V ACa 1168/22 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny w Gdańsku z 2023-02-10
Sygn. akt V ACa 1168/22
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 lutego 2023 r.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku V Wydział Cywilny
w składzie:
Przewodniczący: Sędzia Leszek Jantowski
Protokolant: sekretarz sądowy Angelika Ragus
po rozpoznaniu w dniu 24 stycznia 2023 r. w G.
na rozprawie
sprawy z powództwa A. G. i R. G.
przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.
o ustalenie i zapłatę
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu
z dnia 21 czerwca 2022 r., sygn. akt I C 2099/20
1. oddala apelację;
2.zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 12.150,00 zł (dwanaście tysięcy sto pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za czas od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.
SSA Leszek Jantowski
Na oryginale właściwy podpis.
Sygn. akt V ACa 1168/22
UZASADNIENIE
Pozwem z dnia 30 października 2020 r., wniesionym 5 listopada 2020 r., powodowie A. G. i R. G. wnieśli o:
1.zasądzenie od pozwanego Banku (...) S.A. na rzecz powodów kwoty 113.826,81 zł i 27.834,58 CHF wraz z odsetkami za opóźnienie w rozumieniu art. 481 k.c. liczonymi od 7 dnia po doręczeniu pozwu do dnia zapłaty;
ewentualnie:
zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 61.158,65 zł wraz z odsetkami za opóźnienie w rozumieniu art. 481 k.c. liczonymi od 7 dnia po doręczeniu pozwu do dnia zapłaty;
ewentualnie:
ustalenie nieważności umowy nr (...) o kredyt hipoteczny z dnia 21 lipca 2008 r.;
nadto, o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według zestawienia, a w razie niezłożenia takiego zestawienia – w wysokości dwukrotności stawki minimalnej wynikającej z rozporządzenia powiększonej o opłatę od pozwu w wysokości 1.000,00 zł oraz opłaty od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł.
W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.
W piśmie z dnia 19 kwietnia 2022 r. powodowie dokonali rozszerzenia i zmiany powództwa wnosząc równocześnie o:
1.zasądzenie na ich rzecz od pozwanego kwoty 137.779,75 zł oraz 34.691,03 CHF, czyli środków wpłaconych w okresie od września 2008 r. do kwietnia 2022 r., opierając to roszczenie na całkowitej nieważności umowy z dnia 21 lipca 2008 r., tj. rozszerzając żądanie zawarte w pkt. 1 pozwu z dnia 30 października 2020 r. z kwot 113.826,81 zł oraz 27.834,58 CHF, oraz wnosząc o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie:
- co do dotychczasowego żądania z tytułu nieważności, tj. kwot 113.826,81 zł oraz 27.834,58 CHF – zgodnie z pierwotnym żądaniem;
co do rozszerzonej kwoty, 23.952,94 zł oraz 6.856,45 CHF od upływu 7 dni po doręczeniu rozszerzonego powództwa do dnia zapłaty;
oraz ustalenia nieważności umowy nr (...) z dnia 21 lipca 2008 r.;
ewentualnie:
o zasądzenie kwoty 80.093,12 zł tytułem nadpłaty powstałej w wyniku utrzymania kredytu w mocy i usunięcia mechanizmów indeksacji, tj. rozszerzając żądnie zawarte w pkt. 2 pozwu z kwoty 61.158,65 zł oraz wnosząc o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie:
co do dotychczasowego żądania 61.158,65 zł – zgodnie z pierwotnym żądaniem;
co do rozszerzonej kwoty 18.934,47 zł – od upływu 7 dni po doręczeniu rozszerzonego powództwa do dnia zapłaty (k. 376-382).
Postanowieniem z dnia 11 maja 2022 r. Sąd udzielił powodom zabezpieczenia roszczenia do czasu prawomocnego zakończenia procesu w niniejszej sprawie przez unormowanie praw i obowiązków stron na czas trwania postępowania polegające na:
- wstrzymaniu obowiązku powodów dokonywania spłat rat kredytu udzielonego umową o kredyt nr (...) z dnia 21 lipca 2008 r. na rzecz strony pozwanej, do czasu prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie,
- zakazaniu stronie pozwanej złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o kredyt nr (...) z dnia 21 lipca 2008 r., do czasu prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie (k. 406).
W piśmie z dnia 6 czerwca 2022 r. pozwany w dalszym ciągu wnosił o oddalenie powództwa w całości (k. 421-432).
Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2022 r. Sąd Okręgowy w Toruniu:
1.ustalił, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta dnia 21 lipca 2008 r. między powodami a poprzednikiem prawnym strony pozwanej (...) Bank spółką akcyjną we W. (1) jest nieważna w całości;
2.zasądził od pozwanego Banku (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz powodów A. G. i R. G. kwotę 137.779,75 zł (sto trzydzieści siedem tysięcy siedemset siedemdziesiąt dziewięć złotych 75/100) oraz 34.691,03 (trzydzieści cztery tysiące sześćset dziewięćdziesiąt jeden 3/100) franków szwajcarskich z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od następujących kwot:
- 113.826,81 zł i 27.834,58 franków szwajcarskich od dnia 17 grudnia 2020 r. do dnia zapłaty,
- 23.952,94 zł i 6.856,45 franków szwajcarskich od dnia 31 maja 2022 r. do dnia zapłaty;
3.zasądził od pozwanego Banku (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz powodów A. G. i R. G. kwotę 11.817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.
Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie następujących ustaleń i rozważań:
W 2008 r. powodowie A. G. i R. G. planowali budowę domu jednorodzinnego w miejscowości S.. Udali się do doradcy kredytowego, byli również w kilku bankach. Najbardziej korzystna ofertę przedstawił im (...) Bank S.A. we W. (1), był to kredyt frankowy. Pracownik tego banku nie zaoferował im kredytu złotówkowego, od razu mówiąc, że nie mają wystarczającej zdolności kredytowej. W banku nie wyjaśniono powodom, jaką rolę w umowie będzie pełnił frank szwajcarski. Wskazywano, że kredyt wypłacany jest w złotówkach, a frank szwajcarski służy do ustalania raty. Nie wspominano o ryzyku, zapewniając, że waluta CHF jest stabilna. Pracownik mówił, że sam ma taki kredyt. Nie przedstawiono powodom historycznych kursów franka szwajcarskiego oraz symulacji raty i salda w przypadku znacznego wzrostu tego kursu. Pracownik mówił jedynie o nieznacznym wahaniu raty. Nie wspominano o tabelach kursowych i o sposobie ustalania kursu przez bank. Powodowie ufali pracownikowi banku.
Powodowie pozostają w związku małżeńskim od 2003 r., nie zawierali majątkowych umów małżeńskich.
We wniosku z dnia 8 lipca 2008 r. powodowie zwrócili się do (...) Bank S.A. we W. (1) o udzielenie im kredytu w kwocie 313.000,00 zł, w walucie CHF. We wniosku zawarte było oświadczenie, gdzie kredytobiorcy potwierdzili, że przedstawiono im ofertę kredytu hipotecznego w złotych oraz indeksowanego do waluty obcej. Po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowali, że dokonują wyboru oferty kredytu indeksowanego do waluty obcej, mając pełną świadomość, iż w okresie obowiązywania umowy kredytu może nastąpić niekorzystna dla nich zmiana kursu waluty indeksacji kredytu, co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu a także odsetek raty kapitałowo odsetkowej przypadających do spłaty, a wyrażonych w złotych. Zmiana ta może mieć również wpływ na wysokość innych opłat, np. z tytułu ubezpieczenia. Potwierdzili zapoznanie się z symulacją kosztów obsługi kredytu w przypadku niekorzystnej zmiany kursu waluty. Oświadczyli, iż po zapoznaniu się z występującym ryzykiem kursowym wnioskują o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty obcej.
Powodom przedstawiono symulację kosztów obsługi kredytu hipotecznego w przypadku niekorzystnej zmiany stopy procentowej lub kursu waluty indeksacji kredytu/pożyczki. Zgodnie z treścią symulacji wysokość rat kapitałowo – odsetkowej przy aktualnym poziomie kursu CHF i aktualnym poziomie stopy procentowe wynosiła 991,50 zł, zaś przy założeniu, że kurs CHF wzrośnie o wartość stanowiąca różnię między maksymalnym i minimalnym kursem CHF z okresu ostatnich 12 miesięcy, tj. o 12,71 % - 1.118,38 zł.
W dniu 21 lipca 2008 r. pomiędzy powodami (kredytobiorcami) a (...) Bank S.A. we W. (1) (poprzednikiem prawnym pozwanego) zawarta została umowa kredytu hipotecznego nr (...). Nie było możliwości negocjowania treści umów kredytowych, stanowiły one szablon zależny od zmiennych, takich jak kwota kredytu, czy wkład własny. Nie było możliwości negocjowania kursu walut. Powodowie otrzymali gotową umowę dopiero w dniu podpisania, nie mogli zabrać jej do domu w celu zapoznania. Na początku mogli negocjować jedynie marżę. Przeczytali umowę, ale jej treść nie była omawiana. Mocą tejże umowy bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie i walucie 314.565,00 zł (§ 1 ust. 3.1 umowy). Jako walutę indeksacji wskazano CHF (§ 1 ust. 3.5 umowy). Okres spłaty kapitału wynosił 406 miesięcy, okres kredytowania 420 miesięcy, kredyt spłacany miał być w ratach annuitetowych (§ 1 ust. 3.6-3.8 umowy). Kwota kredytu wyrażona w walucie obcej według kursu kupna waluty określonego w tabeli obowiązującej w banku na dzień sporządzenia umowy wynosiła 164.083,77 CHF. Kwota ta miała charakter informacyjny i nie stanowiła zobowiązania banku, Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy mogła być różna od podanej w tym punkcie (§ 1 ust. 4 umowy). Kwoty rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określone były w walucie obcej a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaż danej waluty zgodnie z tabelą obowiązująca w dniu poprzedzającym dzień spłaty raty określony w umowie (§ 7 ust. 6 umowy).
Kredytobiorcy oświadczyli, że: zostali poinformowani o ponoszeniu ryzyka zmiany kursów walutowych (ryzyko walutowe) oraz ryzyka zmiany stopy procentowej; zostali poinformowani, iż zmiana kursu walutowego oraz zmiana stopy procentowej będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokość rat spłaty; oraz, że poniosą to ryzyko (§ 10 ust. 3 umowy).
Uruchomienie kredytu nastąpiło w 6 transzach:
w dniu 23 lipca 2008 r. w kwocie 1.565,00 zł – 816,34 CHF po kursie 1,9171;
w dniu 23 lipca 2008 r. w kwocie 51.200,00 zł – 26.707,01 CHF po kursie 1,1971;
w dniu 20 sierpnia 2008 r. w kwocie 61.320,00 zł – 31.156,95 CHF po kursie 1,9681;
w dniu 25 listopada 2008 r. w kwocie 60.000,00 zł - 25.829,78 CHF po kursie 2,3229;
w dniu 23 lutego 2009 r. w kwocie 60.000,00 zł – 20.438,75 CHF po kursie 2,9356;
w dniu 5 czerwca 2009 r. w kwocie 60.000,00 zł – 21.636,44 CHF po kursie 2,7731;
w dniu 5 czerwca 2009 r. w kwocie 20.480,00 zł – 7.385,24 CHF po kursie 2,7731.
Łącznie 313.000,00 zł, tj. 133.970,50 CHF.
Mocą aneksu nr (...) z dnia 7 kwietnia 2017 r. do przedmiotowej umowy kredytu, m. in. postanowiono, iż z chwilą zawarcia aneksu spłata zadłużenia z tytułu rat kapitałowo – odsetkowych następować będzie w walucie indeksacyjnej kredytu, tj. franku szwajcarskim. Zmiana dotyczyła wszystkich rat płatnych od dnia 05 maja 2017 r.
Powodowie spłacali kredyt, w okresie od września 2008 r. do kwietnia 2022 r. w wykonaniu umowy uiścili na rzecz pozwanego 137.779,75 zł oraz 34.691,03 CHF.
Oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy Sąd Okręgowy uznał, że zeznanie powodów przesłuchanych w charakterze strony zasługiwało na walor wiarygodności, gdyż było spójne, logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, a przedstawione przez nich okoliczności zawarcia i wykonywania umowy kredytu pozostają zasadniczo zbieżne z okolicznościami zawierania i wykonywania analogicznych umów, które – z uwagi na masowość dochodzonych roszczeń – stanowią fakty znane notoryjnie.
Dokumenty stanowiły wiarygodne środki dowodowe, gdyż ich autentyczność i rzetelność nie były w toku procesu kwestionowane. Kwoty operacji finansowych związanych w wykonywaniem umowy kredytu wynikały z dokumentów wystawionych przez stronę pozwaną, a nadto z przedłożonej przez powodów historii rachunku bankowego.
Na podstawie art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd Okręgowy pominął dowód z opinii biegłego (k. 3v, 58v) jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.
Zdaniem Sądu zeznanie świadkówM. M. i D. S. wykazało pomijalną przydatność dla rozstrzygnięcia, gdyż świadkowie nie pamiętali okoliczności zawarcia przedmiotowej umowy i generalnie nie mieli wiedzy o okolicznościach będących przedmiotem pytań stron. Swiadkowie zeznając na okoliczność obowiązujących w banku praktyk wskazali, że umowy kredytowe stanowiły de facto gotowe wzorce, negocjowane w niewielkim zakresie – tj. marży i prowizji – i uzupełniane o zmienne takie jak wkład własny i kwota kredytu.
Na podstawie art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd pominął dowód z zeznań świadka R. F. (k. 58v) jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.
Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że podstawą prawną roszczenia procesowego o ustalenie nieważności umowy kredytu stanowi art. 189 k.p.c. i uznał, że powodom przysługuje interes prawny w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z zawartej pomiędzy stronami umowy kredytu.
Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności odniósł się do zarzutów dotyczących abuzywności postanowień umowy kredytowej wprowadzających mechanizm indeksacji: § 1 ust. 3.1, 3.5, 4 oraz § 7 ust. 6 umowy. Sąd pierwszej instancji przytoczył treść art. 385 1 § 1 k.c. regulującego przesłanki uznania postanowień umownych za niedozwolone. Uznał, że w przedmiotowej umowie kredytowej powodowie występowali w charakterze konsumentów, gdyż zawarcie umowy było czynnością dokonaną z przedsiębiorcą (bankiem), niezwiązaną bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową powodów (art. 22 1 k.c.). Przyjął także, iż umowa została sporządzona przez bank na standardowym wzorcu, a powodowie mieli jedynie wpływ na kwotę udzielonego kredytu i okres kredytowania, na początku mogli negocjować marżę. Zdaniem Sądu o braku rzeczywistego wpływu powodów na treść poszczególnych postanowień umownych świadczą również okoliczności jej zawarcia. Umowa została bowiem przedstawiona powodom do przeczytania w wersji gotowej do podpisu w placówce banku, przygotowanej według standardowego wzorca, dopiero w dacie wyznaczonej do jej zawarcia, wraz z licznymi załącznikami. Warunki te utrudniały efektywne zapoznanie się z treścią umowy, jej zrozumienie i ewentualne wyjaśnienie wszystkich wątpliwości. W czasie zawarcia umowy, gdy powodowie zaliczali się do grupy klientów zawierających masowo umowy waloryzowane walutą obcą, umowa miała charakter de facto adhezyjny, a rzeczywisty wpływ powodów na umowę ograniczał się do jej podpisania lub niepodpisania. Tym samym Sąd Okręgowy przyjął, iż umowa nie była indywidulanie negocjowana między stronami.
Sąd Okręgowy dalej wyjaśnił, że niejednoznaczność klauzul waloryzacyjnych mogła zostać usunięta przez udzielenie powodom przed zawarciem umowy odpowiedniej informacji o ryzyku walutowym. Sąd podkreślił, że bank ograniczył się do przedłożenia powodom do podpisu standardowej klauzuli o ryzyku walutowym, natomiast w rozmowach poprzedzających zawarcie umowy pracownik banku zapewniał powodów, że ryzyka walutowego praktycznie nie ma, a frank szwajcarski jest stabilną walutą. Powodom nie przedstawiono również żadnych symulacji wysokości zadłużenia i wysokości raty w przypadku znacznego wzrostu kursu waluty obcej. Jedyna symulacja ilustrowała wzrost kursu franka o zaledwie 12,71 %. Kwestia ustalania kursów waluty przez bank nie została w ogóle poruszona w rozmowach. Zdaniem Sądu ppisane działania banku nie zapewniły powodom informacji wystarczającej do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji, a w konsekwencji nie doszło do uchylenia niejednoznaczności spornych postanowień umowy w stopniu wyłączającym badanie abuzywności.
Sąd Okręgowy przyjął także, iż sporna klauzula indeksacyjna stanowiła element określenia głównego świadczenia stron, gdyż miała być wykorzystywana do określenia zarówno wysokości świadczenia banku, jak i późniejszych świadczeń kredytobiorców. Nie można jednak uznać, by klauzula ta została sformułowana w sposób jednoznaczny. Odesłanie w klauzuli indeksacyjnej do tabel banku nie pozwala bowiem ustalić nie tylko wysokości zobowiązania w chwili zawarcia umowy, ale również nie pozwala ustalić w sposób jednoznaczny i przewidywalny samego mechanizmu ustalania wysokości zobowiązania. Żadne z postanowień umowy nie wskazuje bowiem na sposób ustalania przez bank kursów kupna i sprzedaży waluty obcej, według których następować miało ustalenie wysokości długu powodów oraz wysokości ich świadczenia na rzecz banku (raty). Nie ma przy tym znaczenia, czy w banku istniały i były wdrożone procedury ustalania kursów na potrzeby tabel oraz czy na ile kursy te miały charakter rynkowy. Przy ocenie abuzywności przedmiotem badania są bowiem postanowienia umowne według stanu z chwili zawarcia umowy, nie zaś praktyka wykonywania umów przez jedną ze stron.
W tym stanie rzeczy nie zachodzi w ocenie Sądu Okręgowego żadna z przesłanek negatywnych, która wyłączałaby stwierdzenie abuzywności. Przechodząc do oceny przesłanek pozytywnych, Sąd podkreślił, że należy zbadać, czy analizowane postanowienia umowne (§ 1 ust. 3.1, 3.5, 4 oraz § 7 ust. 6 umowy) kształtowały prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a przy tym rażąco naruszały ich interesy. W ocenie Sądu meritii analizowane postanowienia umowne spełniały obie wymienione przesłanki. Powierzenie bankowi jednostronnego, nieograniczonego i całkowicie uznaniowego – przynajmniej w świetle umowy – uprawnienia do ustalenia kursu waluty, według którego ustalana jest każdoczesna wysokość zobowiązania powodów oraz wysokość świadczeń ratalnych, jest działaniem nielojalnym wobec klienta i trudno uznać, by zostało zaakceptowane przez racjonalnego i należycie poinformowanego konsumenta, gdyby było negocjowane indywidualnie. Bank ma przy tym możliwość uzyskania dodatkowych korzyści ekonomicznych w wyniku jednostronnego ustalenia rozmiarów spreadu walutowego. Przyjęcie opisanego mechanizmu przerzuca jednocześnie w całości na konsumenta ciężar ryzyka walutowego, gdyż pozwala bankowi na ustalenie takich kursów przyjmowanych do przeliczania spłacanych rat, by ekonomiczne skutki wzrostu kursu waluty obcej ponosił wyłącznie konsument. Sąd podkreślił, że dla oceny abuzywności irrelewantny jest sposób korzystania z banku z umownego uprawnienia do ustalania kursów walut przy przeliczaniu świadczeń stron, gdyż przedmiotem oceny jest umowa w chwili jest zawarcia, a nie praktyka wykonywania umowy. Z tego samego względu dla oceny abuzywności nie ma znaczenia wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984; tzw. ustawa antyspreadowa), która przez dodanie art. 69 ust. 3 Prawa bankowego dającemu kredytobiorcy uprawnienie do spłaty rat w kredycie indeksowanym do waluty obcej bezpośrednio w tej walucie.
Z podanych względów w ocenie Sądu Okręgowego postanowienia przedmiotowej umowy kredytu wprowadzające mechanizm indeksacji świadczeń stron do franka szwajcarskiego według kursów waluty ustalanych jednostronnie i uznaniowo przez bank stanowią niedozwolone postanowienia umowne.
W ocenie Sądu pierwszej instancji abuzywność klauzul waloryzacyjnych nie ogranicza się do kwestii ustalania kursów walut jednostronnie przez bank. Sam sposób ukształtowania ryzyka kursowego rażąco narusza interesy konsumenta, a przy tym jest sprzeczny z dobrymi obyczajami, gdyż tworzy znaczącą nierównowagę praw i obowiązków stron umowy ze szkodą dla konsumenta. Przyjęta w spornej umowie konstrukcja rozkładu ryzyka walutowego powoduje, że konsument był obciążony tym ryzykiem w sposób nieograniczony, gdyż nie ustalono żadnej umownej granicy wzrostu kursu waluty waloryzacji, powyżej której wzrost nie wpływałby już na wysokość salda zadłużenia i na wysokości raty. Przy obecnym kursie franka szwajcarskiego wzrost ten oscyluje wokół 100%, natomiast umowa w żaden sposób nie zabezpiecza interesów konsumenta przed dalej idącym wzrostem – o 200% czy 400%. Ryzyka tego nie niweluje potencjalna korzyść wynikająca z różnicy między oprocentowaniem kredytów waloryzowanych walutą obcą i kredytów złotowych. W przypadku wysokiego oprocentowania kredytów złotowych i niskiego oprocentowania kredytów waloryzowanych walutą obcą wysokość raty jest wprawdzie korzystniejsza w przypadku tych ostatnich, ale tylko wówczas, gdy podstawą obliczenia wysokości raty jest podobny kapitał. Na skutek zastosowania spornych klauzul waloryzacyjnych, w przypadku znacznego wzrostu kursu waluty obcej wzrasta natomiast znacznie kwota pozostałego do spłaty kapitału wyrażonego w walucie polskiej, co powoduje, że korzystniejsze oprocentowanie nie przekłada się na korzyść równoważącą ponoszone ryzyko kursowe. Wzrost kursu waluty waloryzacji powoduje bowiem wzrost nie tylko raty, ale również wzrost salda zadłużenia, przy czym zjawisko to nie występuje przy wzroście oprocentowania kredytów złotowych. Ryzykiem ponoszonym przez kredytobiorców kredytów waloryzowanych walutą obcą jest zatem również ryzyko wzrostu zadłużenia nie tylko ponad poziom pierwotnego zadłużenia, ale również ponad wartość kredytowanej nieruchomości, co powoduje, że nie są oni w stanie zbyć tej nieruchomości bez zaangażowania dodatkowych środków własnych. O ryzyku tym kredytobiorca nie był w ogóle informowany przed zawarciem umowy. Nieograniczonemu ryzyku kursowemu ponoszonemu przez konsumenta towarzyszy ograniczone ryzyko kursowe ponoszone przez bank. Ryzyko banku ujawnia się przy spadku kursu waluty i w najbardziej skrajnym wypadku zmaterializuje się w momencie spadku kursu franka szwajcarskiego do zera. Nawet jednak w takiej sytuacji strata banku ograniczy się do nieodzyskania w ramach spłaty rat całości kapitału udostępnionego konsumentowi w wykonaniu umowy kredytu. Mówiąc precyzyjnie, stratą zostałaby objęta jedynie ta część kapitału, która nie została spłacona przed radykalnym spadkiem kursu waluty. W konsekwencji, między ograniczonym ryzykiem ponoszonym przez bank a nieograniczonym ryzykiem ponoszonym przez konsumenta występuje rażąca dysproporcja na niekorzyść tego ostatniego. W tym stanie rzeczy zdaniem Sądu pierwszej instancji uznać trzeba, że gdyby powodowie zostali w sposób przejrzysty poinformowani przed zawarciem umowy ze stroną pozwaną o charakterze przyjmowanego na siebie ryzyka, w tym ryzyka długoterminowego i nieograniczonego wzrostu salda zadłużenia, nie przyjęliby klauzul waloryzacyjnych w drodze indywidualnych negocjacji.
Sąd Okręgowy dalej wyjaśnił, że cywilnoprawną sankcją ustalenia abuzywności postanowienia umowy jest brak związania nim konsumenta (art. 385 1 § 1 k.c.), przy zachowaniu związania stron umową w pozostałej części (art. 385 1 § 2 k.c.). Regulacja ta nie odnosi się jednak do postanowień określających główne świadczenie stron, do których – w ocenie Sądu – zaliczają się postanowienia wprowadzające mechanizm indeksacji do przedmiotowej umowy kredytu. Skutkiem jego abuzywności jest zatem nieważność całej umowy, przy czym skutek ten nie nastąpi, jeżeli istnieje możliwość zastąpienia zakwestionowanego postanowienia przepisami dyspozytywnymi lub jeżeli konsument wyrazi wolę dalszego obowiązywania umowy z zachowaniem klauzuli abuzywnej. W ocenie Sądu pierwszej instancji w realiach niniejszej sprawy nie ma możliwości zastąpienia postanowień abuzywnych przepisami dyspozytywnymi. Przede wszystkim nie wchodzi w rachubę zastosowanie dyspozycji art. 358 § 2 k.c., który wszedł w życie po zawarciu umowy kredytu. Z braku podstawy prawnej w przepisach dyspozytywnych nie można również usunąć klauzuli indeksacyjnej z zachowaniem oprocentowania według stawek LIBOR właściwych dla zobowiązań wyrażonych we frankach szwajcarskich. Mechanizm taki stawiałby przy tym kredytobiorców kredytów waloryzowanych w walucie obcej w sytuacji nieuzasadnionego uprzywilejowania w stosunku do pozostałych kredytobiorców, gdyż prowadziłby do całkowitego wyeliminowania ryzyka walutowego przy zachowaniu oprocentowania kredytu znacząco niższego od oprocentowania kredytów złotowych niepodlegających denominacji lub indeksacji do waluty obcej.
Dalej Sąd wyjaśnił, że negatywną przesłanką unieważnienia całej umowy jest także wystąpienie szczególnie niekorzystnych konsekwencji dla konsumenta. Konsekwencje te należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie. W niniejszej sprawie powodowie zarówno w pismach procesowych, jak i na rozprawie wykazywali pełną świadomość skutków ustalenia nieważności, również po udzieleniu informacji przez przewodniczącego składu orzekającego o możliwych roszczeniach banku przeciwko nim, ich charakterze i wymagalności oraz braku możliwości przewidzenia zakresu roszczeń uznanych ostatecznie za zasadne oraz możliwości uczestniczenia w długotrwałych postępowaniach sądowych. Mimo tego, powodowie konsekwentnie i kategorycznie wyrażali wolę unieważnienia całej umowy, nie akceptując jednocześnie utrzymania jej w mocy z zachowaniem postanowień abuzywnych.
Z podanych względów, na podstawie art. 58 § 1 w zw. z art. 385 § 1 k.c., Sąd Okręgowy ustalił, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta dnia 21 lipca 2008 r. między powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego jest nieważna w całości, o czym orzeczono w punkcie I sentencji.
Odnosząc się do dochodzonego roszczenia o zapłatę Sąd pierwszej instancji uznał, że stanowi ono roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia oparte na art. 405 w zw. z art. 410 k.c. Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że powodowie spełnili na rzecz banku w wykonaniu nieważnej umowy kredytu łącznie kwotę 137.779,75 zł oraz 34.691,03 CHF. Kwota ta podlega zwrotowi powodom przez stronę pozwaną jako świadczenie nienależne na podstawie art. 405 w zw. z art. 410 k.c., o czym orzeczono w punkcie II sentencji. O odsetkach za opóźnienie orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., zgodnie z żądaniem pozwu. Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego jest roszczeniem bezterminowym, którego termin zapłaty wyznacza wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia (art. 455 k.c.). Wezwanie do zapłaty w zakresie kwot 113.826,81 zł i 27.834,58 CHF nastąpiło wraz z doręczeniem stronie pozwanej odpisu pozwu (tj. w dniu 10 grudnia 2020 r.), zaś w zakresie kwot 23.952,94 zł i 6.856,45 CHF wraz z doręczeniem pisma z dnia 19 kwietnia 2022 r. zawierającego rozszerzenie powództwa (tj. w dniu 23 maja 2022 r.). Powodowie domagali się zasądzenia odsetek od upływu 7 dni od dnia doręczenia w/w pism. W ocenie Sądu termin ten był wystarczający do dobrowolnego zaspokojenia zgłaszanych roszczeń, a po jego upływie strona pozwana popadała w opóźnienie skutkujące powstaniem po stronie powodów roszczeń odsetkowych, odpowiednio od dnia 17 grudnia 2020 r. i 31 maja 2022 r.
