Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Włodzimierz Gawrylczyk
Sędziowie:	SA Irma Kul SA Maryla Domel-Jasińska (spr.)
Protokolant:	stażysta Anna Machajewska

po rozpoznaniu w dniu 8 maja 2013 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa R. D.

przeciwko Skarbowi Państwa - (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w (...)

z dnia 23 listopada 2012 r. sygn. akt I C 701/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w (...) na rzecz radcy prawnego K. N. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych powiększoną o należny podatek od towarów i usług tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym oraz kwotę 314,36 zł (trzysta czternaście złotych i trzydzieści sześć groszy) tytułem zwrotu wydatków.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 194/13

UZASADNIENIE

Powód R. D. wniósł pozew przeciwko Skarbowi Państwa - (...) domagając się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego kwoty 60.000zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego godności oraz kwoty 60.000zł od pozwanego na rzecz Fundacji (...) w G..

Uzasadniając swoje żądanie powód podał, że odbywał karę pozbawienia wolności w powyższej jednostce penitencjarnej w warunkach przeludnienia oraz że kąciki sanitarne w celach były zbyt małe, na ścianach występowała wilgoć, zaś cele nie były właściwie oświetlone.

Pozwany reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu argumentując, że powód miał zapewnione zgodne z przepisami prawa warunki odbywania kary pozbawienia wolności.

Sąd Okręgowy w (...) wyrokiem z dnia 23 listopada 2012r. oddalił powództwo, odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu oraz zasądził od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w (...) na rzecz radcy prawnego K. N. kwotę 3.600zł wraz z należnym podatkiem tytułem pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Powyższy wyrok Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Powód odbywał karę pozbawienia wolności w (...)

W celach, w których przebywał powód, znajdował się mały murowany kącik sanitarny z dostępem do zimnej wody. Wejście do niego było oddzielone drzwiami od reszty pomieszczenia. Każda cela posiadała niezbędny sprzęt kwaterunkowy. Wentylacja pomieszczeń mieszkalnych odbywała się przez otwarcie okna. Osadzonym przysługiwała raz w tygodniu ciepła kąpiel, natomiast raz dziennie mogli udać się na godzinny spacer. Oprócz tego raz w miesiącu wydawano im środki czystości. Zajęcia kulturalno - sportowe były zapewnione przez administrację jednostki. Nie izolowano osadzonych, którzy nie należeli do subkultury więziennej od tych do niej należących. W ciągu dnia na dwie godziny wyłączano energię elektryczną, zaś nocą przerwa w dostawie prądu do cel mieszkalnych rozpoczynała się o godz. 23. Korespondencja osadzonych podlegała cenzurze.

Sąd I instancji wskazał, że powyższych ustaleń faktycznych dokonał na podstawie dołączonych do akt dokumentów, zeznań świadków oraz powoda.

Motywując rozstrzygnięcie Sąd I instancji wskazał, że ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że powód nie został osadzony w celach nie zapewniających 3m ² powierzchni na jednego osadzonego. Odnosząc się do pozostałych zarzutów powoda Sąd Okręgowy wskazał, że warunki panujące w w/w jednostce penitencjarnej nie mogły wywołać negatywnych doznań psychicznych powoda, a więc nie można było przyjąć, iż doszło do naruszenia jego dóbr osobistych. Podobnie ocenił Sąd Okręgowy twierdzenia powoda o przebywaniu w jednej celi z osobami należącymi do subkultury więziennej, zwłaszcza że powód nie wykazał, by spotkał się z ich strony z przemocą czy też realnymi groźbami lub też by kierował skargi w tym względzie. Nadto działania pozwanego w tym względzie nie były bezprawne. Zważył także Sąd I instancji, że powód miał zapewniony codziennie godzinny spacer, raz w tygodniu gorącą kąpiel, zaś raz w miesiącu wydawano mu środki czystości. Cele były wentylowane poprzez otwieranie okien, co można było czynić bez ograniczeń. Odnosząc się do kwestii wyłączania prądu Sąd Okręgowy wskazał, że osadzeni nie byli tym faktem zaskakiwani, a nadto powód nie udowodnił, że w celach, w których przebywał, występowała wilgoć oraz by były one niewłaściwe oświetlane. W świetle powyższego Sąd I instancji uznał, że powód nie doznał uszczerbku na swoich dobrach niemajątkowych, tym bardziej że odczuwalny przez powoda dyskomfort codziennego życia w izolacji więziennej jest elementem odbywania kary pozbawienia wolności, z którym powód powinien się liczyć popełniając przestępstwo. Z tych względów Sąd I instancji wobec niespełnienia przesłanek z art. 24 § 1 kc i art. 448 kc nie uwzględnił powództwa. Ponadto Sąd Okręgowy na podstawie art. 102 kpc odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu, zaś na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych kosztami sądowymi, zaś na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002r., nr 163, poz. 1349 ze zm.) przyznał wynagrodzenie pełnomocnikowi powoda z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości zarzucając Sądowi I instancji:

