Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 stycznia 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Lucyna Ramlo
Sędziowie:	SSA Michał Bober SSO del. Joanna Janiszewska - Ziołek
Protokolant:	stażysta Katarzyna Kręska

po rozpoznaniu w dniu 23 stycznia 2015 r. w Gdańsku

sprawy A. A.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 marca 2014 r., sygn. akt VI U 251/14

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy.

S.. akt III AUa 1120/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. decyzją z 18 grudnia 2013r. odmówił A. A. prawa do emerytury w oparciu o art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – wskazując na brak udokumentowania co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy zakwestionował prawidłowość, przedstawionych przez ubezpieczonego, świadectw wykonywania pracy w szczególnych warunkach wystawionych przez Gminną Spółdzielnię (...) w D.. Ustalając przebieg pracy w szczególnych warunkach organ rentowy pominął również okres prowadzenia przez ubezpieczonego pozarolniczej działalności gospodarczej.

W odwołaniu od powyższej decyzji A. A. zarzucił organowi rentowemu nie uwzględnienie wszystkich okresów zatrudnienia oraz pominięcie okresu osobiście prowadzonej działalności gospodarczej.

Zaskarżonym wyrokiem z 28 marca 2014r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w sprawie VIU 251/14 zmienił powyższą decyzję i przyznał A. A. prawo do emerytury od 1 grudnia 2013r., nie stwierdzając odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

A. A., urodzony (...), w dniu 12 grudnia 2013r. złożył wniosek o ustalenie uprawnień emerytalnych. Organ rentowy przyjął za udowodniony ogólny staż pracy ubezpieczonego w wymiarze 30 lat i 26 dni - w tym okres zatrudnienia w szczególnych warunkach w wymiarze 12 ;at i 17 dni.

Sąd I instancji ustalił, że ubezpieczony ukończył zasadniczą szkołę zawodową w zawodzie piekarza 20 czerwca 1970r., a w okresie od 1 sierpnia 1968r. do 31 lipca 1971r. był on zatrudniony w Gminnej Spółdzielni (...) . Po ukończeniu szkoły oraz w czasie wakacji szkolnych ubezpieczony pracował w pełnym wymiarze czasu pracy jako piekarz.

W okresie od 25 września 1971r. do 25 września 1973r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową. Po jej odbyciu podjął on pracę u dotychczasowego pracodawcy w Gminnej Spółdzielni (...) na stanowisku magazyniera. Na tym stanowisku ubezpieczony był zatrudniony od 7 stycznia 1974r. do 31 sierpnia 1981r. w pełnym wymiarze czasu pracy przy rozładunku i załadunku półproduktów i wyrobów gotowych pylistych i żrących (materiałów budowlanych, środków ochrony roślin).

W kolejnym okresie zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w K. ubezpieczony pracował od 1 września 1981r. do 31 stycznia 1985r. jako magazynier i kierowca ciągnika.

W okresie od 1 lutego 1985r. do 28 lutego 1991r. ubezpieczony ponownie został zatrudniony na stanowisku magazyniera przy rozładunku i załadunku półproduktów i wyrobów gotowych pylistych i żrących (materiałów budowlanych, środków ochrony roślin).

Sąd I instancji oparł rozstrzygnięcie na dowodach zgromadzonych w toku postępowania administracyjnego i złożonych w postępowaniu odwoławczym - w postaci świadectw pracy (w tym świadectw pracy wykonywanej w szczególnych warunkach) wystawionych przez Gminną Spółdzielnię (...) w D., a ponadto ustalenia faktyczne dokonał w oparciu o zeznania A. A.. Sąd I instancji uznał te dowody za wiarygodne i nie kwestionowane przez organ rentowy.

Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji wskazał, że zgromadzone dowody pozwalają na przyjęcie, że A. A. pracował w szczególnych warunkach w okresie zatrudnienia w Gminnej Spółdzielni (...) w D. od 1 lipca 1970r. (po zakończeniu nauki w szkole) do 31 lipca 1971r. na stanowisku piekarza wymienionym w wykazie A dziale X poz. 11 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Sad I instancji zaliczył również do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach okres zatrudnienia ubezpieczonego od 7 stycznia 1974r. do 31 sierpnia 1981r. i od 1 lutego 1985r. do 28 lutego 1991r. na stanowisku magazyniera wymienionym w wykazie A dziale IV pod pozycja 40 załącznika do w/w rozporządzenia.

Ponadto w ocenie Sądu I instancji zaliczeniu do stażu pracy w szczególnych warunkach podlegał okres odbywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej. Sąd powołał się w tym zakresie na art. 108 ust. 1 ustawy z 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Ludowej – w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 1974r. oraz na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale Składu 7 sędziów z 16 października 2013r. w sprawie II UZP 6/13.

Sąd I instancji, przyjmując za udowodnione powyższe okresy zatrudnienia przyjął, że A. A. wykazał co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach i w konsekwencji zmienił, w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zaskarżoną decyzję. Sąd nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego w oparciu o art. 118 ust. 1 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie znajdując podstaw do zarzucenia organowi rentowemu błędu w wykładni i stosowaniu przepisów prawa.

Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., który zaskarżył orzeczenie w całości. Wyrokowi temu zarzucił:

1)  błąd w ustaleniach faktycznych mających wpływ na rozstrzygnięcie sprawy polegający na przyjęciu, że ubezpieczony w okresie od 1 lipca 1970 r. do 31 lipca 1971 r. oraz od 7 stycznia 1974 r. do 31 sierpnia 1982 r. oraz od 1 lutego 1985 r. do 28 lutego 1991 r. oraz od 25 września 1971 r. do 25 września 1973 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach, konsekwencją czego jest naruszenie norm prawa materialnego, tj. art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.) w związku z § 2, 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43);

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 lipca 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. nr 44, poz. 220) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie uznając, iż do okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych należy uznać okres odbywania zasadniczej służby wojskowej,

3)  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ a wynik sprawy, tj. art. 232 k.p.c. w zw. z art. 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, iż ubezpieczony wywiązał się z obowiązku udowodnienia okoliczności, z której wywodzi skutki prawne, iż wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres 15 lat, podczas gdy Sąd nie przeprowadził zgłoszonego przez organ dowodu z dokumentów zawartych w aktach osobowych wnioskodawcy.

Powołując się na powyższa podstawę apelacji organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalanie odwołania,

ewentualnie

o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania.

Ubezpieczony A. A. nie złożył odpowiedzi na apelację.

Sąd Apelacyjny, zważył co następuje:

Apelacja organu rentowego była uzasadniona i jako taka skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania.

Nie ulega wątpliwości, że podstawowym celem postępowania apelacyjnego jest merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, co oznacza, że Sąd II instancji jako Sąd nie tylko odwoławczy, lecz także merytoryczny, nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych, lecz powinien poczynić własne ustalenia i samodzielnie ocenić je z punktu widzenia prawa materialnego. W tym kontekście Sąd Apelacyjny dokonał wszechstronnej analizy rozstrzygnięcia Sądu I instancji pod względem jego zgodności z przepisami prawa.

Stosownie do art. 386 § 4 k.p.c. Sąd II instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez Sąd I instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Druga z podstaw uchylenia wyroku Sądu I instancji objęta art. 386 § 4 k.p.c. przewiduje, że niemożność wydania wyroku reformatoryjnego przez Sąd II instancji związana jest z wymaganiem przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Wskazaną potrzebę przeprowadzenia postępowania dowodowego odnosić trzeba do dowodów istotnych dla wyjaśnienia kwestii spornych pomiędzy stronami. Taka sytuacja występowała w przedmiotowej sprawie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, materiał dowodowy zgromadzony w postępowaniu pierwszoinstancyjnym nie pozwala na kategoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Sąd Okręgowy ograniczając się do bardzo ogólnikowego, wręcz szczątkowego przesłuchania ubezpieczonego, nie przeprowadził praktycznie żadnego postępowania dowodowego. Właściwe rozpoznanie sprawy wymaga zatem przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

A. A. wniósł odwołanie od decyzji odmawiającej przyznania prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2013r, poz. 1440 ze zm.) - dalej zwaną ustawą emerytalną.

