Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lipca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Bożena Grubba
Sędziowie:	SA Grażyna Horbulewicz SA Barbara Mazur (spr.)
Protokolant:	sekr. sądowy Anna Kowalewska

po rozpoznaniu w dniu 25 lipca 2017 r. w Gdańsku

sprawy G. A.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do rekompensaty

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 1 grudnia 2016 r., sygn. akt VII U 594/16

oddala apelację.

SSA Barbara Mazur SSA Bożena Grubba SSA Grażyna Horbulewicz

Sygn. akt. III AUa 320/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 lutego 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał emeryturę G. A. od (...)., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego, jednocześnie odmawiając przyznania mu prawa do rekompensaty.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył G. A., wnosząc o jej zmianę i wskazując, iż w latach 1972-2013 pracował jako marynarz oficer elektryk na statkach (...).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Ubezpieczony pismem z dnia 14 września 2016 r. cofnął odwołanie.

Na rozprawie w dniu 8 listopada 2016 r. Sąd uznał cofnięcie odwołania za niedopuszczalne z uwagi na możliwość naruszenia powyższą czynnością dyspozytywną interesu ubezpieczonego.

Wyrokiem z dnia 1 grudnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał pozwanego do ustalenia wysokości należnej ubezpieczonemu emerytury z uwzględnieniem rekompensaty z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd wskazał, że w dniu 1 lutego 2016 r. ubezpieczony, urodzony (...) złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o emeryturę z rekompensatą, który zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją został - w zakresie żądania rekompensaty - załatwiony odmownie, pozwany stwierdził bowiem, że ubezpieczony nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Weryfikując ustalenia pozwanego, Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że wnioskodawca w okresie od 14 października 1972 r. do 2 marca 1990 r. był zatrudniony w (...) na stanowiskach elektromontera, asystenta elektryka i II elektryka oraz I oficera elektryka. Swoją pracę wykonywał na statkach żeglugi morskiej, była to praca w pełnym wymiarze czasu pracy.

(...) skierowała ubezpieczonego do pracy w (...) Sp. z o.o., wobec czego w (...) otrzymał urlop bezpłatny od 7 października 1987 r. do 31 grudnia 1989 r.

Ubezpieczony był zatrudniony za pośrednictwem (...) na statkach obcych bander.(...) opłacał składki na ubezpieczenia społeczne. W umowie z dnia 20 września 1989 r. (...) zobowiązał się do ubezpieczenia zleceniodawcy w ZUS na zasadach ubezpieczenia osób zatrudnionych w kraju.

I tak: w dniu 14 listopada 1987 r. G. A. został zamustrowany na statku (...) jako pierwszy oficer elektryk - wymustrowano go 25 lipca 1988 r. Kolejna jednostka to (...), gdzie pracował jako elektryk dla armatora norweskiego (zamustrowanie nastąpiło 28 października 1988 r., wymustrowanie 4 lutego 1989 r.). Kolejny rejs ubezpieczony odbył od dnia 13 kwietnia 1989 r. do dnia 22 lipca 1989 r. dla armatora norweskiego na statku (...), a następnie, tj. 22 września 1989 r. został zamustrowany na jednostce (...), z której wymustrowano go 2 lutego 1990 r.

U obcych armatorów ubezpieczony wykonywał pracę podporządkowaną, którą kierował starszy mechanik. Ubezpieczony pracował zwykle na tankowcach. Praca wymagała kontaktu z niebezpiecznym ładunkiem. Do obowiązków ubezpieczonego należała automatyka tzn. obsługa i usuwanie awarii. Wykonywał polecenia chiefa dot. eksploatacji utrzymania i ruchu jednostki. Wykonując pracę dla obcego armatora wykonywał wynikające z harmonogramu przeglądy oraz polecenia chiefa wynikające z obserwacji bieżącej eksploatacji statków.

