Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Zbigniew Koźma
Sędziowie:	SA Katarzyna Przybylska SO del. Arkadiusz Kuta (spr.)
Protokolant:	sekr. sąd. Małgorzata Naróg

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2014 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa J. M.

przeciwko Skarbowi Państwa - (...)

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w S.

z dnia 21 maja 2014 r. sygn. akt I C 424/13

I.  prostuje zaskarżony wyrok:

1)  w zakresie oznaczenia pozwanego i określa pozwanego jako „Skarb Państwa – (...)” w odpowiednim przypadku;

2)  w punkcie 2 (drugim) przez zastąpienie słów: „P. G. S. P.” słowami: „Skarbu Państwa - P. G. S. P.”;

II.  oddala apelację;

III.  zasądza od powoda J. M. na rzecz Skarbu Państwa - P. G. S. P. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 699/14

UZASADNIENIE

J. M. domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa - (...) kwoty 100.000 złotych tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z odsetkami od dnia 6 lipca 2012 roku . Wniósł także o zasądzenie kosztów procesu .

Pozwany , reprezentowany przez P. G. S. P. , wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów procesu .

Sąd Okręgowy w S. , wyrokiem z dnia 21 maja 2014 roku , oddalił powództwo . Postanowił także o zasądzeniu od powoda na rzecz Skarbu Państwa - P. G. S. P. kwoty 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu .

Ustalił Sąd Okręgowy , że J. M. odbywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w G. . W dniu 16 lipca 2012 roku wpłynął tam wywiad środowiskowy z dnia 6 lipca 2012 roku , sporządzony przez kuratora społecznego przy Sądzie (...) M. M. . Wywiad sporządzono na wniosek Zakładu Karnego . Z jego treści wynika , że wszystkie informacje o powodzie kurator uzyskała od jego córek . Kurator odnotowała , między innymi , fakt zatrudnienia powoda w (...) (...)i, zwolnienie ze(...) . W sprawie Ds. (...) odmówiono wszczęcia śledztwa w sprawie poświadczenia nieprawdy i wyłudzenia przez kuratora nieprawdy w wywiadzie oraz zeznanie nieprawdy w wywiadzie .

W dniu 23 stycznia 2013 roku Sąd Okręgowy w S. rozwiązał przez rozwód związek małżeński powoda ustalając , (...) .(...).

W rozważaniach wskazano na oparcie żądania pozwu na normie art. 448 k.c. oraz 23 k.c. i 24 k.c. Powód , dochodząc zadośćuczynienia winien udowodnić nie tylko fakt naruszenia przez pozwanego dobra osobistego , ale także doznania krzywdy . Działanie sprawcy musi być zachowaniem bezprawnym , także kiedy sprawcą ma być funkcjonariusz publiczny . Takiej bezprawność Sąd Okręgowy nie dopatrzył się w czynnościach kuratora wykonującego swoje obowiązki na zlecenie Zakładu Karnego . Wywiad nie zawiera własnych uwag kuratora , a jedynie autor odwołuje się do ocen i faktów podanych przez osoby , z którymi przeprowadzany był wywiad . Działanie kuratora nie było zatem sprzeczne z porządkiem prawnym , a to powoduje , że brak jest podstawowej przesłanki rodzącej odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych . Kuratorzy sądowi działają na podstawie ustawy o kuratorach sądowych oraz przepisów wykonawczych , m.in. rozporządzenia w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów , a co do zasad przeprowadzania wywiadów - na podstawie rozporządzenia w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywiadu . Zgodnie z § 2 tego regulaminu wywiad środowiskowy przeprowadza się w miejscu zamieszkania lub pobytu osoby , której wywiad dotyczy , a polega na zbieraniu niezbędnych informacji , m.in. od rodziny . Wywiad obejmuje np. informacje dotyczące zachowania osoby , której dotyczy , jej sytuacji bytowej i rodzinnej , sposobu spędzania wolnego czasu , ewentualnego uzależnienia od alkoholu i środków odurzających , przebiegu i oceny pracy zawodowej . Sąd Okręgowy analizował treść wywiadu M. M. pod kątem tych zasad stwierdzając , że nie naruszono przepisów tak co do formy , jak i treści wywiadu , a także sposobu zbierania informacji.

