SSO del. Monika Popielińska SSA Michał Bober SSA Daria Stanek