Sąd pierwszej instancji nie podzielił przy tym podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia.
O kosztach procesu orzeczono w punkcie III sentencji wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 1 1 k.p.c.
Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana, zaskarżając go w całości.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:
naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:
I. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:
1.brak dokonania wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego w sprawie z dokumentów w postaci:
- wniosku kredytowego z dnia 08.07.2008 r.
- oświadczenia o ryzyku kursowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej z dnia 08.07.2008 r.,
- symulacji kosztów obsługi kredytów hipotecznych w przypadku niekorzystnej zmiany stopy procentowej lub kursu waluty indeksacji (załącznik do oświadczenia o ryzyku kursowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej),
- umowy kredytu (...)(tu w zakresie: § 1 ust. 4, § 6 ust. 2, § 7 ust. 6, § 10 ust. 3 umowy),
co doprowadziło do dokonania przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych w sposób błędny w zakresie faktów, że: powodów nie poinformowano o ryzyku związanym ze sporną umową kredytu przed jej zawarciem, pracownik banku zapewniał o stabilności CHF i bezpieczeństwie zaciągnięcia kredytu w tej walucie, zaproponowano im jedynie udzielenie kredytu indeksowanego do CHF, postanowienia umowne nie zostały indywidualnie uzgodnione, powodowie nie posiadali wiedzy o wysokości swojego zobowiązania, powodowie nie zostali poinformowani w sposób jasny i pełny o ryzyku walutowym, powodowie nie mogli zapoznać się z treścią umowy przed jej zawarciem, zaś jej treść nie była omawiana podczas spotkań z doradcą kredytowym, podczas gdy prawidłowa ocena ww. dokumentów w powiązaniu ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, powinna doprowadzić do ustalenia, że:
a)powodowie we wniosku o udzielenie kredytu z dnia 08.07.2008 r. na stronie 3 wniosku w rubryce „waluta" pomiędzy „PLN" a „CHF" wybrali „CHF", w konsekwencji to na skutek dokonanego przez powodów wyboru doszło do zawarcia umowy kredytu indeksowanego do CHF,
b)decydując się na zawarcie spornej umowy powodowie byli świadomi, że w okresie obowiązywania umowy może nastąpić niekorzystna dla nich zmiana kursu waluty indeksacji, co może spowodować podwyższenie kwoty kredytu, a także kwoty raty kapitałowo-odsetkowej przypadających do spłaty, a wyrażonej w złotych oraz, że oprocentowanie kredytu jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem stopy referencyjnej WIBOR lub LIBOR, co spowoduje podwyższenie kwoty spłacanej raty,
c) powodowie zapoznali się z symulacją kosztów obsługi kredytu w przypadku niekorzystnej zmiany kursu waluty,
d)oświadczenia o ryzyku kursowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej i stanowiące jego załącznik symulacje sporządzone zostały zgodnie z zaleceniami obowiązującej wówczas Rekomendacji S wydanej przez Komisję Nadzoru Bankowego w 2006 r. w konsekwencji błędnym jest stanowisko Sądu Okręgowego, że oświadczenie o ryzyku kursowym i zmiennej stopy procentowej, a także stanowiąca jego załącznik symulacja nie spełniały wymogu udzielenia rzetelnej i jasnej informacji o ryzykach związanych z umowa oraz aby pozwany Bank nie poinformował powodów o ryzyku znaczącego wzrostu kursu CHF,
e)przed zawarciem spornej umowy kredytu powodom przedstawiono również ofertę kredytu „czysto” złotówkowego, co powodowie potwierdzili podpisując się pod oświadczeniem o ryzyku kursowym,
f)w § 1 ust. 4, § 7 ust. 6 umowy kredytu (...) powodowie zostali wyraźnie poinformowani o tym, że bank stosuje dwa rodzaje kursu tj. kurs kupna przy wypłacie kredytu oraz kurs sprzedaży przy spłacie kredytu;
g)szacunkowa kwota kredytu w CHF została wyrażona § 1 ust. 4 umowy,
h)powodowie otrzymali informację, że wypłacony kredyt zostanie przeliczony po kursie kupna obowiązującym w Banku w dniu wypłaty kredytu;
i)powodowie mogli otrzymać wzorzec umowy przed jej zawarciem celem zapoznania się z nim,
j)treść umowy oraz powiązanych z nią dokumentów była szczegółowo omawiana przez doradcę kredytowego z powodami przed jej zawarciem,
k)powódka w dacie zawarcia umowy kredytowej zajmowała stanowisko asystenta radcy prawnego, co zdaniem pozwanego powinno świadczyć o posiadaniu przez nią ponadprzeciętnej wiedzy w zakresie ryzyk związanych z zaciąganym zobowiązaniem;
2.pominięcie przy ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego z dokumentu w postaci wyciągu z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu (...) Banku S.A. z dnia 02.06.2008 r. wraz z załącznikiem Instrukcja udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych Klientom indywidualnym przez (...) Bank S.A. oraz kalkulatora badania zdolności kredytowej
kredytobiorców, skutkujące brakiem poczynienia przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych w zakresie faktu, że powodowie posiadali wyższą zdolność kredytową na zaciągnięcie kredytu czysto złotówkowego tj. na kwotę 394 384,44 zł aniżeli kredytu indeksowanego do waluty CHF tj. na kwotę 327 339,64 zł;
3.brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego z dowodu z dokumentów w postaci umowy kredytu (...) (tu: w zakresie § 1 ust. 4 tej umowy) oraz harmonogramu wypłaty kredytu(...), a w konsekwencji brak dokonania ustaleń w zakresie faktu, że ostateczna kwota kredytu wyrażona w CHF (133 970,50 CHF), która ukształtowała się w wyniku zastosowania przez bank w dniu wypłaty kredytu określonego kursu kupna CHF okazała się dla kredytobiorców o 30 113,27 CHF korzystniejsza niż kwota szacunkowa wskazana w § 1 ust. 4 umowy kredytu (164 083,77 CHF), której wysokość kredytobiorcy podpisując umowę zaakceptowali;
4.pominięcie przy ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego z dokumentów w postaci:
a)wyciągu z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu (...) Bank S.A. z dnia 16.10.2012 r. wraz z załącznikiem - Regulaminem udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. dla umów zawartych do dnia 17.12.2011 r. wraz z dowodem wysłania tego regulaminu powodom listem poleconym,
b)wyciągu z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu (...) Bank S.A. z dnia 28.08.2012 r. wraz z załącznikiem „Procedura wyznaczania i publikacji kursów walutowych w (...) Bank S.A.",
c)wyciągu z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu (...)Bank S.A. z dnia 06.11.2012 r. wraz z załącznikiem „Wewnętrzne zasady wyznaczania kursów walut,
a w konsekwencji dokonanie błędnych ustaleń faktycznych polegających na przyjęciu, że pozwany w sposób całkowicie dowolny oraz arbitralny ustalał kursy waluty w CHF w celu indeksacji spornego kredytu, a także że zasady wyznaczania tych kursów nie były sformułowane w sposób jednoznaczny: podczas gdy prawidłowa ocena ww. dokumentów w powiązaniu ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym w postaci przykładowych harmonogramów spłat spornego kredytu, historii rachunku bankowego powodów służącego do spłaty spornego kredytu oraz zeznań świadków - doradców, powinna doprowadzić do ustalenia, że:
a)przez cały okres obowiązywania spornej umowy kredytu stosowane przez bank zasady wyznaczania kursów franka szwajcarskiego były oparte na czynnikach rynkowych,
b)zasady ustalania kursów znalazły wyraz w § 17 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. obowiązującego od dnia 21.11.2012 r. (wyciąg z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu (...)Bank S.A. z dnia 16.10.2012 r.),
c)ww. zasady stanowiły jedynie usankcjonowanie praktyki istniejącej od początku obowiązywania spornej umowy kredytu, co potwierdziłyby zeznania świadka R. F., gdyby dowód ten został przez Sąd Okręgowy przeprowadzony,
d)sposób wyznaczania kursów walut przez (...) Bank S.A. opisany w wyżej powołanym § 17 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. oraz w „Procedurze wyznaczania i publikacji kursów walutowych w (...) Bank S.A." (wyciąg z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu (...)Bank S.A. z dnia 28.08.2012 r.), a także w „Wewnętrznych zasadach wyznaczania kursów walut" (wyciąg z protokołu nr (...) z posiedzenia
Zarządu(...) Bank S.A. z dnia 06.11.2012 r.) był niezmienny praktycznie od czasu rozpoczęcia udzielania i obsługi kredytów indeksowanych do franka szwajcarskiego przez (...) Bank S.A., w tym kredytu(...),
e)przy ustalania kursów kupna i sprzedaży waluty CHF w celu indeksacji kredytu udzielonego powódce (...) Bank S.A. opierał się na notowaniach z serwisu informacyjnego Thomson Reuters (mediana z kilku notowań kursu CHF publikowanego w serwisie Reuters), kursy te miały więc charakter rynkowy co miało znaczenie, gdyż nie naruszało interesów powodów jako konsumentów,
f)powodowie po doręczeniu im przez pozwany bank Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. obowiązującego od dnia 21.11.2012 r. nie wypowiedzieli umowy kredytu, a więc wyrazili następczą zgodę na ustalanie kursów waluty indeksacji w sposób opisany § 17 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A., obowiązujący de facto od dnia zawarcia spornej umowy,
g)w dacie zawierania spornej umowy kredytu ustawodawca, ani organy nadzoru finansowego nie doprecyzowały w żaden sposób, jaki stopień szczegółowości powinny posiadać zapisy określające sposób ustalania kursu wymiany walut przez bank,
h)zawarte w umowie kredytu (...) postanowienia stanowiące o odesłaniu do tabel kursowych banku (w brzmieniu obowiązującym na dzień zawarcia umowy kredytu) nie uniemożliwiły powodom wykonania umowy, gdyż ci przez lata normalnie umowę realizowali, spłacając raty kredytu wyrażone we franku szwajcarskim w przesyłanych im przez bank harmonogramach spłaty spornego kredytu, o czym świadczy historia rachunku bankowego służącego do spłaty spornego kredytu, powodowie nie mieli więc wątpliwości co do tego, w jakiej wysokości bank wyznaczał poszczególne kursy CHF służące do indeksami kredytu,
wobec czego nie sposób uznać, aby kursy stosowane przez pozwany bank w celu indeksacji kredytu były ustalane przez bank w sposób całkowicie dowolny oraz arbitralny;
5. pominięcie zebranego w sprawie materiału dowodowego z dokumentu w postaci wyciągów ze sprawozdań finansowych (...) Banku S.A, co doprowadziło Sąd I instancji do błędnego ustalenia, że Bank uzyskiwał dodatkowe korzyści ekonomiczne w postaci spreadu (s. 11 uzasadnienia), podczas gdy prawidłowa ocena ww. dokumentów w powiązaniu ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym powinna doprowadzić Sąd I instancji do ustalenia, że:
a)pozwany Bank dokonywał transakcji walutowych w celu obsługi kredytów oraz pożyczek hipotecznych indeksowanych do CHF, w tym spornego kredytu,
b)dla powodów nie miał znaczenia stosowany przez pozwany Bank spread rozumiany jako różnica między kursem kupna a sprzedaży,
c)w momencie udzielania i wypłaty kredytów/pożyczek indeksowanych do CHF, w tym spornego kredytu Bank sprzedawał franki szwajcarskie pozyskane wcześniej z linii kredytowej w (...)a w okresie spłaty tych kredytów/pożyczek (spłata rat lub wcześniejsza spłata) nabywał tę walutę na rynku międzybankowym, przy czym Bank nie zarabiał na wzroście kursu franka szwajcarskiego, ponieważ transakcje te dokonywane były zawsze po aktualnym kursie rynkowym CHF - kursie kupna lub sprzedaży kontrahenta z zachowaniem narzuconej przez niego marży,