W świadectwie pracy z dnia 2 marca 2012 r. wystawionym przez (...) wskazano, iż ubezpieczony w okresie od 14 października 1972 r. do 6 października 1987 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze, jako członek załogi na statku morskim w żegludze międzynarodowej (wykaz A dział VIII pkt 4 załącznika Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze).

W świadectwie pracy wystawionym przez (...) sp. z o.o. dnia 6 marca 2012 r. wskazano, że ubezpieczony był zatrudniony stale i w pełnym wymiarze czasu w warunkach szczególnych w okresie od 13 listopada 1987 r. do 25 lipca 1988 r. od 28 października 1988 r. do04 lutego 1989 r. od 15 marca 1989 r. do 22 lipca 1989 r. od 21 września 1989 r. do 2 lutego 1990 r. (wykaz A dział VIII pkt 4 załącznika Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze).

W sprawie poza sporem pozostawał fakt, że wnioskodawca nie nabył prawa do emerytury pomostowej ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Spór ograniczał się do ustalenia, czy G. A., który nabył uprawnienia do emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego przysługuje prawo do rekompensaty w formie dodatku do kapitału początkowego z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczony domagał się bowiem ustalenia, że w okresach pracy w (...) oraz w okresach, w których był kierowany do pracy na statkach obcych bander przez (...) Sp. z o.o., pracował w warunkach szczególnych, w konsekwencji czego winien nabyć prawo do przyznania mu rekompensaty.

Organ rentowy kwestionował możliwość zaliczenia spornych okresów w (...) Sp. z o.o., z uwagi na fakt, iż ubezpieczony nie posiadał statusu pracownika.

Sąd Okręgowy analizując powyższe wskazał, iż zgodnie z art. 3 ust. 4 - 7 ustawy o emeryturach pomostowych, za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy w pełnym wymiarze czasu prace, o których mowa w ust. 1. Za pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy w pełnym wymiarze czasu pracy prace, o których mowa w ust. 3. Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się także ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej tancerzy zawodowych, wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym. Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jak z powyższego wynika, prawo do emerytury pomostowej przysługuje wyłącznie „pracownikom”, co oznacza że w pierwszej kolejności należało ustalić, jakie osoby uważane są za „pracowników” w rozumieniu omawianej ustawy.

Definicja tego pojęcia została zamieszczona w art. 2 pkt 3 ustawy, w którym wyjaśniono, że dla potrzeb ustalenia prawa do emerytury pomostowej, za „pracownika” uważa się ubezpieczonego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1, 2a i ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, podlegającego ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także ubezpieczonego, który przed dniem wejścia w życie ustawy z tytułu takiej pracy podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu.

Mając na uwadze powyższe, wespół z ustaleniem, że w świadectwie pracy z dnia 2 marca 2012 r. wystawionym przez (...)wskazano, iż ubezpieczony w okresie od 14 października 1972 r. do 6 października 1987 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze, jako członek załogi na statku morskim w żegludze międzynarodowej, Sąd uznał, że była to praca w pełnym wymiarze czasu pracy. Powyższy okres jest zatem okresem, o jakim mowa w wykazie A rozporządzenia, dział VIII pkt 4, gdzie wymieniono prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym wykonywane przez pracowników wpisanych na listę członków tych statków. Wobec powyższego okres ten należało uznać za okres pracy w warunkach szczególnych.

Dodatkowo Sąd I instancji zaznaczył, że w myśl art. 6 ust 2 pkt 1d ustawy emerytalno – rentowej za okresy składkowe uznaje się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych, pod warunkiem, że opłacono za nie składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce.

