Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 grudnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Lucyna Ramlo

po rozpoznaniu w dniu 1 grudnia 2021 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym

sprawy S. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość kapitału początkowego i wysokość emerytury

na skutek apelacji S. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 stycznia 2020 r., sygn. akt VII U 5827/19

1. oddala apelację,

2. zasądza od S. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Lucyna Ramlo

Sygn. akt III AUa 828/20

UZASADNIENIE

Decyzją z 23 lipca 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.
z urzędu ponownie ustalił ubezpieczonemu S. K. kapitał początkowy
na dzień 1 stycznia 1999 r., który wyniósł 99 220,66 zł. Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład nie uwzględnił następujących okresów: od 13 września 1973 r.
do 21 września 1973 r., od 5 listopada 1984 r. do 5 stycznia 1985 r., od 10 lipca 1986 r.
do 9 października 1986 r., od 29 sierpnia 1987 r. do 9 grudnia 1987 r., od 4 marca 1988 r.
do 22 marca 1988 r., od 29 października1988 r. do 8 stycznia 1989 r., gdyż w tych okresach ubezpieczony przebywał na urlopie bezpłatnym.

Następnie, decyzją z 20 września 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. z urzędu rozliczył zaliczkę i przyznał ubezpieczonemu S. K. emeryturę od 1 lipca 2019 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

Od powyższych decyzji odwołał się ubezpieczony S. K., zaskarżając je
w całości i wnosząc o ich zmianę i przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, a w konsekwencji właściwe ustalenie kapitału początkowego oraz przeliczenie wysokości przyznanego ubezpieczonemu świadczenia emerytalnego.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie, podtrzymując argumentację zaprezentowaną w uzasadnieniu spornych decyzji. Do tego złożono wniosek
o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sprawy z powyższych odwołań zostały połączone celem wspólnego rozpoznania
i rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy w Gdańsku Wydział VII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z 30 stycznia 2020 r. oddalił odwołania (pkt 1) oraz zasądził od ubezpieczonego na rzecz pozwanego organu 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2), sygn. akt VII U 5827/19.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Ubezpieczony S. K., urodzony (...), w dniu 2 lipca 2019 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o emeryturę
z rekompensatą. Wiek 60 lat ubezpieczony osiągnął (...)., 65 lat - (...) Ubezpieczony nie był członkiem OFE.

Na dzień 31 grudnia 2008 r. ubezpieczony udowodnił w postępowaniu przed organem rentowym 7 lat, 9 miesięcy i 21 dni pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze. Do ustalenia stażu pracy w warunkach szczególnych pozwany organ rentowy przyjął okres zatrudnienia w (...), tj. od 16 stycznia 1978 r.
do 20 września 1978 r., od 26 marca 1979 r. do 4 listopada 1984 r. oraz od 6 stycznia 1985 r. do 9 lipca 1986 r.

Do stażu pracy w warunkach szczególnych pozwany nie przyjął okresów pracy
u armatora zagranicznego, do której został skierowany przez B.. Zdaniem pozwanego
z B. ubezpieczony nie był związany stosunkiem pracy; była to jedynie jednostka kierująca do pracy za granicą.

30 lipca 2019 r. pozwany organ rentowy przyznał ubezpieczonemu zaliczkę na poczet emerytury, począwszy od 1 lipca 2019 r.

Zaskarżoną decyzją z 23 lipca 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. z urzędu ponownie ustalił ubezpieczonemu S. K. kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 r., który wyniósł 99 220,66 zł. Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład nie uwzględnił następujących okresów: od 13 września 1973 r. do 21 września 1973 r., od 5 listopada 1984 r. do 5 stycznia 1985 r., od 10 lipca 1986 r.
do 9 października 1986 r., od 29 sierpnia 1987 r. do 9 grudnia 1987 r., od 4 marca 1988 r.
do 22 marca 1988 r., od 29 października1988 r. do 8 stycznia 1989 r., gdyż w tych okresach ubezpieczony przebywał na urlopie bezpłatnym.

Kolejną kwestionowaną w sprawie decyzją z 20 września 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z urzędu rozliczył zaliczkę i przyznał ubezpieczonemu S. K. emeryturę od 1 lipca 2019 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

Ubezpieczony nie składał w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosku o przyznanie prawa do emerytury pomostowej.

W latach 1995-2019 S. K. był zatrudniony, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, na statkach morskich w żegludze międzynarodowej, u armatora zagranicznego (...)z siedzibą w L. na Cyprze.

Kontrakty z armatorem zagranicznym były zawierane za pośrednictwem agencji doradztwa personalnego – (...) sp. z o.o. sp. k. w S..

