Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 czerwca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Lucyna Ramlo
Sędziowie:	SA Iwona Krzeczowska - Lasoń (spr.) SA Grażyna Czyżak
Protokolant:	sekr. sądowy Katarzyna Kręska

po rozpoznaniu w dniu 21 czerwca 2017 r. w Gdańsku

sprawy Z. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o umorzenie należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenia społeczne

na skutek apelacji Z. D.

od wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 października 2016 r., sygn. akt IV U 736/15

oddala apelację.

SSA Grażyna Czyżak SSA Lucyna Ramlo SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń

Sygn. akt III AUa 169/17

UZASADNIENIE

Z. D. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z dnia 31 sierpnia 2015 r. odmawiającej mu umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, domagając się jej zmiany. Odwołujący podniósł,
że zaskarżona decyzja uniemożliwia mu skorzystanie z dobrodziejstwa ustawy
z dnia 9 września 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Od poprzedniej decyzji określającej wysokość zadłużenia odwołujący nie wniósł odwołania za względu na stan zdrowia, bowiem od kilku lat leczy się na depresję. Stanowisku pozwanego jest także sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bo ogranicza prawo obywatela
do skorzystania z dobrodziejstwa ustawy, pomimo, że swoim wnioskiem spełnił przesłanki
do umorzenia należności. Odwołujący podniósł ponadto, że nie zostały wyjaśnione okoliczności faktyczne sprawy - jakie składki na poszczególne fundusze zostały wpłacone
na konto ZUS przez skarżącego.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

W toku postępowania odwołujący podniósł także, iż nie zgadza się z decyzją organu rentowego z dnia 2 stycznia 2014 r., którą rozliczono stan jego konta, albowiem w jego ocenie na dzień zakończenia działalności gospodarczej, tj. na dzień 31 stycznia 2005 r. nie miał zaległości z tytułu składek płaconych za pracowników. Nie kwestionował, że nie odwoływał się od powyższej decyzji.

