Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Lucyna Ramlo (spr.)
Sędziowie:	SA Grażyna Horbulewicz SA Michał Bober
Protokolant:	stażysta Anna Kowalewska

po rozpoznaniu w dniu 29 września 2016 r. w Gdańsku

sprawy J. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

o ustalenie

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu – IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 16 lutego 2016 r., sygn. akt IV U 1458/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. na rzecz ubezpieczonego J. P. kwotę 200 (dwieście 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za II instancję.

SSA Grażyna Horbulewicz SSA Lucyna Ramlo SSA Michał Bober

Sygn. akt III AUa 684/16

UZASADNIENIE

Ubezpieczony J. P. odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 sierpnia 2015 r., odmawiającej zgody na opłacenie po terminie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiąc marzec 2015 r.

W uzasadnieniu odwołania skarżący wskazał, że składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiąc marzec 2015 r. zapłacił z jednodniowym opóźnieniem ze względów zdrowotnych. Skarżący podniósł, że odmowa organu rentowego uniemożliwiająca opłacenia składki po terminie była niesłuszna i w konsekwencji podlegał on w spornym okresie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu stanowiska ZUS stwierdził, że w przypadku ubezpieczonego nie zachodzą przesłanki do wyrażenia zgodny na opłacenie składki po terminie. Organ rentowy wskazał, że skarżący wielokrotnie korzystał z zasiłków chorobowych i prowadząc działalność wielokrotnie opóźniał się z opłatą składek, co miało miejsce 39 razy.

Zaskarżonym w niniejszym postępowaniu wyrokiem Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, iż wnioskodawca J. P. podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu za okres od dnia 01 marca 2015 roku do dnia 31 marca 2015 roku. Sąd I instancji poczynił następujące ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne:

Ubezpieczony J. P. prowadzi działalność gospodarczą od 1999 roku. Od daty rozpoczęcia działalności gospodarczej skarżący dokonał zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz od dnia 01 kwietnia 2002 r. do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiąc marzec 2015 r. skarżący zapłacił w dniu 16 kwietnia 2015 r. W okresie bezpośrednio poprzedzającym zapłacenie składki w dniu 16 kwietnia 2015 r. skarżący przebywał za granicą kraju. Ubezpieczony ze względu na pogorszenie się stanu zdrowia wrócił do miejsca zamieszkania w dniu 15 kwietnia 2015 r., pomimo planowanego powrotu we wcześniejszym terminie. W dniu 17 kwietnia 2015 r. podczas wizyty lekarskiej rozpoznano u skarżącego nieokreślone ostre zapalenie oskrzeli.

Na skutek wniosku skarżącego z dnia 13 maja 2015 r., decyzją z dnia 08 lipca 2015 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił ubezpieczonemu prawa do zasiłku chorobowego za okres od dnia 13 maja 2015 r. do dnia 29 lipca 2015 r. ze względu na nieopłacenie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiące marzec i kwiecień Pozwany zaznaczył, że przed powstaniem niezdolności do pracy tj. 13 maja 2015 r. skarżący nie miał 90-dniowego dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

W dniu 25 lipca 2015 r. skarżący złożył wniosek o wyrażenia zgodny na opłacenie po terminie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiąc marzec i kwiecień 2015 r., podnosząc, że składkę za miesiąc marzec zapłacił jeden dzień po terminie, tj. dnia 16 kwietnia 2015 r. ze względów zdrowotnych, a składkę za miesiąc kwiecień zapłacił z zachowaniem terminu, tj. w dniu 15 maja 2015 r.

Decyzją z dnia 24 sierpnia 2015 r. organ rentowy odmówił skarżącemu wyrażenia zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie za miesiąc marzec 2015 r., uznając, iż składka za miesiąc kwiecień 2015 r. została zapłacona w terminie. Pozwany w uzasadnieniu swojego stanowiska podniósł, że w rozliczeniu konta skarżącego wystąpiły okresy gdzie składki na ubezpieczenia społeczne zostały opłacone po obowiązującym terminie. Przy tym osoba prowadząca działalność gospodarczą od kilku lat i wyrażająca chęć podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, świadoma przy tym konsekwencji nieterminowego regulowania składek powinna wykazać szczególną staranność i dbałość o terminowe oraz prawidłowe opłacanie składek.

