Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Lucyna Ramlo
Sędziowie:	SA Małgorzata Gerszewska SO del. Beata Golba - Kilian
Protokolant:	sekr. sądowy Katarzyna Kręska

po rozpoznaniu w dniu 25 września 2019 r. w Gdańsku

sprawy R. F. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o ustalenie kapitału początkowego

na skutek apelacji R. F. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 lipca 2018 r., sygn. akt IV U 337/18

oraz na skutek zażalenia R. F. (1)

na punkt 2 wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 lipca 2018 r., sygn. akt IV U 337/18

1. odrzuca zażalenie;

2. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu we Włocławku IV Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania drugoinstancyjnego.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Lucyna Ramlo SSO del. Beata Golba - Kilian

Sygn. akt III AUa 1502/18

Sygn. akt III AUz 306/18

UZASADNIENIE

Zaskarżoną decyzją z dnia 10 maja 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ponownie ustalił kapitał początkowy R. F. (1).

Odwołanie od powyższej decyzji wywiódł R. F. (1), który wniósł o jej zmianę poprzez przeliczenie kapitału początkowego z uwzględnieniem właściwie ustalonych zarobków uzyskanych przez niego w latach 1977 i 1979, w sposób wskazany przez ubezpieczonego.

Nadto ubezpieczony wniósł o zasądzenie na jego rzecz kosztów osobistego stawiennictwa na rozprawę w kwocie 98,53 zł.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie podtrzymując swoje stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyjaśnił, że zaskarżoną decyzję wydano na skutek wniosku ubezpieczonego o przeliczenie kapitału w oparciu o nową dokumentację płacową.

Podstawę wymiaru kapitału wyliczono na podstawie wynagrodzenia za okres od 1 stycznia 1977r. do 31 grudnia 1986r. Wskaźnik wwpw wyniósł 107,72%. Podstawa wymiaru wyniosła 1315,14 zł. Do kapitału uwzględniono 30 lat i 25 dni okresów składkowych i 1 m-c 5 dni okresów nieskładkowych. Kapitał początkowy wyniósł 160 325,99 zł. Organ wskazał dalej, że jeśli chodzi o kwestionowane w odwołaniu lata 1977 i 1979, to do wyliczeń przyjęto całe te lata. Na podstawie świadectwa pracy ustalono, że R. F. (1) był zatrudniony od 14 czerwca 1973r. do 9 marca 1979r. Na podstawie zaświadczenia (...) w B. z 18 października 2017r. ustalono, że w okresie od 23 kwietnia 1975r. do 6 kwietnia 1977r. wnioskodawca odbywał zasadniczą służbę wojskową. Od 15 marca 1979r. do 30 czerwca 1982 r. wnioskodawca był zatrudniony w kolejnym zakładzie. Wynagrodzenie za 1977r. przyjęto na podstawie złożonej przez wnioskodawcę legitymacji ubezpieczeniowej, gdzie za rok 1977r. wskazano w kwocie 41 723 zł za 9 m-cy tj. od 7 kwietnia 1977r. do 31 grudnia 1977r. Na tej podstawie wyliczono wwpw za rok 1977 tj. 100,87% (kwota rocznego przeciętnego wynagrodzenia za 1977r. tj. 55152 :12 m-cy= 4596 zł x 9 m-cy = 41364 zł. 41 723 : 41 364 = 100,87 %). Skoro wnioskodawca podaje, że pracę po wojsku podjął 2 maja 1977r. to przeciętne wynagrodzenie należy przeliczyć przez 8 m-cy. Wynagrodzenia za 1979r. przyjęto na podstawie wpisu w legitymacji ubezpieczeniowej za styczeń 1979r. w wysokości 5 904 zł, za okres od 1 lutego do 9 marca przyjęto - wynagrodzenie minimalne w kwocie 2 079,97 zł z uwagi na brak udokumentowania dochodu za ten okres, zaś za okres od 15 marca do 31 grudnia przyjęto wynagrodzenie 62 614 zł na podstawie złożonego Rp-7. Za rok 1979 wynagrodzenie wyniosło 70 597,97 zł. Na tej podstawie obliczono wwpw za rok 1979 wynoszące 110,44 % (70 597,97 zł : 63 924 zł = 110,44 %).

Sąd Okręgowy we Włocławku IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20 lipca 2018 r. oddalił odwołanie R. F. (1) od zaskarżonej decyzji i oddalił jego wniosek o zwrot kosztów osobistego stawiennictwa na rozprawie.

Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd I instancji wskazał następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

Decyzją z dnia 19 marca 2003 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalił dla R. F. (1) kapitał początkowy. Do jego wyliczenia przyjęto 30 lat, 1 miesiąc i 29 dni tj. 361 m-cy okresów składkowych. Wysokość wskaźnika wwpw ustalono dla ubezpieczonego z lat 1980-1989 na 104,18 %, podstawę wymiaru kapitału ustalono na kwotę 1 271,92 zł, współczynnik proporcjonalny do osiągniętego na dzień 31 grudnia 1998r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 86,26 %, zaś część 24 % kwoty bazowej – 293,01 zł, średnie dalsze trwanie życia stanowiło 209 m-cy. Kapitał początkowy wyniósł 156 791,80 zł.

Kolejną decyzją z 22 września 2017r. Zakład ustalił ponownie wartość kapitału początkowego dla ubezpieczonego na kwotę 158 158,66 zł.

Do jego wyliczenia przyjęto 30 lat, 1 miesiąc i 29 dni tj. 361 m-cy okresów składkowych. Wysokość wskaźnika wwpw ustalono dla ubezpieczonego z lat 1979-1988 na 105,41 %, podstawę wymiaru kapitału ustalono na kwotę 1 286,94 zł, współczynnik proporcjonalny do osiągniętego na dzień 31 grudnia 1998r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 86,49 %, zaś część 24 % kwoty bazowej – 293,01 zł, średnie dalsze trwanie życia stanowiło 209 m-cy. Powyższych decyzji ubezpieczony nie zakwestionował.

W dniu 5 stycznia 2018r. ubezpieczony złożył kolejny wniosek o przeliczenie kapitału początkowego z uwzględnieniem lat 1977-1979. Do wniosku załączył nowe dokumenty, a to: zaświadczenie (...) w B. z 18 października 2017r., pismo Głównego Urzędu Statystycznego Departament informacyjny z dnia 23 października 2017r. z tabelami przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w budownictwie uspołecznionym , w tym w przedsiębiorstwach budowlano –montażowych w latach 1960-1989, pismo – zaświadczenie (...) sp. z o.o. w K. z 15 września 2017r., kserokopię angażu z 22 listopada 1978r, kserokopię pisma z 9 marca 1979r., kserokopię kart własnej legitymacji ubezpieczeniowej wraz z własnym pismem „protokół przekazania Legitymacji Ubezpieczeniowej” z 4 stycznia 2018r. .

Po rozpoznaniu wniosku z 5 stycznia 2018r. ZUS wydał zaskarżoną decyzję z dnia 10 maja 2018r. o ponownym ustaleniu kapitału początkowego na kwotę 160 325,99 zł.

Do jego wyliczenia przyjęto 30 lat, 0 miesięcy i 25 dni tj. 360 m-cy okresów składkowych oraz 1 m-c 5 dni tj. 1 m-c okresów nieskładkowych.

Wysokość wskaźnika wwpw ustalono dla ubezpieczonego na 107,72 %, podstawę wymiaru kapitału ustalono na kwotę 1 315,14 zł, współczynnik proporcjonalny do osiągniętego na dzień 31 grudnia 1998r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 86,49 %, zaś część 24 % kwoty bazowej – 293,01 zł, średnie dalsze trwanie życia stanowiło 209 m-cy.

WWPW ustalono z dziesięciolecia od 1 stycznia 1977r. do 31 grudnia 1988r.

W roku 1977 ubezpieczony uzyskał dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 41 723,00 zł, a kwota przeciętnego wynagrodzenia rocznego wyniosła 55 152,00 zł. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósł 100,87 %.

W roku 1978 ubezpieczony uzyskał dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 63 867,00 zł, a kwota przeciętnego wynagrodzenia rocznego wyniosła 58 644,00 zł. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósł 108,91 %.

W roku 1979 ubezpieczony uzyskał dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 70 597,97 zł, a kwota przeciętnego wynagrodzenia rocznego wyniosła 63 924,00 zł. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósł 110,44 %.

W roku 1980 ubezpieczony uzyskał dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 98 199,00 zł, a kwota przeciętnego wynagrodzenia rocznego wyniosła 72 480,00 zł. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósł 135,48 %.

W roku 1981 ubezpieczony uzyskał dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 130 607,00 zł, a kwota przeciętnego wynagrodzenia rocznego wyniosła 92 268,00 zł. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósł 141,55 %.

W roku 1982 ubezpieczony uzyskał dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 161 865,00 zł, a kwota przeciętnego wynagrodzenia rocznego wyniosła 139 572,00 zł. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósł 115,97 %.

W roku 1983 ubezpieczony uzyskał dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 154 507,00 zł, a kwota przeciętnego wynagrodzenia rocznego wyniosła 173 700,00 zł. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósł 88,95 %.