Sąd Okręgowy we Włocławku - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 28 października 2016 r., sygn. akt IV U 736/15 oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji. Z. D. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą od dnia 1 czerwca 1997 r. do dnia 31 stycznia 2005 r. W dniu 22 października 2013 r. złożył
w organie rentowym wniosek o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek
na ubezpieczenia społeczne. W dniu 25 listopada 2013 r. złożył wniosek o rozlicznie konta. Decyzją z dnia 20 grudnia 2013 r. pozwany określił, że według stanu na dzień złożenia wniosku umorzeniu będą podlegały należności z tytułu składek: na ubezpieczenia społeczne za okres grudzień 2001 r. – maj 2003 r., lipiec 2003 r., wrzesień 2003 r. – sierpień 2004 r., listopada 2014 r. – styczeń 2005 r. w łącznej kwocie 34.855,17 zł, na ubezpieczenia zdrowotne za okres grudzień 2001 r. – maj 2003 r., lipiec 2003 r., wrzesień 2003 r. – sierpień 2004 r., listopada 2004 r. - styczeń 2005 r. w łącznej kwocie 9.501,94 zł, na Fundusz Pracy za okres grudzień 2001 r. – maj 2003 r., lipiec 2003 r., wrzesień 2003 r. – sierpień 2004 r., listopada 2004 r. - styczeń 2005 r. w łącznej kwocie 2.488,22 zł. Jednocześnie w decyzji wskazano, że warunkiem umorzenia ww. należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu, która to spłata winna nastąpić w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się tejże decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie. Decyzja ta została doręczona skarżącemu dnia 27 grudnia 2013 r. Od tej decyzji ubezpieczony nie odwołał się, wobec czego stała się ona prawomocna dnia 28 stycznia 2014 r. W odpowiedzi na wniosek ubezpieczonego z dnia 25 listopada 2013 r. pismem z dnia 2 stycznia 2014 r. organ rentowy poinformował ubezpieczonego, że dokonał rozliczenia konta i saldo konta wykazuje zaległości w części finansowanej przez ubezpieczonych: składka na ubezpieczenie społeczne – za okres kwiecień 2003 r. – grudzień 2004 r. w kwocie 4.431,63 zł należności głównej wraz z odsetkami na dzień 13 stycznia 2014 r. – 5.390,00 zł, składka zdrowotna –
za okres kwiecień 2003 r., lipiec 2003 r. – sierpień 2004 r., listopada 2004 r. – grudzień
2004 r. w kwocie 879,95 zł należności głównej wraz z odsetkami na dzień 13 stycznia 2014 r. 1.069,00 zł, Fundusz Pracy za okres kwiecień 2003 r., lipiec 2003 r. – sierpień 2004 r., listopada 2004 r. – grudzień 2004 r. w kwocie 339,07 zł należności głównej wraz
z odsetkami na dzień 13 stycznia 2014 r. 414,00 zł. W latach 2002-2004 ubezpieczony dokonywał wpłat do ZUS z tytułu składek. Zadłużenie ubezpieczonego z należności głównych z tytułu nieopłaconych składek za pracowników wynosi: FUS – 4.431,63 zł, FUZ – 1.078,07 zł, FP i FGŚP – 371,83 zł. Decyzją z dnia 31 sierpnia 2015 r. pozwany odmówił umorzenia należności z tytułu składek z uwagi na to, że w okresie 12 miesięcy
od uprawomocnienia się decyzji z dnia 20 grudnia 2013 r. ubezpieczony nie uregulował niepodlegających umorzeniu należności. Ubezpieczony w okresie od dnia 19 marca 2012 r. do dnia 11 czerwca 2012 r. przebywał w Szpitalu w L. na Oddziale Psychiatrycznym
z rozpoznaniem epizodu depresyjnego ciężkiego, następnie w okresie od dnia 2 stycznia 2013 r. do dnia 25 stycznia 2013 r. odbył rehabilitację leczniczą z rozpoznaniem epizodu depresyjnego umiarkowanego. W 2015 r. ubezpieczonego zaliczono do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z powodu schorzeń psychiatrycznych, niepełnosprawność istnieje od 2012 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że ubezpieczony wniósł dnia 15 października 2015 r. odwołanie od decyzji z dnia 31 sierpnia 2015 r. Jednakże jego twierdzenia w toku postępowania sprowadzały się do kwestionowania dokonanego przez organ rentowy rozliczenia konta i wysokości ustalonych należności niepodlegających umorzeniu.
To rozlicznie konta nie przybrało formy decyzji, dokonano go pismem z dnia 2 stycznia
2014 r. skierowanym do ubezpieczonego. W ocenie Sądu, informacja o wysokości zadłużenia z tytułu składek niepodlegających umorzeniu powinna być elementem decyzji warunkowej wydawanej w odpowiedzi na wniosek o umorzenie należności. Skoro rozliczenie konta powinno mieć formę decyzji to jednocześnie powinno zawierać pouczenie o trybie
i terminie do wniesienia odwołania. Pismo z dnia 2 stycznia 2014 r. pouczenia takiego nie zawierało, jednak w sytuacji uznania go za decyzję, brak tego pouczenia stanowił podstawę do przywrócenie ubezpieczonemu terminu do wniesienia odwołania od tej decyzji,
co ubezpieczony w niniejszym postępowaniu faktycznie uczynił. Ubezpieczony konsekwentnie podnosił, że kwestionuje rozliczenie konta dokonane przez pozwanego wobec czego Sąd rozpoznał, oprócz odwołania od decyzji z dnia 31 sierpnia 2016 r., także jego odwołanie od decyzji zawartej w piśmie z dnia 2 stycznia 2014 r.