Skarżący nie zgodził się powyższą decyzją organu rentowego podnosząc, że jednodniowe opóźnienie w zapłaceniu składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe wynikało ze względów zdrowotnych, co świadczy o niesłuszności decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

W ocenie Sądu odwołanie ubezpieczonego zasługiwało na uwzględnienie. Przedmiot niniejszego postępowania sprowadzał się do ustalenia podlegania skarżącego dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w miesiącu marcu 2015 r. W okolicznościach sprawy niezbędnym było ustalenie, czy zachodzą przesłanki do wyrażenia zgodny na opłacenie składki na te ubezpieczenie po terminie.

Sąd Okręgowy stwierdził, że podziela pogląd, że zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 2 in fine ustawy systemowej w uzasadnionych przypadkach organ rentowy może na wniosek ubezpieczonego wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie. Użyte w przepisie określenie „ może” nie oznacza pełnej dowolności w działaniu organu rentowego i nie oznacza przyznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych niczym nieskrępowanego uznania w uwzględnieniu lub nieuwzględnieniu wniosku o wyrażenie owej zgody. Przyznana kompetencja winna być wykonywana według sprawdzalnych, sprawiedliwych kryteriów. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyposażony w uprawnienie wyrażania zgody na opłacenie składki po terminie winien ujawnić, jakimi przesłankami kierował się odmawiając jej, a jego decyzja podlega merytorycznej ocenie sądu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06 sierpnia 2015 r., sygn. III UK 233/14, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 08 stycznia 2007 r., sygn. I UZP 6/06, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2007 r., sygn. II UK 65/07).

Nadto przepis art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej nie powinien automatycznie prowadzić do wyłączenia z ubezpieczenia, bez względu na okoliczności. Organ rentowy powinien brać pod uwagę szczególne przypadki, gdy z przyczyn niezależnych uiszczenie składki nie następuje w terminie, co jest tym bardziej uzasadnione, gdy niedopatrzenie zostaje usunięte i nie ma charakteru działania specjalnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 lipca 2015 r., sygn. III AUa 387/15). W orzecznictwie ugruntowało się obecnie, że omawiany przepis wcale nie wymaga, aby dany przypadek był wyjątkowy i szczególnie uzasadniony, a wystarczy obiektywne usprawiedliwienie i wytłumaczenie, dlaczego składka nie została opłacona (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 kwietnia 2015 r., sygn. III AUa 943/14). Skarżący w odwołaniu od zaskarżonej decyzji słusznie powołał się na podobne poglądy.

W ocenie Sądu Okręgowego zgromadzony materiał dowodowy jednoznacznie dowodzi, że opłacenie przez skarżącego składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiąc marzec 2015 r. z jednodniowym opóźnieniem było niezawinione i nie miało charakteru specjalnego. Jak wskazano w powyższych rozważaniach do wyrażenia zgodny na opłacenie składki na ubezpieczenie po terminie nie jest wymagane, aby dany przypadek nieopłacenia składki w terminie był wyjątkowy, czy posiadał specjalne uzasadnienie. Wystarczającym jest obiektywne usprawiedliwienie i wytłumaczenie, dlaczego składka nie została uiszczona w terminie. Zdaniem Sądu I instancji skarżący w sposób wystarczający obiektywnie usprawiedliwił i wytłumaczył jednodniowe opóźnienie w opłaceniu składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Nadto, w ocenie Sądu Okręgowego zachodzą podstawy do uznania powodu opóźnienia w opłaceniu składki przez skarżącego na ubezpieczenie społeczne za wyjątkowy i niezależny od skarżącego.