W roku 1984 ubezpieczony uzyskał dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 174 959,00 zł, a kwota przeciętnego wynagrodzenia rocznego wyniosła 202 056,00 zł. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósł 86,59 %.

W roku 1985 ubezpieczony uzyskał dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 229 724,00 zł, a kwota przeciętnego wynagrodzenia rocznego wyniosła 240 060,00 zł. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósł 95,69 %.

W roku 1986 ubezpieczony uzyskał dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 268 190,00 zł, a kwota przeciętnego wynagrodzenia rocznego wyniosła 289 140,00 zł. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósł 92,75 %.

Podstawę wymiaru kapitału ustalono na kwotę 1 315,14 zł, współczynnik proporcjonalny do osiągniętego na dzień 31 grudnia 1998r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 86,49 %, zaś część 24 % kwoty bazowej – 293,01 zł, średnie dalsze trwanie życia stanowiło 209 m-cy.

W okresie od 14 czerwca 1973r. do 9 marca 1979r. R. F. (1) zatrudniony był w Przedsiębiorstwie (...). W okresie od 23 kwietnia 1975r. do 6 kwietnia 1977r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową.

W okresie od 15 marca 1979r. do 30 czerwca 1983r. ubezpieczony był zatrudniony w Zakładach (...) SA G..

Za rok 1977 ubezpieczony uzyskał wynagrodzenie w kwocie 41 723,00 zł.

W styczniu 1979r. ubezpieczony uzyskał wynagrodzenie w kwocie 5 904 zł.

Za okres od 910 marca do 31 grudnia 1979r. uzyskane wynagrodzenie wyniosło 62 614 zł .

Sąd Okręgowy wskazał, że powołany powyżej – w zakresie niezbędnym dla rozstrzygnięcia sprawy - stan faktyczny ustalony został na podstawie niepodważanych przez żadną ze stron dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego. W istocie przy tym powołane ustalenia odnosiły się do okoliczności bezspornych miedzy stronami , powoływanych zgodnie zarówno przez ubezpieczonego jak i uwzględnionych przez organ rentowy.

Sąd Okręgowy zaznaczył, iż zakres dokonanych ustaleń wyznaczał, zgodnie z regułą określoną w art. 227 k.p.c., zakres faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy w kontekście znajdujących w niej zastosowanie norm prawnych. Tym samym ustalenia te odnosiły się wyłącznie do faktów, które w świetle stosownych regulacji prawnych wpływać mogły na treść rozstrzygnięcia. Przedmiotem rozpoznania w sprawie wywołanej wniesieniem odwołania od decyzji organu rentowego pozostaje kontrola merytorycznej prawidłowości tejże decyzji. Zakres decyzji wyznacza tym samym zakres rozpoznania sprawy przez sąd. W niniejszej sprawie przedmiotem zaskarżenia pozostawała decyzja o ponownym ustalenia kapitału początkowego.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że instytucja prawna kapitału początkowego jest elementem zreformowanego systemu emerytalnego, stąd wszelkie przepisy dotyczące kwestii kapitału początkowego winny być interpretowane w zgodzie z funkcją i celem, jakie zostały przypisane nowej regulacji prawnej systemu emerytalnego. Mianowicie wraz z reformą systemu emerytalnego w Polsce w 1999 r. nastąpiło odejście od sytemu opartego na umowie międzypokoleniowej i przejście do nowego systemu, w którym wysokość przyszłego świadczenia, co do zasady, jest ściśle powiązana z sumą składek wpłacanych przez ubezpieczonego przez cały okres aktywności zawodowej (tj. do czasu przejścia na emeryturę), a także z wiekiem, w jakim na emeryturę przejdzie. Wpłacane składki są gromadzone w dwóch obowiązkowych filarach, z których I filar, jakkolwiek jest oparty na zasadach umowy pokoleniowej, to wpłacane składki są ewidencjonowane na indywidualnym, imiennym koncie każdego ubezpieczonego, którego stan jest waloryzowany. Uprawnienia emerytalne nabyte przez płacących składki przed dniem wejścia w życie reformy (przed 1 stycznia 1999r.) zostają przeliczone według dotychczasowych zasad na tzw. kapitał początkowy, który jest dopisany do stanu indywidualnego konta ubezpieczonego i wraz z wpłacanymi po 1.01.1999 r. składkami tworzy „kapitał” stanowiący przy przejściu na emeryturę podstawę dla ustalenia jej wysokości. Podstawę naliczenia emerytury z I filaru stanowi zgromadzony w funduszu emerytalnym „kapitał”, tj. suma składek zapisana na indywidualnym koncie ubezpieczonego, wzbogacona - dla tych, którzy podjęli pracę przed 1999r. - o ich kapitał początkowy.

