Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Leszek Jantowski

Protokolant: stażysta Anna Wojtalik

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2023 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa K. K. i N. K.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 23 czerwca 2022 r., sygn. akt XV C 2388/21

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Leszek Jantowski

Sygn. akt V ACa 1029/22

UZASADNIENIE

Powódki K. K. i N. K. złożyły 10 maja 2021 roku pozew (k. 5) przeciwko pozwanemu (...) Spółce Akcyjnej w W., w którym domagały się:

a) zasądzenia od pozwanego na rzecz powódek kwoty 117 901,73 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 10 maja 2011 roku do 10 maja 2019 roku w ten sposób, że:

- na rzecz powódki ad. 1 kwoty 104 599,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 lipca 2019 roku do dnia zapłaty,

- na rzecz powódki ad. 2 kwoty 13 302,59 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 lipca 2019 roku do dnia zapłaty,

b)ustalenia nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr (...) z dnia 20 marca 2008 roku,

Ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd umowy zawartej przez strony za zgodną z prawem i mogącą dalej obowiązywać w kształcie pozbawionym zapisów abuzywnych, powódki wniosły o:

a)zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kwoty 52 002,19 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu w zawyżonej wysokości w okresie od 10 maja 2011 roku do 10 maja 2019 roku w ten sposób, że:

- na rzecz powódki ad. 1 kwoty 46 529,86 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 lipca 2019 roku do dnia zapłaty,

- na rzecz powódki ad. 2 kwoty 5 472,33 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 lipca 2019 roku do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. W piśmie procesowym z dnia 23 maja 2022 roku (k. 279 i nast.) strona pozwana wskazała na wysokość roszczeń, które będzie zgłaszała względem strony powodowej na wypadek ustalenia nieważności umowy kredytu.

Wyrokiem z dnia 23 czerwca 2022 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku:

1.ustalił, że Umowa nr (...) o Kredyt Hipoteczny dla Osób Fizycznych (...) Waloryzowany Kursem CHF z dnia 20 marca 2008 roku zawarta pomiędzy K. K. i M. K. a (...) Bank S.A. z siedzibą w W. jest nieważna;

2.zasądził od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powódki K. K. kwotę 104.599,14 zł (sto cztery złote pięćset dziewięćdziesiąt dziewięć złotych, 14/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 19 lipca 2019 roku do dnia zapłaty;

3.zasądził od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powódki N. K. kwotę 13.302,59 zł (trzynaście tysięcy trzysta dwa złote, 59/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 19 lipca 2019 roku do dnia zapłaty;

4.zasądził od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powódek K. K. i N. K. kwotę 11.817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 10.800 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie następujących ustaleń i rozważań:

M. i K. K. ubiegali się o udzielenie kredytu hipotecznego u poprzedniego prawnego pozwanego, gdyż byli jego klientami. Z treści wniosku wynikało, że M. K. był starszym marynarzem, powódka K. K. kasjerem-sprzedawcą. Nie prowadzili działalności gospodarczej.

Kredytobiorcy zamierzali sfinansować budowę domu mieszkalnego. Zapewniano ich, że waluta CHF jest walutą stabilną. Kredytobiorcy mieli możliwość wyboru kredytu w złotych polskich albo waloryzowanych do USD bądź EUR, jednak zdecydowali się na kredyt waloryzowany do waluty CHF z uwagi na niższą ratę oraz oprocentowanie, wyższą zdolność kredytową. Kredytobiorcy nie otrzymali symulacji obejmującej zmianę kursu CHF w stosunku do PLN. Wiedzieli tylko, że kurs CHF wpływa na wysokość raty. Nie znali tego, czym jest spread. Nie mieli możliwości negocjacji.

Po weryfikacji wniosku kredytowego, poprzednik prawny pozwanego wydał pozytywną decyzję kredytową.

Wcześniej małżonkowie byli stronami innych mów zawierających odniesienie do waluty CHF w pozwanym banku.

Poprzednik prawny pozwanego wprowadził do swojej oferty kredyty waloryzowane kursem CHF. Przeprowadzono szkolenia pracowników co do zakresu informacji dla klientów. Wdrożono regularny audyt standardów informacyjnych. Bank stosował własne tabele kursowe, uwzględniające spread. Spread stanowił przychód banku. Raty wyrażane były w walucie waloryzacji.

Tabela kursów tworzona jest w kilku etapach. Najpierw wyznaczany jest kurs średni w oparciu o kursy z serwisów Bloomberg i Reuters. Następnie wyznaczany jest kurs kupna i sprzedaży poprzez zastosowanie spreadu. Tabela jest dostępna na stronie internetowej banku. Klient miał możliwość przewalutowania kredytu. Od 1 lipca 2009 roku istniała możliwość spłaty kredytu w walucie waloryzacji.

Przy udzielaniu tego rodzaju kredytów klienci otrzymywali symulację spłaty rat kapitałowo-odsetkowych dla kredytu złotowego oraz waloryzowanego. Przedstawiano symulacje w oparciu o kursy walutowe z ostatnich dwóch lat. Decyzja kredytowa była ważna 60 dni. Wniosek kredytowy rozpoznawany był przez pracowników centrali banku.

Gdy wysokość zadłużenia klienta przekraczała limity określone przez KNF, klientowi oferowano ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. Określone one było w formie procentowej, płatne było do chwili, gdy wysokość zadłużenia osiągnęła właściwy poziom.

Klient informowany był o ryzyku kursowym oraz ryzyku stóp procentowych.

W dniu 20 marca 2008 roku M. i K. K. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych, udzielony w złotym polskim, waloryzowany kursem CHF. Jednym z prawnych zabezpieczeń spłaty kredytu pozostawała hipoteka ustanowiona na nieruchomości stanowiącej własność powodów w złotych polskich. Celem kredytu pozostawało budownictwo mieszkaniowe – finansowanie kosztów budowy domu mieszkalnego na działce położonej w miejscowości K. oraz pokrycie kosztów ubezpieczenia (...). Kwota kredytu wyniosła 216 793,20 zł. Waluta waloryzacji: CHF.

Kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec 26 lutego 2008 roku według kursu kupna walut z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosiła 101 191,74 CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w niniejszym punkcie (par. 1 ust. 3A).

Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych, po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godz. 14:50. (par. 10 ust. 5)

Wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującym na dzień i godzinę spłaty. (par. 12 ust. 5)

Zmiana stopy procentowej odsetek dla należności przeterminowanych w trakcie trwania umowy może nastąpić w przypadku zmiany maksymalnej wysokości odsetek wynikających z czynności prawnej określonych w ustawie kodeks cywilny oraz w przypadku zmiany stopy procentowej, o której mowa w par. 1.

W par. 29 ust. 2 umowy kredytobiorcy oświadczyli, że zostali dokładnie zapoznani z warunkami udzielenia kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptowali. Kredytobiorcy byli świadomi, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu.