I.  naruszenie przepisów postępowania, to jest:

1)  art. 227 kpc w zw. z art. 233 § 1 kpc poprzez niewyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy, w konsekwencji czego doszło do dowolnego uznania, że pozwany nie naruszył dóbr osobistych powoda;

2)  art.213 § 1 kpc poprzez jego niezastosowanie;

3)  art. 217 § 2 kpc poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z wizji lokalnej u pozwanego;

4)  art. 233 § 1 i 2 kpc oraz art. 328 § 2 kpc poprzez nieuzasadnione nieprzyznanie kosztów zastępstwa procesowego we wnioskowanej maksymalnej wysokości;

II.  naruszenie przepisów dotyczących kosztów sądowych poprzez orzeczenie co do kosztów pomocy prawnej powodowi z urzędu w wysokości minimalnej zamiast wnioskowanej w stawce podwyższonej do 150% tj. naruszenie przepisu § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002r., nr 163, poz. 1349 ze zm.).

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Nadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, a w przypadku oddalenia apelacji o nieobciążanie powoda kosztami procesu oraz przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w wysokości 150% stawki minimalnej.

Pozwany reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa w odpowiedzi na apelację powoda wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest niezasadna.

Nie mógł odnieść zamierzonego skutku zarzut naruszenia art. 217 § 2 kpc polegający na oddaleniu przez Sąd I instancji wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z wizji lokalnej w pozwanej jednostce penitencjarnej, ponieważ skarżący nie złożył zastrzeżenia w trybie art.162 kpc, a w konsekwencji utracił prawo powoływania się na powyższe uchybienie, zwłaszcza że nie uprawdopodobnił, iż nie zgłosił zastrzeżenia bez swojej winy, a nie dotyczyło ono naruszenia przepisów, które sąd bierze pod uwagę z urzędu.

Na uwzględnienie nie zasługiwał także zarzut naruszenia art. 213 kpc poprzez pominięcie powszechnie znanego faktu dotyczącego warunków panujących w jednostkach penitencjarnych, a zwłaszcza w(...). Pomijając okoliczność, czy w tym przypadku można mówić o fakcie powszechnie znanym w rozumieniu art. 213 kpc, to nie sposób przyjąć, by mógł on stanowić podstawę ustalenia, że w indywidualnym przypadku powoda doszło do naruszenia warunków odbywania kary pozbawienia wolności, zwłaszcza że pozostaje to w sprzeczności z zebranym materiałem dowodowym dotyczącym sytuacji powoda w rzeczonej jednostce penitencjarnej. Nie sposób także przyjąć, by fakt niezapewnienia normy powierzchniowej był w omawianym przypadku znany Sądowi I instancji z urzędu z innych, podobnych spraw, tym bardziej że skarżący nie powołał się na żadną konkretną sprawę, z której wynikałyby odmienne ustalenia odnoszące się do pobytu powoda w (...).

Reasumując, Sąd I instancji wyjaśnił wszystkie fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o prawidłowo zebrany materiał dowodowy, a także właściwie ocenił zebrane w sprawie dowody bez naruszenia art. 233 § 1 kpc. Sąd Apelacyjny akceptuje w całości ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i czyni je podstawą własnego rozstrzygnięcia bez potrzeby ponownego ich przytaczania.

W tym kontekście niesłusznie kwestionuje skarżący ustalenia w przedmiocie powierzchni cel, w których przybywał powód, powołując się na zeznania świadka P. J. oraz powoda. Okoliczność, że w odczuciu świadka i powoda powierzchnia w celach, w których przebywali była niewystarczająca nie oznacza automatycznie, że nie została spełniona norma wynikająca z art. 110 § 2 kkw, zwłaszcza że z przedłożonych przez pozwanego dokumentów wynika, że norma ta w przypadku powoda była zachowana. Dodatkowo zaznaczyć należy, że pozwany wyjaśnił w piśmie z dnia 27 czerwca 2012r. (k.58-59), że do powierzchni mieszkalnej celi nie wlicza się wnęki okiennej i grzejnikowej, a także powierzchni poza kratami wewnętrznymi oraz zajmowanej przez urządzenia grzewcze i kąciki sanitarne.

Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego należy w pierwszej kolejności wskazać, że odpowiedzialność sprawcy naruszenia dobra osobistego w myśl przepisu art.448 kc w zw. z art.24 § 1 kc oparta jest na zasadzie winy. Jednakże reguła ta doznaje ograniczenia, gdy podmiotem odpowiedzialnym jest Skarb Państwa, którego odpowiedzialność jest uzależniona od obiektywnej bezprawności danego zachowania, stosownie do treści art.417 kc, określającego odrębne zasady odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej.