W nawiązaniu do przedstawionych rozwiązań systemowych Sąd I instancji wskazał na treść art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity z dnia 15 października 2013 roku Dz. U. z 2013 roku, poz. 1440 ze zm.; w skrócie ustawa emerytalna lub ustawa). Zgodnie z nim wartość kapitału początkowego jest determinowana wysokością dochodów, od których opłacono składki na ubezpieczenie społeczne, uzyskiwanych przed 1999r. oraz długością przebytych okresów składkowych i nieskładkowych. Norma art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi więc wyraz zasady, że w nowym systemie emerytalnym wysokość przyszłego świadczenia jest ściśle powiązana z sumą składek wpłacanych przez ubezpieczonego przez cały okres aktywności zawodowej.

Kapitał początkowy — zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej — ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31.12.1948r., którzy przed dniem wejścia w życie tej ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek. W myśl art. 174 ust. 1, 2 i 3 pkt 1 ustawy emerytalnej kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: a) okresy składkowe, o których mowa w art. 6; b) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5; c) okresy nieskładkowe, o których m art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym określony w art. 5 ust. 2, który stanowi, iż przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (ust. 2). Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy, tj. na dzień 1 stycznia 1999 r. (ust. 3). Zgodnie z treścią przepisu art. 174 ust. 3 ustawy, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18 tej ustawy, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. Zgodnie zaś z treścią art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, podstawę wymiaru świadczenia rentowego, bądź emerytalnego, stanowi rzeczywiście otrzymywane wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składek ubezpieczonego.

Postępowanie w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe uregulowane zostało w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe Dz.U. z 8 listopada 2011r. nr 237 poz. 1412; dalej jako rozporządzenie).

Zgodnie z § 21 ust. 1 rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia, przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty, są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia.

W myśl § 22 ust. 1 rozporządzenia jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: legitymacja ubezpieczeniowa, legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

W myśl § 23 ust. 1 rozporządzenia jeżeli ustawa nie stanowi inaczej środkiem dowodowym stwierdzającym okresy nieskładkowe jest zaświadczenie płatnika składek lub inny dokument właściwego organu.

Zgodnie z treścią przepisu art. 15 ust. 1 ustawy emerytalnej podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176.

Ust. 2. W przypadku gdy zainteresowany w ciągu 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosił wniosek o emeryturę, pobierał przez więcej niż 10 lat zasiłek przedemerytalny, podstawę wymiaru emerytury stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zainteresowany nabył prawo do tego zasiłku.

Ust. 2a. Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

Art. 15 ust. 3 ustawy emerytalnej stanowi, że do podstawy wymiaru emerytury lub renty, o której mowa w ust. 1 i 2, dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość rekompensaty pieniężnej ustaloną zgodnie z pkt 3 załącznika do ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Do podstawy wymiaru wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy, z zastrzeżeniem ust. 3a.

Ust. 3a. Przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty uwzględnia się kwoty wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy, oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, przysługujących ubezpieczonemu w roku kalendarzowym przypadającym po 2004 r., z tym że łączna kwota podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wynagrodzeń i zasiłków nie może przekroczyć maksymalnej kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Według ust. 4 omawianego artykułu w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

1) oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych;

2) oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu;

3) oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz

4) mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19.

Ust. 5 stanowi dalej, że wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250%.

6. Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. (…).

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że powyżej przytoczony stan prawny należy odnieść do konkretnych okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy. R. F. (1) kwestionuje w zaskarżonej decyzji jedynie sposób ustalenia wwpw kapitału początkowego, a konkretnie ustalenia przyjęte za lata 1977 i 1979. Według ubezpieczonego należy uwzględnić, że w roku 1977 podjął pracę zarobkową 2 maja, tj. w ciągu 30 dni po ukończeniu służby wojskowej. Zatem dochód 41 723 zł podzielone przez 5 215,37 daje wynik 8 m-cy pracy w ciągu roku, więc wskaźnik roczny (wg Sądu ubezpieczony ma na myśli w tym miejscu stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy) winien wynosić 113,48 %. Z kolei za rok 1979 stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy winien wynosić 116,14 %. W ten sposób ZUS zaniżył według R. F. (1) podstawę wymiaru kapitału.