Integralną i wiążącą kredytobiorców część umowy stanowił Regulamin Udzielania Kredytów i Pożyczek (...). (par. 25 ust. 1)

Kredytobiorcy otrzymali harmonogram spłat kredytu w walucie CHF.

W dniu 21 grudnia 2014 roku M. K. zmarł.

W dniu 23 kwietnia 2015 roku Sąd Rejonowy w Wejherowie wydał postanowienie, w którym stwierdził, że spadek po zmarłym na podstawie ustawy nabyły: powódka K. K. oraz córki K. (1), W. i N. – każda w ¼ części spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

W innym postanowieniu oddalono wniosek K. K. o wyrażenie zgody na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu w postaci wytoczenia powództwa przeciwko pozwanemu. We wniosku wskazywano na okoliczności związane z unieważnieniem umowy i jej konsekwencjami.

W dniu 4 grudnia 2015 roku strony zawały aneks do umowy kredytowej, mocą którego zmianie uległa treść preambuły w związku ze śmiercią jednego z kredytobiorców.

W dniu 29 lipca 2020 roku na podstawie umów cesji, cedent W. K. oraz cedent K. G. przeniosły na rzecz cesjonariusza – K. K., wszelkie przysługujące im wierzytelności wraz z wszelkimi prawami związanymi z tą wierzytelnością oraz świadczeniami ubocznymi.

W okresie spłaty kredytu stopa procentowa była zmienna. Wypłata kredytu nastąpiła w czterech transzach:

- 4 kwietnia 2008 roku – 37 933,22 zł, co odpowiadało kwocie 17 688,54 CHF;

- 6 maja 2008 roku – 85 000 zł, co odpowiadało kwocie 41 152,27 CHF,

- 11 września 2008 roku – 50 000 zł, co odpowiadało kwocie 23 954,05 CHF,

- 11 września 2008 roku – 43 800,01 zł, co odpowiadało kwocie 20 984,05 CHF.

Do 10 maja 2019 roku kredytobiorcy spłacili pozwanemu 153 100,01 zł, w tym w okresie od 10 maja 2011 roku do 10 maja 2019 roku – 117 901,73 zł. Poszczególne raty były ściągane z rachunku bankowego kredytobiorców. Wtedy dowiadywali się o wysokości raty.

W piśmie z dnia 8 lipca 2019 roku pełnomocnik strony powodowej złożył pozwanemu reklamację wraz z wezwaniem do zapłaty kwoty dochodzonej w niniejszej sprawie. Pozwany nie uznał reklamacji i nie spełnił żądania powódek.

Powódka K. K. zna skutki unieważnienia umowy.

Powyższych ustaleń faktycznych Sąd pierwszej instancji dokonał na podstawie załączonych do akt sprawy dokumentach, których autentyczność i prawdziwość nie była kwestionowana w toku procesu przez strony postępowania oraz Sąd. W ustalonym stanie faktycznym Sąd pominął dowody z dokumentów w postaci: obliczeń własnych strony powodowej (k. 62-65), niektórych załączników do odpowiedzi na pozew (k. 166-216), załącznika do pisma procesowego pozwanego z dnia 23 maja 2022 roku (k. 282-286).

Ostatecznie Sąd przeprowadził dowód z dokumentu w postaci protokołu rozprawy z innej sprawy cywilnej, w której zeznania złożył M. D. (k. 149-153).

Sąd Okręgowy uznał zeznania powódki K. K. za spójne z pozostałym materiałem zgromadzonym w niniejszej sprawie. Sąd pierwszej instancji uznał, że w sprawie nie zaistniała konieczność pozyskania wiadomości specjalnych, stąd w postanowieniu z dnia 30 maja 2022 roku, na podstawie art. 235(2) par. 1 pkt 2,3 i 5 pominął dowód z opinii biegłego sądowego na okoliczności jak w pozwie oraz odpowiedzi na pozew.

Przechodząc do rozważań Sąd pierwszej instancji uznał, że roszczenie główne strony powodowej jest zasadne w związku z czym nie orzekał o roszczeniu ewentualnym.

Sąd meriti uznał, że obie powódki posiadały legitymację do dochodzenia roszczeń przeciwko bankowi. Powódka K. K. działała jako bezpośredni kredytobiorca-konsument oraz jako przedstawiciel ustawowy małoletniej N. K., która jest zobowiązana do spłaty kredytu z racji dziedziczenia spadku po swoim ojcu. Sąd rodzinny prawomocnie rozstrzygnął, że wytoczenie powództwa w niniejszej sprawie nie wymaga zgody na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu.

Sąd Okręgowy podkreślił, że strony pozostawały w sporze co do oceny prawnej umowy kredytu ich łączącej, zwłaszcza co do istnienia w niej postanowień o charakterze abuzywnym oraz ewentualnych skutków uznania tych postanowień za abuzywne. Wyjaśnił, że podstawę prawną żądania ustalenia nieważności umowy stanowi przepis art. 189 k.p.c. i uznał, że powódki posiadają interes prawny w żądaniu wyeliminowania z obrotu prawnego umowy, której nadal są stroną, a ich zdaniem nieważnej.

Dalej Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe, w brzmieniu aktualnym na moment zawarcia umowy, tj. na dzień 4 kwietnia 2008 roku. Wyjaśnił, że zmiana ustawy Prawo bankowe, obowiązująca od dnia 26 sierpnia 2011 roku, a więc już po zawarciu umowy, poszerzyła zakres obowiązkowych postanowień umowy o to, że w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska powinna zawierać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu (ust. 4a). Dodano także ust. 3 zgodnie, z którym w przypadku kredytów denominowanych lub indeksowanych do waluty innej niż polska kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie.

Sąd pierwszej instancji uznał, że nie budzi żadnych wątpliwości dopuszczalność konstrukcji kredytu indeksowanego/denominowanego co do zasady, gdyż umowa kredytu indeksowanego mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 69 Prawa bankowego).

W ocenie Sądu Okręgowego umowa kredytu z dnia 20 marca 2008 roku, zawarta z poprzednikiem prawnym pozwanego, spełnia wszystkie ustawowe wymogi wynikające z treści art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego.

Dalej Sąd pierwszej instancji odwołał się do treści art. 58 k.c. oraz art. 353 ¹ k.c. i podkreślił, że za uznaniem czynności prawnej za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego muszą przemawiać szczególne okoliczności, zaś takie szczególne okoliczności nie zostały wykazane w niniejszej sprawie.

Oceniając zarzuty strony powodowej co do abuzywności zakwestionowanych postanowień umownych Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 385 ¹ k.c. oraz art. 385 ² k.c. Wskazał, że powódki powoływał się na abuzywność postanowień zawartych w § 1 ust. 3A, § 10 ust. 5, § 12 ust. 5 oraz § 15 ust. 3.