Sad Okręgowy oddalił wnioski powoda o przeprowadzenie dowodu z akt postępowań przygotowawczych i postępowania karnego , jako nie mających znaczenia dla sprawy . Zbędne było także przeprowadzanie dowodu z opinii Prezesa Sądu (...) na temat kuratora M. M. oraz opinii biegłego na temat wiarygodności sporządzonej przez nią opinii. Dowody te były zbędne i przedłużały postępowanie .

Apelację od tego wyroku złożył J. M. domagając się jego zmiany i uwzględnienia powództwa o zapłatę . Tak należy rozumieć żądanie „ uchylenia wyroku i wydanie nowego , przyznającego zadośćuczynienie ” .

Zarzucił skarżący błąd w ustaleniach faktycznych przez przyjęcie , że został zwolniony ze służby (...) , pominięcie faktu , że zwrócił się z wnioskiem do Prezesa Sądu (...) o sprostowanie opinii kuratora sądowego - w zasadzie bez

reakcji , niewzięcie pod uwagę postanowienia Sądu (...) o oddaleniu wniosku o poddanie się leczeniu (...) Aresztu Śledczego w S. , postanowienia Sądu (...) w przedmiocie umorzenia (...) , postanowień o umorzeniu dochodzenia w sprawach Ds. (...) i Ds.(...) . Uważa skarżący , że naruszono przepisy postępowania przez niewzięcie pod uwagę przytoczonych faktów oraz błędne przyjęcie , że kłamliwa opinia nie miała bezpośredniego wpływu na decyzje podejmowane przez Zakłady Karne w stosunku do powoda . Wadliwie przyjąć miał Sąd pierwszej instancji , że efektem bezprawnego zachowania funkcjonariusza nie jest odpowiedzialność Skarbu Państwa . Oczekiwał skarżący uznania , że kurator dopuścił się naruszenia jego dóbr osobistych i jego działanie wynikało z braku należytej staranności i poświadczenia nieprawdy , co było działaniem bezprawnym oraz , że kurator jest zobowiązany do przedstawienia w opiniach informacji opartych na faktach , a nie na pomówieniach . Prezes Sądu Rejonowego zaniechać miał działań , pomimo przedstawienia dowodów, co było spowodowane chęcią ukrycia niekompetencji podległego pracownika .

W uzasadnieniu ocenia skarżący , że przytoczone fakty bezspornie dowodzą , że kurator sądowy dopuścił się poświadczenia nieprawdy . Błędnie przyjęto , że treść opinii nie miała wpływu na szereg decyzji wobec powoda , podczas gdy spowodowała zmianę podgrupy , skierowanie na badania (...) . (...) . Niemożliwe było także ubieganie się o warunkowe przedterminowe zwolnienie . Wywodził dalej skarżący , że składając pozew miał wątpliwości co do bezstronności Sądu Okręgowego w S. , co znalazło odzwierciedlenie w treści wyroku . Zwrócił się o przeniesienie sprawy do innego terytorialnie sądu , mając uzasadnione obawy co do bezstronności i obiektywizmu Sądu w S. - z uwagi na osobę pozwanego . Uważa , że potwierdzeniem jego tez jest odmowa przyznania radcy prawnego . Skarb Państwa stał się stroną uprzywilejowaną . Obciążenie kwotą 3.600 zł stanowić ma wymowny gest ze strony Sądu , który zwalnia powoda od kosztów , a w wyroku obciąża kwotą nieosiągalną w jego sytuacji materialnej . Wyrok godzić ma także w dobro wymiaru sprawiedliwości . Nie można innych szkalować , a dopuścił się tego funkcjonariusz publiczny . Jego przełożony nie zareagował . Kurator powinien zdawać sobie sprawę jakie szkody wyrządzić może błędna opinia , zwłaszcza

w stosunku do osoby odbywającej karę pozbawienia wolności , która ma bardzo ograniczone możliwości obrony . Informacje o takiej osobie powinny być osobno potwierdzane . Przeciwko kuratorowi , na skutek ponownego zawiadomienia o przestępstwie , Prokuratura (...) S. wszczęła śledztwo .