Sąd w rozważaniach prawnych odwołał się do treści art. 1 ust. 1, ust.
8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r. Nr 1551; dalej ustawa) oraz dokonał analizy orzecznictwa w zakresie wykładni ust.
8 cytowanego wyżej przepisu ustawy. W celu wyjaśnienia kwestii spornej, tzn. istnienia zaległości z tytułu składek niepodlegających umorzeniu, Sąd Okręgowy dopuścił dowód
z opinii biegłego z dziedzin księgowości na okoliczność rozliczenia dokonanych przez ubezpieczonego wpłat. W swojej opinii biegły wskazał na dwa warianty tego rozliczenia. Jednym z nich jest wariant, w którym jako założenie biegły przyjął, że ubezpieczony dokonywał wpłat jedynie za pracowników. W tym wariancie faktycznie pozostałaby jako nieuregulowana należność kwota 3,21 zł. Jednakże powyższe ustalenie nie mogło zostać przyjęte jako podstawa rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Jak słusznie podniósł pozwany, a co zostało potwierdzone w drugim wariancie opinii biegłego, dokonane przez ubezpieczonego wpłaty zostały przez organ rentowy rozliczone zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek do których poboru jest zobowiązany ZUS (Dz. U., Nr 78, poz. 465 ze zm.; dalej rozporządzenie). Zgodnie z przepisami rozporządzenia Zakład dokonuje rozliczenia dokonanej przez płatnika składek wpłaty na koncie płatnika i zaewidencjonowania danych na koncie ubezpieczonego za dany miesiąc kalendarzowy na podstawie deklaracji oraz raportów lub deklaracji korygującej i raportów korygujących, zgodnie z oznaczeniem dokonanym przez płatnika składek na dokumencie płatniczym. Ponadto, w sytuacji braku wpłat, nadpłacenia składek oraz błędnych okresów na wpłatach, nadpłatę zalicza się proporcjonalnie na pokrycie zaległych należności funduszu emerytalnego, funduszu rentowego, chorobowego, wypadkowego, składki zdrowotnej i FP i FGŚP. Rozliczenie konta ubezpieczonego zostało więc dokonane prawidłowo zgodnie z obowiązującymi przepisami. Tym samym, podstawą orzeczenia mógł być jedynie ten wariant opinii biegłego sądowego, z którego wynika,
że ubezpieczony posiadał niezapłacone należności z tytułu składek niepodlegających umorzeniu. Rozliczenie powyższe ubezpieczony otrzymał już w styczniu 2014 r., pomimo podnoszonych przez niego okoliczności dotyczących uiszczania składek, organ rentowy wyjaśniał sposób rozliczenia, nie uznał twierdzeń skarżącego, a tym samym ubezpieczony posiadał wiedzę na temat tego, jakie czynności winien podjąć, aby móc skorzystać
z dobrodziejstwa ustawy. Tymczasem ubezpieczony nie spełnił warunków określonych
w decyzji warunkowej, a tym samym zaskarżona decyzja o odmowie umorzenia należności
z tytułu składek, w świetle art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy odpowiada prawu. Należy zauważyć,
że podnoszony przez ubezpieczonego stan zdrowia nie mógł mieć wpływu
na rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy. Przede wszystkim wskazać należy, że przepisy ustawy abolicyjnej nie uzależniają możliwości umorzenia od przyczyn powstania zaległości
w uiszczaniu składek na ubezpieczenia społeczne. Ustawa była kierowana do osób, które
w latach 1999-2009 popadli w spiralę zadłużenia, która uniemożliwiła im spłatę zobowiązań składkowych. Przepisy ustawy ściśle określają warunki umorzenia należności. Przepisy tej ustawy stanowią uregulowanie wyjątkowe wobec obowiązku płatników terminowego uiszczania składek na ubezpieczenia społeczne. W żadnym momencie ustawa nie pozostawia miejsca na uznaniowe traktowanie wniosków o umorzenie. Zresztą epizod ostrej depresji ubezpieczony przebył w 2012 r., tj. przed złożeniem wniosku o umorzenie należności, korzystanie z orzeczonego w trakcie procedowania tego umorzenia orzeczenia
o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności nie stanowiło przeszkody w uregulowaniu zobowiązań. Wskazać ponadto należy, że skoro ubezpieczony nie dopełnił obowiązków określonych decyzją warunkową, zgodnych z przepisami ustawy abolicyjnej, odmowa umorzenia należności nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Zresztą ubezpieczony nie wskazał, jakie to zasady miałyby zostać naruszone przez organ rentowy. Ponadto, przepisy ubezpieczeń społecznych są przepisami bezwzględnie obowiązującymi
i do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 k.c., ani też art. 8 k.p. Z powyższych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