Wbrew odmiennym twierdzeniom skarżącego, słusznie uznał Sąd Okręgowy, że w świetle poczynionych ustaleń faktycznych nie zachodziły przesłanki uzasadniające przez pryzmat przepisu art. 448 kc w zw. z art. 24 kc uwzględnienie roszczenia powoda, w szczególności nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, a działania pozwanego nie można określić mianem bezprawnego. Pojęcie „działania i zaniechania niezgodnego z prawem” należy ujmować ściśle, jako zaprzeczenie zachowania uwzględniającego nakazy i zakazy wynikające z normy prawnej i tylko działanie bez podstawy prawnej, poza granicami prawa, można uznać za bezprawne, z czym jednak nie mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Przede wszystkim cele, w których osadzony był powód spełniały normę powierzchniową przewidzianą w art. 110 § 2 kkw. Okoliczności natomiast, że w ocenie powoda powierzchnia ta była zbyt mała nie mogła stanowić podstawy do uznania, że działanie pozwanego było bezprawne. W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak jest także podstaw do przyjęcia, by inne warunki, na które powołuje się skarżący, a istniejące w (...) nie odpowiadały wymaganiom przewidzianym w tym względzie przez prawo, a w szczególności przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003r. w sprawie regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. z 2003r., Nr 152, poz. 1493). Powód miał zapewnione odpowiednie wyposażenie celi, w tym możliwość korzystania z wody, środków higieny, oświetlenia, możliwość skorzystania raz w tygodniu z kąpieli. Węzeł sanitarny zapewniał minimum intymności, zaś jego wymiary - twierdzone przez powoda - nie mogły stanowić o naruszeniu dóbr osobistych przez powoda. Jednocześnie, zdaniem Sądu Apelacyjnego, takie warunki odbywania kary pozbawienia wolności oceniane obiektywnie, a więc w oparciu o poglądy rozsądnie myślących ludzi, nie mogą być uznane za niehumanitarne.

Nie sposób bowiem przyjąć, by wyłączanie prądu w ciągu dnia oraz w nocy od godziny 23.00 można byłoby uznać za działanie naruszające w sposób obiektywny dobra osobiste powoda, w tym jego godność w zakresie większym niż zazwyczaj wynikający z faktu odbywania kary pozbawienia wolności. Ograniczenie możliwości skorzystania z energii elektrycznej np. w celu przygotowania ciepłego napoju nie może być uznana za niehumanitarne traktowanie powoda wziąwszy chociażby pod uwagę, że pracownicy w ciągu ośmiogodzinnego dnia pracy mogą korzystać z jednej 15 minutowej przerwy w celu spożycia posiłku lub odpoczynku. Zauważyć przy tym należy, że kącik sanitarny był w nocy oświetlony.

Skarżący miał także możliwość wietrzenia celi, która w realiach życia codziennego w większości gospodarstw domowych jest możliwa jedynie w skutek otwarcia okna także zimą i ujmując rzecz rozsądnie nie może świadczyć o naruszeniu jakiegokolwiek dobra osobistego powoda. Zważyć również należy, że w czasie upałów atmosfera w większości mieszkań i domów jest z tego powodu uciążliwa. Skarżący nie zaoferował także żadnych przekonujących dowodów, że cele były zawilgocone lub zagrzybione, co słusznie zauważył Sąd Okręgowy.

Skarżącemu zapewniono także w celi dostęp światła dziennego oraz sztucznego, bieżącej wody, środków czystości, a warunków panujących w tym względzie nie można uznać za zdecydowanie odbiegające od istniejących w przeciętnym gospodarstwie domowym.

Powód miał zapewnioną możliwość korzystania z szafki, zaś okoliczność jakie przedmioty i w jaki sposób przechowywał swoje rzeczy nie może świadczyć o naruszeniu jego dóbr osobistych czy o bezprawności działania pozwanego. Brak także podstaw do przyjęcia, by korzystanie przez powoda z łóżka wiązało się z takimi uciążliwościami, które stanowiłyby o naruszeniu jego dóbr osobistych. Co się tyczy kwestii umieszczenia powoda w celi z osobami należącymi do subkultury więziennej należy wskazać, że powód nie wykazał, by w związku z tym doznał jakichkolwiek dolegliwości lub krzywdy. Fakt zaistnienia pewnej niedogodności nie może sam przez się stanowić o naruszeniu dóbr osobistych powoda.

Wbrew wywodom skarżącego istnieje możliwość zakupu żywności, jednak tylko z własnych środków, zaś ilość produktów może być uzależniona od możliwości ich posiadania w celi i przechowywania zgodnie z regulaminem zakładu karnego.