Zdaniem Sądu I instancji zarzuty ubezpieczonego nie są uzasadnione. Jak wskazano wyżej sposób ustalania podstawy wymiaru kapitału ustala się analogicznie do podstawy wymiaru emerytury lub renty. Szczegółowo normuje to przepis art. 15 ustawy. Również szczegółowo unormowano sposób udowadniania okresów składkowych i nieskładkowych. Zatem organ rentowy nie może dowolnie dokonywać ustaleń istotnych dla wysokości świadczenia czy kapitału początkowego. W niniejszej sprawie analiza dokumentów jak i zaskarżonej decyzji wskazuje, że ustalenia organu są poczynione prawidłowo.

Jeżeli chodzi o rok 1977 to należy wskazać, że do 6 kwietnia tego roku ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową (co wynika w sposób niewątpliwy z zaświadczenia (...) w B. z 18 października 2017r.). W legitymacji ubezpieczeniowej w rubryce za 1977r. wskazano, że uzyskał wynagrodzenie w kwocie 41 723 zł, a przeciętny miesięczny dochód za ten rok wyniósł 5 215 zł. Należy wnosić, że skoro ubezpieczony został zwolniony z wojska w dniu 6 kwietnia to do pracy w zakładzie (...) mógł wrócić nie prędzej niż 7 kwietnia. Skoro R. F. był zatrudniony w tym zakładzie do 9 marca 1979r. (wg świadectwa pracy k. 6 w aktach kapitałowych) to wynagrodzenie w legitymacji, co logiczne, obejmuje okres do końca 1977r. czyli właściwie za 9 m-cy roku 1977, co słusznie przyjął organ rentowy. W swym odwołaniu od zaskarżonej decyzji ubezpieczony wskazał, że wrócił do pracy 2 maja 1977r. (czyli w ciągu 30 dni od zwolnienia ze służby). Gdyby istotnie tak było, to suma osiągniętego wynagrodzenia za rok 1977 wskazana w legitymacji ubezpieczeniowej dotyczyłaby okresu ośmiu m-cy. Przy takim należałoby dokonać przeliczenia przeciętnego wynagrodzenia przez 8 m-cy czyli 55 152 zł: 12 m-cy = 4 596 zł; 4 596 x 8m-cy = 36 768 zł; 41 723 : 36 768 = 1,1347 czyli stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy wyniósłby, tak jak wskazuje ubezpieczony w odwołaniu, 113,47 %.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie można jednakże przyjmować obecnie takiego założenia, jak wskazuje ubezpieczony ponieważ z żadnego dokumentu nie można ustalić dnia powrotu ubezpieczonego do pracy po wojsku. Samo twierdzenie strony nie jest obecnie wiarygodnym dowodem na tę okoliczność, natomiast złożone wraz z wnioskiem dokumenty (k. 44-63) nie wnoszą w tej kwestii żadnych nowych treści. Dlatego ustalenie ZUS jest, zdaniem Sądu, właściwe.

Jeśli chodzi o rok 1979, to Sąd również podzielił stanowisko ZUS-u. Z wpisu w legitymacji ubezpieczeniowej wynika że w roku 1979 r. za m-c styczeń R. F. (1) uzyskał wynagrodzenie w kwocie 5904 zł. Nadto w zakładzie (...) ubezpieczony był zatrudniony do 9 marca 1979r., gdy nastąpiło rozwiązanie umowy za porozumieniem stron. Dalej od 15 marca 1979r. ubezpieczony podjął pracę w Zakładach (...) (świadectwo k.7 w aktach kapitałowych). Z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu Rp. 7 wynika, że za rok 1979 (od marca; k.8) ubezpieczony uzyskał zarobki w wysokości 62 614 zł. W legitymacji ubezpieczeniowej w rubryce za rok 1979 wskazano jedynie wynagrodzenie uzyskane w miesiącu styczniu w kwocie 5.904 zł Brak dokumentu stwierdzającego wynagrodzenie uzyskane w m-cu lutym do 9 marca 1979r. Słusznie zatem organ przyjął do wyliczenia uzyskanego dochodu w roku 1979 za okres za który brak danych minimalne wynagrodzenie czyli 2 079,97 zł, co razem daje kwotę 70 597,97 zł, a nie jak twierdzi ubezpieczony wyższą kwotę (ale nie wiadomo jaką konkretnie). Takie działanie organu rentowego znajduje podstawę w przepisie cyt. wyżej przepisu art. 15 ust. 2a ustawy. Należy podkreślić, że przepisy obowiązującego prawa nie pozwalają na ustalanie podstawy wymiaru składki dla celu wyliczenia wwpw kapitału czy świadczenia emerytalnego dla konkretnej osoby na podstawie danych statystycznych dotyczących przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w spornym okresie.

W tych okolicznościach ustalenia Zakładu jak i zaskarżona decyzja są prawidłowe.

Na zakończenie rozważań Sąd Okręgowy dodał, że wykazanie osiąganych dochodów dla celów obliczenia świadczeń jak i kapitału początkowego jest obowiązkiem osoby ubezpieczonej, która wnosi o dokonanie takie wyliczenia i przyznanie świadczenia. Wynika to wprost z przepisów cytowanego wyżej rozporządzenia. Jeżeli R. F. (1) uważa, ze ZUS nie uwzględnił właściwie jego dochodów winien wykazać uchybienia organu. Zatem skoro podnosi, że za luty i część marca osiągnął wynagrodzenie urlopowe to winien przedstawić dowód na udzielenie urlopu w tym okresie oraz dowód na uzyskane wynagrodzenie. Z dokumentów jakie przedłożył ubezpieczony wraz z wnioskiem z 5 stycznia 2018r. to nie wynika. Jeżeli ubezpieczony uzyska nowe dowody na tę okoliczność, ma prawo złożyć nowy wniosek o przeliczenie kapitału początkowego do ZUS.

W świetle powyższych okoliczności odwołanie, jako bezzasadne, podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. o czym orzeczono w pkt 1 sentencji uzasadnianego orzeczenia.

Na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu orzeczono jak w pkt 2 wyroku, albowiem R. F. (1) przegrał sprawę. Jednocześnie Sąd nie znalazł również podstaw do przyznania ubezpieczonemu zwrotu kosztów osobistego stawiennictwa na rozprawę ze środków budżetu Państwa. R. F. (1) nie został wezwany na rozprawę a jedynie został zawiadomiony o jej terminie. Zatem nie ma podstaw do zastosowania przepisów art. 91 w zw. z art. 85 ustawy z 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył apelacją i jednocześnie zażaleniem ubezpieczony R. F. (1).

W apelacji ubezpieczony wskazał, że skarży wyrok w całości. Zarzucił brak rozpatrzenia sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd, który bezzasadnie pominął dowód z opinii biegłego z zakresu obliczania podstawy wymiaru kapitału początkowego. Ponadto apelujący zarzucał Sądowi I instancji manipulację dowodami i ich pomijanie. W szczególności R. F. (1) wywodził, że do pisma procesowego z 4 lipca 2018 r. dołączył dowody dotyczące okoliczności objętych sporem, które sąd pominął. Były to w szczególności zaświadczenie (...) Sp. z o.o. w K. z dnia 28 maja 2018 r., karta obiegowa zmiany (...) z 2 maja 1977 r. i karta powołania do czynnej służby wojskowej z 5 marca 1975 r. W uzasadnieniu środka zaskarżenia R. F. (1) przedstawił wyliczenia wynagrodzeń za 1977 r. i 1979 r., których w jego ocenie można było dokonać w oparciu o przedstawione dowody.

Natomiast w zażaleniu ubezpieczony kwestionował oddalenie wniosku o zwrot kosztów podróży na rozprawę, na którą stawił się osobiście.

Pozwany nie złożył odpowiedzi na apelację i zażalenie. Podczas rozprawy apelacyjnej pełnomocnik pozwanego wnioskował o oddalenie obu środków zaskarżenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie ubezpieczonego podlegało odrzuceniu.

W literaturze i orzecznictwie nie ma wątpliwości, że Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje zbiegu czy konkurencji kilku środków zaskarżenia bowiem obowiązuje w nim zasada wyłączności i niepodzielności tych środków. Jeżeli zatem przewiduje on określony środek zaskarżenia, to tym samym wyklucza inny. Przepis art. 394 § 1 pkt.9 k.p.c. jednoznacznie stanowi, że zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienie sądu pierwszej instancji o kosztach procesu, jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy. W doktrynie przyjmuje się jednolicie, że strona może zaskarżyć zażaleniem zawarte w wyroku sądu pierwszej instancji orzeczenie o kosztach procesu tylko wtedy, gdy nie wniosła od tego wyroku środka zaskarżenia co do istoty sprawy, a więc dawniej rewizji a obecnie apelacji. Nie występuje tu zbieg dwóch środków zaskarżenia ani możliwość wyboru przez stronę jednego z nich.

Wniesienie środka zaskarżenia co do istoty sprawy wyklucza dopuszczalność wniesienia zażalenia na rozstrzygnięcie o kosztach procesu zawarte w wyroku.

W konsekwencji nie budzi wątpliwości, że na zawarte w wyroku postanowienie o kosztach procesu stronie nie przysługują dwa środki zaskarżenia: apelacja od całego wyroku i zażalenie na postanowienie o kosztach. Ma ona możliwość wniesienia albo apelacji od całego wyroku albo zażalenia na postanowienie o kosztach. Wniesienie apelacji niweczy dopuszczalność zażalenia na postanowienie o kosztach procesu zawarte w wyroku i to niezależnie od kolejności wniesienia każdego z tych środków odwoławczych.

Podobne stanowisko jednolicie prezentowane jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego (III CZP 15/13, III CZP 103/12).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 370 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. odrzucił zażalenie ubezpieczonego.

Apelacja, jak już wyżej zaznaczono wniesiona została od całości orzeczenia i okazała się uzasadniona, co skutkowało uchyleniem wyroku.

Postępowanie przed Sądem Apelacyjnym potwierdziło, że ubezpieczony w trakcie postępowania przed Sądem I instancji dostarczył pisemne dowody na okoliczności objęte sporem, których nie tylko nie ocenił Sąd Okręgowy ale także nie włączono ich do akt sprawy.

Mianowicie dnia 4 lipca 2018 r. R. F. (1) złożył w organie rentowym pismo procesowe z tej samej daty, adresowane do Sądu Okręgowego we Włocławku do sprawy IV U 337/18, do którego dołączył pismo zawierające wyliczenie zarobków za 1977 r. i 1979 r. w różnych wariantach, zaświadczenie (...) Sp. z o.o. w K. z dnia 28 maja 2018 r. potwierdzające podjęcie przez ubezpieczonego pracy po odbyciu służby wojskowej od dnia 2 maja 1977 r., kartę obiegową zmiany (...) z 2 maja 1977 r. poświadczającą przyjęcie do pracy po odbyciu służby wojskowej z dniem 2 maja 1977 r., kartę powołania do czynnej służby wojskowej z 5 marca 1975 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. 13 lipca 2018 r. przekazał Sądowi Okręgowemu we Włocławku wszystkie w/w pisma i dokumenty. Dokumentów tych i pism ubezpieczonego i pozwanego nie włączono do akt sprawy Sądu Okręgowego we Włocławku prowadzonej pod sygn.. IV U 337/18.

(dowód: prezentaty na pismach k. 37-40 akt sprawy, pismo przewodnie z załącznikami k. 176-181 akt sprawy, akta sprawy k. 1-54)

Dodatkowo ubezpieczony twierdził, że złożył w trakcie postępowania przed Sądem I instancji także kartę urlopowa za 1977 i 1978 r., której oryginał okazał na rozprawie apelacyjnej.

(dowód: kserokopia karty urlopowej k. 125 akt sprawy)

Także ta karta urlopowa nie została włączona do akt sprawy.

Sąd Okręgowy oddalając odwołanie ubezpieczonego stwierdził, że odwołujący nie wykazał swoich twierdzeń stosownymi dokumentami. Przy czym w żaden sposób Sąd I instancji nie odniósł się do możliwości obliczenia wynagrodzenia ubezpieczonego za 1979 r. (do 9 marca 1979 r.), przy uwzględnieniu stawki godzinowej opisanej w świadectwie pracy z (...) z dnia 9 maja 1979 r. i angażu z dnia 22 listopada 1978 r. (dowód: świadectwo k. 8, angaż – bez nr karty w aktach kapitału początkowego. Dokumenty powyższe można skorelować z dokumentami dotyczącymi urlopów, które znajdują się w aktach pozwanego i w aktach sprawy tj. przekazania pracownika w ramach porozumienia stron z dnia 9 marca 1979 r. (w aktach kapitału początkowego) i karty urlopowej przedstawionej w Sądzie Apelacyjnym. Data powrotu ubezpieczonego do zatrudnienia po odbyciu służby wojskowej wynika bezsprzecznie z dokumentów w szczególności z karty obiegowej.

Wobec stwierdzonych wadliwości zaskarżonego orzeczenia obowiązkiem Sądu odwoławczego jako merytorycznie rozpoznającego sprawę stało się rozstrzygnięcie co do przeprowadzenia postępowania dowodowego lub wydania orzeczenia na podstawie art. 386 §4 k.p.c.

Zgodnie z tym przepisem poza wypadkami określonymi w § 2 i 3 sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

W systemie apelacji pełnej w świetle art. 386 §4 k.p.c. jako zasadę przyjąć należy w przypadku dostrzeżenia wadliwego pominięcia wniosków dowodowych. kontunuowanie postępowania dowodowego w toku rozpoznania apelacji. Norma art. 386 §4 k.p.c. przewidująca kompetencję sądu drugiej instancji do wydania orzeczenia kasatoryjnego w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości musi być więc interpretowana jako wyjątek.