- rażące naruszenie przepisu art. 1 ust. 1 ustawy poprzez brak jego zastosowania
w sprawie, pomimo iż spełnił wszystkie warunki niezbędne do zastosowania wobec niego abolicji,

- dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, przede wszystkim w postaci opinii biegłej sądowej E. D. z dnia
7 czerwca 2016 r. oraz opinii uzupełniającej z dnia 7 września 2016 r. poprzez nieuzasadnione przyjęcie mniej korzystnego dla niego wariantu rozliczenia składek na FUS, FUZ, FPiFGŚP,

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia,

polegający na przyjęciu, że nie uregulował należności niepodlegających umorzeniu, dotyczących spłaty składek FUS, FUZ, FPiFGŚP za pracowników zatrudnionych w Zakładzie (...), podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że uregulował należności z tytułu składek niepodlegających umorzeniu.

Mając powyższe na uwadze wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia w całości poprzez umorzenie należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W uzasadnieniu apelacji wnioskodawca wskazał, że na chwilę złożenia wniosku, nie zalegał z żadnymi płatnościami składek, które nie ulegają umorzeniu na mocy ustawy, tj. składek za zatrudnionych przez siebie pracowników. Wobec powyższego był przekonany,
że nie ma przeszkód do umorzenia pozostałych należności za okres objęty przepisami ustawy abolicyjnej. W dniu 7 czerwca 2016 r. biegły sądowy, zgodnie ze zleceniem Sądu, sporządził opinię, w której zawarł dwa warianty rozliczania wpłat dokonywanych przez niego na rzecz pozwanego. Sąd pierwszej instancji dokonał dowolnej, a nie swobodnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poprzez nieuzasadnione przyjęcie mniej korzystnego dla niego wariantu rozliczenia składek na FUS, FUZ, FPiFGŚP opisanego
w wariancie pierwszym opinii. Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę korzystniejszego dla niego rozliczenia składek, pomimo że od początku podnosił, że dokonywane przez niego wpłaty w pierwszej kolejności dotyczyły składek za zatrudnionych pracowników. W wariancie drugim biegły sądowy dokonał takiego rozliczenia, z czego wynika, że taki wariant był możliwy, a Sąd z niewyjaśnionych przyczyn odmówił przymiotu wiarygodności wnioskodawcy, który niezmiennie twierdził, że wpłacał składki za pracowników. Skarżący nie posiadał fachowej wiedzy w zakresie sposobu księgowania składek przez ZUS i wpłacał środki w ramach swoich możliwości, ale pozwany, zgodnie z przepisem art. 7 k.p.a. powinien kierować się zasadą prawdy obiektywnej, mając na względzie interes społeczny, ale także słuszny interes obywateli.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego Z. D. jest niezasadna.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była kwestia, czy pozwany decyzją dnia
31 sierpnia 2015 r. prawidłowo odmówił wnioskodawcy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne oraz Fundusz Pracy
za wskazane w decyzji okresy i we wskazanej wysokości i czy pozwany prawidłowo rozliczył konto płatnika w piśmie z dnia 2 stycznia 2014 r., które zostało potraktowane przez Sąd Okręgowy jako decyzja.

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy w sprawie, wbrew twierdzeniom apelującego, znajdują odzwierciedlenie w materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie,
a podniesiony przez niego w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest chybiony.

Przypomnieć należy, że zgodnie z przywołanym powyżej przepisem, statuującym dyrektywy oceny materiału dowodowego sprawy, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

W doktrynie i orzecznictwie przyjęte jest, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd
w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi
je do pozostałego materiału dowodowego. Dla skuteczności zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając. Sąd Okręgowy oceniając zasadność stanowiska ubezpieczonego prawidłowo dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu księgowości i dokonał trafnej oceny tego dowodu nie naruszając zasady wskazanej w art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy wskazał, dlaczego w świetle okoliczności niniejszej sprawy wariant biegłego sądowego rozliczenia składek z uwzględnieniem zasad określonych w rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek do których poboru jest zobowiązany ZUS (Dz. U., Nr 78, poz. 465 ze zm.; dalej rozporządzenie) jest prawidłowy i pozwala na ustalenie, że stan konta wskazuje zaległości w części finansowanej przez ubezpieczonych na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne i FP w okresach wskazanych.

Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach
i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z art. 233 § 1 k.p.c., nie popełnił też istotnych uchybień w zakresie ustalonych faktów uzasadniających ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji Sąd Odwoławczy oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Ustalenia faktyczne należało uzupełnić, jedynie co do niespornych okoliczności związanych z przebiegiem ubezpieczenia wnioskodawcy. Skarżący w okresie od dnia 1 czerwca 1997 r. do dnia 27 lutego 2005 r. nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników, co zostało potwierdzone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego we Włocławku z dnia 4 lutego 2005 r. sygn. akt IV U 1017/04. Od dnia 1 stycznia 1999 r. do 31 stycznia 2005 r. podlegał on obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i z tego tytułu zobowiązany był uiszczać składki
na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy, nie tylko za pracowników, ale również za siebie.

Przechodząc do rozważań prawnych wskazać należy, że zgodnie z art. 1 ust.
1 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące działalność pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 r., poz. 1551; dalej ustawa) na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia
1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu
i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.):

1) która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności
i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8,

2) innej niż wymieniona w pkt 1

- umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999 r.
do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Jak wynika z przepisu art. 1 ust. 6 ustawy, umorzenie należności, o których mowa
w ust. 1, skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne
i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek
za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Zgodnie z art. 1 ust. 8 ustawy Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa
w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych.

Cytowana ustawa wprowadza także dalsze przesłanki, jakie ubezpieczony musi spełnić, aby mógł skorzystać z umorzenia należności. Zgodnie z art. 1 ust. 10 ustawy, warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6, jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek
na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych,
za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Zgodnie z art. 1 ust. 11 ww. ustawy, niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10, podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8.

Warunki umorzenia należności z tytułu składek projektodawca zdefiniował już
w projekcie ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność wskazując,
że: „[jest to] złożenie wniosku w terminie 12 miesięcy od daty wejścia w życie projektowanej ustawy oraz uregulowania wszystkich pozostałych niepodlegających umorzeniu składek, odsetek za zwłokę i pozostałych powstałych kosztów (w tym opłat i kosztów egzekucyjnych)
w terminie 12 miesięcy od daty uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia. Przy czym spełnienie warunku nastąpi także wówczas, gdy należności nie podlegające umorzeniu (tj. np. składki należne za pracowników, podlegające finansowaniu ze środków płatnika składek) zostaną rozłożone na raty na warunkach ogólnych i spłacone w ramach udzielonego układu ratalnego, który musi zostać zawarty nie później niż w ciągu 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, natomiast spłata zobowiązań może zostać rozłożona na raty realizowane w terminach wykraczających poza ten okres” – http://orka.sejm.gov.pl/ Druki7ka.nsf/0/CDB8AF4E1125C362C12579F900391E41/%24File/382.pdf.

Uzyskanie umorzenia zaległości na podstawie regulacji ustawy następuje w ramach szczegółowego, dwuetapowego trybu. Pierwszym niezbędnym elementem w tym zakresie jest uzyskanie decyzji określającej warunki umorzenia. Początkowo względem osoby składającej wniosek wydawana jest tzw. decyzja wstępna – określająca warunki umorzenia. Następnie dopiero – po zaistnieniu określonych okoliczności – ZUS wydaje decyzję końcową, na podstawie której faktycznie umarza się zaległości na ubezpieczenia społeczne. Każda decyzja wstępna powinna określać warunki umorzenia zaległości, w szczególności: kwoty należności podlegających abolicji, wartość długów, które powinny zostać spłacone, aby abolicja była możliwa, wskazanie terminu do spłaty tych drugich (G. Gębka,
M. Bochowicz, „Abolicja w ZUS. Praktyczne aspekty umorzenia zaległości”, Difin, Warszawa 2014 r., s. 89, 95).