Nie sposób także przyjąć, by uniemożliwiono powodowi widzenia. Dyrektor zakładu karnego stosownie do treści art.105a § 8 kkw określa w regulaminie szczegółowe warunki i zasady odbywania widzeń, zaś uwzględniając, że w rzeczonej jednostce penitencjarnej przebywa kilkuset więźniów oraz potrzebę zapewnienia porządku przyjąć należy, że konieczność wypełnienia ankiety nie stanowi takiego wymogu, którego powód nie mógłby spełnić planując widzenia. Odnosząc się do kwestii cenzury należy wskazać, że stosownie do treści art. 8 kkw korespondencja prywatna skazanego pozbawionego wolności podlega cenzurze i nadzorowi, zaś powód nie wykazał, by jego korespondencja innego rodzaju była cenzurowa poprzez przedłożenie chociażby koperty czy też nie dowiódł, by złożona w administracji zakładu przesyłka nie został wysłana poprzez przedłożenie pokwitowania nadania. Nie znalazły potwierdzenia w zebranym materiale dowodowym zarzuty apelacji dotyczące dyskryminowania bądź grożenia powodowi w związku ze składanymi przez niego skargami, czy też naśmiewania się z niego w związku z treścią prywatnej korespondencji powoda.

Wobec powyższego, w ocenie Sądu Apelacyjnego, także w świetle obiektywnych kryteriów nie zachodziły przesłanki świadczące, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, w tym jego godności, co słusznie zauważył Sąd I instancji. Ponadto, zdaniem Sądu Apelacyjnego, trudności, jakie skarżący znosił, nie wykroczyły poza nieunikniony poziom cierpienia wpisany w pozbawienie wolności oraz nie wykroczyły poza próg dolegliwości wynikający z art. 3. Konwencji z dnia 4 listopada 1950r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993r., Nr 61, poz. 284 ze zm.) czy też z przepisu art.40, 41 i 47 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W tym kontekście zauważyć także, że pewne uciążliwości lub niedogodności związane z samym pobytem w zakładzie karnym, a polegające na niższej niż oczekiwana jakości warunków nie mogą świadczyć o naruszeniu dobra osobistego w postaci uchybienia godności osadzonego w zakładzie karnym. Nadto zasądzenie zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych ma charakter fakultatywny i musi uwzględniać całokształt okoliczności sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2010r, IV CSK 449/10, niepubl.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011r., I CSK 54/11, niepubl.).

Mając powyższe na uwadze, a także uwzględniając całokształt warunków odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności nie sposób przyjąć, by doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda.

Nie zasługiwały na uwzględnienie także zarzuty skarżącego dotyczące wysokości wynagrodzenia przyznanego przez Sąd I instancji pełnomocnikowi powoda z urzędu w stawce minimalnej obowiązujące według przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002r., nr 163, poz. 1349 ze zm.), ponieważ niniejsza sprawa nie jest skomplikowana pod względem faktycznym oraz prawnym, a nadto należy do spraw typowych, często spotykanych w praktyce zawodowych pełnomocników i nie sposób przyjąć, by wymagała ponad standardowego nakładu pracy ze strony pełnomocnika. Stąd też przeciwne zarzuty apelacji okazały się chybione.

Kierując się przedstawionymi motywami Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację powoda jak w punkcie I sentencji wyroku.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku na podstawie art. 98 kpc w zw. z art. 99 kpc i art. 108 § 1 kpc, zaś o ich wysokości w oparciu o § 11 ust. 1 pkt 24 i § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348) obciążając nimi - zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania - powoda jako stronę przegrywającą postępowanie apelacyjne. Nadto Sąd Apelacyjny uznał, że - wbrew wnioskom apelacji - brak jest podstaw do odstąpienia od obciążania powoda kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej. Powód wnosząc apelację winien był uwzględnić taką możliwość i ocenić swoje szanse powodzenia. W tej sytuacji wyłącznie skromna sytuacja materialna powoda nie stanowiła wystarczającej przesłanki do zastosowania art. 102 kpc.

O wynagrodzeniu pełnomocnika powoda z urzędu Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie III sentencji wyroku w oparciu o § 10 ust. 1 pkt 25 w zw. § 12 ust. 1 pkt 2 i § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2002r., nr 163, poz. 1349 ze zm.) uznając, że wynagrodzenie należało się w wysokości odpowiadającej stawce minimalnej z przywołanych powyżej względów. Nadto Sąd Apelacyjny zasądził na rzecz pełnomocnika powoda wydatki w kwocie 314,36zł tytułem dojazdu na rozprawę apelacyjną oraz opłaty za autostradę uznając, że pozostałe wydatki (dotyczące przesyłek pocztowych, drukowania i wykonania korespondencji, opłaty od apelacji oraz kosztów dojazdu do Sądu Okręgowego) winny zostać zgłoszone na etapie postępowania przed Sądem I instancji.