Stosownie do § 6 ust 2 uchwały Rady Ministrów nr z 3 września 1984 r. w sprawie zasad podejmowania pracy przez obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych (M.P. nr 23/1984 r. poz. 157 ze zm. – w brzmieniu obowiązującym od 28 listopada 1985 r.) jednostka kierująca obywatela polskiego do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego obowiązana była przekazywać na konto ZUS miesięcznie kwotę w złotych odpowiadającą 28% średniej płacy z roku poprzedniego w gospodarce uspołecznionej, bez uwzględnienia płac w przemyśle wydobywczym, po to aby zrefundować koszty świadczeń z ubezpieczenia społecznego (§ 6 ust. 2). Zgodnie z § 6 ust. 3 uchwały, jednostka kierująca obowiązana była potwierdzać okresy zatrudnienia za granicą, za które dokonała wpłat na rzecz ZUS dla celów ubezpieczenia społecznego.

Wobec zaprezentowanych rozważań prawnych Sąd uznał, że brak jest jakichkolwiek podstaw do różnicowania sytuacji prawnej ubezpieczonego ze względu na miejsce świadczenia przez niego pracy, w szczególności biorąc pod uwagę tożsamy wymóg uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudnienia za granicą, co zostało jednoznacznie przesądzone w wielu orzeczeniach Sądu Najwyższego. Dodatkowo nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż w piśmie z dnia 25 październik 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych potwierdził, iż okresy od 14 październik 1972 r. do 6 października 1987 r. od 13 listopada 1987 r. do 25 lipca 1988 r. od 28 października 1988 r. do 4 lutego 1989 r. od 15 marca 1989 r. do 22 lipca 1989 r. oraz od 21 września 1989 r. do 2 lutego 1990 r. uwzględniono przy ustalaniu kapitału początkowego, jako okresy składkowe.

Z tych względów, Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że ubezpieczony w spornych okresach pracy za granicą bezsprzecznie wykonywał pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej, wymienioną w wykazie A dział VIII poz. 4 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Sąd podkreślił, że praca na statkach morskich jest również pracą w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust 1 ustawy o emeryturach pomostowych, wymienioną w poz. 23 załącznika nr 1 do ustawy. Oczywistym jest również - z uwagi na specyfikę pracy na morzu, iż skarżący wykonywał ją stale i w ramach pełnego wymiaru czasu pracy.

Po uwzględnieniu spornych okresów, staż pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach przekroczył 15 lat.

Mając na uwadze powyższe, Sąd na mocy art. 477 ¹⁴ §2 k.p.c., orzekł, jak w sentencji.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 21 ust.1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych poprzez przyjęcie, że wnioskodawca spełnia warunki niezbędne do przyznania mu prawa do rekompensaty wynikającej z art. 21 ustawy pomostowej.

Wskazując na powyższe, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania, względnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji oraz o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko, pozwany wskazał, iż zgodnie z art. 21 ust. 2 rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jak wynika z akt sprawy, wnioskodawca ma 66 lat i nabył prawo do emerytury z wieku powszechnego.

Poza tym zdaniem skarżącego, wnioskodawca nie udowodnił 15 - letniego okresu pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Pozwany nie kwestionuje zaliczenia przez Sąd do okresów pracy w warunkach szczególnych - okresu pracy w (...) od 14 października 1972 r. do 6 października 1987 r. jednak okres ten nie jest wystarczający do uznania, że ubezpieczony wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Jednocześnie, pozwany nie podzielił stanowiska Sądu I instancji odnośnie zaliczenia do okresów pracy w warunkach szczególnych okresów pracy ubezpieczonego na statkach obcych bander, gdzie praca była wykonywana za pośrednictwem firmy (...), albowiem wnioskodawca nie był wówczas pracownikiem w rozumieniu przepisów kodeksu pracy ani w rozumieniu ustawy pomostowej.