Sąd Apelacyjny mając na względzie okoliczności niniejszej sprawy uznał,
że wnioskodawca miał świadomość, że zadłużenie z tytułu zaległych składek względem pozwanego wynikało z wyłączenia go z ubezpieczenia społecznego rolników i objęcia obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą. W związku z tym tytułem do ubezpieczeń społecznych był zobowiązany naliczać i odprowadzać składki nie tylko za pracowników, ale również za siebie.

Składając dnia 22 października 2013 r. wniosek o umorzenie zaległości w pełnym zakresie wnioskodawca w istocie nie negował istnienia zarówno zaległości które podlegają umorzeniu, jak i tych których spłata będzie wymagana do uzyskania abolicji.

Pozwany w dniu 25 października 2013 r. wydał decyzję określającą wysokość zadłużenia ubezpieczonego z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy wraz z należnymi odsetkami na dzień wydania decyzji w łącznej wysokości 61.159,58 zł, w której wskazał z jakiego tytułu, za jaki okres i w jakiej wysokości ubezpieczony posiada zadłużenia. Decyzja została doręczona wnioskodawcy w dniu 30 października 2013 r. i nie wniesiono od niej odwołania (decyzja i zpo - a.r.dot. wn. o rozliczenie konta - brak numer.).

Po rozpoczęciu procedury w zakresie umorzenia należności z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, organ prowadzący postępowanie zobowiązany jest ustalić stan zaległości i podstawy ich zaistnienia w stosunku do osoby która zwróciła się z wnioskiem o abolicję. W przypadkach gdy strona nie ma w danym okresie zaległości lub ma wyłącznie zaległości, które nie podlegają umorzeniu w oparciu o ustawę, organ rentowy wydaje decyzję o umorzeniu postępowania w całości lub w części wobec bezprzedmiotowości zgłoszonego żądania.

W rozpoznawanej sprawie organ rentowy w dniu 20 grudnia 2013 r. wydał decyzję wstępną, tzw. warunkową określającą, które należności z tytułu składek będą podlegały umorzeniu (za jaki okres i w jakiej wysokości) z rozbiciem na składki, odsetki i koszty upomnienia i potwierdzającą istnienie takich zaległości, które będą musiały zostać zapłacone do uzyskania umorzenia długów (bez wskazania kwot). Została ona doręczona wnioskodawcy w dniu 27 grudnia 2013 r., a wobec jej niezaskarżenia, uprawomocniła się w dniu 28 stycznia 2014 r. (wniosek, decyzja, zpo – a.r.dot. wn. o umorz. –brak numer.). Jednakże co nie uszło uwadze Sądu Okręgowego i Apelacyjnego pozwany w rozpoznaniu wniosku skarżącego o podanie zaległości w części finansowanej przez ubezpieczonych nie podlegających umorzenie na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. dokonał rozliczenia konta płatnika składek zgodnie obowiązującymi przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. Konto wykazało zaległości w części finansowanej przez ubezpieczonych z tytułu składek: na ubezpieczenie społeczne – za okres kwiecień 2003 r. – grudzień 2004 r. w kwocie 4.431,63 zł należności głównej wraz z odsetkami na dzień 13 stycznia 2014 r. – 5.390,00 zł, na ubezpieczenie zdrowotne –
za okres kwiecień 2003 r., lipiec 2003 r. – sierpień 2004 r., listopada 2004 r. – grudzień
2004 r. w kwocie 879,95 zł należności głównej wraz z odsetkami na dzień 13 stycznia 2014 r. 1.069,00 zł i na Fundusz Pracy za okres kwiecień 2003 r., lipiec 2003 r. – sierpień 2004 r., listopada 2004 r. – grudzień 2004 r. w kwocie 339,07 zł należności głównej wraz
z odsetkami na dzień 13 stycznia 2014 r. 414,00 zł. Jak wynika z prawidłowych ustaleń w sprawie wskazany powyżej stan zaległości w części finansowanej przez ubezpieczonych został określony w sposób prawidłowy.