Sąd meriti uznał, że powódka oraz jej małżonek w chwili zawierania przedmiotowej umowy kredytu posiadali status konsumenta (art. 22 ¹ k.c.). Nie budziło wątpliwości Sądu Okręgowego, że treść powołanych postanowień umowy kredytu nie była w sposób indywidualny uzgodniona z kredytobiorcami.

Treść umowy została bowiem sporządzona w oparciu o wzór funkcjonujący u poprzednika prawnego pozwanego Banku i znajdujący zastosowanie w szeregu umów tego samego rodzaju, a jak wynikało z przesłuchania powódki – powódka nie miała możliwości negocjacji jej postanowień. Pozwany nie dowiódł natomiast twierdzeń przeciwnych w tym zakresie. Nie wykazał on, aby postanowienia te zostały uzgodnione indywidualne.

Sąd pierwszej instancji uznał także, że kwestionowane przez powódki postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, przy czym wprawdzie określają główne świadczenia stron, jednakże zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny. Zdaniem Sądu świadczy o tym fakt, że zawarte jest w nich odwołanie do kursów walut umieszczonych w bankowej Tabeli kursów walut, lecz zasady ustalania tych kursów nie zostały określone ani w umowie kredytu, ani w Regulaminie stanowiącym jego integralną część. Nie zdefiniowano pojęć kursów kupna i sprzedaży waluty indeksacji, nie wskazano również sposobu tworzenia tabeli. Analizowana klauzula waloryzacyjna nie została zatem skonstruowana w sposób umożliwiający stronie powodowej oszacowanie kwoty, którą będzie musiała świadczyć z tytułu zawartej umowy kredytu. Sposób ustalania i przeliczania przez Bank salda kredytowego nie pozwala bowiem w istocie na określenie wysokości świadczenia, którego spłaty miała dokonywać powódka. Ustalenie sposobu rozliczenia dokonywanych spłat nie jest możliwe bez decyzji Banku i pozostaje wyłącznie w jego gestii, natomiast umowa nie dawała stronie powodowej żadnego instrumentu pozwalającego bronić się przed decyzjami Banku w zakresie wyznaczanego kursu CHF, czy też weryfikować je. Bank uwzględniał przy tym inny kurs CHF przy przeliczaniu wartości wypłaconego kredytu i inny przy obliczaniu wartości jego spłaty. Brak jest określenia precyzyjnego działania mechanizmu wymiany waluty.

Oceniając, czy sporne postanowienia zawarte w umowie kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz czy rażąco naruszają jego interesy, Sąd Okręgowy stwierdził, że niedostateczna informacja o ryzyku walutowym w zasadzie uniemożliwiała podjęcie przez kredytobiorców racjonalnej decyzji dotyczącej zawarcia przedmiotowej umowy kredytu, a klauzule indeksacyjne, zawierające niejednoznaczne i niezrozumiałe dla konsumenta warunki ryzyka kursowego, naruszały równowagę kontraktową stron. Kredytobiorcy wprawdzie podpisali oświadczenie o świadomości związanej z ryzykiem kursowym i zmiany kursu waluty oraz zmiany wysokości spreadu, jednak - jak wskazywała powódka podczas przesłuchania – podpisała ona powyższe oświadczenie w przekonaniu, że potwierdza ono to, co przekazał jej przedstawiciel Banku, czyli, że ryzyko związane z kredytem powiązanym z walutą CHF jest niewielkie, a kurs CHF jest stabilny. Pozwany nie wykazał nadto, by powódce przedstawione zostały jakiekolwiek symulacje obrazujące ewentualny wzrost waluty obcej i przełożenie tego skutku na wysokość raty w przypadku faktycznego długotrwałego osłabienia PLN w stosunku do CHF.

Reasumując, zdaniem Sądu pierwszej instancji mechanizm swobodnego ustalania kursów przez Bank należało uznać w ocenie Sądu jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy strony powodowej jako konsumenta.

Sąd meriti zwrócił także uwagę, że wyrokiem z dnia 27 grudnia 2010 roku Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia (...) Banku S.A. o następującej treści: „(...)” ((...)), którego treść jest tożsama z treścią postanowienia zawartego w umowie kredytu będącej przedmiotem niniejszego sporu, umieszczonego w § 11 ust. 4 umowy.

Z powyższych względów Sąd stwierdził, że zakwestionowane postanowienia umowy kredytu, stanowią klauzule niedozwolone, o których mowa w art. 385 ¹ k.c. Sąd wyjaśnił, że niezgodności klauzul indeksacyjnych z dobrymi obyczajami oraz interesem strony powodowej nie sanowała ustawa z dnia 29 lipca 2011 roku o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r., nr 165, poz. 984). Strony nie zawarły jednak żadnego stosownego aneksu do umowy, tym samym nie naprawiły wad umowy kredytu.

W ocenie Sądu pierwszej instancji przedmiotowa umowa kredytu, po wyeliminowaniu spornych klauzul, musi być uznana za nieważną, a w konsekwencji należy ustalić jej nieistnienie. Usunięcie abuzywnych postanowień prowadzących do stosowania dwóch różnych kursów dla określenia świadczeń stron umowy sprawia bowiem, że umowa taka nie zostałaby zawarta. Po wyeliminowaniu tych postanowień nie byłoby zaś możliwe dalsze wykonywanie umowy, a to z uwagi na stosowany sposób oprocentowania stawką LIBOR, gdy właściwa przy kredytach udzielanych i spłacanych w PLN jest stawka WIBOR. Sąd Okręgowy nie podzielił przy tym stanowiska odnoszącego się do możliwości utrzymania umowy poprzez zastosowanie art. 358 § 2 k.c. i zastosowania na tej podstawie do przeliczeń waluty obcej kursu średniego NBP. Z analogicznych względów niedopuszczalne w ocenie Sądu pozostawało również uznanie stanowiska pozwanego i uzupełnienie przedmiotowej umowy o kursy średnie NBP w oparciu o art. 41 Prawa wekslowego albo art. 24 ust. 3 ustawy o NBP.

Sąd Okręgowy podkreślił, że strona powodowa w trakcie całego procesu podtrzymywała żądanie ustalenia nieistnienia umowy. Tym samym należało uznać, że umowa kredytu nie wiąże stron ze skutkiem ex tunc, a w konsekwencji zasadne jest roszczenie o ustalenie nieistnienia tej umowy.

Dalej Sąd Okręgowy wyjaśnił, że w tej sytuacji stronie powodowej przysługuje prawo domagania się zwrotu nienależnie pobranych przez pozwany Bank kwot z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie art. 410 k.c. W okresie od 10 maja 2011 roku do 10 maja 2019 roku kredytobiorcy spłacili pozwanemu kwotę 117 901,73 zł i takiej kwoty domagali się tytułem zwrotu świadczenia nienależnego (art. 410 § 2 k.c.). Sąd Okręgowy nie podzielił przy tym podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia oraz zarzutu nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.).