Pozwany Skarb Państwa , zastępowany przez P. G. S. P. , wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu za drugą instancję .

Sąd Apelacyjny w Gdańsku ustalił i zważył, co następuje :

Apelacja J. M. okazała się bezzasadna .

W szczególności nie było podstaw dla uwzględnienia najdalej idącego zarzutu , nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. z powodu pozbawienia J. M. możliwości obrony jego praw , a nadto naruszenia przepisów postępowania przez nierozpoznanie wniosku „ o przeniesienie sprawy do innego terytorialnie sądu ” z uwagi na uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sędziów . Taka decyzja procesowa znajduje umocowanie w art. 49 k.p.c. w związku z art. 44 k.p.c. nakazującym wyznaczenie do rozpoznania sprawy innego sądu , gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy , a dzieje się tak wówczas gdy wobec wszystkich sędziów tego sądu istnieje okoliczność tego rodzaju , że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do ich bezstronności . W rzeczywistości powód nie składał wniosku o wyłączenie sędziów , a zatem nie domagał się także wyznaczenia do rozpoznania sprawy innego sądu . Nie wystąpiły także przesłanki dla wyłączenia sędziów z mocy samej ustawy . Przypadki takiego wyłączenia określa art. 48 k.p.c. , a rozpoznanie sprawy przez sędziego wyłączonego z mocy ustawy powoduje nieważność postępowania ( art. 379 pkt 4 k.p.c. ) . W rozstrzyganej sprawie nie ujawniono jednak aby orzekał sędzia , którego dotyczą przypadki wyłączenia wymienione w punktach 1 - 6 art. 48 § 1 k.p.c. W szczególności bez znaczenia dla stosowania tej normy pozostaje wytoczenie powództwa przeciwko Skarbowi Państwa , czy też wskazanie sądu jako jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie .

W pozwie nawiązywano do tych zagadnień , ale tylko zapowiadając reakcję w przypadku powzięcia wątpliwości co do bezstronności sędziów . W toku postępowania J. M. zarzutów w tej materii nie stawiał . Składał natomiast wniosek o ustanowienie pełnomocnika , który oddalono postanowieniem referendarza sądowego z dnia 10 lutego 2014 roku . Postanowienie to jest prawomocne . Jego odpis doręczono powodowi z

pouczeniem o skardze na orzeczenie referendarza . Powód nie złożył skargi . Wniosek o ustanowienie pełnomocnika uwzględnia się tylko wówczas gdy jego udział w sprawie jest potrzebny . Uzasadnienie wskazanego orzeczenia odwołuje się do trafnych argumentów dotyczących charakteru sprawy oraz zdolności powoda do realizacji w jej toku własnych interesów . W wyroku kończącym sprawę w pierwszej instancji zasądzono od powoda na rzecz Skarbu Państwa - P. G. S. P. kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu . Skarżący odczytywał to orzeczenie jako szykanę skoro wcześniej zwolniony został od kosztów sądowych . Tymczasem zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi (tak art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - obecnie tekst jednolity z 2014 roku Dziennik Ustaw pozycja 1025 ).

Apelacja podlegała oddaleniu bowiem przesłanką zasądzenia zadośćuczynienia za krzywdę wywołaną naruszaniem dóbr osobistych jest bezprawność zachowania sprawcy , a tej powód nie wykazał . Można jedynie omawiane zagadnienie rozwinąć o stwierdzenie , że odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 448 k.c. ( stanowiącego podstawę prawna roszczenia o zadośćuczynienie zgłoszonego przez powoda ) za krzywdę wyrządzoną tym naruszeniem nie zależy do winy . Stawia to powoda w korzystniejszej sytuacji procesowej , pozostawiając w kręgu okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprzeczność zachowania funkcjonariusza , za którego zachowania Skarb Państwa odpowiada , z przepisami prawa . Tymczasem nie ma jednak podstaw dla uznania , że przy sporządzaniu wywiadu środowiskowego z dnia 6 lipca 2012 roku kurator społeczny M. M. naruszyła przepisy prawa.