Bezspornym było, że skarżący od kilku jest dotknięty chorobą nowotworową. Również niekwestionowanym było, że skarżący bezpośrednio przed terminem płatności składek za miesiąc marzec 2015 r., tj. 15 kwietnia 2015 r. przebywał poza granicą kraju, a nadto z przyczyn zdrowotnych dopiero w tym dniu powrócił do miejsca zamieszkania, po czym następnego dnia dokonał opłacenia m.in. składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Pogorszenie stanu zdrowia skarżącego wynika bezsprzecznie z dokumentacji medycznej, bowiem podczas wizyty lekarskiej w dniu 17 kwietnia 2015 r. stwierdzono u ubezpieczonego nieokreślone ostre zapalenie oskrzeli. Wobec tego oczywistym jest, że skarżący już przed 15 kwietnia 2015 r. miał stwierdzone schorzenie, gdyż okolicznością notoryjną jest, iż ostre zapalenie oskrzeli nie jest dolegliwością jednodniową. Wyjaśnienia skarżącego zasługiwały na przyznanie im waloru wiarygodności. W ocenie Sądu Okręgowego działanie skarżącego nie cechowało się celowym działaniem opłacenia składki na ubezpieczenie chorobowe za sporny okres. Do tego zaznaczenia także wymaga, że nie można od ubezpieczonego wymagać dokonywania opłacania składki na przedmiotowe ubezpieczenie we wcześniejszym okresie, skoro zgodnie z normami prawnymi ze względu na charakter podmiotowy przysługuje mu prawo do opłacenia składki nie później niż do 15 dnia następnego miesiąca, a w szczególnych przypadkach prawo do przywrócenia terminu płatności.

Sąd I instancji wskazał, że słusznie organ rentowy podniósł, iż ubezpieczony prowadzący działalność gospodarczą ponosi odpowiedzialność za obliczenie wysokości i wpłacenie składek z tytułu ubezpieczeń społecznych, jednakże na gruncie niniejszej sprawy skarżący skutecznie wykazał, że jego działanie było niezawinione i nie powinien ponosić winy za niepłacenie składki w terminie.

Zdaniem Sądu Okręgowego za prawidłowością stanowiska organu rentowego nie może mieć decydującego znaczenia argument, iż w rozliczeniu konta ubezpieczonego wystąpiły opóźnienia w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne, co miało mieć miejsce 39 razy. Sąd I instancji podkreślił, że organ rentowy błędnie podniósł, iż skarżący miał aż 39 razy opłacić składkę na ubezpieczenia społeczne po terminie. W tym zakresie słusznie ubezpieczony podniósł, że zdarzało się tak, iż ostatni dzień terminu opłacania składek na ubezpieczenia przypadał na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy i wówczas ubezpieczony opłacał składki kolejnego dnia, a organ rentowy błędnie przyjmował, że opłacanie składek było po terminie. Na dowód swoich racji skarżący przedłożył potwierdzenia realizacji przelewów.

W tym zakresie Sąd I instancji zaznaczył, że na podstawie art. 31 ustawy systemowej do obliczania terminów mają odpowiednie zastosowanie przepisy ordynacji podatkowej, przy czym zgodnie z art. 12 § 5 ordynacji podatkowej, jeżeli ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień uważa się dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy. Natomiast zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 18 stycznia 1951 r. ustawy o dniach wolnych od pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 90) dniami wolnymi od pracy są: 01 stycznia - Nowy Rok, 6 stycznia - Święto Trzech Króli, pierwszy dzień Wielkiej Nocy, drugi dzień Wielkiej Nocy, 01 maja - Święto Państwowe, 03 maja - Święto Narodowe Trzeciego Maja, pierwszy dzień Zielonych Świątek, dzień Bożego Ciała, 15 sierpnia - Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, 01 listopada - Wszystkich Świętych, 11 listopada - Narodowe Święto Niepodległości, 25 grudnia - pierwszy dzień Bożego Narodzenia, 26 grudnia - drugi dzień Bożego Narodzenia oraz niedziele. Powyższa okoliczność została pominięta przez pozwanego przy zajmowaniu stanowiska w sprawie. Nadto również istotnym jest, że organ rentowy w żadnym okresie, poza spornym objętym w zaskarżonej decyzji, nie wyłączył skarżącego z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Apelację od wyroku Sądu I instancji wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżając orzeczenie Sądu Okręgowego w całości, zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie, że skarżący podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w marcu 2015 r.;

2.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c., poprzez przekroczenie swobodnej oceny dowodów polegające m.in. na przyjęciu, iż ubezpieczony usprawiedliwił nieterminowe opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za marzec 2015 r.