Z tych też względów Sąd Okręgowy, w punkcie pierwszym wyroku, na podstawie art. 189 k.p.c. ustalił, że umowa nr nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych, udzielony w złotym polskim, waloryzowany kursem CHF z 20 marca 2008 roku jest nieistniejąca.

W punkcie drugim sentencji wyroku Sąd, na podstawie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., zasądził od pozwanego na rzecz powódek kwotę 117 901,73 zł w ten sposób, że:

⚫

na rzecz powódki ad. 1 zasądzono od pozwanego kwotę 104 599,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 lipca 2019 roku do dnia zapłaty,

⚫

na rzecz powódki ad. 2 zasądzono od pozwanego kwotę 13 302,59 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 lipca 2019 roku do dnia zapłaty.

W zakresie żądania odsetkowego Sąd kierował się brzmieniem art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie trzecim wyroku, na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. i art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i kosztami powstałymi w sprawie obciążył pozwanego jako stronę przegrywającą.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana zaskarżając go w całości:

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1.naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj.:

a)naruszenie art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 66 k.p.c. w zw. z art. 101 § 3 k.r. i o. poprzez rozpoznanie i wydanie rozstrzygnięcia merytorycznego w sprawie w zakresie ustalenia nieważności umowy nr (...) z dnia 20 marca 2008 r. zawartej pomiędzy K. K. i M. K. z (...) Bank S.A. z siedzibą w W., podczas gdy przedstawiciel ustawowy małoletniej – matka występująca w niniejszym postępowaniu, nie legitymowała się zezwoleniem sądu opiekuńczego do dokonania czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu, jakim niewątpliwie jest ustalenie nieważności umowy, które wiąże się z powstaniem wobec dziecka roszczeń Banku o charakterze zobowiązującym , co w konsekwencji doprowadziło na podstawie art. 379 ust. 2 k.p.c. do nieważności postępowania w całości.

2.naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj.:

a)naruszenie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., poprzez pominięcie na rozprawie w dnia 30 maja 2022 r. wniosku pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na tezy wskazane w pkt. 5 petitum odpowiedzi na pozew (wyliczenia z wykorzystaniem kursu średniego Narodowego Banku Polskiego), pomimo, że dowód z opinii biegłego obejmujący wyliczenia rat kredytu powoda w oparciu o średni kurs CHF/PLN Narodowego Banku Polskiego pozwoliłoby bezsprzecznie wykazać zgodność spornych klauzul z dobrymi obyczajami, brak dowolności banku w ustalaniu kursów walut oraz pozwoliłby na wykazanie rynkowego charakteru kursów pochodzących z Tabel Kursów Walut Obcych pozwanego Banku, braku naruszenia interesów konsumenta wskutek wprowadzenia spornych klauzul do umowy, w szczególności w sposób rażący, a zatem pominięcie tego dowodu miało wpływ na rozstrzygnięcie w postaci uznania klauzul waloryzacyjnych za abuzywne;

b) art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. art. 227 k.p.c. w zw. z art.278 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie na rozprawie w dniu 30 maja 2022 r. wniosku pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na tezy wskazane w pkt. 7 petitum odpowiedzi na pozew (wyliczenia przy założeniu przekształcenia kredytu z mocą wsteczną w złotowy, oprocentowany w oparciu o stawkę WIBOR 3 M);

c) art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. art. 227 k.p.c. w zw. z art.278 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie na rozprawie w dniu 30 maja 2022 r. wniosku pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na tezy wskazane w pkt. 8 petitum odpowiedzi na pozew (tezy ogólnoekonomiczne dotyczące w szczególności sposobu ustalania kursów walut przez podmioty działające na rynku finansowym, ustalonych zwyczajów w tym zakresie i rynkowego charakteru kursów pozwanego);

d) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 271 § 1 k.p.c. poprzez nieprawidłową ocenę zeznań świadka M. D. złożonych na rozprawie w dniu 5 kwietnia 2019 r. w sprawie rozpoznawanej przez Sąd rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, pod sygn. akt III C 1071/18 zawartych w protokole załączonym do odpowiedzi na pozew i stwierdzenie, że nie miały one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy;

e)naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c., poprzez oparcie ustaleń faktycznych na zeznaniach Powoda w zakresie, w jakim były one niewiarygodne i sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oraz były sprzeczne zeznaniami świadka oraz dokumentacją kredytowej i innymi dokumentami zgromadzonymi w sprawie, co miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ doprowadziło Sąd I instancji do nieprawidłowych ustaleń faktycznych opisanych poniżej, które doprowadziły Sąd I instancji przekonania o abuzywności spornych postanowień, a między innymi w oparciu o zarzut abuzywności, Sąd I instancji stwierdził bezpodstawne wzbogacenie po stronie Pozwanego i zasądził zwrot rzekomo nienależnych świadczeń na rzecz Powoda;

f)art. 227 k.p.c. w zw. z 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 327 ¹ § 1 k.p.c., poprzez błędną ocenę części dowodów z dokumentów i niepoczynienie na ich podstawie ustaleń faktycznych, co w szczególności dotyczy Pism Okólnych zmieniających Regulamin i zawierających projekty Aneksów do Umowy, Pisma Banku do Prezesa UOKiK, Ekspertyzy prof. A. R. „(...)" (dowody załączone do odpowiedzi na pozew w formie papierowej) oraz pliku „Korelacje - tabela", a także Raportu UOKiK dotyczącego spreadów, Raportów Komisji Nadzoru Finansowego, (zapisane na załączonej do odpowiedzi na pozew płyty CD), mimo iż mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, ponieważ dowodzą, że Bank nie mógł dowolnie kształtować publikowanych kursów CHF/PLN oraz w przedmiotowej sprawie nie doszło do spełnienia przesłanki braku zgodności z dobrymi obyczajami, a także nie doszło do spełnienia przesłanki rażącego naruszenia interesu konsumenta, co z powołanych dokumentów wynika, a do czego Sąd I instancji się nie odniósł;

g)art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, pozbawionej wszechstronnego i obiektywnego rozważenia całości materiału dowodowego i wyciągnięcie na tej wadliwej podstawie bezpodstawnych i niezgodnych z rzeczywistym stanem faktycznym wniosków leżących u podstaw Wyroku, w szczególności przez:

i. stwierdzenie, że obie powódki posiadały legitymację do dochodzenia roszczeń przeciwko bankowi, to jest błędną ocenę dowodu z dokumentu urzędowego, z którego wynikało wyłącznie, że nie wymaga zgody Sądu wytoczenie powództwa o zapłatę jako czynności przysparzającej, podczas gdy powództwo w niniejszej sprawie zawiera także żądanie ustalenia nieważności umowy i nie zostało ono przez Sąd uwzględnione, co wiąże ze sobą powstanie wobec dziecka roszczeń Banku, czyli czynności zobowiązujących;