Przepisy tej ustawy ustanawiają zasadę, zgodnie z którą emerytura przysługuje mężczyźnie po ukończeniu 65 roku życia (art.24 ust.1 i art.27 pkt 1). Prawo do emerytury w wieku obniżonym, uregulowane przepisami art. 184 ustawy emerytalnej jest więc wyjątkiem od powyższej reguły. W konsekwencji obowiązek udowodnienia wszystkich przesłanek do ziszczenia się tego wyjątku spoczywa na ubezpieczonym. Co więcej, wszelkie istotne wątpliwości, które pojawią się w toku postępowania dowodowego muszą skutkować przyjęciem, że przesłanki uzyskania prawa do wyjątkowego świadczenia nie zostały wykazane. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Nie budzi wątpliwości, iż głównym motywem przyświecającym ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS a następnie jej zachowaniu w kształcie wynikającym z obwiązujących przepisów było założenie, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się więc pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w znaczny sposób jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki.

Wszystkie obowiązki dowodowe w zakresie wykazania, że wykonywana praca w spornym okresie miała charakter pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43, ze zm.) obciążają ubezpieczonego. To nie organ rentowy ma obowiązek wykazania, że praca wykonywana przez ubezpieczonego nie miała charakteru pracy w warunkach szczególnych, lecz wnioskujący o ustalenie uprawnień emerytalnych ma obowiązek udowodnić, że taki charakter miała. Pochodzące od pracodawcy zaświadczenie o pracy w warunkach szczególnych jest jedynym dowodem jaki może być przedstawiony w postępowaniu administracyjnym przed ZUS. W sądowym postępowaniu odwoławczym jest zaś jedynie jednym z dowodów mającym taką samą moc dowodową jak każdy inny dowód, w szczególności dowód z dokumentu prywatnego. Aby wykazać prawo do świadczenia konieczne jest wykazanie, że prace określone w wykazie stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia były wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu (tj. w ramach 8-godzinnej dniówki w ramach obowiązującego tygodniowego czasu pracy w danym okresie). Połączenie zaś w ramach jednego stanowiska prac o wysokim stopniu szkodliwości (w charakterze szczególnym) oraz prac, gdzie ten stopień szkodliwości jest niższy uniemożliwia stwierdzenie, iż ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał pracę w warunkach szczególnych. W sprawie o emeryturę w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń Sądu ma być charakter zatrudnienia dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych oraz – o ile to jest możliwe – dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych, dokumentacji placowej. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków jak i strony procesowej) muszą być skonfrontowane z istniejącą dokumentacją i dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do emerytury. Ocena osobowych źródeł dowodowych musi być wolna od jakiejkolwiek dowolności, uwzględniając reguły logiki oraz zasady doświadczenia zawodowego i właśnie takiej oceny zabrakło w uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji.

W rozpoznawanej sprawie materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania przed organem rentowym nie dawał możliwości przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury. Materiał dowodowy zgromadzony przez Sąd Okręgowy nie został w zasadzie w żaden sposób poszerzony wobec tego, którym dysponował pozwany wydając zaskarżoną decyzję.

W przedmiotowej sprawie istnieje szereg wątpliwości, które nie zostały wyjaśnione w żaden sposób przez Sąd Okręgowy.