Sąd odwoławczy przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione w pierwszej instancji , a zatem nie ma potrzeby ich ponownego przytaczania . Ustalenia te dotyczą tylko okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia ( przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie - art. 227 k.p.c. ) , a nadto bezspornych . Rzecz dotyczy określenia jednostki zlecającej wywiad , osoby kuratora oraz czasu sporządzenia wywiadu i wreszcie jego treści . Zarzuty stawiane w apelacji obejmują zaś po części okoliczności nieistotne dla rozstrzygnięcia oraz niepodnoszone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku . Bezzasadnie oczekuje apelant przydawania decydującego znaczenia wywodom o nieprawdziwości treści zawartych w wywiadzie środowiskowym . Sąd Okręgowy nie ustalał czy treść wywiadu jest zgodna z rzeczywistością tylko przytoczył zasadnicze tezy w nim zawarte , odnotowując że pochodziły one od córek powoda . Nie twierdzono również , że wywiad nie pociągał za sobą skutków opisywanych w apelacji . Tej problematyki

uzasadnienie zaskarżonego wyroku w ogóle nie dotyczy . Przedmiotem postępowania nie była weryfikacja prawdziwości poszczególnych kwestii objętych wywiadem środowiskowym , a odpowiedzialność Skarbu Państwa za domniemane naruszenie dóbr osobistych przez sporządzenie wywiadu w sposób sprzeczny z normami określającymi reguły wykonywania tej czynności . Odpowiedzialności Skarbu Państwa nie rodzi sporządzenie wywiadu zawierającego stwierdzenia niekorzystne dla osoby poddawanej tej czynności . Zakłada się , że kurator zbierać będzie informacje w środowisku badanego , a w tym zwłaszcza od osób mogących udzielić takich informacji . Kurator nie ma kompetencji ani narzędzi do głębszej weryfikacji udzielanych wiadomości.

Oczywiście treść wywiadu z dnia 6 lipca 2012 roku stawia powoda w złym świetle . Podano w nim jednak tylko okoliczności wynikające z „ toku przeprowadzonego wywiadu ” ( strona 1 ) . Podawane informacje opatrzono adnotacjami : „ z uzyskanych informacji ... ” , „ córka oświadczaw przekonaniu córki... ” , „ z przeprowadzonego wywiadu... ”

( strona 2 ) . W ostatnim akapicie stwierdzono , że „ informacji udzieliły córki skazanego , które nie były w stanie udzielić bardziej sprecyzowanych odpowiedzi, a żona I... I okresowo przebywa poza miejscem zamieszkania ” . W wywiadzie nie umieszczono własnych stwierdzeń kuratora , a tylko relację z poglądów osób zastanych w miejscu gdzie powód uprzednio przebywał - jego córek , jedynego źródła wiedzy osiągalnego w dacie sporządzenia wywiadu . Takie wykorzystanie źródła pozyskania wiadomości, nieukrywane , z powołaniem danych personalnych osób udzielających informacji , nie narusza zasad określających metodologię sporządzania wywiadu.

Wywiad zlecała jednostka penitencjarna , w której umieszczono powoda . Organem w postępowaniu karnym wykonawczym jest również dyrektor zakładu karnego . W postępowaniu wykonawczym można zarządzić zebranie informacji dotyczących skazanego w drodze wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez kuratora sądowego ( art. 2 pkt 5 i art. 14 § 1 k.k.w. ) . Do zakresu działania sądowego kuratora społecznego należy , między innymi , przeprowadzanie wywiadów środowiskowych ( art. 174 pkt 6 k.k.w. ) . Wykonując ten obowiązek może on żądać pomocy od osób fizycznych ( art. 9 pkt 5 w związku z art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych - obecnie tekst jednolity z 2014 roku Dziennik Ustaw pozycja 795 ) . W przepisach o postępowaniu wykonawczym nie określono z osobna szczegółowych zasad sporządzania wywiadu . Zasadnie przyjmować można , że są one tożsame z określonymi w art. 214 k.p.k. i przepisami rozporządzenia wykonawczego , wydanego na podstawie tego przepisu . Według § 4 art. 214 k.p.k. wynik wywiadu środowiskowego powinien w szczególności zawierać : imię i nazwisko osoby