ii.bezpodstawne przyjęcie, że Bank miał możliwość dowolnego, arbitralnego ustalania poziomu publikowanych kursów walutowych podczas gdy Umowa zawiera odesłanie do Tabeli Kursów Walut Obcych, publikowanej przez bank, która z definicji musi zawierać kursy na poziomie rynkowym. Stosunek prawny pomiędzy stronami (którego treść wyznacza nie tylko literalna treść Umowy), na dzień zawarcia Umowy, przewidywał obowiązek ustalania kursów na poziomie rynkowym, a jego treść wykluczała dowolność ustalania kursów przez Pozwanego. Podkreślić należy przede wszystkim, że samo odesłanie do tabeli kursowej publikowanej przez bank , przedsiębiorcę działającego na rynku regulowanym, publikującego kursy w oparciu o normę ustawową (art. 111 ust. 1 pkt. 4 Prawa Bankowego), podlegającego (również w zakresie publikowania kursów walut) nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego), eliminuje możliwość dowolnego ustalania kursów na potrzeby wykonania Umowy. Niezależnie od powyższego, § 2 Regulaminu obowiązującego od kwietnia 2009 r. przewidywał przesłanki ustalania kursów walut przez Bank. Pozwany podkreśla, że wykazana przez Pozwanego okoliczność braku dowolności Banku w zakresie publikowania kursów walut, stanowi dowód przemawiający za tezą, że Bank, w świetle kwestionowanych postanowień Umowy, odsyłających do publikowanej na podstawie określonych przepisów prawa, ustalonych zwyczajów oraz zasad kontrolowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego, nie mógł ustalać świadczeń powoda w sposób dowolny, a umowa przewidywała mechanizm ustalania wysokości świadczeń w przyszłości;

iii.bezpodstawne przyjęcie, że Bank nie pouczył powoda w należyty sposób o związanych z umową ryzykach, podczas gdy dokumentacja kredytowa zawiera oświadczenia powoda złożone po przedstawieniu stosowanych materiałów i pouczeń, a sama treść tych oświadczeń wskazuje na ryzyka związane z umową, w szczególności ryzyko kursowe, a udzielenie szczegółowych pouczeń było obowiązkiem pracowników i przedstawicieli (pośredników) Banku, co przekazywano im na szkoleniach. Potwierdzają to zeznania świadka oraz dokumentacja kredytowa;

iv.bezpodstawne przyjęcie, że sporne klauzule nie podlegały indywidulanym negocjacjom, podczas gdy:

- jak zeznał świadek M. D. „W banku nie obowiązywał żaden formalny zakaz negocjowania postanowień umowy i klienci potencjalnie mogli negocjować treść umowy w pełnym zakresie. Pamiętam kilka sytuacji, gdy klienci wynegocjowali niższy spread”;

- Powód, wypełniając wniosek kredytowy i wskazując kwotę kredytu, jednocześnie zawnioskował o kwotę w PLN oraz zaznaczył jako walutę kredytu „CHF" co oznacza, po pierwsze, że negocjowano z pewnością co najmniej te parametry kredytu, jak również, że to z warunków zawnioskowanych przez Powoda (kwota w PLN - kredyt w CHF) wynikała konieczność wprowadzenia mechanizmu indeksacji (waloryzacji) do Umowy;

- możliwe było zawarcie Umowy bez spornych postanowień, Powód miał zdolność kredytową dla zaciągnięcia zobowiązania w PLN (tj. bez klauzul waloryzacyjnych) i zaproponowano mu taką umowę;

- strony indywidualnie uzgodniły treść Harmonogramu spłat, stanowiącego załącznik do Umowy, w którym wskazana była wysokość kwoty kredytu oraz wartość rat wyrażona w walucie CHF - rzeczywisty wpływ Powoda wyrażał się w szczególności w wyborze dnia uruchomienia kredytu, co było równoznaczne z wyborem kursu zastosowanego do przeliczeń,

co miało wpływ na rozstrzygnięcie w postaci uznania spornych klauzul za abuzywne, stwierdzenia nieważności umowy i zasądzenia zwrotu rzekomo nienależnych świadczeń na rzecz powoda.

f)naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji rozstrzyganie o skutkach abuzywności wyłącznie na podstawie przepisów aktualnych na dzień zawarcia Umowy, podczas gdy przy rozstrzyganiu o zasadności zwrotu spłaconych przez Powoda rat, można zastosować art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień zamknięcia rozprawy (tj. z uwzględnieniem nowelizacji zmieniającej art. 358 § 2 k.c., która weszła w życie 24 stycznia 2009 r., przewidującej oparcie przeliczeń wartości świadczeń w oparciu o kurs średni NBP), co miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ gdyby Sąd zastosował wskazany przepis postępowania nie stwierdziłby nieważności umowy i nie uwzględniłby roszczeń powoda;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

a) art. 65 § 1 k.p.c. w zw. z art. 66 k.p.c. w zw. z art. 101 §3 k.r. i o. poprzez jego niezastosowanie i ustalenie nieważności umowy, podczas gdy przedstawicielka ustawowa nie miała legitymacji do wystąpienia z powództwem w imieniu córki wobec braku zezwolenia sądu opiekuńczego na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu natomiast małoletnia nie ma zdolności do występowania samodzielnie w procesie;

W zakresie stwierdzenia nieważności z uwagi na sprzeczność z ustawą i zasadami współżycia społecznego:

a)art. 353 ¹ k.c. poprzez jego błędną wykładnię i stwierdzenie, że Umowa sprzeciwia się zasadom współżycia społecznego, a w konsekwencji stwierdzenie jej nieważności;

b)art. 58 § 2 k.c. poprzez jego niezasadne zastosowanie i stwierdzenie, że Umowa stanowiła czynność prawną sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, a w konsekwencji stwierdzenie jej nieważności;

c)z ostrożności procesowej, w razie nieuwzględnienia zarzutów jak powyżej, skarżący zarzucił naruszenie art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. in fine, poprzez ich błędne zastosowanie (względnie niezastosowanie, w zakresie wskazanych tam wyjątków) i niezasadne stwierdzenie, że nieważność części czynności prawnej (klauzul waloryzacyjnych w zakresie, w jakim odsyłają do Tabeli Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku), skutkuje nieważnością całej Umowy, pomimo, że bez spornych postanowień Umowa i tak zostałaby zawarta, kwestia konkretnie wykorzystywanej Tabeli Kursowej miała znaczenie wtórne, drugorzędne, wobec zgodnego celu stron Umowy, jakim było zawarcie umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF, a ponadto istnieje dyspozytywny przepis ustawy przewidujący skutek braku uregulowania pomiędzy stronami sposobu określania wartości waluty (kursu), tj. w szczególności art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień zamknięcia rozprawy;

w zakresie stwierdzenia nieważności z uwagi na bezskuteczność klauzul waloryzacyjnych:

d)art. 385 ¹ § 1 w zw. z § 3 k.c. przez błędną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. i niezastosowanie art. 385 ¹ § 3 k.c., i w konsekwencji bezpodstawne przyjęcie, że sporne klauzule nie były indywidualnie uzgodnione, podczas gdy Powód miał rzeczywisty wpływ na te postanowienia, w rozumieniu art. 385 ¹ § 3 k.c.;

e)art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, że sporne postanowienia spełniają przesłanki abuzywności, w szczególności że są (1) niejednoznaczne (2) sprzeczne z dobrymi obyczajami i (3) rażąco naruszają interes konsumenta;

f)art. 385 ¹ § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i bezpodstawne przyjęcie, że z powodu wyeliminowania z treści Umowy klauzul waloryzacyjnych, Umowa ta jest nieważna, podczas gdy nawet, gdyby stwierdzić bezskuteczność spornych klauzul umowa powinna obowiązywać w pozostałym zakresie;

g) art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 6 ust.1 Dyrektywy 93/13 poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i stwierdzenie upadku umowy bez poinformowana uprzednio powoda o skutkach takiego rozstrzygnięcia oraz w sytuacji, gdy było to obiektywnie niekorzystne dla powoda;

w zakresie całości uzasadnienia wyroku:

h) art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c. przez jego niezastosowanie i ocenę oświadczeń woli złożonych przez strony Umowy wyłącznie na podstawie literalnego brzmienia postanowień Umowy, bez wzięcia pod uwagę okoliczności, w których zostały złożone, zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów, jak również oparcie się na dosłownym brzmieniu Umowy, bez uwzględnienia zgodnego zamiaru stron i celu Umowy, a w konsekwencji nieprawidłowe ustalenie, że Umowa przewidywała możliwość dowolnego ustalania kursów na potrzeby wyliczenia wysokości rat kredytowych przez Bank;

i)art. 69 ustawy - Prawo bankowe oraz art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c. (wg stanu prawnego na dzień zamknięcia rozprawy) w zw. z art. 3 k.c. oraz w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG w zw. z art. 353 ¹ k.c. oraz w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 5 k.c. w zw. z art. 4 ustawy antyspreadowej przez stwierdzenie nieważności Umowy, podczas gdy:

- Sąd powinien stosować prawo, a nie je tworzyć - tej fundamentalnej zasadzie przeczy dyskrecjonalne stwierdzenie przez Sąd nieważności wykonywanej przez wiele lat Umowy tylko dlatego, że pełnomocnik Powoda wiele lat później złożył określone oświadczenie co do swoich aktualnych potrzeb, ocen i możliwości finansowych co nastąpiło z całkowitym pominięciem wykładni płynącej z zamiaru stron na dzień zawarcia umowy, ich woli, sensu Umowy, sytuacji majątkowej Powoda na dzień zawarcia umowy oraz zakazu nadużywania praw podmiotowych i zasad współżycia społecznego

- Sąd stosując sankcję nieważności naruszył zasadę proporcjonalności oraz zasadę utrzymania umowy w mocy, które są jednymi z podstawowych zasad prawa cywilnego;

- Sąd zaniechał kompleksowego rozważenia, czy orzeczenie, którego podstawą jest uznanie Umowy za nieważną w całości, nie narusza zasad współżycia społecznego, w szczególności zasady słuszności i pewności obrotu gospodarczego poprzez zaniechanie rozważenia konsekwencji stwierdzenia nieważności Umowy, a także konsekwencji, które unieważnienie tego typu umów może nieść dla pozostałych kredytobiorców (zarówno posiadających kredyty złotowe, jak i walutowe) oraz innych klientów Banku (zwłaszcza posiadających depozyty), a w konsekwencji dla całej gospodarki w Polsce oraz płynności i stabilności systemu bankowego, co jest szeroko komentowane w orzecznictwie polskim i unijnym, a także w raportach publikowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego. Orzeczenie Sądu I instancji uwzględnia jedynie interes Powoda bez analizy skutków takiego rozstrzygnięcia dla ogółu społeczeństwa, należy bowiem mieć na względzie, że każdy kredyt ma swoje odzwierciedlenie w depozytach ustanowionych w bankach przez osoby trzecie;

j)art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 354 § 1 k.c. przez ich niezastosowanie i przyjęcie, że, po ewentualnym stwierdzeniu rzekomej nieważności lub abuzywności spornych klauzul, cała Umowa jest nieważna, podczas gdy okoliczności, w których złożone zostały oświadczenia woli stron, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje pozwalają na wykonanie Umowy również po usunięciu z niej odwołań do Tabeli Kursów Walut Obcych („TKWO") Banku - zobowiązania powinny zostać przeliczone po aktualnym na dzień danej operacji finansowej, rynkowym kursie CHF/PLN;

k)art. 56 k.c. przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że po ewentualnym stwierdzeniu rzekomej wadliwości spornych klauzul, cała Umowa jest nieważna, podczas gdy art. 56 k.c. stanowi właściwy przepis dyspozytywny, przewidując, że czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażony oraz wynikające z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Zatem zobowiązanie powinno zostać przeliczone po wynikającym z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów, aktualnym na dzień przeliczenia, rynkowym kursie kupna CHF (takim jak konkretny kurs wskazany w TKWO na daną historyczną datę);

l)art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 Prawa bankowego w zw. z art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. zmieniająca ustawę Prawo bankowe (Dz.U.2011, nr 165, poz. 984, dalej jako „ustawa antyspreadowa") poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że po ewentualnym stwierdzeniu rzekomej nieważności lub abuzywności spornych klauzul, cała Umowa jest nieważna;

m)z ostrożności procesowej skarżący wskazał na naruszenie art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień zamknięcia rozprawy przez jego niezastosowanie przy rozstrzyganiu o skutkach rzekomej nieważności lub abuzywności spornych klauzul, podczas gdy możliwe jest zastosowanie na tej podstawie do przeliczeń kursu średniego NBP, po wyeliminowaniu z Umowy odesłania do kursów publikowanych w Tabeli Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku;

n)z ostrożności procesowej skarżący wskazał na naruszenie art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (obecnie tekst jednolity Dz. U. z 2016 r., poz.160), niezastosowanie przy rozstrzyganiu o skutkach rzekomej nieważności lub abuzywności spornych klauzul, podczas gdy możliwe jest zastosowanie analogii do przepisów Prawa wekslowego i zastosowanie na tej podstawie do przeliczeń kursu średniego NBP, po wyeliminowaniu z Umowy odesłania do kursów publikowanych w Tabeli Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku;

o)z ostrożności procesowej skarżący wskazał na naruszenie art. 24 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (obecny tekst jednolity Dz.U. z 2020 r. poz. 2027, dalej jako „ustawa o NBP") przez jego niezastosowanie przy rozstrzyganiu o skutkach rzekomej nieważności lub abuzywności spornych klauzul, podczas gdy możliwe jest na tej podstawie zastosowanie kursu średniego NBP do przeliczeń opisanych w Umowie, po wyeliminowaniu z Umowy odesłania do kursów publikowanych w Tabeli Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku;