Wskazuje się w orzecznictwie i judykaturze, że także w sytuacjach opisanych w tym przepisie Sąd odwoławczy zachowuje kompetencję do kontytuowania postepowania dowodowego i wydania orzeczenia co do istoty sprawy (w tym także ewentualnego orzeczenia reformatoryjnego).

Granicy tej możliwości upatruje się we względach wynikających z obowiązku zachowania praw gwarancyjnych stron procesu związanych z konstytucyjną zasadą dwuinstancyjności. Zatem w sytuacji, gdy merytoryczne rozstrzygnięcie Sądu odwoławczego w okolicznościach sprawy powodowałoby zachwianie prawa do poddania orzeczenia kontroli instancyjnej, zasadne jest wydanie orzeczenia uchylającego zaskarżony wyrok.

Jednocześnie interpretując przesłankę nierozpoznania istoty sprawy wskazuje się, że należy przez to rozumieć sytuację, w której Sąd i instancji ograniczając zakres badania sprawy w rezultacie nie odniósł się do kwestii tworzących materialnoprawną podstawę powództwa lub merytorycznych zarzutów pozwanego (por. postanowienie SN z 7 października 2015, I CZ 68/15 i tam cytowane wcześniejsze wypowiedzi judykatury) .

Zatem za nierozpoznanie istoty sprawy musi być poczytane pominięcie przy rozstrzyganiu przez Sąd konieczności zbadania i ustalenia a następnie prawnej oceny okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia wskutek błędnego uznania braku ich znaczenia prawnego.

W rozpoznawanej sprawie mamy do czynienia z nieprzeprowadzeniem dowodu z dokumentów złożonych przez stronę wywołanym niedołączeniem dowodów do akt sądowych. Przy czym przyczyna niedołączenia dokumentów do akt sprawy nie jest sądowi odwoławczemu znana. Nie wiadomo czy wynika z ich zagubienia, mylnego dołączenia do innych akt czy też z innych przyczyn. Nie wiadomo też czy owe dokumenty były złożone w oryginałach. Sąd Okręgowy nie wyjaśnił także z jakich powodów pominął dokumenty dotyczące stawki godzinowej wynagrodzenia, które bezsprzecznie znajdowały się w aktach.

Nie dokonywano więc materialnoprawnej oceny zgłoszonych roszczeń i nie prowadzono postępowania dotyczącego twierdzeń faktycznych strony w zakresie istotnym dla oceny zaistnienia faktów, z których wyprowadzone zostały dochodzone odwołaniem żądania.

Obecny stan sprawy wymaga więc przeprowadzenia w całości zarówno postępowania dowodowego jak i następnie pierwotnej (dokonywanej na etapie postępowania odwoławczego po raz pierwszy) oceny materiału procesowego w kontekście normy art. 233 §1 k.p.c. oraz oceny prawnej powództwa.

Odnosząc te uwagi do wzorca oceny stanu sprawy w płaszczyźnie normy art. 386 § 4 k.p.c. stwierdzić należy, że przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości przez Sąd odwoławczy a następnie jego ocena w kontekście twierdzeń faktycznych przedstawionych przez obie strony i wreszcie ocena roszczeń w kontekście norm prawa materialnego powodowałyby niewątpliwie, że strona przegrywająca proces pozbawiona zostałaby prawa do kontroli instancyjnej.

Z tych przyczyn Sąd odwoławczy uznał, że zachowanie prawidłowego toku rozpoznania niniejszej sprawy wymaga uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania o czym orzeczono stosując normę art. 386 § 4 k.p.c.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Okręgowy uwzględni dokonaną wyżej wykładnię, ustali gdzie znajdują się dokumenty przekazane przy piśmie pozwanego z dnia 12 lipca 2018 r., czy są to dokumenty oryginalne, rozstrzygnie ponownie pominięte dotychczas wnioski dowodowe biorąc pod uwagę wyżej przedstawione racje a następnie sąd dokona oceny roszczeń ubezpieczonego. Przy czym Sąd Okręgowy zobowiązany będzie do uwzględnienia faktu wydania przez organ rentowy decyzji z dnia 20 listopada 2018 r. w przedmiocie ponownego ustalenia kapitału początkowego.

W zależności od wyniku sprawy Sąd Okręgowy rozstrzygnie o kosztach procesu za pierwszą instancję.

Stosowne do treści art. 108 § 2 k.p.c. Sądowi I instancji pozostawiono rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego. O kosztach dochodzonych przez ubezpieczonego od Skarbu Państwa orzeknie inny skład sądu odwoławczego, wyznaczony do rozpoznania zażalenia na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 18 czerwca 2019 r.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Lucyna Ramlo SSO del. Beata Golba-Kilian