d)mechanizm indeksacji przedmiotowego kredytu był zatem ściśle sprzężony z transakcjami walutowymi dokonywanymi przez bank w celu zapewnienia finansowania i pokrycia pozycji walutowej związanej z udzieleniem powodom i innym kredytobiorcom i pożyczkobiorcom kredytu indeksowanego/pożyczki indeksowanej do CHF,
e) (...) Bank S.A. we własnym zakresie (koszt pożyczki zaciągniętej w (...)) dokonywał zabezpieczenia ryzyka walutowego wiążącego się z udzielaniem i obsługą kredytów hipotecznych;
6.brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego z dowodów z dokumentów w postaci aneksu nr (...) do umowy nr (...) z dnia 07.04.2017 r. dotyczącego spłaty kredytu w walucie indeksacji oraz historii rachunku służącego do spłaty kredytu (...) bezpośrednio w CHF, a w konsekwencji brak dokonania przez Sąd I instancji ustalenia, że strona powodowa zawierając aneks umożliwiający jej spłatę kredytu bezpośrednio w walucie indeksacji wyraziła następczą, świadomą oraz wyraźną zgodę mechanizm indeksacji spornego kredytu do CHF i poszczególne postanowienia wyrażające ten mechanizm w umowie kredytu w dniu jej zawarcia, a ponadto brak dokonania przez Sąd I instancji ustalenia, że stronę powodową od momentu dokonywania spłat bezpośrednio w walucie indeksacji nie dotyczył już kurs z tabeli kursowej banku, a co za tym idzie - zasądzenia na rzecz strony powodowej nadpłat w zakresie spłat w walucie CHF w oparciu o tabelę kursową (...) Banku S.A. jest bezzasadne;
7.brak dokonania wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego z dowodów z zeznań świadków M. M. (pisemne zeznania z dnia 20.11.2021 r.), D. S. (skrócony protokół z rozprawy z dnia 24.05.2022 r.) i w konsekwencji pominięcie przy ustalaniu istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy faktów, a mianowicie, że świadkowie ci potwierdzili, że w pozwanym Banku obowiązywała procedura udzielania kredytów hipotecznych indeksowanych do CHF i każdy ze świadków się do niej stosował, że doradcy informowali klientów o ryzyku kursowym związanym z umową oraz nie zapewniali klientów o stabilności kursu CHF ani o tym, że kurs CHF nie wzrośnie powyżej określonego poziomu, a tymczasem Sąd Okręgowy wbrew treści zeznań ww. świadków i wobec sprzecznych informacji przedstawianych przez powodów nie uwzględnił istotnych okoliczności sprawy, jakie zostały wskazane przez ww. świadków, a także błędne ustalenie, że: powodowie nie mieli możliwości zapoznania się z umową przed jej podpisaniem, wybór kredytu w CHF nie był wyłączną decyzją powodów, powodom nie wyjaśniono jakie jest ryzyko związane z umową i kursem CHF, nie wyjaśniono mechanizmu indeksacji, nie poinformowano ich o ryzyku znaczącego wzrostu kursu CHF, powodów nie poinformowano o sposobie wypłaty i spłaty kredytu, nie przedstawiono symulacji obrazujących ryzyko kredytu, postanowienia umowy kredytu nie zostały indywidualnie uzgodnione, powodów zapewniano o stabilności i bezpieczeństwie kredytu indeksowanego do CHF;
a konsekwencji pominięcie, bądź całkowicie sprzeczne ze zgromadzonym materiałem ustalenie istotnych dla rozstrzygnięcia faktów, wynikających z powyższych zeznań, z których wynika, że:
a) (...) Bank S.A. posiadał ustandaryzowane procedury udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych, które w sposób jednakowy obowiązywały w każdej placówce i każdego pracownika i były przez pracowników banku zawsze stosowane, a więc fakt, że ww. świadkowie nie pamiętali wszystkich okoliczności zawarcia spornej umowy z powodami nie ma znaczenia z punktu widzenia oceny istotności ww. dowodów, gdyż na wszystkich doradcach zatrudnionych w pozwanym Banku spoczywał obowiązek stosowania się do istniejących procedur, dlatego też nawet przedstawienie ogólnej procedury zawarcia umowy kredytu będzie odnosiło się do przebiegu zawarcia spornej umowy kredytu z powodami (jedynie z uwagi na znaczny upływ czasu ww. świadkowie nie byli w stanie sobie przypomnieć konkretnych okoliczności zawarcia spornej umowy, co w żaden sposób nie może dyskwalifikować jedynie z tej przyczyny tych dowodów) dlatego też dowód z zeznań ww. świadków należało ocenić jako istotny z punktu widzenia rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i w pełni wiarygodny,
b)wyboru pomiędzy zawarciem kredytu czysto Złotowego a kredytu indeksowanego do waluty obcej dokonywał zawsze wyłącznie klient banku,
c)klienci mieli możliwość negocjacji postanowień umownych,
d)klienci mieli możliwość zapoznania się z projektem umowy kredytu przed jej podpisaniem,
e)klientom przedstawiano zawsze propozycje zawarcia dwóch umów tj. umowy kredytu hipotecznego zlotowego i indeksowanego do CHF,
f)doradcy udzielający kredytów i pożyczek hipotecznych indeksowanych do waluty obcej informowali zarówno pisemnie, jak i ustnie o ryzyku kursowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej związanym z zawieraną umową i ich wpływie na wysokość raty i saldo zadłużenia, a także o tym, że bank stosuje kurs kupna przy wypłacie kredytu i kurs sprzedaży przy spłacie kredytu,
g)klienci mieli możliwość zadawania pytań celem rozwiania jakichkolwiek wątpliwości związanych z umową, czas i ilość spotkań dostosowany był zawsze do potrzeb indywidualnych danego klienta,
h)klientów nie zapewniano, że kurs franka szwajcarskiego nie przekroczy jakiegoś konkretnego poziomu, nie zapewniano powodów, aby kurs CHF był stabilny i „bezpieczny",
i)klientów nie zachęcano, ani nie namawiano na zawieranie umów indeksowanych do waluty CHF,
j)z punktu widzenia interesów ekonomicznych doradcy (prowizje) obojętnym było czy klient zawarł umowę kredytu / pożyczki czysto złotówkową czy indeksowaną do waluty obcej;
8.przyznanie pełnej wiarygodności i mocy dowodowej dowodowi z przesłuchania powodów oraz dokonanie ustaleń faktycznych w zakresie przebiegu procedury zawarcia spornej umowy kredytu i informacji udzielanym powodom, w głównej mierze w oparciu o ten dowód, choć powodowie jako strona niniejszego postępowania są bezpośrednio zainteresowani pozytywnym dla nich wynikiem sprawy, przez co dowód z ich przesłuchania jest w wysokim stopniu subiektywny i wiarygodność tego dowodu wymaga ostrożnej oceny i z tego też względu ustawodawca nadał dowodowi z przesłuchania stron charakter subsydiarny a jednocześnie brak dokonania przez Sąd Okręgowy istotnych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych na podstawie dowodu z przesłuchania powodów, w zakresie jakim powodowie podczas przesłuchania na rozprawie z dnia 08.04.2022 r. zeznali m.in., że:
powódka A. G. - skrócony protokół z rozprawy z dnia 08.04.2022 r„ 00:08:37-00:40:30:
„Przeczytaliśmy umowę. Nie mieliśmy pytań do pracownika Banku" (skrócony protokół rozprawy z dnia 08.04.2022r., 00:15:41 - 00:16:33),
„Na oświadczeniu o ponoszeniu ryzyka kursowego widnieją nasze podpisy" (skrócony protokół rozprawy z dnia 08.04.2022 r., 00:26:53 - 00:35:10),
„Nie sprawdzałam historycznych kursów franka" (skrócony rozprawy z dnia 08.04.2022 r., 00:35:10 - 00:38:03),
„Nie pamiętam ile było spotkań przed zawarciem umowy. Na pewno kilka. Nie było limitu czasowego na zawarcie umowy”, (skrócony protokół rozprawy z dnia 08.04.2022r., 00:35:10 - 00:38:03),
„Ostateczną decyzję o tym w jakiej walucie będzie kredyt podjęliśmy my" (skrócony protokół rozprawy z dnia 08.04.2022 r., 00:38:03 - 00:40:30),
powód R. G. - skrócony protokół z rozprawy z dnia 08.04.2022 r„ 00:40:30 -00:49:13:
- „Parafka na symulacji może być moja. Podpis na oświadczeniu o ponoszeniu ryzyka kursowego jest moim podpisem.(...) Pracownik banku nie zapewniał, że o tym, że kurs franka nie wzrośnie powyżej określonego poziomu. Nie sprawdzałem historycznych kursów franka. Zdecydowaliśmy się na kredyt we frankach, ponieważ taki okazał się najkorzystniejszy. Nie pamiętam czy prosiłem o przedstawienie projektu umowy przed jej podpisaniem” (skrócony protokół rozprawy z dnia 08.04.2022 r„ 00:40:30 - 00:46:54),
-„Nie pamiętam czy wszystko było wtedy dla mnie jasne. Nie mieliśmy limitu czasu na zawarcie umowy. Doradca nas nie pośpieszał." (skrócony protokół rozprawy z dnia 08.04.2022r., 00:46:54-00:49:54).
a w konsekwencji dokonanie ustaleń faktycznych w zakresie okoliczności zawarcia umowy na podstawie dowodu z przesłuchania powodów jedynie w zakresie w jakim zeznania te są niekorzystne dla pozwanego, a pominięcie tej części przesłuchania powodów, z której to wynika, że:
a)powodowie posiadali wybór pomiędzy zawarciem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej a umowy kredytu nieindeksowanego do waluty obcej i tylko na skutek dokonanego przez nich wyboru - podyktowanego wyłącznie niższą ratą - doszło zawarcia umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej (CHF), powodom zależało na otrzymaniu środków w złotówkach, co też miało miejsce,
b)powodowie mieli możliwość negocjacji postanowień umownych, a tylko z uwagi na fakt, że nie chcieli nic negocjować doszło do zawarcia umowy w kształcie im zaprezentowanym, nie można więc przyjąć, jak to zrobił Sąd Okręgowy, aby postanowienia umowne nie zostały z powodami indywidualnie uzgodnione,
c)powodowie mieli możliwość zapoznania się z wzorcem umowy przed jej podpisaniem, a tylko i wyłącznie wobec braku woli zapoznania się z nim nie doszło do wcześniejszego im jego przedstawienia,
d)powodowie zdawali sobie sprawę jak z tego, że wysokość raty oraz kwoty kredytu jest zmienna w zależności od wysokości kursu,
e)powodów nie zapewniano, że kurs franka szwajcarskiego nie przekroczy jakiegoś konkretnego poziomu,
f)powodowie na dzień zawarcia umowy uważali jej zapisy za zrozumiałe, czytelne i jednoznaczne,
g)powodowie kwestionują zapisy umowy ze względów niezależnych od pozwanego Banku a to w związku ze wzrostem kursu CHF;
II.art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z zeznań świadka R. F., jako nieprzydatnego dla ustalenia wskazanych faktów;
III.art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego sądowego zawnioskowanego przez pozwanego jako nieistotnego dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy;
IV. art. 327 1 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie podstawy faktycznej i prawnej wyroku polegające na:
a)braku wskazania, jaki sposób szczegółowości zasad wyznaczania kursów waluty CHF w celu indeksacji kredytu udzielonego powodom, pozwoliłyby jego zdaniem na uznanie, że pozwany bank nie wyznaczał tych kursów w sposób dowolny, a powodowie byliby w stanie zweryfikować prawidłowość ich wyznaczania, a jednocześnie możliwe byłoby zachowanie rynkowego charakteru tych kursów przez cały, kilkudziesięcioletni okres kredytowania,
b)braku wyjaśnienia, które dokładnie postanowienia (rozumiane jako normy postępowania a nie jednostki redakcyjnej) Sąd Okręgowy uważa za abuzywne oraz braku wyjaśnienia przyczyn przyjętej abuzywności;
c) braku wyjaśnienia zakresu przyjętej abuzywności a jedynie ograniczenie się do stwierdzenia, że postanowienia uznane za niedozwolone podlegają zniesieniu w całości a nie tylko w zakresie, w jakim ich treść jest niedopuszczalna.