przeprowadzającej wywiad, imię i nazwisko oskarżonego (tu - skazanego ) , zwięzły opis jego dotychczasowego życia oraz dokładne informacje o środowisku w jakim przebywał , w tym rodzinnym , szkolnym lub zawodowym , a nadto informacje o jego stanie majątkowym i źródłach dochodów , informacje dotyczące jego stanu zdrowia , a także o nadużywaniu alkoholu , środków odurzających , środków zastępczych lub substancji psychotropowych , własne spostrzeżenia i konkluzje osoby przeprowadzającej wywiad , zwłaszcza dotyczące właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia skazanego . W wywiadzie z 6 lipca 2012 roku ujawniono także dane o osobach , które dostarczyły informacji w ramach wywiadu środowiskowego . W rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 czerwca 2003 roku w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywiadu ( Dziennik Ustaw Numer 108 pozycja 1018 ) wskazano , że wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania i pobytu oskarżonego (tu - skazanego ) oraz w miejscu jego pracy lub nauki . Przeprowadzający wywiad zbiera niezbędne informacje od rodziny i sąsiadów , przełożonych w miejscu jego pracy, nauczycieli lub wychowawców w szkole oraz od innych osób lub instytucji , które mogą posiadać niezbędną wiedzę o skazanym ( § 2 ) . W sytuacji w jakiej pozostawał powód w lipcu 2012 roku , to jest osadzenia w zakładzie karnym , wykonywanie tych czynności ograniczyć można było do miejsca gdzie J. M. uprzednio przebywał . Niezbędne informacje uzyskano zaś od członków jego rodziny . Wywiad obejmuje informacje dotyczące zaszłości sprzed osadzenia w jednostce penitencjarnej i dotyczy : zachowania skazanego , warunków środowiskowych , sytuacji bytowej skazanego i jego rodziny ,sposobu spędzania wolnego czasu , przebiegu i oceny pracy zawodowej lub nauki , kontaktów ze środowiskowymi grupami patologii społecznej , z uwzględnieniem nadużywających alkoholu lub środków odurzających , stanu zdrowia , z uwzględnieniem stanu zdrowia psychicznego , uzależnienia od alkoholu lub środków odurzających ( § 5 ) . Jak widać wywiad sporządzony przez kuratora społecznego M. M. ewidentnie nawiązuje do tych dyrektyw , zawierając treści wymagane od wywiadu środowiskowego .

Kurator działał w granicach swoich kompetencji na podstawie zlecenia kompetentnego organu . Zebrał informacje środowiskowe zgodnie z charakterem zleconej czynności i w miejscu objętym zleceniem , a nie poddawał ich ocenie , weryfikacji i nie formułował własnych poglądów na temat postawy powoda . Własne spostrzeżenia i konkluzje osoby przeprowadzającej wywiad dotyczące właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia pojawiać się mogą w przypadku gdy kurator będzie miał

osobisty kontakt z osobą , o której zbiera informacje , co w przypadku skazanych będzie zapewne rzadkie , a w rozstrzyganej sprawie nie mogło mieć miejsca . Nie ma faktycznych możliwości , aby kurator dokonywał wszechstronnej oceny zebranych informacji , to jest podejmował czynności , których oczekiwał powód . Stąd nie można przypisać zachowaniu kuratora cech bezprawności , co wyłączało odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 448 k.c.

W tym stanie rzeczy , na mocy art. 385 k.p.c. , apelację J. M. oddalono .

O kosztach procesu za drugą instancję postanowiono na podstawie art. 98 §§ 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. Powód uległ w postępowaniu apelacyjnym w całości , a koszty zastępstwa przypadają Skarbowi Państwa - Prokuratorii Generalnej na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 roku o P. G. S. P. (tekst jednolity z 2013 roku Dziennik Ustaw pozycja 1150 ). Ich wysokość określono przy odpowiednim zastosowaniu - na mocy art. 99 k.p.c. - §§ 6 pkt 6 i 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( tekst jednolity z 2013 roku Dziennik Ustaw pozycja 461 ).

Na podstawie art. 350 § 3 k.p.c. Sąd Apelacyjny w Gdańsku z urzędu sprostował niedokładności występujące w wyroku Sądu Okręgowego w S. .