U ww. armatora zagranicznego ubezpieczony nie był zatrudniony w sposób ciągły,
na podstawie jednej zawartej na piśmie umowy. Kontrakty były zawierane na poszczególne okresy; za przerwę pomiędzy okresami zatrudnienia ubezpieczony nie otrzymywał żadnego wynagrodzenia ani nie był związany żadną umową. Przykładowo, od 27 lutego 2013 r.
do 8 maja 2013 r. ubezpieczony był zamustrowany na statku I.. Następnie
(po przerwie) 11 czerwca 2013 r. ubezpieczony został zamustrowany na statku I.; wymustrowanie nastąpiło 21 sierpnia 2013 r.

W trakcie tego zatrudnienia ubezpieczony zajmował stanowisko kapitana. Ubezpieczony był podporządkowany armatorowi, który podejmował decyzje dot. trasy
czy ładunku, który trzeba było załadować.

Za powyższe okresy ubezpieczony uiścił dobrowolne składki na ubezpieczenia społeczne.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie, aczkolwiek z innych powodów niż wskazane w zaskarżonej decyzji.

Sąd przypomniał, że niniejsza sprawa dotyczy rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych, na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1924 j.t.). Stosownie do treści art. 2 pkt 5 tej ustawy, rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Zgodnie z art. 21 ust. 1 i 2 ustawy pomostowej rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy
o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat (ust. 1). Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy
o emeryturach i rentach z FUS (ust 2).

Sąd I instancji podkreślił, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nawet jeśli tego prawa nie zrealizowała. Podobnie, per analogiam prawa do rekompensaty nie ma osoba, która nie przeszła
na emeryturę pomostową mimo spełnienia warunków do nabycia tego rodzaju emerytury.
W ocenie sądu, z uwagi na powyższe ubezpieczony nie ma prawa do rekompensaty. Sporne okresy z lat 1995-2019 zostały zaliczone do prac w warunkach szczególnych również
przez ustawę o emeryturach pomostowych (poz. 23 "Prace na statkach żeglugi morskiej" wykazu prac w szczególnych warunkach, stanowiącego załącznik nr 1 do ustawy
o emeryturach pomostowych), a zatem ustawa nie ograniczyła ubezpieczonego w możliwości uzyskania wcześniejszej emerytury (pomostowej) za pracę w warunkach szczególnych. Ubezpieczony mógł skorzystać z emerytury pomostowej, gdyż legitymuje się przesłanką
15 lat pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych i w konsekwencji spełnia warunki wymienione w art. 4 ustawy pomostowej (został przedstawiony dowód potwierdzający wykonywanie po dniu 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy). W sprawie ustalono, że zarówno przed dniem 1 stycznia 2009 r., jak i po tej dacie ubezpieczony był członkiem załogi i wykonywał prace na statkach morskich jako pierwszy oficer, a następnie jako kapitan. Tym samym ustalono, że ubezpieczony udowodnił okresy pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych w łącznym wymiarze ponad 15 lat, na co złożyły się okresy: 1/ okres zatrudnienia w (...), tj. od 16 stycznia 1978 r. do 20 września
1978 r., od 26 marca 1979 r. do 4 listopada 1984 r. oraz od 6 stycznia 1985 r. do 9 lipca
1986 r. w wymiarze 7 lat, 9 miesięcy i 21 dni pracy w warunkach szczególnych
lub o szczególnym charakterze (uprzednio przyjęty przez pozwany organ rentowy) oraz
2/ okresy pracy u armatora zagranicznego, do której ubezpieczony został skierowany
przez B., wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, o których mowa
w pkt 23 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, iż organ rentowy kwestionował możliwość zaliczenia spornych okresów pracy świadczonej za pośrednictwem (...) sp. z o.o. sp. k. z uwagi
na fakt, iż ubezpieczony nie posiadał statusu pracownika. W tym zakresie sąd wyjaśnił,
że istotnie prawo do emerytury pomostowej przysługuje wyłącznie „pracownikom”,
co oznacza, że w pierwszej kolejności należało ustalić, jakie osoby uważane są
za „pracowników” w rozumieniu omawianej ustawy. Definicja tego pojęcia została zamieszczona w art. 2 pkt 3 ustawy, w którym wyjaśniono, że dla potrzeb ustalenia prawa
do emerytury pomostowej, za „pracownika” uważa się ubezpieczonego, o którym mowa
w art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1, 2a i ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych, podlegającego ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także ubezpieczonego, który przed dniem wejścia w życie ustawy z tytułu takiej pracy podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu.

Pracowniczy charakter zatrudnienia ubezpieczonego w okresach, w których na statki obcych bander był kierowany za pośrednictwem B. nie budzi zdaniem sądu wątpliwości. Praca wykonywana przez ubezpieczonego miała charakter podporządkowany, ubezpieczony wykonywał polecenia armatora. Oczywistym jest również - z uwagi
na specyfikę pracy na morzu – że skarżący wykonywał ją stale i w ramach pełnego wymiaru czasu pracy. Nadto, na podstawie przedłożonego do akt sprawy zaświadczenia oraz kserokopii książeczki żeglarskiej sąd stwierdził, że do pracy za granicą u zagranicznego pracodawcy ubezpieczony był kierowany przez B.. Przedłożona (i uznana przez sąd
za wiarygodną) przez ubezpieczonego dokumentacja w postaci książeczki żeglarskiej potwierdza fakt wykonywania przez ubezpieczonego pracy za granicą na stanowisku kapitana.

Reasumując, Sąd I instancji doszedł do przekonania, że łączny okres pracy wnioskodawcy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych przekraczał wymagane 15 lat. Tym samym, ubezpieczony nabył prawo
do emerytury pomostowej w myśl przepisu art. 4 ustawy. Z ustaleń sądu wynika, że pracował on w warunkach szczególnych po 2009 r.; o spełnieniu tego warunku przesądza fakt,
że z tytułu pracy za granicą opłacał dobrowolnie składki na ubezpieczenia społeczne. Ponadto, spełniał warunki określone w przepisach art. 4 pkt 1-5: urodził się po 31 grudnia 1948 r., osiągnął wiek 60 lat z dniem 28 kwietnia 2013 r., miał w tym wieku wymagany okres składkowy i nieskładkowy.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, że stosownie do treści art. 4 pkt 7 ustawy,
po ukończeniu 60 roku życia nastąpiło rozwiązanie z ubezpieczonym stosunku pracy. W tym okresie ubezpieczony zawierał kolejne umowy z armatorem zagranicznym, przy czym pomiędzy kolejnymi umowami następowały okresy przerw w zatrudnieniu. Zdaniem sądu,
po zakończeniu każdej z kolejnych umów spełniony był warunek rozwiązania stosunku pracy, a więc ostatni z warunków uzyskania prawa do emerytury pomostowej.

W ocenie sądu ubezpieczony nie wykazał, by w okresie od ukończenia 60 roku życia do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego pozostawał nieprzerwanie w stosunku pracy. W toku składanych zeznań przyznał, że „nie miał pisemnej umowy cały czas (…)
w okresach przerwy nie miał podpisanej żadnej umowy”. Ponadto, przedłożył zaświadczenie z 2 lipca 2019 r. oraz (sporządzone w języku angielskim) potwierdzenie zatrudnienia
z 12 sierpnia 2019 r., z których jednoznacznie wynika, że pomiędzy wskazanymi okresami zatrudnienia występują kilkumiesięczne przerwy. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika zatem, aby w każdym przypadku faktycznie doszło do przedłużenia kontraktu, a tym bardziej, że okres każdego z kontraktów przedłużał się do chwili rozpoczęcia następnego kontraktu. Nie wynika to zwłaszcza z zapisów w książeczce, w której widnieją wpisy o wymustrowaniu ze statku, co prawda po zakończeniu każdego z kontraktów, jednak na długo przed zawarciem kolejnych kontraktów. Wskazać należy, że o ile rzeczywiście kontrakty ulegały przedłużeniu, to ubezpieczony mógł tę okoliczność wykazać, choćby odpowiednim dokumentem od armatora czy świadectwem pracy.

W konsekwencji Sąd I instancji uznał, że ubezpieczony spełnił przesłankę rozwiązania stosunku pracy, o której mowa w art. 4 pkt 7 ustawy pomostowej, a tym samym spełnił wszystkie przesłanki nabycia prawa do emerytury pomostowej. Jak wskazano wcześniej, nabycie prawa do emerytury pomostowej, w myśl przepisu art. 2 pkt 5 ustawy pozbawia ubezpieczonego prawa do rekompensaty.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c. oraz cytowanych wyżej przepisów oddalił odwołanie.

Nadto sąd, kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, na podstawie
art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2018 r., poz. 265 ze zm.), zgodnie z wnioskiem pozwanego zawartym
w odpowiedzi na odwołanie, w punkcie II sentencji wyroku zasądził od ubezpieczonego jako strony przegrywającej na rzecz pozwanego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, biorąc pod uwagę rodzaj i stopień zawiłości sprawy, nakład pracy pełnomocnika oraz jego wkład pracy w przyczynienie się do wyjaśnienia sprawy i dokonania jej rozstrzygnięcia.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony, zaskarżając go w całości i zarzucając:

1) sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego materiału dowodowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób niewszechstronny oraz sprzeczny z zasadami logiki
i doświadczenia życiowego poprzez:

- wyprowadzenie logicznie błędnych wniosków z dowodów tj. zaświadczenia z dnia
2 lipca 2019 r. oraz potwierdzenia zatrudnienia z dnia 12 sierpnia 2019 r. polegających
na ustaleniu, że pomiędzy wskazanymi okresami świadczenia pracy na statku wyznaczanymi przez kolejne zamustrowanie i wymustrowania występują kilkumiesięczne przerwy, podczas gdy z analizy wskazanych tam dat zamustrowania i wymustrowania wynika, iż przerwy te wynosiły od 34 do 36 dni,

- wadliwym uznaniu, iż zaświadczenie z dnia 2 lipca 2019 r., zaświadczenia
o zatrudnieniu z dnia 12 sierpnia 2019 r., książeczki marynarskie wskazują, iż wnioskodawca u Armatora (...) L., Cyprus (zwanego dalej Armatorem) nie był zatrudniony w sposób ciągły, a na podstawie wielokrotnych kontraktów na poszczególne okresy, że pomiędzy okresami świadczenia pracy na statkach Armatora występowały przerwy w zatrudnieniu, a za czas urlopu /przerwy pomiędzy okresami zatrudnienia ubezpieczony nie otrzymywał żadnego wynagrodzenia ani nie był związany żadną umową co w konsekwencji doprowadziło Sąd do uznania, że:

- okresy przerw w zatrudnieniu, które występowały pomiędzy okresami świadczenia pracy
na statkach Armatora, stanowiły rozwiązanie stosunku pracy i ziszczenie się ostatniego
z warunków uzyskania prawa do emerytury pomostowej po ukończeniu 60 roku życia
przez ubezpieczonego i przesądziło o braku uprawnienia do rekompensaty,

- wykonywanie pracy marynarza na rzecz jednego Armatora nie oznacza, iż świadczył pracę w sposób ciągły na podstawie jednego stosunku pracy, podczas gdy ubezpieczony świadczył pracę w sposób ciągły na rzecz tego samego Armatora od roku 1995 do roku 2019 i w tym czasie nie nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy,

- do zatrudnienia marynarza można odnosić te same kryteria dotyczące odnawialności czasowych umów o pracę, podczas gdy z uwagi na specyfikę zatrudnienia "na morzu" cechuje się ona rotacją, wyznaczaną przez kolejne zamustrowania i wymustrowania, podczas gdy zarówno z załączonych dokumentów, jak i z przesłuchania ubezpieczonego wynika, iż świadczył pracę w sposób ciągły na rzecz tego samego Armatora od roku 1995 do roku 2019, z którym zawarł umowę ustną i w tym okresie nie nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy z Armatorem.

- uznaniu przez Sąd I instancji za ustalone, iż ubezpieczonemu za czas urlopu (pobytu na lądzie) nie przysługiwało żadne wynagrodzenie, mimo że nie zostało to potwierdzone
w zgromadzonym materiale dowodowym tj. ani nie wynikało z zaświadczenia z dnia 2 lipca 2019 r. oraz potwierdzenia zatrudnienia z dnia 12 sierpnia 2019 r., jak również z przesłuchania ubezpieczonego w charakterze strony (protokół elektroniczny k. 100 akt sprawy), co jest niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy.

2) naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy tj.:

a) artykułu 230 k.p.c. poprzez pominięcie, iż ciągłość zatrudnienia nie została przez organ rentowy zakwestionowana, gdyż nie wypowiedział się co do tej okoliczności, a wdał się
w spor co do stażu pracy warunkach szczególnych,

3) naruszenie prawa materialnego tj.

- art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP i art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r.
o emeryturach pomostowych tj. naruszenie konstytucyjnej zasady równości wobec prawa
i zakazu dyskryminacji polegające na nieuzasadnionym, dyskryminującym zróżnicowaniu uprawnień ubezpieczonego o charakterze majątkowym i nieprzyznania rekompensaty
w stosunku do marynarza, który w wyniku realizacji konstytucyjnych wolności w zakresie wyboru i wykonywania zawodu oraz miejsca pracy zatrudniony był w specyficznym rotacyjnym systemie pracy u zagranicznego pracodawcy,

- art. 4 w zw. z 21 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych przez niewłaściwe zastosowanie w stanie faktycznym sprawy i uznanie że wnioskodawca spełnił wszystkie przesłanki warunkujące uzyskanie prawa do emerytury pomostowej
za pracę w warunkach szczególnych, a zatem nie przysługuje mu prawo do rekompensaty

- z art. 2 pkt. 5 w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych poprzez niezastosowanie tych przepisów w ustalonym stanie faktycznym
i błędne uznanie, że ubezpieczonemu nie przysługuje prawo do rekompensaty z powodu uzyskania prawa do emerytury pomostowej pomimo, iż nie nabył prawa do tego świadczenia,

- naruszenie art. 49 w związku z art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych poprzez niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji uznanie, iż ubezpieczony nabył prawo do emerytury pomostowej, mimo że nie spełnił wszystkich warunków,
od których zależało przyznanie emerytury pomostowej

- naruszenie art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych poprzez jego zastosowanie, gdy nie zachodziła ku temu podstawa z uwagi na niespełnienie warunków koniecznych do powstania prawa do emerytury pomostowej wskutek niewystąpienia przesłanki rozwiązania umowy o pracę przewidzianej w art. 4 ustawy
o emeryturach pomostowych

Mając na uwadze powyższe, apelujący wniósł o zmianę w całości zaskarżonego wyroku poprzez przyznanie ubezpieczonemu rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach w formie dodatku do kapitału początkowego oraz zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania na rzecz ubezpieczonego za I instancję według norm przepisanych oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania
za II instancje według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku
i pozostawienie temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie w II instancji według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego podlegała oddaleniu. Wyrok Sądu I instancji okazał się ostatecznie prawidłowy, aczkolwiek nie wszystkie ustalenia Sądu Okręgowego są poprawne.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była wysokość kapitału początkowego oraz wysokość emerytury ubezpieczonego S. K., uzależnione od rozstrzygnięcia,
czy przysługuje mu prawo do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych.

Sąd pierwszej instancji, ustalając stan faktyczny, oparł się na całokształcie zebranego materiału dowodowego, wskazał, jakim środkom dowodowym dał wiarę, przedstawiając ich uargumentowaną ocenę. Jak już wyżej wskazano, nie wszystkie ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego są prawidłowe. Niemniej jednak, kognicja sądu drugiej instancji obejmuje rozpoznanie sprawy w taki sposób, w jaki mógł i powinien rozpoznać sprawę sąd pierwszej instancji, dlatego sąd ten nie może poprzestać jedynie na zbadaniu zarzutów apelacyjnych, lecz powinien poczynić własne ustalenia i ocenić je przez zastosowanie prawa materialnego. Pomimo dokonania częściowo odmiennych ustaleń, Sąd odwoławczy doszedł
do analogicznych wniosków, jak Sąd Okręgowy. Dokonana przez ten sąd wykładnia znajdujących zastosowanie w sprawie przepisów prawa materialnego jest trafna. Ostatecznie również zaskarżone rozstrzygnięcie należy uznać za właściwe.

Przypomnieć można, że decyzją z 23 lipca 2019 r. pozwany z urzędu ponownie ustalił ubezpieczonemu S. K. kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 r.
Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy nie uwzględnił okresów,
w których ubezpieczony przebywał na urlopie bezpłatnym. Decyzją z 20 września 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z urzędu rozliczył zaliczkę i przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 1 lipca 2019 r. Pozwany przyjął, że na dzień 31 grudnia
2008 r. wnioskodawca udowodnił 7 lat, 9 miesięcy i 21 dni pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze – z tytułu zatrudnienia w (...),
tj. od 16 stycznia 1978 r. do 20 września 1978 r., od 26 marca 1979 r. do 4 listopada 1984 r. oraz od 6 stycznia 1985 r. do 9 lipca 1986 r. Do stażu pracy w warunkach szczególnych pozwany nie zaliczył natomiast okresów pracy u armatora zagranicznego, do której S. K. został skierowany przez B., z którym, zdaniem pozwanego, ubezpieczony nie był związany stosunkiem pracy.

Wobec powyższego, w pierwszej kolejności stwierdzić trzeba, że Sąd I instancji zasadnie ustalił, iż w okresach, w których wnioskodawca pracował na statkach obcych bander za pośrednictwem spółki (...), jego zatrudnienie miało charakter pracowniczy.

Rozszerzając w tym zakresie rozważania Sądu Okręgowego należy podkreślić, że jeśli chodzi o definicję pracownika na gruncie ustawy o emeryturach pomostowych, w odniesieniu do zatrudnienia przed 1 stycznia 2009 r. nie obowiązuje ograniczenie zatrudnienia do obszaru Rzeczypospolitej Polskiej (art. 2 pkt 3, art. 4 pkt 6 w związku z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych). Wykonywanie przed tą datą pracy w szczególnych warunkach, uprawniające do emerytury pomostowej, z opłaconą składką na ubezpieczenie społeczne w kraju, nie wyłącza wnioskodawcy z kręgu uprawnionych do tego świadczenia. Przed tą datą pracodawcą mógł być też podmiot zagraniczny i zatrudnienie nie musiało być oparte na polskim prawie pracy (art. 46 ustawy z 14 grudnia 1994 r. o przeciwdziałaniu bezrobociu, art. 84 ustawy
z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). Obywatel polski mógł zawrzeć z podmiotem zagranicznym zatrudnienie odpowiadające pracowniczemu zatrudnieniu. Gdy opłacał składkę na ubezpieczenia społeczne dobrowolne, to miał ubezpieczenie społeczne w kraju (art. 7 pkt 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w wersji przed 1 stycznia 2009 r.). Niezasadne jest zatem zawężające wnioskowanie z art. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych, gdyż pojęcie pracownika obejmuje także ubezpieczonego, który przed 1 stycznia 2009 r. podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu w kraju. Po 31 grudnia 2008 r. istotnie natomiast definicja pracownika według ustawy o emeryturach pomostowych obejmuje jedynie pracowników wykonujących pracę na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 19 czerwca 2018 r., II UK 204/17, LEX nr 2510209; z 23 listopada 2016 r.,
II UK 430/15, LEX nr 2183490; z 19 kwietnia 2016 r., II UK 196/15; z 23 listopada 2016 r.,
z 9 marca 2017 r., II UK 10/16; z 11 kwietnia 2018 r., II UK 23/17).

Należy także zwrócić uwagę, że - jak wynika z ugruntowanego orzecznictwa
- ze względu na charakter, reżim i podporządkowanie praca zarobkowa na statkach żeglugi morskiej (także obcej bandery) jest pracą w relacji i zależności takiej, jak w zatrudnieniu pracowniczym. W wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r. ( II UK 5/10, LEX nr 589882) stwierdzono, że zatrudnienie marynarzy polega na wykonywaniu na statkach morskich odpłatnej pracy szczególnie podporządkowanej, co przesądza o jej pracowniczym charakterze. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że taki charakter prawny zatrudnienia marynarzy mógłby być podważony tylko wtedy, gdyby z ustalonych okoliczności sprawy wynikało,
iż sporna praca była świadczona nieodpłatnie, np. w ramach uprawiania turystyki
albo przy braku pracowniczego podporządkowania (np. na własnym statku morskim lub jako podmiot świadczący usługi artystyczne lub inne). Podzielając ten pogląd Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 19 kwietnia 2016 r., II UK 196/15 (LEX nr 2044476), stwierdził,
że marynarz zatrudniony na statku morskim (także obcej bandery) nie może wykonywać swoich obowiązków w reżimie innym niż pracowniczy. Nie sposób uznać, aby zatrudniony
na statku marynarz nie był podporządkowany kapitanowi statku w zakresie czasu, miejsca
i sposobu wykonania pracy. Prowadzi to do wniosku, że marynarz, wpisany na listę członków załogi (niezależnie od nazwy odpłatnej umowy łączącej go z armatorem), wykonuje pracę
w warunkach pozwalających zakwalifikować ją jako wykonywaną w ramach stosunku pracy. Sąd Najwyższy zwrócił przy tym uwagę, że - co charakterystyczne - w polskim ustawodawstwie była i jest wyłączona inna podstawa zatrudnienia marynarza niż umowa
o pracę (zob. art. 26 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o pracy na morzu; Dz. U. z 2015 r.
poz. 1569 oraz art. 26 poprzedniej ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych; Dz. U. z 2014 r. poz. 430). Imperatyw ten wynika nie tyle z woli polskiego ustawodawcy, ale jest uwarunkowany właśnie sposobem wykonywania pracy
na statku, który odpowiada cechom charakterystycznym stosunku pracy.

Z kolei w wyroku z dnia 14 maja 2014 r., II UK 465/13 (LEX nr 1475169), Sąd Najwyższy uznał, że dla oceny prawa do emerytury pomostowej nie ma przesądzającego znaczenia, że jednostek kierujących obywateli polskich do pracy za granicą nie można uznać za płatnika składek, o którym mowa w art. 2 pkt 2 ustawy pomostowej oraz za podmiot uprawniony do wystawienia zaświadczenia, o jakim mowa w art. 51 tej ustawy. Zaświadczenie takie służy do ustalenia tzw. faktów ubezpieczeniowych - okresów pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przypadających przed dniem
1 stycznia 2009 r. i stanowi podstawę do przyjęcia, że okresy pracy w nim podane są okresami pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przy czym
dla uzyskania uprawnienia do emerytury pomostowej istotne znaczenie ma fakt wykazania (udokumentowania) pracy w warunkach szczególnych (por. też wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 30 sierpnia 2001 r., II UKN 500/00, OSNP 2003 Nr 10, poz. 258; z dnia
10 października 2013 r., II UK 106/13, LEX nr 1391452). To zaświadczenie jest - wśród innych - dowodem, na podstawie którego mogą być w postępowaniu sądowym wykazane okresy pracy w szczególnych warunkach przypadające przed dniem 1 stycznia 2009 r.
w sposób równoważny z zaświadczeniem, o którym stanowi art. 51 ustawy pomostowej
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1996 r., II URN 3/95, OSNAPiUS 1996
Nr 16, poz. 239; z dnia 13 stycznia 2009 r., II UK 148/08, OSNP 2010 nr 15-16, poz. 192
i z dnia 22 października 2003 r., II UK 132/03, Służba Pracownicza 1985 nr 11, s. 22). Stanowisko wynikające z powyższych orzeczeń zostało także w całości podzielone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 marca 2017 r., II UK 10/16 (LEX nr 2271455), w którym stwierdzono, że praca na statkach żeglugi morskiej jest pracą w zatrudnieniu pracowniczym (zob. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2017 r., II UK 85/16, niepublikowany; z dnia 29 stycznia 2014 r., II UK 255/13, LEX nr 1738483 oraz
E. Maniewska, Praca w szczególnych warunkach wykonywana za granicą u pracodawcy zagranicznego, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2010 nr 9, s. 34-35).

Mając na uwadze przytoczone powyżej ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego, które Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, w pełni podziela, uznać należy, że trafna jest ocena Sądu Okręgowego, zgodnie z którą skoro zatrudnienie ubezpieczonego jako członka załogi statków żeglugi morskiej u armatorów zagranicznych, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy pomostowej, wymienione pod poz. 23 wykazu prac w szczególnych warunkach, stanowiącego załącznik nr 1 do tej ustawy, wykonywane było w spornych okresach w reżimie pracowniczymi i z tego tytułu były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne, to okresy te należy uznać za uprawniające
do emerytury pomostowej okresy pracy w szczególnych warunkach.

W świetle powyższego nie ma przeszkód, aby do stażu zatrudnienia wnioskodawcy
w warunkach szczególnych zaliczyć jego okresy zatrudnienia u armatorów zagranicznych
za pośrednictwem (...) Sp. z o.o., jednakże tylko do 31 grudnia 2008 r. oraz w zakresie, w jakim zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne (vide: pismo ZUS z 3 sierpnia 2020 r. – k. 137 a.s.). Przedmiotowa okoliczność uszła uwadze Sądu I instancji, który
– jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku - błędnie przyjął do tego stażu wszystkie sporne okresy pracy u armatora zagranicznego, do której S. K. został skierowany przez B..

W ocenie Sądu Apelacyjnego do stażu pracy w warunkach szczególnych należy zaliczyć ubezpieczonemu okresy pracy przypadające pomiędzy 21 września 1999 r. (początek dobrowolnego ubezpieczenia) do 31 grudnia 2008 r. w łącznym wymiarze 5 lat, 4 miesięcy
i 20 dni (vide: pismo (...) Sp. z o.o. z 2 lipca 2019 r. – k. 16 – 17 a.s.).

Ponadto, w stażu pracy w warunkach szczególnych uwzględnić należy okresy pracy
u armatorów zagranicznych za pośrednictwem (...) w G., które wynikają
z zaświadczenia z 12 września 2000 r. (k. 15 akt kapitału początkowego) – w wymiarze 2 lat, 8 miesięcy i 15 dni.

Razem z uznanym przez ZUS okresem zatrudnienia w warunkach szczególnych
w (...) (7 lat, 9 miesięcy i 21 dni), staż pracy S. K.
w szczególnych warunkach, czyli pracy na statkach żeglugi morskiej (poz. 23 z wykazu pracy w szczególnych warunkach - zał. nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych) wynosi zatem 15 lat, 10 miesięcy i 26 dni.

Sąd Okręgowy prawidłowo także wyjaśnił ubezpieczonemu, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła ex lege prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu szczególnego zatrudnienia na podstawie przepisów ustawy
o emeryturach i rentach, choćby nie zrealizowała tego prawa wskutek niezłożenia wniosku
o tę emeryturę (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 maja 2018 r., III UK 88/17, OSNP 2018 Nr 2, poz. 23 oraz z dnia 9 maja 2019 r., III UK 119/18, LEX nr 2678295).

Jak trafnie wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 10 stycznia 2019 r.
(III AUa 1533/18, LEX nr 2625094), i z którymi to wyjaśnieniami Sąd odwoławczy w pełni się zgadza, z definicji rekompensaty jednoznacznie wynika, że ratio legis wprowadzenia tego rozwiązania było dążenie do wyrównania szkody poniesionej przez osoby legitymujące się piętnastoletnim stażem pracy w warunkach szczególnych, a niespełniające innych warunków do przyznania im emerytury z tytułu takiego zatrudnienia, czyli zarówno emerytury
w trybie art. 184 ustawy emerytalnej, jak i emerytury pomostowej. Inaczej mówiąc, można przyjąć, że fakt wykonywania przez 15 lat pracy w warunkach szczególnych (niezależnie
od innych warunków ustawowych) może skutkować uzyskaniem prawa do emerytury
w obniżonym wieku emerytalnym lub zastępującej ją emerytury pomostowej
lub rekompensaty, gdy nie ma się prawa do żadnego z tych świadczeń ze względu na zapisy ustawowe. Z definicji rekompensaty wynika bowiem, że jest ona kierowana do tych ubezpieczonych, którzy wskutek wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych - zawężającej krąg uprawnionych do tego świadczenia w stosunku do zakresu podmiotowego poprzedniej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze - i następnie braku możliwości skutecznego ubiegania się o emeryturę w wieku obniżonym, przy wykazaniu spełnienia warunku wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze zawartej w art. 32 i 46 ustawy emerytalnej - wobec wygaszania powyższego świadczenia - utracili możliwość ubiegania się o emeryturę
z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze,
jak i dodatkowo nie nabędą uprawnień do emerytury pomostowej.

W powyższym kontekście należy stwierdzić, że o nabyciu prawa do świadczeń
z ubezpieczenia społecznego stanowi art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przewidujący powstanie prawa do świadczeń z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Nabycie prawa do świadczeń, w tym do emerytury, należy zaś wiązać ze spełnieniem ustawowych warunków nabycia tego prawa i równocześnie nie można nabycia prawa utożsamiać z przyznaniem i wypłatą świadczenia, którą to kwestię reguluje art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nakazujący wypłacanie świadczenia od dnia powstania prawa, nie wcześniej jednak, niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

W rezultacie więc, przesłanką negatywną przyznania prawa do rekompensaty jest brak możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy podkreślić nadto należy, że spełnienie warunku rozwiązania stosunku pracy, uzależnione jest wyłącznie od woli ubezpieczonego. Natomiast, jak wskazano wyżej, rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Jeśli więc ubezpieczony ma taką możliwość (legitymując wymaganym stażem pracy - ogólnym i w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na dzień wejścia w życie ustawy emerytalnej), lecz z niej nie korzysta - po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40 ustawy emerytalnej czy art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata mu nie przysługuje (por. wyrok Sądu Najwyższego wyroku z 19 lutego 2021 r., I USNP 13/21, LEX nr 3122751).

Powyższa konstatacja jest istotna w kontekście zarzutów podnoszonych
przez ubezpieczonego w apelacji. Z powyższych rozważań wynika bowiem, że bez znaczenia pozostaje analiza, czy pomiędzy umowami o pracę po ukończeniu przez wnioskodawcę
60 roku życia były przerwy. Warunek rozwiązania umowy o pracę jest zależny wyłącznie
od woli ubezpieczonego. Skoro spełniał on przesłanki stażowe (po ukończeniu 60 roku życia), nawet hipotetyczne ustalenie nierozwiązania stosunku pracy nie stałoby na przeszkodzie stwierdzeniu nabycia przez niego prawa do emerytury pomostowej, a w konsekwencji braku uprawnienia do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Z tożsamych względów pozbawiony podstaw jest zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP w związku z art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Nie ulega wątpliwości, że spełnienie warunku rozwiązania stosunku pracy, zależne tylko od decyzji ubezpieczonego, nie wpływa na pozbawienie go możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
w wyniku zmian ustawodawstwa. Jeśli ubezpieczony, posiadając wymagany staż pracy
- ogólny i w szczególnych warunkach, nie skorzystał z możliwości przejścia na emeryturę
z tego tytułu, brak uprawnienia do rekompensaty będącej swoistym odszkodowaniem
dla osób legitymujących się piętnastoletnim stażem pracy w warunkach szczególnych,
a niespełniających innych warunków do przyznania im emerytury z tytułu takiego zatrudnienia, nie może być postrzegany w kategoriach dyskryminacji. Ubezpieczony
nie poniósł szkody przez działania ustawodawcy zmieniającego system emerytalny i stąd brak jest podstaw do przyznania mu rekompensaty.

W tym stanie rzeczy, uznając zaskarżony wyrok za prawidłowy, pomimo omówionych wyżej uchybień Sądu I instancji oraz nie znajdując podstaw do uwzględnienia apelacji ubezpieczonego, Sąd Apelacyjny, działając na podstawie art. 385 k.p.c., apelację oddalił,
jak w punkcie I wyroku.

O kosztach procesu za II instancję Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie drugim wyroku, uwzględniając zasadę odpowiedzialności za wynik procesu – art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p. oraz art. 108 zd. 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 265 ze zm.), zasądzając od S. K. na rzecz pozwanego organu kwotę 240 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Lucyna Ramlo