Zdaniem apelującego brak jest podstaw do uznania okresów pracy ubezpieczonego u armatorów zagranicznych za pośrednictwem firmy (...) (od 13 listopada 1987 r. do 25 lipca 1988 r. od 28 października 1988 r. do 4 lutego 1989 r., od 15 marca 1989 r. do 22 lipca 1989 r. i od 21 września 1989 r. do 2 lutego 1990 r.) za pracę wykonywaną w warunkach szczególnych, dlatego też ubezpieczony nie jest uprawniony do żądanej rekompensaty.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiot sporu w analizowanej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy wnioskodawca jest uprawniony do przyznania mu rekompensaty, o której mowa w art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2015 r., poz. 965), a w szczególności czy możliwym jest zaliczenie do stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych okresów od 13 listopada 1987 r. do 25 lipca 1988 r. od 28 października 1988 r. do 4 lutego 1989 r., od 15 marca 1989 r. do 22 lipca 1989 r. i od 21 września 1989 r. do 2 lutego 1990 r. zatrudnienia ubezpieczonego u armatorów zagranicznych za pośrednictwem (...) spółki z o.o.

W ocenie Sądu Apelacyjnego we wskazanym zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji, Sąd odwoławczy oceniając, jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, zbędnym jest zatem ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Jak słusznie wskazał Sąd I instancji, zgodnie z regulacją zawartą w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 965) rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (czyli o pracę, o której mowa w art. 32, 33. 39, 40 i 50c ustawy), wynoszący co najmniej 15 lat. Przepis ust. 2 art. 21 powołanej ustawy stanowi z kolei, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Celem rekompensaty jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Jego realizacja polega na zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (por. komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych Marcina Zielenieckiego).

Przepis art. 21 określa ogólne warunki do rekompensaty czyli - zgodnie z definicją legalną zamieszczoną w art. 2 pkt 5 ustawy - do odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub pracy o szczególnym charakterze przez osoby, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej (z powodu niespełnienia warunków ustawowych do nabycia tego prawa). Na charakter odszkodowawczy rekompensaty wskazał również Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 25 listopada 2010 r., K 27/09, OTK-A 2010, Nr 9, poz. 109 przywołanym przez Sąd I instancji.

W niniejszej sprawie uznany przez organ rentowy okres pracy w szczególnych warunkach (w tym zaliczony po przeprowadzeniu przez Sąd I instancji postępowania dowodowego) wynosi 14 lat, 11 miesięcy i 24 dni. Kwestią sporną pozostawała możliwość zaliczenia do tego szczególnego stażu pracy również okresów od 13 listopada 1987 r. do 25 lipca 1988 r. od 28 października 1988 r. do 4 lutego 1989 r., od 15 marca 1989 r. do 22 lipca 1989 r. i od 21 września 1989 r. do 2 lutego 1990 r. zatrudnienia ubezpieczonego u armatorów zagranicznych za pośrednictwem (...) spółki z o.o. Zakład Ubezpieczeń Społecznych podnosił bowiem, iż ze zgromadzonego przez Sąd materiału dowodowego nie wynika, by w wymienionych okresach zatrudnienia ubezpieczony miał status pracownika w rozumieniu polskiego Kodeksu pracy, co - w myśl art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 963) oraz art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1997 r. o emeryturach i rentach z FUS - jest warunkiem koniecznym do uznania danego zatrudnienia za okres pracy w szczególnych warunkach.

W ocenie Sądu Apelacyjnego stanowisko pozwanego jest chybione i nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż zgodnie z treścią art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. 2015 r., 965) - określenie „pracownik” oznacza ubezpieczonego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1, 2a i ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, podlegającego ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także ubezpieczonego, który przed dniem wejścia w życie ustawy z tytułu takiej pracy podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu.

Stosownie do treści art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 963) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów.

Zgodnie z treścią art. 8 ust. 1 powołanej wyżej ustawy systemowej za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a.

Mając na uwadze powyższe, jak również zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że kwestionowane przez organ rentowy zatrudnienie wnioskodawcy u armatorów zagranicznych było okresem pozostawania przez apelującego w stosunku pracy, o którym mowa w art. 22 k.p. Powołany przepis zawierając legalną definicję stosunku pracy, wskazuje na cechy stosunku pracy, określa jego treść, podmioty oraz zobowiązania wzajemne stron. Zgodnie z jego treścią konstytutywne cechy stosunku pracy odróżniające go od innych stosunków prawnych to: dobrowolność, osobiste świadczenie pracy w sposób ciągły, podporządkowanie, wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem i odpłatny charakter zatrudnienia.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zatrudnienie wnioskodawcy w spornych okresach bezsprzecznie nosiło cechy stosunku pracy, wymienione w powołanym wyżej przepisie.

Jak wielokrotnie podkreślał Sąd Najwyższy charakter prawny pracowniczego zatrudnienia marynarzy, które polega na wykonywaniu na statkach morskich odpłatnej pracy szczególnie podporządkowanej, mógłby być podważony tylko wtedy, gdyby z ustalonych okoliczności sprawy wynikało, że sporna praca była świadczona nieodpłatnie, np. w ramach uprawiania turystyki albo przy braku pracowniczego podporządkowania (np. na własnym statku morskim lub jako podmiot świadczący usługi artystyczne lub inne), co jednak w analizowanej sprawie nie miało miejsca. Skoro wnioskodawca był kierowany do pracy za granicą i okres ten pozwany zaliczył mu do stażu ubezpieczeniowego, jako okres składkowy to nie powinno być sporu, że jego okresy pracy za granicą u armatorów zagranicznych były okresami wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach, o takim samym charakterze prawnym (stosunków pracy) jak okresy wykonywania pracy marynarza u armatorów polskich. Uprawnione było więc przyjęcie, że wnioskodawca odpłatnie świadczył pracę podporządkowaną.

Wskazać raz jeszcze należy, iż praca członków załogi statków morskich - co jednoznacznie wynika z ugruntowanego we wskazanej mierze poglądu Sądu Najwyższego -odbywa się w ramach podporządkowania zdecydowanie przewyższającego obowiązujące pracowników zatrudnionych na lądzie, co jest faktem notoryjnym. Mało tego osoba zatrudniona na statku bezsprzecznie wykonuje pracę w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę i nie możliwym jest jego zmiana, co wynika już z samego faktu przebywania na jednostce pływającej. Członkowie załogi statków morskich pozostają nieprzerwanie w dyspozycji kapitana statku, a zatrudnienie na statku morskim w warunkach innych, aniżeli przewidziane w art. 22 § 1 kodeksu pracy, nie wchodzi w rachubę. Z uwagi na wysoki stopień podporządkowania, nie może być w rozpoznawanej sprawie mowy o jakimkolwiek innym stosunku prawnym łączącym strony, aniżeli stosunek pracy.

Jednocześnie - odnosząc się do zarzutów apelacyjnych - podkreślić należy, że bez znaczenia dla oceny charakteru zatrudnienia ubezpieczonego pozostaje fakt, że nie świadczył on pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zaznaczyć trzeba, że w spornych okresach możliwość zatrudniania obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych regulowały przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz. U. Nr 75, poz. 446 ze zm.) oraz ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457 ze zm.), które stanowiły, że tego typu zatrudnienie jest realizowane na podstawie 1) umów międzynarodowych, 2) umów zawartych przez upoważnione jednostki kierujące (w analizowanym przypadku (...) Spółkę z o.o.) z obywatelami polskimi, kierowanymi przez te jednostki do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych, 3) umów zawartych przez obywateli polskich z pracodawcami zagranicznymi. Kierowanie do zatrudnienia za granicą przez upoważnione jednostki kierujące odbywało się na podstawie umów cywilnoprawnych zawieranych przez te jednostki z obywatelami polskimi. Umowy te określały między innymi pracodawcę zagranicznego, okres zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, a także rodzaj oraz warunki pracy, wynagradzania i przysługujące osobie kierowanej świadczenia socjalne (art. 47 ust. 2). W myśl art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu - o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej - udokumentowane okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych zaliczane są między innymi do okresów składkowych w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, o ubezpieczeniu społecznym i rodzinnym oraz o świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Przepisy te odnosiły się nie tylko do zatrudnienia u pracodawców zagranicznych na podstawie stosunku pracy, ale także do świadczenia innej pracy zarobkowej, dlatego też okresy wykonywania takiej pracy winny być zaliczane do okresów pracy w szczególnych warunkach.

Tak dokonanej oceny nie zmienia fakt, że ze zgromadzonej w aktach emerytalnych ubezpieczonego dokumentacji nie wynika w sposób jednoznaczny, czy pracodawca, względnie sam wnioskodawca w spornych okresach opłacał składki na ubezpieczenie społeczne. Jak podnosił bowiem Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r. (II UK 5/10, LEX nr 589882) zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą, do okresu pracy w szczególnych warunkach wymaganego przepisem § 4 ust. 1 rozporządzenia wlicza się okresy wykonywania za granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w wykazach stanowiących załącznik do tego rozporządzenia, jeżeli są one uznane za okresy składkowe w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 1 lub art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy o emeryturach i rentach z FUS (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2003 r., II UK 196/02, OSNP 2004/8/144; 30 sierpnia 2001 r., II UKN 500/00, OSNP 2003/10/258; 1 czerwca 2010 r., II UK 5/10, LEX nr 589882; 12 lipca 2011 r., II UK 382/10, LEX nr 989132). Tożsamy pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 kwietnia 2010 r., II UK 328/09 (dotychczas niepublikowany), wskazując, że okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą wliczane są do okresów ubezpieczenia społecznego w Polsce pod warunkiem opłacenia składki w polskim organie ubezpieczeń społecznych, chyba że ustawa lub ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi inaczej (por. wyrok z dnia 30 sierpnia 2001 r., II UKN 500/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 258), oraz że do okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy wykonywania za granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w wykazach stanowiących załączniki do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego, jeżeli są one uznane za okresy składkowe (por. wyrok z dnia 5 marca 2003 r., II UK 196/02, OSNP 2004 nr 8, poz. 144), co bezsprzecznie miało miejsce w analizowanej sprawie, albowiem w piśmie z dnia 25 października 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych potwierdził, że okresy od 14 października 1972 r. do 6 października 1987 r., od 13 listopada 1987 r. do 25 lipca 1988 r., od 28 października 1988 r. do 4 lutego 1989 r., od 15 marca 1989 r. do 22 lipca 1989 r. oraz od 21 września 1989 r. do 2 lutego 1990 r. uwzględniono przy ustalaniu kapitału początkowego, jako okresy składkowe.

Na tak dokonaną ocenę bez wpływu pozostawał również fakt, że pozwany zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją, przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, podczas gdy - jak podnosił w wywiedzionym środku zaskarżenia - zgodnie z art. 21 ust. 2 rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Stanowisko skarżącego jest błędne, albowiem - jak wyjaśniał Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 grudnia 2015 r. (III AUa 1070/15, LEX nr 1979477) - skoro celem rekompensaty jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, to przesłanka negatywna, o której mowa w art. 21 ust. 2 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych, na co wskazuje wykładnia funkcjonalna tego przepisu, zachodzi nie w każdym przypadku pobierania przez osobę ubiegającą się o rekompensatę, emerytury z FUS, a jedynie w przypadku pobierania emerytury przyznanej w obniżonym wieku emerytalnym np. na podstawie art. 46 w zw. z art. 32 lub 39 czy tez art. 184 ustawy emerytalno - rentowej.

Mając na uwadze powyższe, podzielając stanowisko Sądu I instancji i uznając apelację pozwanego za chybioną, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 385 k.p.c., orzekł, jak w sentencji.

SSA Barbara Mazur SSA Bożena Grubba SSA Grażyna Horbulewicz