Wątpliwości wzbudza zaliczenie przez Sąd Okręgowy do pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w Gminnej Spółdzielni (...) w D. od 1 lipca 1970 r. do 31 lipca 1971 r. w oparciu tylko o zakwestionowane przez organ rentowy świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach (k. 5 akt, k. 14 akt ZUS) oraz zbyt pobieżne i lakoniczne przesłuchanie ubezpieczonego w tym zakresie. W kwestii ustalenie czy okres tego zatrudnienia był pracą w szczególnych warunkach niewystarczające jest stwierdzenie ubezpieczonego, że była to praca przy wypieku pieczywa, a jej szkodliwość polegała na „zapyleniu”. Nie wyjaśniono jaki był zakres obowiązków ubezpieczonego, czy stale pracował on wyłącznie przy wypieku pieczywa (czy też wykonywał inne i jakie czynności w piekarni).

Z tych samych względów wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego okoliczność charakteru zatrudnienia ubezpieczonego w Gminnej Spółdzielni (...) w D. od dnia 7 stycznia 1974 r. do 31 sierpnia 1981 r. i od 1 lutego 1985 r. do 28 lutego 1991 r., gdzie ubezpieczony pracował na stanowisku magazyniera. Odnośnie tego okresu zatrudnienia ubezpieczony przedłożył jedynie świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach (k. 4 akt, k. 14 akt ZUS tom I) i wskazał na czynniki szkodliwe dla zdrowia w postaci nawozów sztucznych.

Należy mieć na uwadze to, że świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest ani organem państwowym, ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Natomiast omawiane świadectwo traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument taki podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej. Dlatego na ogół sama treść świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach jest niewystarczająca (nie przesadza) na etapie sądowego postępowania odwoławczego dla stwierdzenia czy dana praca była faktycznie pracą w szczególnych warunkach. Wymaga ono weryfikacji i oparcia w kontekście posiadanej przez zakład pracy dokumentacji z akt osobowych pracodawcy oraz w razie możliwości przy pomocy zeznań świadków i ubezpieczonego. Należy jednak pamiętać, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy - rzeczywiście wykonywanych zadań pracowniczych i ich szkodliwy wpływ na zdrowie psychofizyczne pracownika (wyrok SA w Białymstoku z dnia 5 grudnia 2013 r., III AUa 657/13, LEX nr 1409030, por. np. wyrok SA w Łodzi z dnia 10 października 2013 r., III AUa 16/13, LEX nr 1383458; wyrok SA w Gdańsku z dnia 18 października 2013 r., III AUa 242/13, LEX nr 1391865).

Zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. wykazem A, działem X (prace w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym), pod pozycją 11 rzeczywiście wskazano jako pracę w szczególnych warunkach – prace przy wypieku pieczywa. W dziale IV (prace w chemii), pod pozycją 40 podano natomiast jako prace w szczególnych warunkach - prace magazynowe, załadunkowe, rozładunkowe, transport oraz konfekcjonowanie surowców, półproduktów i wyrobów gotowych - pylistych, toksycznych, żrących, parzących i wybuchowych.

Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy powinien szczegółowo przesłuchać ubezpieczonego, czy na stanowisku piekarza oraz magazyniera pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, jakie czynności wykonywał na tych stanowiskach oraz na czym polegała szkodliwość pracy na tych stanowiskach. W szczególności należałoby ustalić, czy ubezpieczony pracował w piekarni przy wypieku pieczywa, czy na stanowisku magazyniera pracował przy pracach magazynowych (czy jak przyjął Sąd I instancji – przy rozładunku i załadunku), czy wykonywał on czynności w stałym narażeniu na kontakt z materiałami pylistymi, żrącymi lub toksycznymi – co nie wynika jasno z przedłożonego świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach (k. 14 akt ZUS – tom I), w którym pracodawca wskazał na prace ubezpieczonego również w magazynie materiałów budowalnych i w magazynie opału.