Analiza powyższego ciągu zdarzeń prowadzi do wniosku, że ubezpieczony
od momentu złożenia wniosku o umorzenie do czasu upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji wstępnej (tj. do dnia 28 stycznia 2015 r.) dwukrotnie był informowany szczegółowo o stanie zadłużenia z tytułu składek na FUS, FUZ i FP i ich okresach (decyzja z dnia 25 października 2013 r. i z dnia 2 stycznia 2014 r.) i winien był dokonać zapłaty należności z tytułu składek za okres od 1 stycznia 1999 r. nieobjętą postępowaniem o umorzeniu w termie 12 miesięcy od uprawomocnienia się wstępnej decyzji abolicyjnej. Tymczasem ubezpieczony w toku postępowania odwoławczego prezentował błędne stanowisko, że należności wskazane w decyzji wstępnej powinny mu zostać umorzone pomimo, że nie ma zaległości niepodlegających umorzeniu, które wymagałyby zapłaty. W takim przypadku postępowanie abolicyjne musiałoby zostać umorzone z przyczyn wyżej omówionych.

Ponadto Sąd Apelacyjny uznał, że apelujący bezpodstawnie zarzucił Sądowi
pierwszej instancji, że oddalając jego odwołania błędnie ustalił wysokość jego zadłużenia z tytułu składek na FUS, FUZ i FP za okresy wskazane w decyzji z dnia 2 stycznia 2014 r. w oparciu o niekorzystny dla niego wariant wskazany przez biegłego sądowego.

Niespornym było, że wnioskodawca w latach 2002 - 2005 nie opłacał składek z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej „za siebie”, a jedynie za swoich pracowników, pomimo, że nie podlegał wówczas rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, lecz obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu rentowym i wypadkowemu) z podstawa wymiaru składek w wysokości zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak niż 60 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Po objęciu go obowiązkowym ubezpieczeniem, dla potrzeb postępowania abolicyjnego, pozwany dokonał rozliczenia stanu konta zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu, a w szczególności § § 3 ust 4, 11, 13, 25, a wysokość zadłużenia znajduje potwierdzenie w opinii uzupełniającej wydanej w sprawie. Tylko rozliczenie konta uwzględniające zasady określone w rozporządzeniu mogło stanowić podstawę ustaleń w sprawie. Prawidłowo zatem nadwyżkę kwoty zapłaconej przez odwołującego w latach 2002-2005 w stosunku do stanu należności danego funduszu i okresu wskazanego na przelewie organ rentowy przeznaczał na pokrycie zaległych należności tytułem składek dotyczących zarówno pracowników zatrudnionych przez odwołującego jak i należności dotyczących odwołującego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego rozliczenie konta ubezpieczonego przez pozwanego zostało więc dokonane prawidłowo, zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Reasumując niedokonanie przez wnioskodawcę spłaty należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji wydanej na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy, skutkuje uznaniem końcowej decyzji organu rentowego odmawiającej umorzenia, wydanej w trybie art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy abolicyjnej, za prawidłową.

Ponadto bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie pozostają przyczyny nieuregulowania w terminie składek niepodlegających umorzeniu. Podnoszone przez skarżącego argumenty dotyczące jego sytuacji osobistej, zdrowotnej czy majątkowej nie
są przesłankami uwzględnianymi, tak przy udzielaniu abolicji, jak i w późniejszym postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest odwołanie od decyzji odmawiającej abolicji.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 5 k.c. nie ma zastosowania, zaś materialnoprawną podstawą świadczeń emerytalno-rentowych mogą być tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok z 29 października 1997 r., II UKN 311/97, OSNP 1998, nr 15, poz. 465; wyrok z 26 maja 1999 r., II UKN 669/98, OSNP 2000, nr 15, poz. 597 - notka; wyrok z 12 stycznia 2000 r., II UKN 293/99, OSNP 2001, nr 9, poz. 321 - notka). Do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 k.c., ani art. 8 k.p. Przepisy te mają charakter przepisów prawa publicznego. Rygoryzm prawa publicznego nie może zaś być łagodzony konstrukcją nadużycia prawa podmiotowego przewidzianą w art. 5 k.c. lub art. 8 k.p. (vide wyrok SN z 8 kwietnia 2008 r., I UK 294/07, LEX nr 465971).

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak, w sentencji.

SSA Grażyna Czyżak SSA Lucyna Ramlo SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń