Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Daria Stanek (spr.)
Sędziowie:	SA Grażyna Czyżak SA Aleksandra Urban
Protokolant:	stażysta Anna Kowalewska

po rozpoznaniu w dniu 14 września 2016 r. w Gdańsku

sprawy J. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji J. C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu - IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 21 stycznia 2014 r., sygn. akt IV U 1310/13

oddala apelację.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Aleksandra Urban

Sygn. akt III AUa 1127/16

UZASADNIENIE

Wnioskodawca J. C. wniósł odwołanie od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 27.03.2013 r., odmawiającej prawa
do emerytury.

Pozwany w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 21 stycznia 2014 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Sąd Okręgowy orzekał w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

Wnioskodawca, urodzony (...), w dniu 14 stycznia 2013 r. wystąpił
do pozwanego z wnioskiem o przyznanie prawa do emerytury. W kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych wskazał, iż świadectwa pracy
i świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach znajdują się w jego aktach rentowych.

W aktach rentowych wnioskodawcy znajduje się świadectwo wykonywania pracy
w szczególnych warunkach wystawione w dniu 20.09.2011 r. przez (...) S.A. w O., w którym wskazano, że w okresie od 25.02.1971 r. do 26.07.1971 r. wnioskodawca wykonywał prace wymienione w wykazie A, dziale V, poz. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. (roboty wodno-kanalizacyjne oraz budowa rurociągów
w głębokich wykopach) na stanowisku robotnika budowlanego. Nadto znajduje się świadectwo pracy wystawione przez w/w przedsiębiorstwo z tego samego dnia za okres zatrudnienia od 20.09.191 r. do 24.04.1975r. w którym wskazano, że w okresie zatrudnienia wnioskodawca wykonywał prace jako uczeń OHP - przyuczenie do zawodu montera instalacji sanitarnych, pracownik-monter instalacji sanitarnych, pomocnik operatora koparki. Jednocześnie w punkcie 8 świadectwa pracy wskazano, że wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach jako monter instalacji sanitarnych i maszynista koparek. W aktach rentowych wnioskodawcy znajduje się również świadectwo pracy wystawione w dniu 13.01.1984 r. przez (...) Przedsiębiorstwo (...)
w O. za okres zatrudnienia od 24.04.1975 r. do 15.01.1984 r., w którym pracodawca wskazał, że w w/w okresie wnioskodawca zajmował stanowiska: maszynisty koparki, ślusarza remontowego i maszynisty spycharki. Nadto świadectwo pracy za okres zatrudnienia od 16 stycznia 1984 r. do 30 czerwca 1987 r. w (...) Sp. z o.o. w I. wystawione przez pracodawcę, w którym wskazano, że w w/w okresie wnioskodawca wykonywał pracę montera-operatora. Jednocześnie w punkcie 8 świadectwa wskazano,
że w całym okresie zatrudnienia wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, dziale VIII, pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r.

W okresie od 1.07.1987 r. do 31.12.1998 r. wnioskodawca prowadził własną działalność gospodarczą.

W trakcie postępowania przed organem rentowym o przyznanie prawa do emerytury wnioskodawca przedłożył świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach
(bez daty) wystawione przez (...) S.A. w O., w którym pracodawca wskazał, że wnioskodawca w okresie od 20.09.1971 r. do 24.04.1975 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace pomocnika maszynisty koparki wymienione
w wykazie A, dziale V, poz.3 zał. do zarządzenia nr 9 ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1.08.1983 r. Nadto przedłożył nowe świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach , wystawione przez tego samego pracodawcę w dniu 28.02.2013 r. za ten sam w/w okres również na stanowisku pomocnika maszynisty koparek.

W oparciu o dokumenty znajdujące się w organie rentowym i dołączone do wniosku
o emeryturę pozwany uznał na dzień 1.01.1999 r. za udowodniony przez wnioskodawcę okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 5 miesięcy, tj. okres od 25.02.1971 r. do 26.07.1971 r.

W trakcie postępowania sądowego wnioskodawca przedłożył 3 świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wszystkie wystawione w dniu 20.09.2011 r. przez (...) S.A. w O.:

1. za okres zatrudnienia od 25.02.1971 r. do 26.07.1971 r. wskazujące, że w tym okresie wnioskodawca wykonywał prace w szczególnych warunkach jako robotnik budowlany,

2. za okres zatrudnienia od 20.09.1971 r. do 24.04.1975 r. wskazujące, że wnioskodawca wykonywał prace w warunkach szczególnych od 25.06.1973 r. do 21.10.1973 r. jako monter instalacji sanitarnych,

3. za okres zatrudnienia od 20.09.1971 r. do 24.04.1975 r., wskazujące, że w okresie
od 22.10.1973 r. do 24.04.1975 r. wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach jako maszynista koparek.

W okresie od 20.09.1971 r. do 24.04.1975 r. wnioskodawca był zatrudniony
w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O.. W okresie tym pracował w pełnym wymiarze czasu pracy jako uczeń - przyuczenie do zawodu montera instalacji sanitarnych i następnie jako monter instalacji sanitarnych do 21.10.1973 r. W okresie
od 22.10.1073 r. do 31 marca 1975 r. pracował jako pomocnik operatora koparki i następnie od 1 kwietnia 1975 r. do końca zatrudnieni , tj. do 24.04.1975 r. jako operator koparki.
W okresie od 28.10.1974 r. do 20.12.1974 r. wnioskodawca był słuchaczem kursu maszynistów koparek i ukończył ten kurs z wynikiem pozytywnym.

W okresie zatrudnienia w (...) w O. wnioskodawca uczęszczał do (...) Szkoły Budowlanej nr (...) dla Pracujących (...) Zjednoczenia Budownictwa
w O.. Do szkoły tej uczęszczał w godzinach popołudniowych. Szkołę tę ukończył
20 czerwca 1973 r.

W okresie zatrudnienia w (...) w O. wnioskodawca wykonywał pracę
w szczególnych warunkach w dwóch okresach: 1/ w okresie od 20.09.1971 r. do 21.10.1973 r. (uczeń i monter instalacji sanitarnych) - praca polegała na kładzeniu instalacji wodociągowej, kanalizacyjnej, ciepłociągów i deszczówki i była wykonywana w głębokich wykopach
i 2/ w okresie od 1.04.1975 r. do 24.04.1975 r. (operator koparki).

W okresie od 25.04.1975 r. do 15.01.1984 r. wnioskodawca był zatrudniony
w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O..
W zakładzie tym wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach jako maszynista koparki i spycharki w okresach od 25.04.1975 r. do 4.03.1981 r., od 1.09.1981 r. do 15.01.1984 r. Z dniem 5.03.1981 r. wnioskodawca został przeniesiony ze stanowiska maszynisty koparki na stanowisko ślusarza remontowego.

W okresie od 16.01.1984 r. do 30.06.1987 r. wnioskodawca był zatrudniony
w (...) Spółce z o.o. w I. i w całym okresie zatrudnienia wykonywał prace w szczególnych warunkach jako operator spycharki gąsienicowej.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 24
ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) ubezpieczonym urodzonym po dniu
31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego
w ust. la i 1 b, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184.

W myśl art. 184 ust. 1 ww. ustawy ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Stosownie do art. 184 ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje
pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym,
za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Zgodnie zaś z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) pracownik, który wykonywał prace
w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet
i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Zgodnie z § 3 rozporządzenia za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudnienia”, uważa się okres wynoszący
20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi
i zaliczanymi do okresów zatrudnienia.

W myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo
do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w § 2 ust. 2 wymaga,
by okresy pracy w szczególnych warunkach zostały potwierdzone przez zakład pracy
w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub też w „zwykłym” świadectwie pracy z odpowiednią adnotacją. Jednakże Sąd Okręgowy zauważył,
iż świadectwo nie ma mocy wiążącej zarówno dla pozwanego, jak i dla Sądu. Nie jest ono bowiem dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania
z zakresu administracji państwowej, a tylko dokumenty wydane przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo poświadczone. W postępowaniu sądowym świadectwo traktuje się jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte
w dokumencie. Dokument taki podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych
w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej. Tak więc pozwany miał pełne prawo zakwestionować przedłożone przez skarżącego dokumenty, tym bardziej
w sytuacji, kiedy pracodawca zmienia w świadectwach okresy wykonywania pracy
w szczególnych warunkach. Wnioskodawca zaś posiada uprawnienie do wykazania innymi dowodami, iż stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnych warunkach.

Poza sporem w sprawie było, iż skarżący w dniu wydania zaskarżonej decyzji miał ukończony wiek 60 lat, na dzień 01.01.1999 r. legitymował się ponad 25-letnim okresem ubezpieczenia oraz nie był członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Spornym pozostawało, czy skarżący na dzień 01.01.1999 r. legitymuje się 15-letnim okresem pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

Zdaniem Sądu przeprowadzone postępowanie dowodowe nie dało podstaw
do uwzględnienia odwołania skarżącego, ponieważ wnioskodawca nie udowodnił 15-letniego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Jeżeli chodzi o okresy zatrudnienia wnioskodawcy w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O., to z materiału dowodowego zebranego w sprawie wynika, jak stwierdził Sąd I instancji, że wnioskodawca wykonywał prace w warunkach szczególnych w całym pierwszym okresie zatrudnienia (25.02.1971 r. do 26.07.1971 r.) oraz w drugim okresie zatrudnienia z wyłączeniem okresu od 22.10.1973 r. do 31.03.1975 r., kiedy to pracował jako pomocnik operatora koparki.

W pierwszym okresie zatrudnienia wnioskodawca pracował jako robotnik budowlany i wykonywał prace wymienione w wykazie A, dziale V, poz. l rozporządzenia z 7.02.1983 r., t.j. prace wodno-kanalizacyjne w głębokich wykopach. Tego samego rodzaju prace wnioskodawca wykonywał również będąc zatrudniony od 20.09.1971 r. jako uczeń. Sąd nie podzielił stanowiska pozwanego, iż okresu kiedy wnioskodawca był zatrudniony jako uczeń - przyuczenie do zawodu montera instalacji sanitarnych nie można zaliczyć do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Faktem jest, że okres nauki zawodu odbywanej przed 1 stycznia 1975 r. przez młodocianych nie jest uznawany jako okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 20.01.2011 r., II UK 169/10 ). Taka sytuacja nie dotyczy jednak wnioskodawcy.
Po pierwsze podejmując pracę w (...) w O. wnioskodawca był już pełnoletni,
po drugie wykonywał pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, tj. 8 godzin dziennie.
Jak wynika z zeznań świadka Z. C., który wspólnie z wnioskodawcą pracował
do września 1973 r., pracowali oni przeważnie na wspólnych budowach. Pracę wykonywali
w głębokich wykopach, „ciągnęli” kanalizację, kładli ciepłociągi, deszczówkę. Świadek pracował najpierw jako uczeń, a następnie monter instalacji sanitarnych. Jako uczeń i monter wykonywał takie same czynności. Jako uczeń pracował 8 godzin dziennie, uczył się w szkole wieczorowej. Również wnioskodawca uczył się w zasadniczej szkole zawodowej
dla pracujących w systemie wieczorowym, którą ukończył 20 czerwca 1973 r. Pozwany nie kwestionował pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych na stanowisku montera instalacji sanitarnych, a więc tak jak wskazał pracodawca od 25.06.1973 r. do 21.10.1973 r.

Sąd I instancji podzielił natomiast stanowisko pozwanego, że nie można wnioskodawcy zaliczyć jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, pracy
na stanowisku pomocnika operatora koparki, a więc okresu od 22.10.1973 r. do 31.03.1975 r. Tylko bowiem praca maszynisty (operatora) koparki jest zaliczana do pracy wykonywanej
w szczególnych warunkach stosownie do wykazu A, działu V, poz. 3 rozporządzenia
z 7.02.1983 r. Jak wynika z samych zeznań wnioskodawcy na koparce pracował w ciągu dnia na zmianę z operatorem koparki. Jak operator pracował na koparce, to wnioskodawca w tym czasie wykonywał inne prace. Z zebranego materiału dowodowego wynika, że wnioskodawca 20 grudnia 1974 r. ukończył kurs maszynisty koparek i jak sam wnioskodawca zeznał
od początku następnego roku zaczął pracować już jako operator koparki. W tym zakresie Sąd dał wiarę zeznaniom wnioskodawcy, iż jako operator koparki zaczął pracować w 1975 r. Jednakże mając na uwadze dokumentację znajdująca się w aktach osobowych wnioskodawcy Sąd uznał, iż są podstawy do zaliczenia wnioskodawcy jako okresu pracy w szczególnych warunkach okresu od 1 kwietnia 1975 r. do 24 kwietnia 197 5r. Z dniem 1 kwietnia 1975 r. nastąpiło bowiem w oparciu o protokół Komisji Kwalifikacyjnej z 28.03.1975 r. przegrupowanie wnioskodawcy na stanowisko maszynisty koparki.

Jeżeli chodzi o okres zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O., to mając na uwadze cały materiał dowody zebrany
w sprawie, w szczególności dokumentację znajdującą się w aktach osobowych wnioskodawcy, której prawdziwość nie została podważona, Sąd Okręgowy doszedł
do przekonania, że wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach jako maszynista koparki i maszynista spycharki, z wyłączeniem okresu od 5.03.1981 r.
do 31.08.1981 r. , w którym to okresie, jak wynika z akt osobowych pracował w warsztacie jako ślusarz remontowy. Z zeznań świadka L. R. wynika, że wnioskodawca pracował w (...) tylko na koparkach gąsienicowych. Świadek nie pamiętał,
czy wnioskodawca pracował na innym sprzęcie. Zeznał, że pracowali na różnych budowach, jedynie czasami na tych samych. Świadek J. Z. nie był pracownikiem (...), poznał wnioskodawcę w 1978 r., będąc pracownikiem (...) Przedsiębiorstwa Budowlanego. Poznał wnioskodawcę na budowie w L. w 1978 r., gdzie pracował jako monter instalacji wodno-kanalizacyjnej. Wnioskodawca świadczył wówczas usługi z ramienia firmy (...) na rzecz (...) i, jak wynika z zeznań świadka, pracował na koparce. Świadek J. S. zeznał, że wnioskodawca pracował jako operator koparki. Świadek pracował jako kierowca i widywał się z wnioskodawcą na budowach i bywało to różnie.
Jak zeznał sam wnioskodawca w w/w zakładzie pracował jako maszynista koparki i jako maszynista spycharki, co potwierdza, że dokumentacja znajdująca się w aktach osobowych wnioskodawcy odzwierciedla rzeczywisty stan rzeczy. Zatem, w ocenie Sądu, również fakt dotyczący przeniesienia wnioskodawcy do pracy do warsztatu, z powodu kłopotów rodzinnych, nie może budzić wątpliwości i potwierdza rzeczywisty stan rzeczy. Sąd wskazał dodatkowo, że jak wynika z zeznań wnioskodawcy, w sytuacjach awarii koparki pracował
na warsztacie, pomagał przy naprawie. Natomiast fakt ten nie był znany świadkom. Jeżeli chodzi o zeznania świadków, to – w ocenie Sądu I instancji – świadkowie zeznali to,
co pamiętali, a pamiętali jedynie, że wnioskodawca pracował w (...) jako maszynista koparki. Zeznania świadków nie dziwią w świetle faktu, iż przez większość czasu pracy
w w/w zakładzie wnioskodawca faktycznie pracował jako maszynista koparki. Żaden
ze świadków nie pamiętał, że wnioskodawca pracował jako maszynista spycharki, a na tym stanowisku, jak wynika z angażu z dnia 5.04.1983 r. wnioskodawca pracował od 23 marca 1983 r. do końca zatrudnienia, a więc przez prawie 10 miesięcy. W świetle powyższych rozważań, zdaniem Sądu Okręgowego, brak było podstaw, aby zaliczyć wnioskodawcy
do okresu pracy w szczególnych warunkach cały okres zatrudnienia w (...) w O..

Jak chodzi o ostatni okres pracy wnioskodawcy, tj. okres od 16.01.1984 r.
do 30.06.1987 r. w (...) Sp. z o.o. w I., to w ocenie Sądu materiał dowodowy zebrany w sprawie potwierdza, że w całym okresie zatrudnienia w tym Przedsiębiorstwie wnioskodawca wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, dziale V, poz. 3 rozporządzenia z 7.02.1983 r. , tj. pracę operatora spycharki. Przesłuchani w sprawie świadkowie B. M. i W. K. (1) zeznali, iż wnioskodawca w w/w Przedsiębiorstwie pracował na spycharce gąsienicowej typu DT. Pracował w kotłowni w I.. Zagarniał miał węgłowy, szlakę (żużel) na pryzmy.
Przez cały czas wykonywał tylko tę pracę. Świadkowie pracowali wspólnie przez cały okres zatrudnienia wnioskodawcy w tym Przedsiębiorstwie. Zeznania świadków nie budziły wątpliwości Sądu, nadto korespondowały z dokumentacją znajdującą się w aktach osobowych wnioskodawcy.

W świetle powyższego, w ocenie Sądu Okręgowego, z materiału dowodowego zebranego
w sprawie wynika, że wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach
w poniższych okresach:

1. 25.02.1971 r. do 26.07.1971 r. ( 5 miesięcy)

2. 20.09.1971 r. do 21.10.1973 r. ( 2 lata 1 miesiąc i 2 dni)

3. 1.04.1975 r. do 24.04.1975 r. ( 24 dni)

4. 25.04.1975 r. do 4.03.198l r. ( 5 lat, 10 miesięcy i 10 dni)

5. 1.09.1981 r. do 15.01.1984 r. ( 2 lata, 4 miesiące i 15 dni)

6. 16.01.1984 r. do 30.06.1987 r. ( 3 lata, 5 miesięcy i 16 dni)

łącznie 14 lat, 3 miesiące i 7 dni.

Sąd Okręgowy podkreślił, że trafne jest stanowisko pozwanego, iż w świetle obowiązujących przepisów brak podstaw, aby zaliczyć wnioskodawcy do okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych okresu, kiedy prowadził własną działalność gospodarczą.

Skoro wnioskodawca nie udowodnił wymaganego 15-letniego okresu pracy
w warunkach szczególnych, zatem nie spełnia wszystkich przesłanek z art. 184 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS do uzyskania prawa do emerytury . Dlatego też Sąd Okręgowy stosownie do art. 477 ^l4 § 1 k.p.c. odwołanie oddalił.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony J. C., zaskarżając go w całości i wnosząc o:

1/ zmianę orzeczenia i przyznanie wnioskodawcy emerytury od dnia 15.01.2013 r.
lub uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania,

2/ wezwanie na rozprawę i przeprowadzenie dowodu z zeznań wskazanych świadków
na okoliczność zasadności roszczeń wnioskodawcy, wykonywania przez niego pracy
w warunkach szczególnych, w tym również w zakwestionowanych okresach,

3/ przeprowadzenie dowodu z kartotek zarobkowych wnioskodawcy, które złożone zostały
w ZUS do ustalania kapitału początkowego i nie zwrócono ich J. C.
/i zobowiązanie organu rentowego do ich nadesłania/,

4/ zasądzenie na rzecz wnioskodawcy zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych

Wyrokowi ubezpieczony zarzucił:

1/ naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 1 i art. 184 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub szczególnym charakterze, w tym §2-4,

2/ naruszenie przepisów postępowania, w tym o postępowaniu dowodowym m. in. poprzez przekroczenie swobodnej oceny dowodów, nie wskazanie, dlaczego Sąd nie dał wiary zeznaniom wnioskodawcy, które były spójne z zeznaniami świadków,

3/ błąd w ustaleniach faktycznych względnie ich sprzeczność z treścią zgromadzonego materiału dowodowego poprzez: 

- przyjęcie, że w okresie zatrudnienia w (...) w O. wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach tylko w dwóch okresach: od 20.09.1971 r. do 21.10.1973 r.
na stanowisku ucznia i montera instalacji sanitarnych oraz od 01.04.1975 r. do 24.04.1975 r. na stanowisku „operatora koparki” i nieuwzględnienie okresu od dnia 22.10.1973 r. do dnia 31.03.1975 r.,

- przyjęcie, że w okresie od dnia 05.03.1981 r. do 31.08.1981 r. wnioskodawca wykonywał pracę ślusarza remontowego,

- przyjęcie, że przed zdobyciem kwalifikacji zawodowych wnioskodawca nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych.

W uzasadnieniu apelacji wyjaśniono, że J. C. występował w sprawie
bez fachowego pełnomocnika. Nie była mu znana treść art. 244 k.p.c., nie zdawał sobie sprawy z konsekwencji zawartych tam przepisów i skutków ich zastosowania w niniejszej sprawie. Sądził, że skoro posiada świadectwo pracy w warunkach szczególnych, to jego treść w świetle §2 ust. 2 rozporządzenia RM z dnia 07.02.1983 r. dla organu rentowego i Sądu wiążąca. Wnioskodawca jest prostym człowiekiem. Z uwagi na gramatyczną wykładnię treści decyzji ZUS i odpowiedzi na odwołanie mniemał więc, że sporna jest tylko kwestia okresów, w jakich wykonywał pracę w (...) w O. na wyszczególnionych kolejno stanowiskach, a nie to, jaki w istocie charakter ona miała. Dopiero z uzasadnienia wyroku dowiedział się, że Sąd częściowo nie dał wiary treści świadectw. Stąd pojawiła się konieczność powołania dodatkowych świadków i przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego w celu ustalenia, jaki był rzeczywisty charakter pracy świadczonej przez wnioskodawcę w kwestionowanych okresach.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 3 grudnia 2014 r. oddalił apelację J. C..

Na skutek skargi kasacyjnej J. C. Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia
10 maja 2016 r. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Najwyższy wyjaśnił, że uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji wygłoszone na podstawie art. 326 § 3 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. powinno zawierać wszystkie elementy wskazane w art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1,
z uwzględnieniem art. 387 § 21 i art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. Uzasadnienie wygłoszone musi być zgodne z przyjętymi normami językowymi oraz odpowiadać podstawowym wymaganiom formalnym stawianym aktom urzędowym (sądowym). Transkrypcja uzasadnienia wygłoszonego powinna spełniać wszystkie wymagania urzędowego dokumentu pisemnego, także w zakresie poprawności językowej i powszechnie przyjętych zasad typografii. Podzielając te konstatacje Sąd Najwyższy uwzględnił zarzut skargi kasacyjnej naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 378 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. przez sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób nie odpowiadający wymaganiom określonym
w art. 328 § 2 k.p.c. i utrudnienie kontroli kasacyjnej.

Sąd Najwyższy podkreślił również, że w sytuacji, gdy dopiero z uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji wnioskodawca dowiedział się, że Sąd nie uwzględnił świadectw pracy w szczególnych warunkach, potwierdzonych (w ocenie skarżącego) zeznaniami świadków, Sąd drugiej instancji był zobligowany uwzględnić wniosek o zaliczenie
do materiałów dowodowych sprawy - kartotek płacowych na okoliczność, czy wnioskodawca pracował kilkanaście godzin dziennie i nawet przy częściowej pracy na zmiany wykonywał czynności w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy oraz - o przesłuchanie wskazanych w apelacji świadków, którzy mieli potwierdzić faktyczne wykonywanie
przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy. Okoliczności te uzasadniały naruszenie art. 381 k.p.c. i art. 217 k.p.c. przez pominięcie wniosków dowodowych zgłoszonych przez ubezpieczonego w apelacji i uznanie ich
za zbędne. Bez przeprowadzenia tych dowodów nie można podzielić sugestii zaskarżonego wyroku, że wnioskodawca nie mógł pracować w terenie przez kilkanaście godzin dziennie, gdyż przepisy przewidywały tylko pracę ośmiogodzinną. Pozostaje to w sprzeczności
z innymi przepisami o limitach czasu pracy w godzinach nadliczbowych oraz doświadczeniem jurysdykcyjnym. Dokumentacja dotycząca wynagrodzenia za pracę
i podanej tam stawki godzinowej, może być pomocna przy obliczeniu rzeczywistego czasu pracy skarżącego.

Sąd Najwyższy wskazał, że ad casum należało ustalić i ocenić faktyczny zakres pracy wnioskodawcy na stanowisku pomocnika operatora koparki, czego bez przeprowadzenia wnioskowanych dowodów nie można było uczynić.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego podlega oddaleniu jako bezzasadna.

Na wstępie rozważań Sąd Apelacyjny przypomina, że stosownie do treści art. 398 ²⁰ zdanie 1 k.p.c. Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w sprawie przez Sąd Najwyższy. Oznacza to, iż Sąd drugiej instancji, rozpoznając ponownie sprawę, nie może interpretować ani przepisów prawa procesowego, ani przepisów prawa materialnego odmiennie niż to wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego. Związanie to nie obejmuje jednak wskazań co do dalszego postępowania, a w związku z tym Sąd w toku ponownego rozpoznania sprawy kieruje się ogólnymi regułami postępowania apelacyjnego (tak np. wyroki SN: z dnia 13 stycznia 2010 r., II CSK 374/09, LEX nr 677771; z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 668/08, LEX nr 510961; z dnia 25 listopada 2008 r., II CSK 335/08, LEX nr 484701).

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca J. C. spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury w wieku obniżonym, przewidzianej w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.)
w zw. z art. 32 tej ustawy. Spór stron dotyczył w szczególności legitymowania się
przez wnioskodawcę 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego we wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a wynik tego postępowania ocenił zgodnie z treścią art. 233 § 1 k.p.c., nie przekraczając granic swobodnej oceny dowodów, przepisem tym zakreślonym. W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd I Instancji wyjaśnił powody rozstrzygnięcia oraz przekonywująco wykazał, dlaczego odwołanie należało oddalić. Podkreślić należy, iż przedmiotem oceny Sądu Okręgowego były dowody zaoferowane
przez strony, zostały one przeanalizowane, a następnie szczegółowo omówione
w uzasadnieniu, co pozwala na ich instancyjną kontrolę i prowadzi do wniosku, że zostały one – co do zasady - ocenione w zgodzie w zasadami logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego.

W konsekwencji, Sąd odwoławczy oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne
i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776). Sąd Apelacyjny odmiennie niż Sąd I instancji ocenił jedynie dwa krótkie okresy zatrudnienia ubezpieczonego, o czym będzie szczegółowo mowa w dalszej części uzasadnienia. Niemniej jednak wskazana rozbieżność nie wpłynęła
na ostateczną prawidłowość rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego.

Sąd Apelacyjny, uwzględniając argumentację apelującego, iż dopiero z treści uzasadnienia wyroku Sądu I instancji uzyskał wiedzę o nieuwzględnieniu świadectw pracy
w szczególnych warunkach, które nadto, w przekonaniu wnioskodawcy, zostały potwierdzone zeznaniami świadków, jak również mając na względzie wskazania Sądu Najwyższego
co do dalszego postępowania, za konieczne uznał jednak przeprowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego na podstawie art. 381 k.p.c.

Przechodząc do oceny poszczególnych spornych okresów zatrudnienia ubezpieczonego stwierdzić należy, że nie budziło wątpliwości Sądu odwoławczego,
iż w okresie zatrudnienia od 25 kwietnia 1975 r. do 15 stycznia 1984 r. J. C. wykonywał pracę w warunkach szczególnych jako maszynista koparki i maszynista spycharki w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O.. Przeprowadzone w tym zakresie postępowanie dowodowe i ocena jego wyników przez Sąd
I instancji były co do zasady prawidłowe, a zatem nie ma potrzeby ich ponownego przytaczania. Jak już wskazano powyżej, Sąd II instancji przyjął je za własne. Zarówno dokumentacja zgromadzona w aktach osobowych J. C. z omawianego okresu zatrudnienia ( vide: umowy, angaże, karty obiegowe, dokumentacja kwalifikacyjno
- egzaminacyjna - koperta – k. 65 a.s.), jak i wyjaśnienia ubezpieczonego oraz zeznania świadków A. F. i J. A. jednoznacznie wskazują,
że ubezpieczony w trakcie całego zatrudnienia w latach 1975 – 1984 w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a niejednokrotnie w ponadwymiarowym czasie pracy,
jako operator/maszynista koparki i spycharki wykonywał prace, o których mowa w wykazie A, dział V, poz. 3 załącznika nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególny charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) tj. prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych i drogowych oraz w zarządzeniu Nr 9 Ministra Budownictwa
i (...) z dnia 1 sierpnia 1983 r. – wykaz A, Dział V, poz. 3, pkt 1 i 3 tj. prace maszynistów koparek i ładowarek jednonaczyniowych i wielonaczyniowych oraz maszynistów spycharek i ciągników gąsienicowych.

Sąd Apelacyjny doszedł natomiast do przekonania, że odmiennie niż przyjął Sąd
I instancji, nie ma podstaw do wyłączenia z omawianego okresu zatrudnienia okresu
od 5 marca 1981 r. do 31 sierpnia 1981 r., kiedy to, jak wynika z analizy akt osobowych wnioskodawcy, miał on pracować w warsztacie jako ślusarz remontowy. Sąd Apelacyjny
za wiarygodne uznał bowiem wyjaśnienia ubezpieczonego oraz zeznania świadka A. F. i J. A. - który w latach 1975 – 1992 był kierownikiem oddziału
w I., a zatem bezpośrednim przełożonym J. C., który niewątpliwie posiada wiedzę o charakterze pracy wykonywanej przez wnioskodawcę - zgodnie z którymi ubezpieczony nigdy nie wykonywał w (...) Oddział w I. pracy na stanowisku ślusarza remontowego. Przekonujące są spójne zeznania tychże osób, iż konieczność sporządzenia angażu
na stanowisko ślusarza remontowego – do odwołania ( vide: k. 26 akt osobowych – koperta
na k. 65 a.s.) wynikała z faktu, iż J. C. zgłosił się do pracy w oddziale w I.,
po przeniesieniu z O., wcześniej niż zapewniono mu koparkę. Taki stan rzeczy miał miejsce tylko jeden dzień tj. 5 marca 1981 r., od dnia następującego, kiedy dostarczono koparkę, ubezpieczony wykonywał pracę na stanowisku maszynisty koparki. Jak zeznał J. A. centrala zakładu pracy w O. w związku z dużym frontem robót w I. zaproponowała temu oddziałowi dodatkową koparkę wraz z maszynistą – J. C.. Ubezpieczony został zatem przeniesiony do oddziału w I. w związku z potrzebą zapewnienia obsługi nowego sprzętu. Nielogicznym byłoby w tej sytuacji powierzaniu mu obowiązków ślusarza remontowego, do wykonywania którego nie posiadał zresztą kwalifikacji. J. A. stanowczo zresztą podał, że obowiązków takich nigdy ubezpieczonemu, jako jego przełożony, nie zlecił. Także i A. F. potwierdził,
że nigdy nie widział, aby ubezpieczony pracował w (...) pogotowiu technicznym,
a jedynie przy obsłudze koparki.

Wobec powyższego, do stażu pracy w warunkach szczególnych należało zaliczyć ubezpieczonemu cały okres zatrudnienia od 25 kwietnia 1975 r. do 15 stycznia 1984 r.,
tj. w wymiarze 8 lat, 11 miesięcy i 20 dni.

Bezspornie również J. C. w okresie zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. w I. od 16 stycznia 1984 r. do 30 czerwca 1987 r. wykonywał pracę
w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A, dziale V, poz. 3 załącznika nr 1
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Praca na stanowisku operatora spycharki gąsienicowej niewątpliwie bowiem stanowi pracę maszynisty ciężkich maszyn budowlanych. Analiza dokumentacji osobowej ( vide: koperta – k. 39 a.s.), a także spójnych wyjaśnień wnioskodawcy oraz zeznań świadków B. M. i W. K. (2) potwierdziła ocenę przedmiotowego okresu zatrudnienia dokonaną przez Sąd
I instancji. Również zatem i w tym zakresie Sąd odwoławczy podzielił ustalenie faktyczne
i rozważania prawne tegoż Sądu. W konsekwencji do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych ubezpieczonemu należy doliczyć okres 3 lat, 5 miesięcy i 14 dni.

Pogłębionej oceny przez sąd odwoławczy wymagał natomiast okres zatrudnienia J. C. w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O.
od 25 lutego 1971 r. do 31 marca 1975 r.

W jego ramach już pozwany organ zakwalifikował jako okres pracy w warunkach szczególnych okres od 25 lutego 1971 r. do 25 lipca 1971 r. (5 miesięcy), kiedy to ubezpieczony pracował jako robotnik budowlany w głębokich wykopach (wykaz A, dział V, poz. 1 załącznika nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.).

Uszedł natomiast uwadze Zakładu Ubezpieczeń Społecznych okres pracy wnioskodawcy od 26 lipca 1971 r. do 19 września 1971 r. (1 miesiąc i 23 dni). Analiza jego akt osobowych potwierdza, że J. C. w dalszym ciągu pracował wówczas jako robotnik budowlany w głębokich wykopach.

Sąd I instancji prawidłowo ocenił, że również okres zatrudnienia od 20 września
1971 r. do 27 czerwca 1973 r. (wynoszący 1 rok, 7 miesięcy i 4 dni), kiedy to ubezpieczony łączył naukę w szkole wieczorowej z pracą w charakterze montera instalacji sanitarnych
w głębokich wykopach winien zostać wliczony J. C. do stażu pracy
w warunkach szczególnych. Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, co prawidłowo zresztą uwzględnił Sąd Okręgowy, że J. C. w spornym okresie nie był młodocianym pracownikiem odbywającym naukę zawodu. W aktach osobowych ubezpieczonego ( vide: koperta – k. 16 a.s.) znajduje się umowa z dnia 20 września 1971 r. o zatrudnienie robotnika pełnoletniego w celu nauki zawodu w przedsiębiorstwie budowlano-montażowym. Z umowy tej wynika, że wnioskodawca naukę zawodu montera instalacji sanitarnych podjął
w (...) Szkole Budowlanej dla Pracujących w O.. Po pierwsze zatem należy zauważyć, że rozpoczynając naukę w zasadniczej szkole zawodowej dla pracujących
w systemie wieczorowym, było on już osobą pełnoletnią. Po drugie zaś, wieczorowy system nauki nie stał na przeszkodzie wykonywaniu pracy w charakterze montera instalacji sanitarnych w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O. stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy, co potwierdziły zresztą zeznania świadka Z. C. i wyjaśnienia ubezpieczonego.

Jak wyjaśniał już Sąd Okręgowy okres nauki zawodu odbywanej przed 1 stycznia 1975 r. przez młodocianych nie jest uznawany jako okres wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Na stanowisku pracy ucznia nauki zawodu przewidziana była bowiem norma czasu pracy wynikająca z obowiązującego do czasu wejścia w życie Kodeksu pracy przepisu art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy
i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy. Młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani byli do dokształcania się w zakresie obranego zawodu przez zajęcia teoretyczne w warunkach szkolnych. Czas pracy
na stanowisku pracy, ze względu na ochronę pracownika młodocianego, nie mógł przekroczyć 6 godzin dziennie i 36 godzin tygodniowo. Praca wykonywana w takim rozmiarze stanowiła pracę w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na tym stanowisku. Należy zwrócić uwagę, iż do czasu pracy młodocianych wliczało się czas dokształcania bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo ( vide: art. 13 ust. 3 ww. ustawy o nauce zawodu). Już tylko z tej regulacji wynika, że młodociany pracownik nie mógł wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prac w warunkach szczególnych określonych w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. Dokształcanie
w rozumieniu art. 12 ustawy o nauce zawodu nie oznaczało bowiem nic innego jak zajęć teoretycznych w warunkach szkolnych.

J. C. w rozpatrywanym okresie nie wykonywał pracy jako pracownik młodociany. Pracę w pełnym wymiarze czasu pracy łączył trzy razy w tygodniu
z popołudniowymi, rozpoczynającymi się po godzinie 17:00 ( vide: uzupełniające wyjaśnienia ubezpieczonego), zajęciami w zasadniczej szkole budowlanej. Zajęcia teoretycznie nie miały miejsca w godzinach wynikających z rozkładu czasu pracy ubezpieczonego w (...)
w O..

Wyjaśnić również należy, że okoliczność, iż J. C. w spornym okresie był członkiem ochotniczego hufca pracy (junakiem) pozostaje bez wpływu na ocenę charakteru jego zatrudnienia. Ochotnicze hufce pracy były organizacjami młodzieżowymi, powołanymi do życia 13 czerwca 1958 r. uchwałą Rady Ministrów Nr 201/58 w celu zapewnienia młodzieży pracy połączonej z umożliwieniem nabycia kwalifikacji zawodowych. Fakt,
że umowa z dnia 20 września 1971 r. o zatrudnienie J. C. jako robotnika pełnoletniego w celu nauki zawodu została zawarta w trybie wynikającym z uchwały Nr 55 Rady Ministrów z dnia 1 marca 1966 r. w sprawie dalszego rozwoju i działalności ochotniczych hufców pracy Związku (...) (M.P. Nr 11, poz. 75) oraz zarządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 27 lipca 1959 r. w sprawie zatrudnienia pełnoletnich nie posiadających wymaganych kwalifikacji zawodowych w przedsiębiorstwach budowlanych
i budowlano – montażowych (M. P. Nr 69, poz. 364), wprowadzającego obowiązek odbycia przygotowania zawodowego w formie wstępnego stażu pracy bądź wstępnego stażu pracy poprzedzonego innymi formami przygotowania zawodowego, jak nauka zawodu
lub przyuczanie do określonej pracy, ze wskazanych powyżej powodów, sprowadzających się w istocie do stwierdzenia, że nauka odbywana na podstawie przedmiotowej umowy
w przypadku wnioskodawcy nie kolidowała z jego czasem pracy, nie stoi zatem
na przeszkodzie ustaleniu, że J. C. wykonywał wówczas pracę w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Dla spełnienia wymagania wykonywania pracy w szczególnych warunkach istotne jest jedynie to, czy taka praca była faktycznie wykonywana przez pracownika stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla stanowiska, na którym był zatrudniony - a okoliczność tę ubezpieczony
w rozpoznawanej sprawie w odniesieniu do analizowanego okresu zatrudnienia wykazał.

Sąd Apelacyjny podziela zatem stanowisko Sądu Okręgowego, że omawiany okres zatrudnienia wnioskodawcy (1 rok, 7 miesięcy i 4 dni) – stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku montera instalacji sanitarnych przy pracach polegających
na wykonywaniu zewnętrznych, ziemnych instalacji w głębokich wykopach - podlega wliczeniu do stażu pracy w warunkach szczególnych jako okres wykonywania pracy wymienionej w wykazie A, Dziale V, poz. 1 załącznika nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (roboty wodnokanalizacyjne oraz budowa rurociągów
w głębokich wykopach) oraz w wykazie A, Dziale V, poz. 1 pkt 6 zarządzenia Nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. (roboty wodno-kanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach – monter instalacji sanitarnych i grzewczych).

Z akt osobowych J. C. wynika, że od 25 czerwca 1973 r.
do 21 października 1973 r. wykonywał on pracę montera instalacji sanitarnych w głębokich wykopach (k. 14 – 17 akt osobowych). Także zatem i ten okres 3 miesięcy i 26 dni należy dodać do stażu pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych.

Uzupełniające postępowanie dowodowe przeprowadzone przez Sąd Apelacyjny nie zmieniło dokonanej przez Sąd I instancji oceny charakteru zatrudnienia ubezpieczonego
od 22 października 1973 r. do 27 października 1974 r. oraz od 21 grudnia 1974 r.
do 30 kwietnia 1975 r., kiedy to – jak wskazuje jego dokumentacja osobowa, zatrudniony był na stanowisku pomocnika operatora koparki w (...) Przedsiębiorstwie (...) w O..

Mając na uwadze fakt, że na okoliczność charakteru zatrudnienia ubezpieczonego
w ww. okresie w ramach uzupełniającego postępowania dowodowego przed Sądem
II instancji przesłuchany został świadek, jak również wyjaśnienia złożył wnioskodawca, Sąd Apelacyjny w pierwszej kolejności podkreśla, że w postępowaniu przed sądami pracy
i ubezpieczeń społecznych fakty, od których uzależnione jest prawo do emerytury oraz wysokość tego świadczenia, mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Jednocześnie jednak nie ulega wątpliwości, iż muszą to być dowody wiarygodne, nie budzące wątpliwości, spójne
i precyzyjne. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie o prawo do emerytury w wieku obniżonym z uwagi na pracę w szczególnych warunkach musi prowadzić do pewnego ustalenia, że ubezpieczony wykonywał w okresie objętym sporem prace w warunkach szczególnych, zgodnie z definicją art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 1-4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Powyższy pogląd znajduje odzwierciedlenie
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 7 maja 1985 roku (sygn. akt
III UZP 5/85) stwierdził, iż dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy
z powodu jego likwidacji lub zniszczenia dokumentów dotyczących zatrudnienia. Okres pracy w warunkach szczególnych można również ustalić w postępowaniu sądowym na podstawie akt osobowych pracownika (umowy o pracę, świadectwa pracy, angaży, innych dokumentów). Sąd odwoławczy podziela również pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny
we Wrocławiu w wyroku z dnia 17 stycznia 2012 r. (sygn. akt III AUa 1482/11, LEX
nr 1110006), zgodnie z którym przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane przede wszystkim dokumenty z przebiegu zatrudnienia - świadectwa pracy wystawione
przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. Nie jest natomiast dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji,
gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne.

Taka właśnie sytuacja ma miejsce w realiach niniejszej sprawy. Zeznania świadka F. B. oraz wyjaśnienia ubezpieczonego co do wykonywania przez niego przez cały sporny okres pracy odpowiadającej pracy na stanowisku maszynisty ciężkiej maszyny budowlanej (koparki) nie zdołały podważyć wiarygodności danych wynikających
z dokumentacji zawartej w aktach osobowych ubezpieczonego. Akta osobowe J. C. z okresu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...)
w O. ( vide: koperta – k. 16 a.s.) należy przy tym uznać za rzetelny i wiarygodny materiał dowodowy. Strony w trakcie postępowania nie kwestionowały jego prawdziwości,
a jedynie odmiennie go interpretowały oraz wyprowadzały z niego odmienne wnioski. Dodatkowo wskazać należy, iż akta te prowadzone były z należytą starannością,
o czym świadczy kompletność zachowanych dokumentów, jak i skrupulatność w ich wypełnianiu. Co istotne, zawierają one informacje dotyczące okoliczności występujących
w dniu sporządzenia dokumentu, a zatem stanowią bardziej rzetelny materiał dowodowy niż relacje osobowych źródeł w postaci zeznań świadków i wnioskodawcy, co do których wiarygodności można mieć uzasadnione wątpliwości przede wszystkim na upływ czasu –
w niniejszej sprawie ponad 40 lat.

Jak wynika z angażu znajdującego się w aktach osobowych J. C. z dniem 22 października 1973 r. powierzono mu obowiązki „pomocnika koparki” (k. 17 akt osobowych). Po ukończeniu kursu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, wnioskodawca
w dniu 21 grudnia 1974 r. uzyskał prawo obsługi ciężkich maszyn budowlanych i drogowych, rodzaj specjalności: koparki jednonaczyniowe (k. 22 akt osobowych). Angaż na stanowisko maszynisty koparki z podwyższoną stawką wynagrodzenia J. C. otrzymał natomiast z dniem 1 kwietnia 1975 r. (k. 23 akt osobowych).

Nie ma podstaw do uznania, jakoby ubezpieczony, będąc zatrudniony na stanowisku pomocnika operatora koparki i przyuczając się do zawodu maszynisty koparki pod nadzorem F. B. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę przypisaną do tego stanowiska. Wniosek taki jest zupełnie nieuprawniony, jeśli chodzi o początkowy okres zatrudnienia w charakterze pomocnika, tj. przed odbyciem kursu zakończonego zdobyciem uprawnień do obsługi koparki. Jak zeznał zarówno świadek F. B. oraz wyjaśnił ubezpieczony, w trakcie przyuczania wnioskodawcy do zawodu maszynisty koparki operowali oni jedną koparką „na zmianę”. W czasie, gdy wnioskodawca nie obsługiwał koparki, zajmował się czynnościami takimi jak czyszczenie łyżki, smarowanie, jak również – jak podał świadek F. B. - odpoczywał. J. C. nie sterował zatem koparką stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nadto, nie jest kwestionowane,
że wykonywał on wówczas pracę na stanowisku pomocnika operatora spycharki, która nie została ujęta w wykazie prac w warunkach szczególnych. Tylko na marginesie powyższego Sąd odwoławczy wskazuje, że nie potwierdziły się twierdzenia świadka F. B.
w przedmiocie regulacji rozporządzeniem ministra obowiązku dwuosobowej obsługi koparki. Przechodząc do okresu pracy ubezpieczonego po ukończeniu kursu zawodowego, Sąd Apelacyjny wskazuje, że nie dał wiary uzupełniającym wyjaśnieniom J. C. jakoby brak angażu na stanowisko samodzielnego maszynisty koparki wynikał jedynie z faktu wysyłania go do pracy w terenie i braku możliwości skontaktowania się z kierownikiem bazy. Jak już wyżej zaznaczono, skrupulatność prowadzenia akt osobowych J. C. przekonuje, iż odzwierciedlają one rzeczywisty stan rzeczy co do stanowisk zajmowanych
przez wnioskodawcę w poszczególnych okresach zatrudnienia. Ubezpieczony nie zaoferował przekonującego dowodu, który pozwalałby na przyjęcie, że powierzenie mu stanowiska maszynisty koparki, czemu towarzyszyło przeszeregowanie i podwyższenie stawki wynagrodzenia, miało miejsce wcześniej niż wynika to z angażu znajdującego się w jego aktach osobowych (k. 23 akt osobowych).

Wzrost zarobków ubezpieczonego wynikający z analizy zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu oraz jego kartotek zarobkowych znajdujących się w aktach kapitału początkowego (k. 11, k. 29 i nast.) świadczyć może jedynie, jeśli chodzi o analizowany okres zatrudnienia, o wykonywaniu pracy w większym wymiarze czasowym. Dokumentacja osobowa nie zawiera bowiem wcześniejszego, niż datowany na 1 kwietnia 1975 r., angażu
ze stawką wynagrodzenia zwiększoną z uwagi na zmianę stanowiska pracy. Znamienne zresztą, że zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu za lata 1971 – 1975 wskazuje,
iż J. C. od 20 września 1971 r. do 24 kwietnia 1975 r. zatrudniony był
na stanowisku pomocnika operatora koparki.

Sąd odwoławczy, jeśli chodzi o okres obywania przez J. C. specjalnego kursu podnoszenia kwalifikacji zawodowych od 28 października 1974 r. do 21 grudnia 1974 r., doszedł do przekonania, że nie może być on traktowany jako okres pracy w warunkach szczególnych. Sąd Apelacyjny miał przy tym na względzie, że okres pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze w szczególnych warunkach może obejmować czas krótkotrwałych koniecznych szkoleń pracownika, zwłaszcza wstępnych ( vide: wyrok SN z dnia 22 stycznia 208 r., I UK 210/07, OSNP 2009/5-6/75). Niemniej jednak niemal dwumiesięcznego kursu specjalistycznego, polegającego głównie na zajęciach teoretycznych (387 godzin nauki oraz 128 godzin praktyki), nie sposób uznać ani za krótkotrwały, ani za nie wpływający
na faktyczne wykonywanie pracy w warunkach szczególnych w sposób stały.

Suma wskazanych powyżej okresów zatrudnienia J. C. w warunkach szczególnych wynosi 13 lat, 11 miesięcy i 21 dni. Stwierdzić zatem należy, że apelujący nie wykazał piętnastoletniego stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, a skoro tak, to nie było możliwym przyznanie mu prawa do żądanego świadczenia emerytalnego w wieku obniżonym.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał apelację wnioskodawcy
za niezasadną i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

SSA Daria Stanek SSA Grażyna Czyżak SSA Aleksandra Urban