Wskazując powyższe zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie, co do istoty sprawy, polegające na oddaleniu odwołania, a ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania

Organ rentowy stwierdził, że podtrzymuje swoją dotychczasową argumentację w niniejszej sprawie i nie podziela stanowiska Sądu I Instancji.

W ocenie organu rentowego argumenty wskazane przez ubezpieczonego we wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie po terminie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za marzec 2015 r. nie stanowią uzasadnionego przypadku, który pozwalałby na pozytywne rozpatrzenie tego wniosku.

We wcześniejszym okresie prowadzonej działalności, z tytułu której skarżący dokonał zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, wielokrotnie, bo aż w odniesieniu do składek za 39 miesięcy, ubezpieczony uchybił ustawowemu terminowi ich opłacenia.

Jednocześnie organ rentowy wskazał, iż w związku z trwającą - jak sam ubezpieczony podnosi w odwołaniu - od 6 lat chorobą nowotworową, z powodu której ubezpieczony korzystał z uprawnień do zasiłku chorobowego, licząc się z ewentualnym pogorszeniem stanu zdrowia, winien dołożyć szczególnej staranności, aby w celu zapewnienia sobie dalszego prawa do zasiłku chorobowego w razie wystąpienia niezdolności do pracy, składki regulować terminowo i w należytej wysokości.

Zdaniem organu rentowego wnioskodawca, jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, samodzielna i w pełni odpowiedzialna za swoje działania, ponosi ryzyko związane z prowadzeniem tej działalności i konsekwencje ustawowe wynikające z przekroczenia terminu płatności składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

Mając powyższe na względzie i licząc się z ewentualnym pogorszeniem stanu zdrowia, w wypadku dłuższego wyjazdu poza granice kraju, ubezpieczony miał możliwość opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne, w tym na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za marzec 2015 r., przed wyjazdem lub w trakcie wyjazdu, za pośrednictwem systemu bankowości internetowej, z którego korzysta przy dokonywaniu przelewów składek do ZUS.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie w całości i obciążenie ZUS kosztami postępowania.

W uzasadnieniu odpowiedzi na apelację ubezpieczony uzasadnił swoje stanowisko przytaczając poglądy wyrażone w wyrokach: Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 08 września 2015 r. sygn. akt III AUa 473/15, Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 czerwca 2015r., sygn. akt III AUa 921/14 oraz Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 lipca 2015 r., sygn. akt III AUa 387/15. Ponadto J. P. stwierdził, iż nowotwór złośliwy, na który choruje od 6 lat często utrudnia mu podejmowanie codziennych czynności, a zwłaszcza prowadzenie działalności gospodarczej.

Nadto ubezpieczony podniósł, iż mimo wieloletniego stażu zawodowego dopiero pierwszy raz skorzystał z możliwości złożenia wniosku przewidzianego w art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, co poczytywać należy, jako argument przemawiający za uwzględnieniem rzeczonego wniosku. 

W konkluzji wnioskodawca podkreślił, że apelacja w zasadzie powtarza treść odpowiedzi na odwołanie i stanowi polemikę ze słusznym rozstrzygnięciem Sądu I instancji. Czynione przez organ rentowy wywody nie zasługują na uwzględnienie i w związku z tym apelacja, jako bezpodstawna winna zostać oddalona.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest niezasadna.

Oś sporu w niniejszej sprawie skupiała się na rozstrzygnięciu zagadnienia, czy uprawniona była odmowa wyrażenia zgody na opłacenie przez ubezpieczonego J. P. składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie za miesiąc marzec 2015 r.

Kontrola instancyjna zaskarżonego rozstrzygnięcia doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że wyrok Sądu Okręgowego został oparty na prawidłowo poczynionych ustaleniach faktycznych, dokonanych w granicach swobodnej oceny dowodów, o której stanowi art. 233 § 1 k.p.c., uzasadniających w całokształcie przyjętych faktów podstawę dla stanowczego rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Sąd pierwszej instancji wskazał również w pisemnych motywach wyroku, jaki stan faktyczny stał się podstawą rozstrzygnięcia oraz podał, na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu.

Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Taka ocena dokonywana jest na podstawie przekonań Sądu, jego wiedzy i posiadanego doświadczenia życiowego, a ponadto powinna uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których Sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i – ważąc ich moc oraz wiarygodność – odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 roku, sygn. akt II UKN 685/98, OSNP 2000/17/655, LEX nr 41437). Zdaniem Sądu Apelacyjnego ocena dowodów zaprezentowana przez Sąd Okręgowy spełnia powyższe kryteria.

Sąd Apelacyjny przyjął, zatem poczynione w pierwszej instancji ustalenia faktyczne za własne, bez potrzeby ich korekty, czy uzupełniania, w konsekwencji, czego nie zachodzi potrzeba ich szczegółowego powtarzania.

Podniesione w apelacji zarzuty w ocenie Sądu odwoławczego są niezasadne i sprowadzają się de facto do powielenia stanowiska prezentowanego w toku postępowania przed organem rentowym oraz w toku postępowania pierwszo-instancyjnego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych poza własną interpretacją okoliczności faktycznych sprawy i subsumcją prawną określonych zdarzeń nie zaoferował jakichkolwiek argumentów natury jurydycznej mogących prowadzić do wzruszenia rozstrzygnięcia Sądu I instancji. Praktyka usilnego forsowania przez stronę określonego stanowiska bez jego merytorycznego uzasadnienia nie skutkuje przyznaniem temu zapatrywaniu waloru doniosłości prawnej. Argumentacja wnioskodawcy zaprezentowana natomiast w odpowiedzi na apelację zasługuję na pełną aprobatę.

Zgodnie z art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 121; dalej: ustawa systemowa) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowym i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne prowadzące działalność pozarolniczą - od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Chodzi w tym przepisie o faktyczne wykonywanie działalności pozarolniczej, w tym działalności gospodarczej.

Pojęcie działalności gospodarczej należy rozumieć w sposób przyjęty w ustawie z dnia 02 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 584). Oznacza to, że wykonywanie pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 13 ust. 4 ustawy systemowej to rzeczywista działalność o cechach określonych w art. 2 ustawy o swobodzie gospodarczej, czyli zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że działalnością gospodarczą jest działalność wskazująca zawodowy, czyli stały charakter, w tym powtarzalność podejmowanych działań, podporządkowanie regułom zysku i opłacalności (lub zasadzie racjonalnego gospodarowania) oraz uczestnictwo w działalności gospodarcze.

W ocenie Sądu Apelacyjnego - wbrew zarzutom apelacji - nie można przypisać Sądowi Okręgowemu błędnej wykładni art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej ani niewłaściwego zastosowania tego przepisu do ustalonego w sprawie stanu faktycznego. Ustawodawca uznał, że osoba składająca wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym i oczekująca od organu rentowego świadczeń z tego ubezpieczenia (w szczególności zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego) zobowiązana jest do opłacania składki na to ubezpieczenie w terminie i we właściwej (należnej) wysokości.

Należności z tytułu składek mogą być regulowane w formie gotówkowej lub w drodze obciążenia rachunku bankowego płatnika. Stosownie do art. 60 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j.: Dz. U. z 2015 r. poz. 613 z późn. zm.), który na podstawie art. 31 ustawy systemowej ma zastosowanie do składek, terminem opłacania składek będzie:

1.  przy zapłacie gotówką - dzień dokonania wpłaty należności w banku lub placówce pocztowej;

2.  przy przelewie dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika lub rachunku podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub rachunku płatniczego podatnika w instytucji płatniczej na podstawie polecenia przelewu.

W pojęciu " nieopłacenia w terminie składki należnej na ubezpieczenie" (art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej) mieszczą się trzy sytuacje: nieopłacenie w ogóle w terminie składki za dany miesiąc; opłacenie składki w terminie, ale w niepełnej wysokości oraz opłacenie składki w pełniej wysokości, lecz po terminie.

Zaistnienie jednego ze wskazanych wariantów nieopłacenia w terminie składki należnej na ubezpieczenie powoduje - z mocy art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej - ustanie tego ubezpieczenia. Ubezpieczenie wygasa nawet w sytuacji, gdy osoba zobowiązana nie ponosi winy za nieopłacenie składki. Konstrukcja wyrażenia przez organ rentowy zgody na opłacenie składki po terminie ma złagodzić rygoryzm (automatyzm) ustania z mocy prawa dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jako skutku nieopłacenia w terminie należnej składki na to ubezpieczenie.

Wyrażenie przez organ rentowy zgody na opłacenie składki po terminie sprawia, że chociaż składka nie została uiszczona w terminie, dobrowolne ubezpieczenie nie ustaje. Opłacenie składki po upływie terminu, w którym powinna być opłacona, i ustanie w związku z tym dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego nie powoduje ponownego nawiązania stosunku ubezpieczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2012 r., I UK 408/11, LEX nr 1214550), jednak w razie złożenia wniosku o " przywrócenie terminu" do opłacenia składki na dobrowolne ubezpieczenie społeczne, pozytywna decyzja organu rentowego powoduje kontynuowanie dotychczasowego stosunku ubezpieczenia, pod warunkiem opłacenia należnych składek, natomiast negatywna decyzja potwierdza ustanie z mocy prawa dobrowolnego tytułu ubezpieczenia społecznego i może być zaskarżona w sądowym postępowaniu odwoławczym (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 08 sierpnia 2001 r., II UKN 518/00, OSNAPiUS 2003 Nr 10, poz. 257).

Odmowa wyrażenia zgody na opłacenie składki ubezpieczeniowej po terminie podlega kontroli sądu. W przypadku poddania decyzji kontroli sądowej, badanie obejmuje wszystkie okoliczności, także te, które stanowiły przesłanki zaskarżonego rozstrzygnięcia. Sąd ubezpieczeń społecznych w ramach kontroli zapadłej decyzji nie jest związany ustaleniami faktycznymi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i dokonuje samodzielnych ustaleń w zakresie stanu faktycznego oraz ocenia zasadność wniosku złożonego przez ubezpieczonego (płatnika składek).

W ustawie systemowej nie zostały określone przesłanki " wyrażenia zgody" na opłacenie składki po terminie, co jednak nie oznacza przyznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych niczym nieskrępowanego uznania w uwzględnieniu lub nieuwzględnieniu wniosku o wyrażenie zgody. Obecnie obowiązujące brzmienie art. 14 ust. 2 pkt 2 zdanie drugie nadane zostało przez art. 1 pkt 9 lit. a ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. (Dz. U. Nr 110, poz. 1256) zmieniającej ustawę z mocą obowiązującą od dnia 01 stycznia 2000 r., ("Zakład może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie") akcentuje " swobodny charakter działań ZUS w tym zakresie". Użyte w art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej określenie " może" nie oznacza, zatem pełnej dowolności. Nie ma przy tym znaczenia, czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje odrębną decyzję, czy też rozstrzyga daną kwestię, jako przesłankę wydania decyzji o określonej treści (np. o niepodleganiu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu).

Przyznana organowi rentowemu kompetencja winna być wykonywana według sprawdzalnych, sprawiedliwych kryteriów. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyposażony w uprawnienie wyrażania zgody na opłacenie składki po terminie winien ujawnić, jakimi przesłankami kierował się, odmawiając jej, a jego decyzja podlega merytorycznej ocenie sądu.

W doktrynie wskazuje się, że z teoretyczno-prawnego punktu widzenia charakter instytucji zgody na opłacenie składki po terminie stanowi sui generis uznanie administracyjne, co nie oznacza jednak przyznania ZUS niczym nieskrępowanego uznania w uwzględnieniu lub nieuwzględnieniu wniosku ubezpieczonego, a powinna być ona podejmowana na podstawie sprawdzalnych i sprawiedliwych kryteriów i po przeprowadzeniu postępowania dowodowego (S. Koczur, Granice swobody ZUS, s. 138–141 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 lutego 2013 r., III AUa 1390/12, Legalis oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 stycznia 2013 r., III AUa 1024/12, Legalis).

Co więcej dostrzeżenia wymaga, iż w orzeczeniach sądów apelacyjnych podnosi się, że ustawa posługuje się pojęciem uzasadnionego przypadku, a więc nie musi on być szczególnie uzasadniony, i co więcej, wyrażenie zgody nie powinno być uzależnione od braku winy po stronie wnioskodawcy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 28 czerwca 2013 r., III AUa 1537/12, Legalis).

Organ rentowy w toku postępowania powołał się tezę orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 08 sierpnia 2014 r. sygn. akt III AUa 2219/13 (LEX nr 1511675), iż: „ Nawet jednodniowe opóźnienie nie jest uzasadnionym przypadkiem skutkującym wyrażenie zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie.”, które to rozstrzygnięcie Sąd odwoławczy w pełni akceptuje.

Sąd odwoławczy jednakże podkreśla, iż w uzasadnieniu powołanego orzeczenia Sąd Apelacyjny w Łodzi po pierwsze wyraził pogląd, iż każdy wniosek winien być rozpatrywany przez ZUS indywidualnie w aspekcie przyczyn, które przekroczenie konkretnego terminu spowodowały. Oceny według podobnych kryteriów należy oczekiwać także od sądu kontrolującego decyzję organu rentowego. Jako przyczynę uzasadniającą wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie wskazać można chorobę ubezpieczonego, nagły wyjazd, brak pieniędzy wywołany czynnikami niezależnymi od ubezpieczonego, siłę wyższą, wypadek losowy, czy też inne okoliczności, które obiektywnie wskazują, że zapłata składek w terminie była niemożliwa, a niemożliwość zapłacenia składek w terminie nie była spowodowana tylko zaniedbaniem ubezpieczonego. Po drugie Sąd Apelacyjny w Łodzi orzekał na podstawie diametralnie odmiennego stanu faktycznego, co znalazło wyraz w konstatacji, iż: „ jak wynika z analizy akt niniejszej sprawy wniosek o zgodę na opłacenie po terminie składki za styczeń 2013 r. ubezpieczony umotywował brakiem środków finansowych na koncie bankowym, jednak do dnia wyrokowania przez Sąd Apelacyjny okoliczności tej nie udowodnił, a także nie podał powodu braku pieniędzy, pomimo podniesienia tego faktu przez pełnomocnika organu rentowego na rozprawie apelacyjnej.”.

W niniejszej sprawie wyeksponować należy, że skarżący od wielu lat prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. Od niemal 6 lat choruje na nowotwór złośliwy – chłoniaka. Wbrew twierdzeniom organu rentowego nie znalazła potwierdzenia okoliczność, że w toku prowadzenia działalności gospodarczej ubezpieczony nie dokonał opłat należnej składki w terminie aż 39 razy, co kompleksowo zbadał i wyeksponował Sąd I instancji, wyjaśniając, że wśród tych 39 opóźnień wymieniono też takie wpłaty gdy dzień opłaty składki wypadał na dzień ustawowo wolny od pracy ubezpieczony regulował ją w pierwszy dzień roboczy przypadający po dniu wolnym.

Wskazać także należy, iż skarżący pierwszorazowo zwrócił się z wnioskiem o wyrażenie zgody na opłacenie należnej składki po terminie. Wcześniej ubezpieczony nie był wyłączony z ubezpieczenia, co przyznał na rozprawie przed Sądem Okręgowym pełnomocnik organu rentowego. Badając zaś okoliczności faktyczne stanowiące przyczynę uchybiania terminu do uregulowania składki – dostrzec należy, iż w kwietniu 2015 roku J. P. przebywał w sanatorium na Słowacji, gdzie wyjechał celem rehabilitacji, wrócił z opóźnieniem dnia 15 kwietnia 2015 roku, ponieważ zachorował na ostre zapalenie oskrzeli, oraz że nie posiada mobilnego Internetu.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł, na podstawie art. 385 k.p.c., jak w punkcie I sentencji wyroku. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w punkcie II. sentencji wyroku na podstawie przedłożonego przez stronę spisu kosztów, stanowiło konsekwencję orzeczenia w punkcie I. zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

SSA Grażyna Horbulewicz SSA Lucyna Ramlo SSA Michał Bober