p)art. 189 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na niezasadnym przyjęciu, Powód posiada interes prawny w zakresie roszczenia o ustalenie, podczas gdy, spór prawny pomiędzy stronami jednoznacznie rozstrzyga rozpoznanie roszczenia o zapłatę - co przesądza o braku interesu prawnego po stronie powodowej;

r) art. 405 k.c. i art. 410 § 2 k.c. przez ich bezpodstawne zastosowanie, ewentualnie art. 409 k.c. przez jego niezastosowanie i stwierdzenie, że Bank bezpodstawnie wzbogacił się kosztem Powoda (co nie miało miejsca), jak również nie wzięcie pod uwagę, że Bank uzyskane kwoty zużył (w całości, a co najmniej w części, w jakiej służyły one pokryciu kosztów pozyskania kapitału przez Bank - tj. w zakresie rat kapitałowych oraz rat odsetkowych w części, w jakiej odpowiadały stawce bazowej LIBOR 3M dla CHF);

r) art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c. przez ich wadliwą wykładnię i zastosowanie oraz przyjęcie, że raty kredytu płacone przez Powoda, którym odpowiada zasądzona kwota (Sąd I instancji uznał, że Powód ma prawo do zwrócenia mu całości spłaconych przez niego rat kredytu) rzekomo nie stanowią świadczeń okresowych i nie podlegają 3- letniemu terminowi przedawnienia, jak to podnosił Pozwany zgłaszając zarzut przedawnienia;

s) z daleko posuniętej ostrożności procesowej, wyłącznie w razie nieuwzględnienia żadnego innego zarzutu naruszenia prawa materialnego, skutkującego zmianą wyroku w zakresie zasądzonej kwoty głównej, skarżący sformułował również zarzut naruszenia art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. i art. 411 pkt. 2 i 4 k.c. przez ich niezastosowanie w zakresie przedstawionej wykładni, tj. zasądzenia dochodzonego roszczenia o zapłatę w całości, pomimo, że zasądzona suma powinna zostać pomniejszona o wartość wypłaconego kapitału, w zakresie, w jakim nie został on spłacony ratami nieobjętymi pozwem. Okoliczność ta potwierdza, że nawet w przypadku przyjęcia najmniej korzystnej dla Pozwanego interpretacji stanu faktycznego i interpretacji przepisów, przedstawionej w uzasadnieniu Wyroku, zupełnie niezasadne w świetle rozważań Sądu I instancji było zasądzenie na rzecz Powoda świadczenia pieniężnego w żądanej wysokości. Sąd powinien ocenić ew. wysokość wzbogacenia po stronie Pozwanego i na tej zasadzie ocenić wysokość roszczenia o zapłatę (tzw. „teoria salda");

t) z daleko posuniętej ostrożności procesowej, na wypadek stwierdzenia przez Sąd, że wskutek rzekomej abuzywności spornych postanowień, roszczenie główne o zapłatę jest Powodowi należne w jakimkolwiek zakresie skarżący sformułował również zarzut naruszenia art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. przez zasądzenie odsetek począwszy od daty wcześniejszej niż dzień wydania prawomocnego wyroku, podczas gdy nawet przy najbardziej niekorzystnej dla Pozwanego interpretacji tego aspektu należało przyjąć, że do czasu zapadnięcia prawomocnego wyroku Bank miał uzasadnione podstawy by przypuszczać, że nie jest w zwłoce wobec strony przeciwnej.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o:

1.zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa wobec Banku w całości;

ewentualnie o

2.uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Na podstawie art. 380 k.p.c. skarżący wniósł o:

1.rozpoznanie postanowienia Sądu I instancji wydanego na rozprawie w dniu 30 maja 2022 roku w przedmiocie pominięcia dowodu z opinii biegłego na fakty wskazane w pkt. 6 , 7 i 8 odpowiedzi na pozew.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie.

W toku postępowania apelacyjnego strona pozwana podniosła zarzut zatrzymania świadczenia powodów w kwocie 334.695,00 zł do czasu zaoferowania pozwanemu świadczenia w kwocie 216.793,24 zł z tytułu wypłaconego powodom kapitału kredytu. (k.400 – 408).

Na rozprawie apelacyjnej strona pozwana podniosła także zarzut wadliwości rozstrzygnięcia z uwagi na występujące po stronie powodowej współuczestnictwo konieczne i brak występowania po stronie powodowej wszystkich spadkobierców M. K. (k.450v, 00:02:51- 00:12:40).

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja była uzasadniona w takim zakresie, w jakim kwestionowała występowanie po stronie powodowej wszystkich osób, których udział jest konieczny, co skutkowało brakiem rozpoznania istoty sprawy przez Sąd pierwszej instancji.

Jakkolwiek skarżący nie powoływał się w apelacji wprost na naruszenie art. 195 k.p.c. dotyczące współuczestnictwa koniecznego, to jednak sąd odwoławczy bierze tą kwestię pod uwagę także z urzędu w ramach badania naruszenia przez sąd I - ej instancji przepisów prawa materialnego, bowiem nieusunięcie braku pełnej legitymacji procesowej w przypadku współuczestnictwa koniecznego jest przeszkodą do uwzględnienia powództwa. W takim przypadku wyrok uwzględniający powództwo narusza prawo materialne (zob. wyrok Sąd Najwyższy z dnia 23 lutego 2017 r., I CSK 223/16, LEX nr 2310120).

Z poczynionych ustaleń bezsprzecznie wynika, że przedmiotową umowę kredytu zawarli powódka K. K. i jej mąż M. K. (k. 26-30). Spadkobiercami M. K. są powódki K. K. i N. K. oraz córki spadkodawcy K. K. (1) i W. K., każdy z nich w ¼ części (k.56). Wbrew stanowisku powódek oraz Sądu pierwszej instancji z przedłożonych dokumentów w postaci umowy cesji nie wynika, aby ich przedmiotem było roszczenie o ustalenie nieważności umowy. Z § 2 ust.2 tych umów wynika bowiem, że „Cedent oświadcza, że w związku z nabyciem w 1/4 części spadku po zmarłym M. K. przysługują mu w stosunku do (...) S.A. z siedzibą w W. roszczenia pieniężne w wysokości 1/8 części nienależnych świadczeń spłaconych od dnia 12 maja 2008 r. do dnia 21 kwietnia 2014 r. wobec zastosowania w umowie kredytu niedozwolonych postanowień umownych oraz nieważności umowy kredytu”. W § 2 ust.3 umowy cesji stwierdzono, że „Cedent przenosi na Cesjonariusza wszelkie przysługujące mu wierzytelności wskazane w pkt.2 powyżej wraz z wszelkimi prawami związanymi z tą wierzytelnością oraz świadczeniami ubocznymi a Cesjonariusz wierzytelność tę przyjmuje”. Przedmiotem cesji nie było i zresztą nie mogło być roszczenie procesowe o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z zawartej umowy kredytowej, gdyż cesja takiego roszczenia byłaby sprzeczna z jego naturą; takie roszczenie nie ma bowiem charakteru zbywalnej wierzytelności.