prawa materialnego, a mianowicie:
I.art. 189 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że powodowie posiadają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy kredytu (...);
II.art. 58 § 1 k.c. oraz art. 385 1 § 1 k.c. poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie polegające na pominięciu zasady, że w przypadku wadliwości postanowień umowy zawartej między konsumentem, a przedsiębiorcą z zastosowaniem wzorca umownego przepis art. 385 1 § 1 k.c. stanowi lex specialis wobec normy wynikającej z treści art. 58 k.c. co wyłącza zastosowanie w takim przypadku sankcji nieważności poszczególnych postanowień, czy też całej umowy;
III.art. 385 1 § 1 i 2 k.c. poprzez:
1.błędne uznanie, że postanowienia umowy odnoszące się do indeksacji spornego kredytu określają główne świadczenia stron, podczas gdy postanowienia te mają charakter uboczny,
2.błędne uznanie, że postanowienia umowy kredytu nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodami, podczas gdy zasada indeksacji kredytu do waluty obcej oraz waluta indeksacji w postaci CHF zostały uzgodnione indywidualnie przez strony, w żadnym wypadku nie zostały narzucone przez bank,
3.błędne uznanie, że postanowienia dotyczące indeksacji nie zostały sformułowane przez pozwanego w sposób jednoznaczny,
4.błędne uznanie, że powodowie nie zostali należycie poinformowani przed zawarciem spornej umowy kredytu o ryzyku kursowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej z nią związanym i jego wpływie na wysokość zobowiązania,
5.błędne uznanie, że skutkiem eliminacji postanowień dotyczących indeksacji kredytu jest nieważność umowy,
6.błędne przyjęcie, że na banku spoczywała powinność przewidzenia skali nieograniczonego ryzyka kursowego i poinformowania o tych prognozach powodów,
7.pominiecie przy ocenie abuzywności, że w dacie zawierania spornej umowy kredytu ustawodawca, ani organy nadzoru finansowego nie doprecyzowały w żaden sposób, jaki stopień szczegółowości powinny posiadać zapisy umowne określające sposób ustalania kursu wymiany walut,
8.pominięcie przy ocenie abuzywności faktu, że dla powodów nie miał znaczenia stosowany przez pozwany Bank spread rozumiany jako różnica między kursem kupna a sprzedaży, gdyż mechanizm indeksacji opiera się na kursie kupna z dnia wypłaty kredytu (jego transz) oraz kursach sprzedaży z dnia spłaty rat, są to zatem kursy ustalane w całkowicie odmiennych warunkach rynkowych,
9.pominięcie przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy, a następnie przy ocenie abuzywności postanowień dotyczących indeksacji spornego kredytu przez Sąd Okręgowy dowodów z dokumentów postaci wyciągu z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu (...)Bank S.A. z dnia 16.10.2012 r. wraz z załącznikiem - Regulaminem udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. dla umów zawartych do dnia 17.12.2011 r. wraz z dowodem wysłania tego regulaminu powódce listem poleconym, wyciągu z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu (...)Bank S.A. z dnia 28.08.2012 r. wraz z załącznikiem „Procedura wyznaczania i publikacji kursów walutowych w (...) Bank S.A.", których prawidłowa ocena nie pozwala na przyjęcie, aby kursy stosowane przez pozwany Bank w celu indeksacji kredytu były ustalane przez bank w sposób dowolny,
10.pominięcie przy ocenie abuzywności faktu, że powodowie przed zawarciem spornej umowy posiadali zdolność na zaciągnięcie kredytu złotówkowego nieindeksowanego do CHF, a pomimo możliwości jego wyboru zdecydowali się na kredyt indeksowany do CHF kierując się korzyściami ekonomicznymi,
11.pominięcie faktu, że pozwany Bank w celu obsługi spornego kredytu również dokonywał transakcji kupna i sprzedaży waluty CHF i ponosił związane z tym koszty,
12.pominięcie, że ostateczna kwota kredytu wyrażona w CHF, która ukształtowała się w wyniku wypłaty spornego kredytu po określonym kursie kupna CHF okazała się dla powodów korzystniejsza niż szacunkowa wskazana w § 1 ust. 4 umowy kredytu, której wysokość powodowie podpisując umowę zaakceptowali,
13.błędne uznanie że doszło do rażącego naruszenia interesów powodów oraz ukształtowania jej praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, pomimo iż kursy wyznaczane przez pozwany Bank w celu indeksacji miały charakter rynkowy i okoliczność ta ma znaczenie z punktu widzenia oceny abuzywności postanowień umownych, a motywacją do zawarcia przez powodów spornej umowy kredytu stanowiła okoliczność, że powodowie zdawali sobie sprawę, że kredyt indeksowany do waluty CHF posiada niższe oprocentowanie aniżeli kredyt czysto złotówkowy, a przez to posiada niższą ratę,
co powinno było doprowadzić Sąd Okręgowy do przyjęcia, że postanowienia umowy dotyczące indeksacji - stanowiące odesłanie do tabeli kursowej banku nie stanowiły postanowień abuzywnych w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c., a w konsekwencji przyjęcia, że zawarta przez strony umowa kredytu jest ważna i nadal może między stronami obowiązywać;
IV. art. 69 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe w zw. z art. 58 § 1 k.c. oraz z art. 385 1 § 1 i 2 k.c. poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie w sprawie i wadliwe ustalenie, że skutkiem eliminacji postanowień umowy dotyczących indeksacji jest nieważność spornej umowy kredytu w całości;
V. art. 385 1 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c. w zw. art. 354 k.c. w zw. z art. 65 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c. poprzez błędne uznanie, że:
1.skutkiem przyjętej przez Sąd I instancji abuzywności postanowień spornej umowy dotyczących indeksacji kredytu do CHF jest konieczność ich pominięcia w całości przy ustalaniu treści stosunku prawnego i ostatecznie upadek umowy,
2.nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty,
3.brak jest możliwości zastosowania art. 358 § 2 k.c.,
VI. art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że świadczenia spełnione przez powodów na poczet spornej umowy są nienależne, pomimo że umowa ta jest ważna i w pełni skuteczna;
Nadto skarżący zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w zw. z art. 47 Karty Praw Podstawowych oraz z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. U. UE L 95/29) poprzez zaniechanie należytego zbadania, czy upadek umowy narazi powodów na szczególnie niekorzystne konsekwencje oraz czy konsekwencje te mogą przekraczać możliwości finansowe powodów oraz niewystarczające poinformowanie o konsekwencjach upadku umowy powodów (ograniczenie się przez Sąd Okręgowy do zadania pytania powodom tj. czy powodowie wiedzą jakie są konsekwencje nieważności umowy oraz poinformowania, że w przypadku unieważnienia umowy Bank będzie miał możliwość skierowania roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału) oraz brak wyczerpującego poinformowania powodów o skutkach upadku umowy, w szczególności o skutkach ekonomicznych stwierdzenia upadku umowy kredytu (Sąd Okręgowy powinien wskazać przynajmniej szacunkowe koszty związane z upadkiem umowy) w tym w zakresie choćby o możliwych, ewentualnych roszczeniach restytucyjnych banku oraz wszelkich innych możliwych roszczeniach, takich jak roszczenie o zapłatę wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z udostępnionego kapitału, co pozbawiło de facto powodów możliwości dokonania świadomej oceny skutków takiego rozstrzygnięcia oraz podjęcia następczej, wyraźnej i dobrowolnej zgody na powyższe skutki albo na odstąpienie od dochodzenia powoływania się na ochronę będącą konsekwencją stwierdzenia abuzywności klauzuli umownej, w sytuacji w której powodowie wyrażą wolę utrzymania umowy po ewentualnym wyeliminowaniu abuzywnych postanowień umownych.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości,
ewentualnie
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Na podstawie art. 380 k.p.c. skarżący zaskarżył postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 12.03.2021 r. w przedmiocie pominięcia zawnioskowanego przez pozwanego dowodu z zeznań świadka R. F., wnosząc o jego przeprowadzenie przez Sąd Apelacyjny a nadto zaskarżył postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 08.04.2022 r. w przedmiocie pominięcia zawnioskowanego przez pozwanego dowodu z opinii biegłego sądowego wnosząc o jego przeprowadzenie przez Sąd Apelacyjny.
W odpowiedzi na apelację (k.531-535) strona powodowa wniosła o jej oddalenie.
Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:
Apelacja nie była uzasadniona.
Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i przyjmuje je za własne, co czyni zbędnym ponowne ich szczegółowe przytaczanie (art.387 § 2 1 pkt 1 k.p.c.). Podobnie Sąd Apelacyjny podziela dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę dowodów, oraz ocenę prawną poczynionych w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych w zakresie braku podstaw prawnych do dalszego utrzymywania w obrocie prawnym przedmiotowej umowy, jakkolwiek z nieco innym uzasadnieniem, aniżeli przyjął to Sąd pierwszej instancji.
Przechodząc do poszczególnych zarzutów apelacji, w pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutów naruszenia prawa procesowego, gdyż od tego zależało, czy prawidłowo zastosowano przepisy prawa materialnego.
Odnośnie do najdalej idącego zarzutu naruszenia art. 327 1 § 1 pkt 2 k.p.c. to pomimo jego rozbudowanej formy można go sprowadzić do „braku wskazania w uzasadnieniu, jaki sposób szczegółowości zasad wyznaczania kursów waluty CHF w celu indeksacji kredytu udzielonego powodom, pozwoliłyby na uznanie, że pozwany bank nie wyznaczał tych kursów w sposób dowolny, braku wyjaśnienia, które dokładnie postanowienia Sąd Okręgowy uważa za abuzywne oraz braku wyjaśnienia przyczyn przyjętej abuzywności; braku wyjaśnienia zakresu przyjętej abuzywności”.
Po pierwsze należało wskazać, że w ocenie Sądu Apelacyjnego zachowało swoją aktualność ugruntowane na tle obowiązywania art. 328 § 2 k.p.c. orzecznictwo, zgodnie z którym naruszenie tego przepisu może być podstawą skutecznej apelacji tylko w wyjątkowych okolicznościach, tj. wtedy gdy wady uzasadnienia uniemożliwiają dokonanie kontroli instancyjnej lub kasacyjnej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2000 r., I CKN 272/00, LEX nr 1222308; z dnia 14 listopada 2000 r., V CKN 1211/00, LEX nr 1170145.).
Po wtóre, w ocenie Sądu Apelacyjnego uzasadnienie zaskarżonego wyroku zwiera wszystkie niezbędne elementy, o jakich mowa art. 327 1 k.p.c.: podstawę faktyczną, ocenę dowodów oraz ocenę prawną poczynionych ustaleń faktycznych i pozwala na merytoryczną ocenę prawidłowości zaskarżonego rozstrzygnięcia. W kontekście zarzucanego „braku wskazania w uzasadnieniu, jaki sposób szczegółowości zasad wyznaczania kursów waluty CHF w celu indeksacji kredytu udzielonego powodom, pozwoliłyby na uznanie, że pozwany bank nie wyznaczał tych kursów w sposób dowolny”, skarżący pomija, że okoliczność w jaki sposób bank wyznaczał kursy przeliczeniowe waluty CHF w momencie uruchomienia kredytu oraz w momencie spłat poszczególnych rat była w istocie prawnie obojętna dla oceny abuzywności postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacyjnego o czym będzie mowa w związku z oceną zarzutów naruszenia prawa materialnego. Wbrew przy tym zarzutom skarżącego Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku szczegółowo wyjaśnił, że jego zdaniem abuzywne są postanowienia zawarte w : § 1 ust.3.1, 3.5, § 1 ust.4, § 7 ust.6 umowy ( vide: strona 8 uzasadnienia, k.454), szczegółowo także wyjaśnił, że skutkiem wyeliminowania postanowień abuzywnych z umowy jest brak związania nimi konsumenta – a w konsekwencji nieważność umowy (vide: strona 13-16 uzasadnienia).
Kolejne zarzuty naruszenia prawa procesowego dotyczyły „braku wszechstronnego rozważenia dokumentów w postaci”:
a)wniosku kredytowego z dnia 08.07.2008 r.
b)oświadczenia o ryzyku kursowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej z dnia 08.07.2008 r.,
c)symulacji kosztów obsługi kredytów hipotecznych w przypadku niekorzystnej zmiany stopy procentowej lub kursu waluty indeksacji (załącznik do oświadczenia o ryzyku kursowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej),
d)umowy kredytu (...) (§ 1 ust. 4, § 6 ust. 2, § 7 ust. 6, § 10 ust. 3 umowy), co – zdaniem skarżącego - miało doprowadzić „do dokonania przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych w sposób błędny w zakresie faktów, że: powodów nie poinformowano o ryzyku związanym ze sporną umową kredytu przed jej zawarciem, pracownik banku zapewniał o stabilności CHF i bezpieczeństwie zaciągnięcia kredytu w tej walucie, zaproponowano im jedynie udzielenie kredytu indeksowanego do CHF, postanowienia umowne nie zostały indywidualnie uzgodnione, powodowie nie posiadali wiedzy o wysokości swojego zobowiązania, powodowie nie zostali poinformowani w sposób jasny i pełny o ryzyku walutowym, powodowie nie mogli zapoznać się z treścią umowy przed jej zawarciem, zaś jej treść nie była omawiana podczas spotkań z doradcą kredytowym”.
W istocie w ocenie Sądu Apelacyjnego wszystkie powyższe zarzuty dotyczyły nie tyle wadliwych ustaleń faktycznych, ile oceny spełnienia przesłanek abuzywności postanowień umownych, a zatem winny być rozpatrywane na płaszczyźnie materialnoprawnej a nie procesowej. Sąd pierwszej instancji w swoich ustaleniach uwzględnił bowiem treść wszystkich wyżej wskazanych dokumentów, wyciągnął z nich jednak odmienne od skarżącego wnioski w zakresie abuzywności mechanizmu indeksacyjnego.
Antycypując późniejsze rozważania należy w tym miejscu podkreślić, że to, iż we wniosku kredytowym (k.105-107) powodowie wnioskując o udzielenie kredytu w wysokości 314.565 zł jako walutę wskazali „CHF” nie oznacza bynajmniej, iż postanowienia umowne dotyczące mechanizmu indeksacyjnego były automatycznie indywidualnie uzgodnione w rozumieniu art. 385 ( 1) k.c. Okoliczność, że powodowie mogli wybrać kredyt złotówkowy nie zwalniała bowiem poprzednika prawnego pozwanego od tego, aby w obydwu produktach oferowanych przez bank nie było postanowień mogących być uznane za abuzywne. Sąd pierwszej instancji ustalił również, że w treści wniosku kredytowego znajdowało się oświadczenie o ponoszeniu ryzyka zmiennej stopy procentowej oraz o ponoszeniu ryzyka kursowego (k.107), w którym w szczególności oświadczyli, że „przedstawiono im ofertę kredytu hipotecznego w złotych oraz indeksowanego do waluty obcej. Po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowali, że dokonują wyboru oferty kredytu indeksowanego do waluty obcej, mając pełną świadomość, iż w okresie obowiązywania umowy kredytu może nastąpić niekorzystna dla nich zmiana kursu waluty indeksacji kredytu, co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu a także odsetek raty kapitałowo odsetkowej przypadających do spłaty, a wyrażonych w złotych…”. Potwierdzili zapoznanie się z symulacją kosztów obsługi kredytu w przypadku niekorzystnej zmiany kursu waluty. Oświadczyli, iż po zapoznaniu się z występującym ryzykiem kursowym wnioskują o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty obcej”. Sąd Apelacyjny podziela jednak i przyjmuje za własne rozważania Sądu pierwszej instancji, że z uwagi na ogólnikowość tego oświadczenia nie sposób z niego wywodzić, iż powodowie w sposób rzetelny zostali pouczeni o nieograniczonym ryzyku walutowym, które może wpłynąć nie tylko na wysokość poszczególnej raty ale także na saldo zadłużenia, w sytuacji np. gdy deprecjacja waluty PLN w stosunku do waluty CHF wyniesie 50% i więcej. O tym także będzie mowa w związku z oceną zarzutów naruszenia prawa materialnego.
Wbrew zarzutom skarżącego Sąd pierwszej instancji także ustalił, że powodom przedstawiono symulację kosztów obsługi kredytu hipotecznego w przypadku niekorzystnej zmiany stopy procentowej lub kursu waluty indeksacji kredytu/pożyczki, przy czym zgodnie z treścią symulacji wysokość rat kapitałowo – odsetkowej przy aktualnym poziomie kursu CHF i aktualnym poziomie stopy procentowe wynosiła 991,50 zł a przy założeniu, że kurs CHF wzrośnie o wartość stanowiąca różnię między maksymalnym i minimalnym kursem CHF z okresu ostatnich 12 miesięcy, tj. o 12,71 % - 1.118,38 zł (vide: symulacja k.108). Trafnie jednak Sąd pierwszej instancji uznał, że symulacja tak była niewystarczająca dla uznania zadośćuczynienia przez poprzednika prawnego obowiązkowi informacyjnemu w zakresie ryzyka walutowego obciążającego kredytobiorców. Nie świadczy o tym podnoszona przez skarżącego okoliczność, że „oświadczenia o ryzyku kursowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej i stanowiące jego załącznik symulacje sporządzone zostały zgodnie z zaleceniami obowiązującej wówczas Rekomendacji S wydanej przez Komisję Nadzoru Bankowego w 2006 r.”.
Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie podziela bowiem wyrażone w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym z punktu widzenia wynikających z Dyrektywy 93/13 wymagań dotyczących wypełnienia obowiązku informacyjnego odnośnie do ryzyka walutowego – rozumianego jako ryzyko deprecjacji waluty PLN w stosunku do waluty CHF – „trudno uznać za wystarczające dane, których podanie zalecono w rekomendacji S Komisji Nadzoru Bankowego dotyczącej dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie wydanej w 2006 r. na podstawie art. 137 ust.1 Prawa bankowego (dalej „rekomendacja S”, zob. k.134-141; zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22, nie publik.). W rekomendacji zalecono m.in. „aby bank przedstawiając klientowi ofertę kredytu, pożyczki lub innego produktu, w walucie obcej lub indeksowanego do waluty obcej informował klienta o kosztach obsługi ekspozycji kredytowej w wypadku niekorzystnej dla klienta zmiany kursu walutowego. Przekazywane informacje powinny między innymi zawierać: koszty obsługi ekspozycji kredytowej, przy założeniu, że stopa procentowa dla waluty ekspozycji kredytowej jest równa stopie procentowej dla złotego a kapitał ekspozycji kredytowej jest większy o 20%; koszty obsługi ekspozycji kredytowej przy deprecjacji kursu złotego do waluty ekspozycji kredytowej w skali odpowiadającej różnicy między maksymalnym i minimalnym kursem złotego do waluty ekspozycji kredytowej w ciągu ostatnich 12 miesięcy” (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22, nie publik.).
Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Najwyższego, że nie sposób uznać przekazania takich danych za wystarczające. Po pierwsze należy mieć na względzie okres, na który były zawierane umowy kredytu hipotecznego ( in casu 35 lat), w stosunku do którego objęty symulacją okres 12 miesięcy jest niewątpliwie za krótki. Po drugie, brak w rekomendacji S zastrzeżenia o konieczności uświadomienia, że ryzyko walutowe może być znacznie wyższe, a wysokość zadłużenia w przeliczeniu na złote polskie wzrosnąć znacznie bardziej niż o 20%, czy nawet 30%, jak jedynie w skrajnym przypadku przewidywała rekomendacja S (rekomendacja 11). Jak zwrócono uwagę w orzecznictwie, „nie można wykluczyć, że tak ukształtowane informacje (jak w rekomendacji S) w rzeczywistości mogły wręcz uśpić czujność klientów co do zagrożeń związanych z ryzykiem walutowym” (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22). Tak też należy zdaniem Sądu Apelacyjnego odczytywać zawartą w symulacji stanowiącej załącznik do wniosku kredytowego (k.208) informację dotyczącą zmiany wysokości raty w sytuacji różnicy między kursem maksymalnym i minimalnym z okresu ostatnich 12 miesięcy na poziomie 12,71%. Podkreślenia przy tym wymaga, że symulacja nie odnosiła się w żaden sposób do zmiany salda zadłużenia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, dla zadośćuczynienia wynikającego z art. 4 ust.2 dyrektywy 93/13 obowiązku informacyjnego konieczne było uprzedzenie przez Bank – będącym profesjonalistą – że różnice kursów walut mogą być także znaczne, z odchyleniem nawet powyżej 50%.
Niezrozumiały jest przy tym zarzut, że „w § 1 ust. 4, § 7 ust. 6 umowy kredytu (...)powodowie zostali wyraźnie poinformowani o tym, że bank stosuje dwa rodzaje kursu tj. kurs kupna przy wypłacie kredytu oraz kurs sprzedaży przy spłacie kredytu”. Tego właśnie dotyczyła istota zarzutów abuzywności wyżej wskazanych postanowień umownych, a mianowicie, iż bank stosował przy przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu i spłacanych rat własne kursy określone w bliżej niesprecyzowanej Tabeli kursowej banku.
Skarżący nie udowodnił przy tym, że „powodowie mogli otrzymać wzorzec umowy przed jej zawarciem celem zapoznania się z nim” oraz, że „treść umowy oraz powiązanych z nią dokumentów była szczegółowo omawiana przez doradcę kredytowego z powodami przed jej zawarciem” Przeczą temu spójne i logiczne zeznania powodów, zgodnie z którymi „(...)Bank proponował tylko kredyt we frankach, pracownik banku powiedział, że nie mamy zdolności kredytowej na kredyt w złotówkach, nie wyjaśnił roli franka, mówił, że kredyt będzie udzielony faktycznie w złotówkach, a frank służy tylko do ustalenia raty. Nie mówił o ryzyku, mówił, że frank jest stabilny i że sam ma taki kredyt…. Umowę przygotował bank. Po raz pierwszy umowę widzieliśmy w dniu jej podpisania. Przeczytaliśmy umowę. Nie mieliśmy pytań do pracownika banku. Nie omawiał z nami umowy… Nie mieliśmy możliwości zabrania umowy do domu. Nie mogliśmy negocjować jej warunków. Takie odnieśliśmy wrażenie. Na początku mogliśmy jedynie negocjować marże” (k.370 v, 00:12:15 – 00:17:28). Prawnie obojętna była przy tym podnoszona przez skarżącego okoliczność, że „powódka w dacie zawarcia umowy kredytowej zajmowała stanowisko asystenta radcy prawnego”. Podkreślenia bowiem wymaga, że „ochrona przewidziana w dyrektywie 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przysługuje każdemu konsumentowi, a nie tylko temu, którego można uznać za „właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta” (zob. postanowienie TSUE z 10 czerwca 2021 r. , C-198/20, LEX nr 3185889, sentencja i pkt.33).
Za chybiony należało także uznać zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. mający polegać na pominięciu dowodu z dokumentów wymienionych enumeratywnie w treści apelacji.
Powołane przez skarżącego w apelacji dokumenty stanowiły albo uzasadnienie i rozwinięcie podnoszonej przez pozwanego w toku postępowania argumentacji przeciwko uznaniu postanowień umownych kształtujących mechanizm indeksacyjny za abuzywne – i w konsekwencji trwałej bezskuteczności (nieważności) umowy – albo nie dotyczyło one okoliczności istotnych w sprawie.
Dotyczy to w szczególności takich dowodów, jak: wyciąg z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu(...)Banku S.A. z dnia 02.06.2008 r. wraz z załącznikiem „Instrukcja udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych Klientom indywidualnym przez (...) Bank S.A. oraz kalkulator badania zdolności kredytowej kredytobiorców” (k.115-123). Dokumenty te dotyczyły bowiem wewnętrznych procedur banku związanych z udzielaniem kredytów, między innymi powiązanych z walutą CHF i wynika z niej, że np. odnośnie do oceny zdolności kredytowej w przypadku kredytów powiązanych z walutą CHF należało się kierować zasadami wynikającymi z wyżej wskazanej „Rekomendacji S”.
Prawnie irrelewantna z punktu widzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego i ryzyka kursowego była także podnoszona przez skarżącego okoliczność, że „ostateczna kwota kredytu wyrażona w CHF (133 970,50 CHF), która ukształtowała się w wyniku zastosowania przez bank w dniu wypłaty kredytu określonego kursu kupna CHF okazała się dla kredytobiorców o 30 113,27 CHF korzystniejsza niż kwota szacunkowa wskazana w § 1 ust. 4 umowy kredytu (164 083,77 CHF), której wysokość kredytobiorcy podpisując umowę zaakceptowali”.
Co do zarzutu pominięcia dokumentów w postaci „wyciągu z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu(...)Bank S.A. z dnia 16.10.2012 r. wraz z załącznikiem - Regulaminem udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. dla umów zawartych do dnia 17.12.2011 r. (k.148-157) to wprawdzie w § 17 Regulaminu (k.154) doprecyzowano zasady wyznaczania kursów walut” przez poprzednika prawnego pozwanego, ale nadal były one nietransparentne, gdyż był on wyznaczany po uprzednim wyznaczeniu tzw. „kursu bazowego”, to jest mediany z notowań kursu sprzedaży publikowanego w serwisie Reuters pomiędzy godziną 14.20 a 14.40, z zastrzeżeniem, że w celu wyznaczenia mediany przyjmowane są notowania kursu sprzedaży z 5 minutowym interwałem, to jest z godzin 14.20, 14:25, 14:30, 14:35 i 14:40”. Poza tym zmiana Regulaminu w tym zakresie nie rozwiązywała problemu przeliczenia kredytu w momencie jego uruchomienia oraz abuzywności klazuli ryzyka walutowego.
Co do dokumentów w postaci wyciągu z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu (...)Bank S.A. z dnia 28.08.2012 r. wraz z załącznikiem „Procedura wyznaczania i publikacji kursów walutowych w (...) Bank S.A.” (k.205-209) oraz wyciągu z protokołu nr (...) z posiedzenia Zarządu (...) Bank S.A. z dnia 06.11.2012 r. wraz z załącznikiem „Wewnętrzne zasady wyznaczania kursów walut” (k.210-212) to okoliczność, w jaki sposób bank wyznaczał kursy przeliczeniowe CHF w trakcie obowiązywania umowy, czy miały one charakter rynkowy nie miała wpływu na ocenę abuzywności postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacyjnego.
Z tego samego względu za chybiony należało uznać zarzut dotyczący pominięcia dokumentów w postaci wyciągów ze sprawozdań finansowych (...) Banku S.A (k.167-204), gdyż okoliczność, czy pozwany Bank dokonywał transakcji walutowych w celu obsługi kredytów oraz pożyczek hipotecznych indeksowanych do CHF oraz, czy „sprzedawał franki szwajcarskie pozyskane wcześniej z linii kredytowej w (...)” była w istocie prawnie obojętna dla oceny abuzywności postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacji. Strona skarżąca pomija bowiem, iż sposób wykonywania umowy - w tym sposób kształtowania kursu waluty - nie ma w istocie prawnego znaczenia dla oceny abuzywności klauzul umownych, gdyż abuzywność klauzul umownych jest oceniana na dzień zawarcia umowy, co także słusznie zauważył Sąd pierwszej instancji (zob. również uchwała SN 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019/1/2, art. 385 ( 2) k.c.). Abuzywność klauzul umownych, w tym klauzuli indeksacyjnej przejawia się bowiem w tym, że przedsiębiorca ma możliwość jej zastosowania a nie w tym, czy i w jaki sposób z niedozwolonych postanowień umownych korzystał. Innymi słowy, postanowienie umowne ma niedozwolony charakter nie dlatego, że jest w niewłaściwy sposób wykorzystywane przez przedsiębiorcę, tylko dlatego, że daje możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta.
Nie sposób przy tym podzielić stanowiska skarżącego, że „dla powodów nie miał znaczenia stosowany przez pozwany Bank spread rozumiany jako różnica między kursem kupna a sprzedaży”. Z zeznań powodów wynika bowiem, że w istocie „pracownik banku nie rozmawiał z nami o tabelach kursowych banku ani o sposobie ustalania kursu” (k.371, 00:23:21 – 00:26:53). Istotą abuzywności postanowień odsyłających do tabel kursowych banku jest nie tylko to, że bank stosował różne kursy: kupna i sprzedaży dla przeliczenia kwoty wypłaconego kredytu i spłaconych rat, ale, że umowa zapewniała bankowi możliwość jednostronnego, nietransparentnego ustalania tego kursu.
Wbrew zarzutom skarżącego Sąd pierwszej instancji odniósł się w swoich ustaleniach do dokumentu w postaci aneksu nr (...) do umowy nr (...) z dnia 07.04.2017 r. dotyczącego spłaty kredytu w walucie indeksacji (k.29-30). Wbrew jednak zarzutom skarżącego nie sposób uznać, aby strona powodowa zawierając aneks umożliwiający jej spłatę kredytu bezpośrednio w walucie indeksacji „wyraziła następczą, świadomą oraz wyraźną zgodę na mechanizm indeksacji spornego kredytu do CHF i poszczególne postanowienia wyrażające ten mechanizm w umowie kredytu w dniu jej zawarcia”. W istocie jednak jest to kwestia z zakresu oceny prawnomaterialnej poczynionych w sprawie ustaleń i Sąd odniesie się do skutków zawarcia przedmiotowego aneksu w związku z oceną zarzutów naruszenia prawa materialnego.
Odnośnie do zarzutu dotyczącego pominięcia przy ustalaniu stanu faktycznego wniosków wynikających z zeznań świadków M. M.(k.354) i D. S. (k.411-412, 00:02:48 – 00:21:52) to wprawdzie świadkowie ci podpisywali umowę w imieniu banku (k.28), jednak jak słusznie zauważył Sąd pierwszej instancji świadkowie ci – co zresztą jest logiczne zważywszy na upływ czasu – nie pamiętali okoliczności zawarcia przedmiotowej umowy. Co jednak słusznie także zauważył Sąd Okręgowy świadkowie ci zasadniczo potwierdzili, iż umowy kredytowe stanowiły gotowe wzorce, negocjowane w niewielkim zakresie, a mianowicie marży i prowizji. I tak, świadek M. M. zeznał: „umowa była raczej szablonowa, parametry oferty uzależnione były od wielu czynników, jak np. kwota kredytu, wkład własny. Kursu waluty z tego co pamiętam nie można było negocjować”. To zaś, że świadek zeznał, iż każdy klient otrzymywał dokument w postaci „symulacji kosztów obsługi kredytu hipotecznego w przypadku niekorzystnej zmiany stopy procentowej lub kursu waluty/indeksacji kredytu” nie oznaczało, że świadek potwierdził należyte wykonanie przez bank obowiązku informacyjnego w zakresie ryzyka walutowego, gdyż informacje zawarte w przedmiotowej symulacji były daleko niewystarczające, co już wcześniej wyjaśniano.