Ponadto, Sąd Okręgowy powinien ustalić czy istnieją akta osobowe ubezpieczonego z tego zakładu pracy, a jeśli tak to należy je pozyskać i przeprowadzić dowód ze znajdujących się w nich dokumentów. Z analizy akt sprawy nie wynika bowiem, aby Sąd I instancji poczynił jakiekolwiek czynności, aby te akta uzyskać, ustalić, gdzie są przechowywane czy też wskazać ubezpieczonemu, że może w tym zakresie wykazywać inicjatywę dowodową (art. 232 k.p.c.). Sąd Okręgowy nie wypowiedział się w żadnej formie procesowej co do złożonego przez organ rentowy wniosku o przeprowadzenie dowodu z dokumentu z akt osobowych ubezpieczonego z okresu zatrudnienia w spornym zakładzie pracy (k. 15 v. akt), a miało to niewątpliwie istotny wpływ na dokonanie właściwych ustaleń faktycznych.

Ponadto, ubezpieczonego należy również pouczyć, że okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód ze świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi, w tym zeznaniami świadków. W aktach sprawy brak jest informacji o pouczeniu ubezpieczonego o możliwości zgłaszania wniosków dowodowych, w tym powoływania świadków celem wykazania wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Wreszcie w ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji powinien przeprowadzić postępowanie dowodowe na okoliczności zatrudnienia ubezpieczanego od 1 września 1981 r. do 31 stycznia 1985 r. w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej im. „(...)” w K.. Należy wyjaśnić czy było to zatrudnienie na podstawie umowy o pracę czy w oparciu o stosunek członkostwa w spółdzielni, czy pracę magazyniera i kierowcy ciągnika ubezpieczony wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy oraz czy była to praca wykonywana w warunkach szczególnych. Pracę kierowcy ciągnika można zaliczyć do stażu pracy w szczególnych warunkach stosownie do załącznika nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. – wykaz A, dział VIII (praca w transporcie i łączności), pod pozycją 2 - prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów.

Wprawdzie zarządzenia resortowe nie stanowią źródła prawa, a więc nie można z nich wywodzić uprawnień emerytalnych, ale na etapie stosowania prawa dopuszcza się posiłkowanie ich treścią dla wykładni i właściwej kwalifikacji stanowisk pracy określonych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Dlatego też Sąd Okręgowy powinien przy ewentualnej kwalifikacji danych stanowisk pracy do pracy w szczególnych warunkach nie tylko odnieść się do odpowiednich pozycji i działów wykazu A stanowiącego Załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., ale także wskazać odpowiednie stanowiska z adekwatnych do danej branży zarządzeń resortowych. Wykazy resortowe ułatwiają bowiem identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach - zwłaszcza gdy w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym. Innymi słowy, zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej (zob. wyrok SA w Łodzi z dnia 26 marca 2014 r., III AUa 109/14, LEX nr 1451670). Odnośnie Gminnej Spółdzielni (...) w D. będzie to uchwała nr (...) Zarządu Głównego (...) Związku Spółdzielni Rolniczych (...) z dnia 25 lipca 1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy spółdzielczości rolniczej (Informator dla Spółdzielni nr (...), poz. 57). W stosunku do Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej im. „(...)” w K. będzie to uchwała Zarządu (...) Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych z dnia 15 marca 1984 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach przez pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w spółdzielniach zrzeszonych w (...) Związku (...) (wyciąg z informatora (...) rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych z dnia 1 maja 1984 r., nr 3, poz. 18).

Za trafny należało uznać również zarzut apelacji odnoszący się do braku podstaw prawnych do zaliczenia ubezpieczonemu do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej od dnia 25 września 1971 r. do dnia 25 września 1973 r.

Zgodnie z art. 108 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U z 1967 r., nr 44, poz. 220 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym w rozważanym okresie, okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby, albo w tej samej gałęzi pracy. Warunkiem zaliczenia okresu odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia jest zachowanie wymagań, o których mowa w art. 106 ust. 1 lub art. 107 ust. 1, tj. zgłoszenia się pracownika do zakładu pracy w ciągu trzydziestu dni od dnia zwolnienia ze służby wojskowej. W świetle najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego nie ma wątpliwości, że czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony PRL zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym - art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (uchwała 7 Sędziów SN z dnia 16 października 2013 r., II UZP 6/13, OSNP 2014/3/42; wyrok SN z dnia 21 stycznia 2014 r. I UK 96/13, LEX nr 1498597).

Sąd I instancji niewłaściwie jednak uwzględnił ubezpieczonemu do pracy w warunkach szczególnych okres odbywania służby wojskowej, gdyż A. A. został powołany do służby wojskowej nie będąc już pracownikiem. Jego zatrudnienie w Gminnej Spółdzielni (...) w D. ustało z dniem 31 lipca 1971 r. (świadectwo pracy - k. 4 akt ZUS – tom I). Kolejne zaś zatrudnienie podjął on dopiero z dniem 20 listopada 1973 r. w Zakładach (...) w Budowie w Ś. nad W. (świadectwo pracy - k. 7 akt ZUS – tom I) - a zatem bez wątpienia po upływie 30 dni od daty zwolnienia ze służby wojskowej.

Słusznie natomiast Sąd Okręgowy nie uwzględnił ubezpieczonemu do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach okresu prowadzenia przez ubezpieczonego pozarolniczej działalności gospodarczej od 1 kwietnia 1997 r. do 31 grudnia 1998 r., gdyż nie wlicza się innych okresów zatrudnienia niż zatrudnienie realizowane w ramach stosunku pracy. Dla pewności i jasności wywodów w tej kwestii należy jednak wyjaśnić w toku postępowania dowodowego skąd uzyskał ubezpieczony świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach od 1 kwietnia 1997 r. do 31 grudnia 1998 r. z Wytwórni (...), skoro z akt ZUS wynika, że w tym okresie prowadził on działalność gospodarczą. Ubezpieczony bowiem podczas przesłuchania na rozprawie w dniu 27 marca 2014 r. podnosił, że: „mieszalni nie chcieli uwzględnić”, a w odwołaniu przyznał, że w okresie od 1 kwietnia 1997 r. do 31 grudnia 1998 r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. Z kolei w aktach sądowych znajduje się również świadectwo pracy ubezpieczonego z tego zakładu pracy z dnia 6 marca 2003 r. (k.10 akt sądowych).

Reasumując, powyższe rozważania przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy musi tym razem przeprowadzić bardzo szczegółowe i dokładne postępowanie dowodowe na okoliczność ustalenia, czy ubezpieczony w toku swojej aktywności zawodowej wykazał na dzień 1 stycznia 1999r. łącznie co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Sąd I instancji musi ustalić miejsce przechowywania akt osobowych ubezpieczonego z poszczególnych zakładów pracy, w miarę możliwości uzyskać je do przedmiotowej sprawy i przeprowadzić dowód z dokumentów w nich zawartych na okoliczność okresu zatrudnienia i na jakich stanowiskach pracy. Ubezpieczony musi zostać również stosownie do art. 210 § 2 ¹ k.p.c. pouczony o przysługujących mu uprawnieniach procesowych wynikających z art. 162, 207, 217, 229 i 230 k.p.c., w tym również o przysługującej mu inicjatywie w zakresie powoływania dowodów (np. dokumentów, zeznań świadków) na okoliczności okresu i charakteru pracy w szczególnych warunkach. Prawo zgłaszania wniosków dowodowych ubezpieczony ma bowiem łącznie z przytaczaniem okoliczności faktycznych aż do zamknięcia rozprawy (zob. art. 217 § 1 k.p.c.). Sąd Okręgowy powinien powtórzyć dowód z przesłuchania ubezpieczonego i skrupulatnie w oparciu o jego zeznania rozważyć, które okresy jego pracy można kwalifikować do pracy w szczególnych warunkach.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w całości.

Portal OrzeczeńSądu Apelacyjnego w Gdańsku