Pozostaje zatem rozstrzygnięcie kwestii, czy dopuszczalna jest samodzielna legitymacja procesowa jednej lub niektórych stron umowy – in casu umowy kredytu zwartej z pozwanym.

Zgodnie z art. 72 § 1 k.p.c. „kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią:

1)prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo materialne);

2)roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jako też dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo formalne).

§ 2. Jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie (współuczestnictwo konieczne), przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się także do osób, których udział w sprawie uzasadniałby jej rozpoznanie w postępowaniu odrębnym.

Z kolei art. 73 § 1 k.p.c. stanowi, że każdy współuczestnik działa w imieniu własnym, „w wypadku jednak, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników (współuczestnictwo jednolite), czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec niedziałających. Do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzeba zgody wszystkich współuczestników” (§ 2).

Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy w ocenie Sądu Apelacyjnego nie można pominąć, że in concreto źródłem stosunku obligacyjnego była umowa. W takiej sytuacji legitymacja procesowa powinna zostać powiązana z wszystkimi podmiotami mającymi status strony tej umowy (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2013 r., III CZP 100/12, OSNC 2013/9/104).

W orzecznictwie zwrócono uwagę, że rozważając stosunek prawny pożyczki (art. 720 § 1 k.c.), będącej umową, w której dający pożyczkę (zwany pożyczkodawcą) zobowiązuje się przenieść na własność biorącego (zwanego pożyczkobiorcą) określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości, nie ma współuczestnictwa koniecznego jednolitego w sytuacji, gdy pożyczkobiorcy zobowiązali się do zwrotu kwoty pożyczki solidarnie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2018 r. , V CSK 424/17, LEX nr 2531720).

In casu przedmiotowa umowa została zawarta przez małżonków K. i M. K. i z jej treści nie wynika, aby odpowiedzialność małżonków za spłatę kredytu była solidarna. Zgodnie z art. 30 § 1 k.r. i o. odpowiedzialność solidarna małżonków dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte przez jednego z małżonków i to w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. A contrario w przypadku, gdy małżonkowie zaciągnęli zobowiązanie łącznie i to niewątpliwie w sprawach przekraczających zaspokajanie zwykłych potrzeb rodziny – ich odpowiedzialność za zobowiązania nie ma charakteru solidarnego, solidarność nie wynika również z przedmiotowej umowy (art. 369 k.c.). Skoro tak w ocenie Sądu Apelacyjnego nie sposób argumentacji dotyczące umowy pożyczki, w której odpowiedzialność pożyczkobiorców miała charakter solidarny przenosić in extenso na grunt niniejszej sprawy. Tym samym zdaniem Sądu Apelacyjnego po stronie kredytobiorców będących małżonkami występuje współuczestnictwo jednolite z uwagi na wspólność łączną, którą objęty jest majątek wspólny małżonków (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2022 r., II CSKP 362/22, LEX nr 3350136).

W konsekwencji zdaniem Sądu Apelacyjnego skoro strony przedmiotowej umowy chcą wykazać, że umowa była nieważna lub stała się nieważna z uwagi na abuzywność zawartych w nich postanowień a z istoty danego stosunku prawnego wynika, że wyrok winien dotyczyć niepodzielnie wszystkich stron umowy lub – jak w niniejszej sprawie – wszystkich następców prawnych jednej ze stron umowy, to udział wszystkich stron umowy w procesie był konieczny. W przeciwnym wypadku mogłoby np. dojść do niepożądanej sytuacji, że zostałby wydany wyrok ustalający nieważność umowy w stosunku do jednej ze stron umowy ( in casu kredytobiorcy) i oddalający w stosunku do drugiego z nich, co byłoby w ocenie Sądu Apelacyjnego niedopuszczalne. Skoro bowiem nieważność umowy ma być następstwem abuzywnych postanowień w niej zawartych, to postanowienia te dotyczą niepodzielnie wszystkich stron tej umowy.

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego w sprawie, w której przedmiotem żądania jest ustalenie nieważności umowy kredytu zachodzi po stronie powodowej współuczestnictwo konieczne kredytobiorców. Zgodnie zaś z art. 195 § 1 k.p.c. „jeżeli okaże się, że nie występują w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby, których łączny udział w sprawie jest konieczny, sąd wezwie stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora”.

Sytuacja zaś, w której w ocenie sądu drugiej instancji sąd pierwszej instancji błędnie nie zastosował art. 195 § 1 k.p.c., a tym samym w postępowaniu przed tym sądem nie brały udziału wszystkie osoby, których łączny udział był konieczny (art. 72 § 2 k.p.c.), stanowi podstawę wydania wyroku kasatoryjnego przez sąd drugiej instancji niezależnie od tego, czy uchybienie to jest traktowane jako wyraz nierozpoznania istoty sprawy, czy też jako pozaustawowa przyczyna uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, oparta na analogicznym zastosowaniu art. 386 § 4 k.p.c. Sąd odwoławczy ze względu na treść art. 391 § 1 zd. 2 k.p.c., wyłączającą dopuszczalność przekształceń podmiotowych w postępowaniu apelacyjnym, a zatem i uzupełnienie legitymacji łącznej, nie może bowiem usunąć skutków naruszenia art. 195 k.p.c. przez sąd pierwszej instancji (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r., III CZ 168/22, LEX nr 3433630).

W tej sytuacji w ocenie Sądu Apelacyjnego bezprzedmiotowe było odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji. Na marginesie zatem należy tylko wskazać, że Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutów dotyczących nieważności postępowania. Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne stanowisko Sądu pierwszej instancji, że skoro powódka K. K. wystąpiła do sądu opiekuńczego o zezwolenie na dokonanie czynności prawnej związanej z zarządem majątkiem małoletniej dotyczącym powództwa o zapłatę przeciwko pozwanemu bankowi, to immanetnym elementem tego wniosku był także wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności polegającej na wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy, skoro rozstrzygnięcie o roszczeniu o zapłatę przesłankowo obejmowało badanie ważności przedmiotowej umowy.

Z tych też względów Sąd Apelacyjny na podstawie wyżej cytowanych przepisów oraz art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji winien zastosować procedurę z art. 195 § 1 k.p.c. to jest wezwać stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące udziału w taki sposób, by ich zawiadomienie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c. pozostawiając decyzję o ich rozstrzygnięciu Sądowi pierwszej instancji.

SSA Leszek Jantowski