Podobnie świadek D. S. przyznał, że „nie kojarzy A. i R. G.” (k.411, 00:05:31 – 00:06:27). Wprawdzie z zeznań świadka wynika, iż „informował klientów o ryzyku związanym z zaciągnięciem kredytu walutowego, tłumaczyłem, że jeśli kurs franka wzrośnie, to automatycznie rata kredytu będzie większa. Była robiona symulacja, że jeżeli kurs wzrośnie to wzrośnie tez rata” (k.411v, 00:06:27- 00:08:48), jednak nie wynika z nich, jakiej treści informacje przekazywał klientom, w szczególności, jakiego możliwego poziomu wzrostu kursu CHF one dotyczyły; z zeznań nie wynika również, aby informował o jednoczesnym wzroście nie tylko raty ale i salda zadłużenia. Co do symulacji – jeżeli korespondowały one z wyżej wskazanym dokumentem (k.108), to jak już wskazano powyżej – było one niewystarczające.
W ocenie Sądu Apelacyjnego okoliczność, czy kredytobiorcy byli należycie informowani o ryzyku walutowym w istocie zależała od oceny oświadczeń zawartych we wniosku kredytowym oraz symulacji (k.108).
Za chybiony należało także uznać zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. dotyczący oceny zeznań powodów.
Podkreślenia wymaga, że utrwalone w judykaturze i doktrynie jest stanowisko, zgodnie z którym przewidziane w art.233 § 1 k.p.c. kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów wprawdzie mogą być przedmiotem kontroli odwoławczej, jednak powołanie się na naruszenie cytowanego przepisu nie może polegać jedynie na przedstawieniu odmiennego stanu faktycznego ustalonego na podstawie własnej oceny dowodów. Skarżący może tylko wykazywać, że sąd pierwszej instancji rażąco naruszył ustanowione w powołanym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów, a w konsekwencji naruszenie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie zebranego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Jedynie w przypadku, gdy brak jest logiki w powiązaniu wnioskowania z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo - wbrew zasadom doświadczenia życiowego - nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to przeprowadzona ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906). Taka wadliwość jednak w niniejszej sprawie nie występowała. Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że powodowie logicznie i spójnie zrelacjonowali okoliczności zawarcia przedmiotowej umowy.
Podnoszone przez skarżącego okoliczności, że powódka zeznała, iż :
„ Przeczytaliśmy umowę. Nie mieliśmy pytań do pracownika Banku”, „ Na oświadczeniu o ponoszeniu ryzyka kursowego widnieją nasze podpisy”, „Nie sprawdzałam historycznych kursów franka”, „Nie pamiętam ile było spotkań przed zawarciem umowy. Na pewno kilka. Nie było limitu czasowego na zawarcie umowy”, „Ostateczną decyzję o tym w jakiej walucie będzie kredyt podjęliśmy my” , z kolei powód zeznał: „Parafka na symulacji może być moja. Podpis na oświadczeniu o ponoszeniu ryzyka kursowego jest moim podpisem.(...) Pracownik banku nie zapewniał, że o tym, że kurs franka nie wzrośnie powyżej określonego poziomu. Nie sprawdzałem historycznych kursów franka. Zdecydowaliśmy się na kredyt we frankach, ponieważ taki okazał się najkorzystniejszy. Nie pamiętam czy prosiłem o przedstawienie projektu umowy przed jej podpisaniem”, „Nie pamiętam czy wszystko było wtedy dla mnie jasne. Nie mieliśmy limitu czasu na zawarcie umowy. Doradca nas nie pośpieszał” w gruncie rzeczy w ocenie Sadu Apelacyjnego nie miały wpływu na ocenę abuzywności postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacyjnego. Jak już wcześniej wyjaśniono, to, że powodowe mieli wybór między kredytem indeksowanym a złotowym w żaden sposób nie wyklucza uznania postanowień umownych zawartej w przedmiotowej umowie za abuzywne, gdyż dokonanie takiego wyboru nie świadczy o „indywidualnym uzgodnieniu” postanowień dotyczących mechanizmu indeksacyjnego. Kwestia braku możliwości negocjacji – poza ewentualnie marżą i prowizją- wynika nawet z zeznań wyżej wskazanych świadków, w szczególności M. M..
Odnośnie do akcentowana przez skarżącego „ogólnodostępnej świadomości zmienności kursu walut a tym samym zmienności wysokości raty i zadłużenia: to w ocenie Sądu Apelacyjnego czym innym jest świadomość zmienności kursów walut w ograniczonym zakresie (do kilkunastu procent jak wynikało z symulacji), a czym innym świadomość, że ryzyko zmiany kursów jest w zasadzie nieograniczone, co może wpłynąć nie tylko na wysokość raty kredytu, ale – co bardziej istotne – na wysokość salda zadłużenia, co nie będzie rekompensowane niższym oprocentowaniem według stawki LIBOR.
Reasumując, zdaniem Sądu Apelacyjnego ocena zeznań powodów dokonana przez Sąd pierwszej instancji nie wykraczała poza granice swobodnej oceny dowodów.
Sąd Apelacyjny nie podzielił także zarzutu naruszenia art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z zeznań świadka R. F.. Świadek ten miał zeznawać między innymi na okoliczności „zasad wyznaczania kursów walut stosowanych w (...) Banku S.A.”, rynkowego charakteru stosowanych przez (...)Bank kursów CHF kupna i sprzedaży, pozyskiwania przez (...) Bank S.A. finansowania na wypłatę kredytu powodom i dokonywania związanych z tym transakcji walutowych. Jak już to wcześniej wskazano sposób wykonywania umowy - w tym sposób kształtowania kursu waluty - nie ma w istocie prawnego znaczenia dla oceny abuzywności klauzul umownych, gdyż abuzywność klauzul umownych jest oceniana na dzień zawarcia umowy; tym samym to, że kursy przeliczeniowe stosowane przez poprzednika prawnego pozwanego miały charakter rynkowy nie stało na przeszkodzie uznaniu za abuzywne postanowień umownych odnoszących się do mechanizmu indeksacji. Sąd Apelacyjny podziela wyrażone w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym postanowienia umowy zawartej z konsumentem, przyznające bankowi swobodę kształtowania kursu waluty obowiązującego w ramach stosunku umownego, a przez to swobodę kształtowania wysokości świadczenia własnego i drugiej strony, należy uznać za niedozwolone postanowienia umowne, choćby bank korzystał z tej swobody w sposób oględny, nie naruszając rażąco interesów drugiej strony” (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2022 r., II CSKP 656/22, OSNCD nr 4/2022 , zbiór dodatkowy, poz.52).
Z kolei „przyczyny dla których bank zawarł w spornej umowie mechanizm indeksacji” – na które miała zeznawać świadek R. F. - były prawnie obojętne dla oceny abuzywności przedmiotowych postanowień. Okoliczność „rozkładu ryzyk między stronami spornej umowy” wynikała natomiast z treści samej umowy.
Z podobnych względów za chybiony należało uznać zarzut naruszenia art. 235 2 § 1 pkt. 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. mającego polegać na pominięcie dowodu z opinii biegłego, w szczególności na okoliczności dotyczące wysokości ewentualnej nadpłaty rat spornego kredytu wyliczonych z zastosowaniem kursów średnich NBP CHF.
Skoro bowiem umowa uznana została za trwale bezskuteczną (nieważną) przeprowadzenie tego dowodu było zbędne i prowadziłoby jedynie do przedłużenia postępowania (art. 235 2 § 1 pkt 5 k.p.c.).
Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego w pierwszej kolejności w ocenie Sądu Apelacyjnego należało odnieść się do zarzutu naruszenia art.189 k.p.c. a mającego polegać na błędnym przyjęciu, że stronie powodowej przysługuje interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu.
Podstawową przesłanką merytoryczną powództwa o ustalenie jest istnienie interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa (art. 189 k.p.c.).
Dla ustalenia, że powód posiada interes prawny istotne jest to, aby rozstrzygnięcie wydane w oparciu o art. 189 k.p.c. gwarantowało powodowi skuteczną ochronę jego interesów. Wyrok ustalający musi więc być zdatny do tego, aby definitywnie zakończyć spór stron co do prawa czy stosunku prawnego (zob. wyroki Sadu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 33/09, LEX nr 515730 ,z dnia 19 września 2013 r., I CSK 727/12, LEX nr 1523363). Co prawda dominuje w orzecznictwie pogląd, że interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego w zasadzie nie zachodzi, jeżeli zainteresowany może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw, w szczególności na drodze powództwa o spełnienie świadczenia (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2017 r., V CSK 52/17, LEX nr 2372279, z dnia 9 stycznia 2019 r., I CSK 711/17, LEX nr 2618479), to jednak Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne stanowisko Sądu pierwszej instancji, który uznał, że powodowie mają także interes prawny w ustaleniu nieważności przedmiotowej umowy kredytowej.
Samo bowiem istnienie możliwości wytoczenia powództwa o świadczenie nie w każdej sytuacji świadczy o braku interesu prawnego w żądaniu ustalenia. Brak interesu prawnego wystąpi jedynie wówczas, gdy wyrok zasądzający świadczenie zapewni pełną ochronę prawną uzasadnionych interesów powoda. W przypadku gdy sporem o świadczenie nie będą mogły być objęte wszystkie uprawnienia istotne z perspektywy ochrony sfery prawnej powoda, przyjąć należy, że powód ma interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. Dotyczy to szczególności sytuacji, gdy konsekwencje ustalenia nieistnienia stosunku prawnego nie ograniczają się do aktualizacji obowiązku świadczenia, lecz dotyczą także innych aspektów sfery prawnej powoda, np. wpływają na określenie treści jego praw i obowiązków w przyszłości albo gdy pozwany zgłasza roszczenia ze stosunku prawnego objętego powództwem z art. 189 k.p.c., np. żąda zwrotu udzielonego kredytu w wysokości obliczonej zgodnie z treścią kwestionowanej umowy. Ustalenie nieważności umowy ma także znaczenie dla bytu hipoteki jako prawa akcesoryjnego. W takich sytuacjach nie sposób odmówić stronie umowy kredytu - dążącej do wykazania, że nie jest zobowiązana do świadczenia w wysokości ustalonej przy wykorzystaniu zakwestionowanych klauzul indeksacyjnych – interesu prawnego w dochodzeniu żądania ustalenia nieistnienia stosunku prawnego, mając w szczególności na uwadze dłuższą perspektywę czasową, w jakiej umowa miałaby obowiązywać.
Reasumując, ustalenie nieważności umowy in casu daje pewność, że nie powstają na przyszłość jakiekolwiek świadczenia wynikające z umowy, a ewentualne roszczenia stron muszą być oparte o nieważność stosunku prawnego. (zob. także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., II CSKP 616/22, nie publik., uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22, LEX nr 3411341).
Pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego należało w ocenie Sądu Apelacyjnego rozpatrzyć łącznie, gdyż odnosiły się one do uznania postanowień umownych regulujących mechanizm indeksacyjny za abuzywne (niedozwolone) i znaczenia uznania tych postanowień umownych za abuzywne dla dalszego bytu prawnego umowy.
Przed oceną tych zarzutów wyjaśnienia wymaga, że w doktrynie i orzecznictwie posługuje się pojęciem kredytu indeksowanego, denominowanego i walutowego. W kredycie walutowym sensu stricte wysokość kredytu w umowie jest wyrażona w walucie obcej i wypłacona zostaje także w walucie obcej. Kredyt „denominowany” oznacza kredyt wyrażony w walucie obcej (np. CHF) ale wypłacony (uruchomiony) w PLN. W tym drugim przypadku kredytobiorca dokonuje spłaty rat kapitałowo-odsetkowych również w walucie polskiej, po przeliczeniu według kursu wymiany walut na dany dzień (najczęściej na dzień spłaty). Z kolei kredyt indeksowany kursem waluty obcej to kredyt wyrażony w walucie polskiej (PLN), przy czym na dzień uruchomienia kredytu kwota kapitału kredytu (lub jej część – transza) przeliczana jest na walutę obcą (według bieżącego kursu wymiany waluty), która to kwota stanowi następnie podstawę ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych. Kredyt „denominowany” wyrażony w walucie obcej (np. CHF) ale wypłacony (uruchomiony) w PLN jest funkcjonalnie tożsamy z kredytem indeksowanym w wyżej wskazanym rozumieniu (zob. więcej, A. Grebieniow, K. Osajda, Kredyty walutowe. Węzłowe zagadnienia. Studia i Analizy Sądu Najwyższego. Materiały Naukowe, Tom VII, Warszawa 2019, s.14-16 i tam powołane orzecznictwo, zob. także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2019 r. IV CSK 13/19, LEX nr 2741776 oraz wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, LEX nr 3126114).
Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy, z § 1 ust.3.1 i 3.5 przedmiotowej umowy (k.23 – 23v) wynika, że powodom udzielono kredytu w wysokości 314.565,00 zł, indeksowanego do CHF. Nie budzi zatem wątpliwości, że in casu strony zawarły umowę kredytu indeksowanego w wyżej wskazanym rozumieniu a nie kredytu walutowego.
Podkreślenia także wymaga, że w aktualnym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego, który to pogląd Sąd Apelacyjny orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela, można rozróżnić dwojakiego rodzaju klauzule związane z mechanizmem indeksacyjnym:
a) klauzula ryzyka walutowego (walutowa, rozumiana jako ryzyko deprecjacji waluty PLN w stosunku do kursu waluty CHF w trakcie obowiązywania umowy)
b)klauzula kursowa (spreadowa, rozumiana jako wynikające z umowy uprawnienie do ustalania kursu przeliczeniowego waluty z odwołaniem się do tabel kursowych banku)
(zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r. II CSKP 464/22, nie publik., także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., II CSKP 616/22, nie publik. i tam powołane orzecznictwo).
W ocenie Sądu Apelacyjnego ze względu na ich ścisłe powiązanie nie jest jednak dopuszczalne uznanie, że brak abuzywności jednej z tych klauzul skutkuje brakiem abuzywności całego mechanizmu indeksacyjnego; innymi słowy, wystarczy, że jedna tych klauzul jest uznana za abuzywną, aby cały mechanizm indeksacji został uznany za niedozwolony.
Potrzeba kompleksowej oceny mechanizmu indeksacji wyrażona została w orzecznictwie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344), w którym podkreślono, że bez unormowania kursu miarodajnego dla poszczególnych przeliczeń, przeliczenia te nie mogą być dokonane, a postanowienia przeliczeniowe nie mogą wywrzeć skutku. Innymi słowy eliminacja klauzuli waloryzacyjnej obejmuje wszystkie postanowienia umowy, które się na nią składają, albowiem mogą one funkcjonować tylko łącznie (zob. także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22, nie publik.).
Przechodząc do oceny poszczególnych zarzutów przypomnieć należy, że na gruncie niniejszej sprawy zakwestionowane przez stronę powodową klauzule tworzące mechanizm indeksacji, zawarte były w:
a) § 1 ust.3.1 i 3.5 umowy (k.23-23v): „Kwota i waluta kredytu 314.565,00 PLN. Waluta indeksacji CHF ” (klauzula ryzyka walutowego);
b) § 1 ust.4 umowy (k.23v) „Kwota kredytu wyrażona w walucie obcej według kursu kupna waluty określonego w Tabeli obowiązującej w Banku na dzień sporządzenia umowy wynosi 164.083,77 CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy może być różna od podanej w niniejszym punkcie” (klauzula ryzyka kursowego);
c) § 7 ust.6 umowy (k.25v) „Kwoty rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określone są w walucie obcej a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty, zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym dzień spłaty Raty określonym w umowie” (klauzula ryzyka kursowego).
Sąd drugiej instancji jako instancja merytoryczna przyjął, że dla rozstrzygnięcia zarzutu dotyczącego uznania przez Sąd pierwszej instancji umowy za nieważną niezbędne jest dokonanie oceny wyżej wskazanych klauzul umownych.
Oceniając, czy przedmiotowe klauzule są abuzywne, na wstępie należało odwołać się do treści art. 385 1 § 1 - 4 k.c. stanowiącego implementację dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE 1993 L 95, s. 29, ze zm., zwanej dalej w skrócie „dyrektywą Rady93/13/EWG”).
Trafnie wyjaśnił Sąd Okręgowy, że wykładnia językowa i funkcjonalna tego przepisu prowadzi do wniosku, iż przesłankami uznania postanowień umownych za niedozwolone (abuzywne) są:
a) umowa została zawarta z konsumentem,
b) kwestionowane postanowienia umowne nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie,
c) nie dotyczą one postanowień określających główne świadczenia stron, pod warunkiem jednak, że zostały sformułowane w sposób jednoznaczny,
d) kwestionowane postanowienia umowy kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Co do pierwszej przesłanki (zawarcie umowy z konsumentem), to nie budziła ona w niniejszej sprawie sporu.
Co do drugiej przesłanki z poczynionych ustaleń faktycznych wynika, że umowy kredytu - takie, jak w niniejszej sprawie - były zawierane na podstawie wzorca umownego przygotowywanego przez profesjonalistę – poprzednika prawnego pozwanego Banku.
Jak już to wcześniej wyjaśniano, z logicznych i spójnych zeznań powodów wynika, iż „umowę przygotował bank. Po raz pierwszy umowę widzieliśmy w dniu jej podpisania. Przeczytaliśmy umowę. Nie mieliśmy pytań do pracownika banku. Nie omawiał z nami umowy… Nie mieliśmy możliwości zabrania umowy do domu. Nie mogliśmy negocjować jej warunków. Takie odnieśliśmy wrażenie. Na początku mogliśmy jedynie negocjować marże” (k.370 v, 00:12:15 – 00:17:28). Brak możliwości negocjacji umowy w zakresie samego mechanizmu indeksacyjnego wynika przy tym z zeznań świadka M. M..
Podkreślenia przy tym wymaga, że o indywidualnym uzgodnieniu treści umowy można mówić wówczas, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez przedsiębiorcę rozwiązania a nie stan „braku negocjacji” co do treści umowy opracowanej przez przedsiębiorcę, natomiast „w celu ustalenia czy konkretne postanowienie umowne należy kwalifikować jako „nieuzgodnione (uzgodnione) indywidualnie” należy zbadać, czy konsument miał na treść danego postanowienia „rzeczywisty wpływ” (art. 385 1 § 3 k.c.), co zwykle nie będzie miało miejsca w przypadku postanowień umowy przyjętych z wzorca zaproponowanemu konsumentowi przez przedsiębiorcę. Konieczne jest przy tym udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach, których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie” (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2019 r., I CSK 462/18, LEX nr 2629877).
Zgodzić należało się z Sądem pierwszej instancji, że skarżący nie udowodnił, aby przedmiotowe klauzule tworzące mechanizm indeksacyjny (obejmujący klauzulę ryzyka walutowego i klauzulę kursową, inaczej spreadu walutowego) były wspólnie ustalane przez strony umowy i aby powodowie mieli „rzeczywisty wpływ” na ustalenie ich treści. Jak już to wcześniej wyjaśniano to, że powodowie wybrali we wniosku kredytowym kredyt indeksowany w walucie CHF nie oznacza, że mieli wpływ na treść klauzul określających mechanizm indeksacyjny. Bank winien bowiem zapewnić - w każdym przypadku wyboru określonego produktu bankowego - aby umowa nie zawierała postanowień mogących być uznane za niedozwolone.
W konsekwencji w ocenie Sądu Apelacyjnego nie zachodziła w niniejszej sprawie przesłanka negatywna wyłączająca badanie abuzywności klauzul umownych w sytuacji, gdy były one indywidualnie negocjowane z konsumentem.
Ocena kolejnej przesłanki zależała od tego, czy wyżej określone postanowienia umowne tworzące mechanizm indeksacji określały główne świadczenie stron.
Z utrwalonego już orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego wynika, iż za postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę (zob. np. pkt.43 – 45 wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K.D. i J.D. przeciwko Raiffeisen Bank International AG, prowadzącemu działalność w Polsce w formie oddziału pod nazwą Raiffeisen Bank International AG Oddział w Polsce, LEX nr 2723333, także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo, w szczególności wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, LEX nr 2642144 i z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, LEX nr 2690299). Za takie uznawane są m.in. postanowienia, które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy-konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo, w szczególności wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, LEX nr 2642144 i z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, LEX nr 2690299 oraz wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, pkt 44). Klauzula indeksacyjna odnosi się do zwrotu sumy zaciągniętego zobowiązania i określając wysokość poszczególnych rat, wpływa na wysokość świadczenia kredytobiorców. O wielkości kredytu i rat w przedmiotowej umowie decydowało w istocie przeliczenie w pierwszej kolejności z waluty PLN na CHF (moment udostępnienia kredytu), a następnie przeliczanie rat kredytu określonych w CHF na PLN (moment spłaty każdej raty).
Przedmiotowe postanowienia umowy kredytu zawartej z powodami (§ 1 ust.3.1. i 3.5, § 1 ust.4, § 7 ust. 6 umowy) również spełniały powyższe kryteria, skoro miały wpływ na ustalenie wysokości zadłużenia w momencie wypłaty kredytu (poprzez przeliczenie z PLN na walutę CHF), z drugiej zaś – miały wpływ na wysokość poszczególnych rat, do spłaty których był zobowiązany kredytobiorca (poprzez przeliczenie wpłacanych rat kredytu w PLN na walutę CHF). Tym samym zarzut skarżącego dotyczący wadliwego ustalenia, że przedmiotowe postanowienia nie odnosiły się do świadczenia głównego stron – był chybiony.
Uznanie, że zastrzeżone w umowie kredytu indeksowanego klauzule kształtujące mechanizm indeksacji określały główne świadczenie kredytobiorcy nie oznaczało jednak zdaniem Sądu Apelacyjnego, że zapisy umowne dotyczące przeliczania kwoty udostępnionego kredytu na CHF oraz ustalające wysokość raty w PLN w oparciu kurs waluty stosowany do przeliczenia raty określonej w CHF, wyłączone zostały z zakresu badania z punktu widzenia abuzywności, zgodnie z art. 385 1 § 1 k.c. – co trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji.
Zgodnie bowiem z art. 4 ust.2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG „ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług”, o ile jednak „warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem“ (art.5 Dyrektywy Rady 93/13/EWG). Podobnie wykładnia językowa i funkcjonalna art.385 1 § 1 k.c. zd.2 nie budzi wątpliwości, że wprawdzie postanowienia określające główne świadczenia stron wyłączone są co do zasady spod kontroli abuzywności, jednak warunkiem jest, aby zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny.
W ocenie Sądu Apelacyjnego wyżej opisane klauzule wprowadzające do umowy mechanizm indeksacji (§ 1 ust.3.1. i 3.5, § 1 ust.4, § 7 ust. 6 umowy) nie były wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.
Należy przy tym pamiętać, że relewantnym dla oceny tego, czy dane postanowienie umowy jest niedozwolone (art. 385 ( 1) § 1 k.c.) jest stan z chwili zawarcia umowy (art.385 ( 2) k.c., zob. także uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019/1/2), żadne zatem późniejsze zdarzenia nie mogą mieć wpływu na tę ocenę. Nieistotne jest więc – na co już wcześniej zwracano uwagę - w jaki sposób bank ustalał kursy CHF względem PLN oraz czy stosowane przez bank kursy kupna i sprzedaży były de facto kursami rynkowymi (por. także pkt.52-58 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 września 2017 r. w sprawie C-186/16, Ruxandra Paula Andriciuc i in. v. Banca Românească, ZOTSiS 2017, nr 9, poz. I-703).
W orzecznictwie TSUE wyjaśniono, że wymóg przejrzystości warunków umowy przewidujących, że waluta obca jest walutą rozliczeniową i walutą spłaty, oraz powodujących skutek w postaci ponoszenia ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, jest spełniony tylko o tyle, o ile przedsiębiorca dostarczył konsumentowi wystarczających i dokładnych informacji pozwalających na to, aby konsument był w stanie zrozumieć konkretne działanie przedmiotowego mechanizmu finansowego i oszacować w ten sposób, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, konsekwencje ekonomiczne - potencjalnie istotne - takich warunków dla swoich zobowiązań finansowych w całym okresie obowiązywania tej umowy. W przypadku umów kredytowych wymóg określenia głównego przedmiotu umowy językiem prostym i zrozumiałym odnosi się przede wszystkim zarówno do wysokości zaciąganego zobowiązania, jak i wysokości spłacanego zobowiązania; w szczególności kredytobiorca w momencie zaciągania zobowiązania winien znać wysokość zaciąganego kredytu a nadto z treści umowy powinny wynikać wyrażone w prostym i zrozumiałym języku kryteria pozwalające na określenie przez konsumenta wysokości poszczególnych rat przewidzianych do spłaty w określonych terminach (zob. wyrok TSUE z dnia 20 września 2017 r., C-186/16, Ruxandra Paula Andriciuc i in. v. Banca Românească, ZOTSiS 2017, nr 9, poz. I-703 pkt 50 – 51, pkt 2 sentencji, wyrok TSUE z 10 czerwca 2021 r., C - 776/19, VB i in. przeciwko BNP PARIBAS Personal Finance SA, pkt 3 sentencji, pkt 78 LEX nr 3183143).
W orzecznictwie TSUE wyjaśniono również, iż „w przypadku kredytów denominowanych w walucie obcej istotne są wszelkie informacje dostarczone przez przedsiębiorcę, które mają na celu udzielenie wyjaśnień konsumentowi co do funkcjonowania mechanizmu wymiany i związanego z nim ryzyka. Szczególne znaczenie przedstawiają wyjaśnienia dotyczące ryzyka dla kredytobiorcy związanego z silną deprecjacją środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, oraz wzrost zagranicznej stopy procentowej. Kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, iż podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Ponadto przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy. Wynika stąd, że dla spełnienia wymogu przejrzystości informacje przekazane przez przedsiębiorcę powinny umożliwić przeciętnemu konsumentowi, właściwie poinformowanemu, dostatecznie uważnemu i racjonalnemu nie tylko zrozumienie, że w zależności od zmian kursu wymiany zmiana parytetu pomiędzy walutą rozliczeniową a walutą spłaty może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz również zrozumieć, w ramach zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej, rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest on w trakcie całego okresu obowiązywania umowy w razie znacznej deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie, względem waluty rozliczeniowej” (zob. wyrok TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r., C - 776/19 do C-782/19 VB i in. przeciwko BNP PARIBAS Personal Finance SA, punkty 68 – 73, LEX nr 3183143). Podkreśla się także, że „w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej” (zob. wyrok TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r., C - 776/19 do C-782/19 VB i in. przeciwko BNP PARIBAS Personal Finance SA, punkt 74, LEX nr 3183143).
Powyższe uwagi odnoszą się także zdaniem Sądu Apelacyjnego do kredytu indeksowanego, funkcjonalnie tożsamego z kredytem denominowanym.
Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny uznał, że wbrew zarzutom apelacji powoływane przez skarżącego o zawarte we wniosku kredytowym oświadczenie o ponoszeniu ryzyka zmiennej stopy procentowej oraz o ponoszeniu ryzyka kursowego (k.107), w którym w szczególności oświadczyli, że „przedstawiono im ofertę kredytu hipotecznego w złotych oraz indeksowanego do waluty obcej. Po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowali, że dokonują wyboru oferty kredytu indeksowanego do waluty obcej, mając pełną świadomość, iż w okresie obowiązywania umowy kredytu może nastąpić niekorzystna dla nich zmiana kursu waluty indeksacji kredytu, co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu a także odsetek raty kapitałowo odsetkowej przypadających do spłaty, a wyrażonych w złotych a po zapoznaniu się z występującym ryzykiem kursowym wnioskują o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty obcej” - nie zadośćuczyniła w pełni obowiązkowi informacyjnemu wnikającemu z Dyrektywy 93/13, o tyle, że zawiera ona jedynie ogólnikową informację o ponoszeniu ryzyka walutowego. W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwany nie przedstawił dowodów, z których mogłoby wynikać, iż powodom zostało szczegółowe wyjaśnione ryzyko walutowe (rozumiane jako ryzyko deprecjacji waluty PLN w stosunku do waluty CHF) i jego wpływ na wysokość zobowiązania. W szczególności dotyczy to także danych zawartych w przedstawionej powodom symulacji (k.108) – o czym mowa była szerzej w związku z oceną zarzutów naruszenia prawa procesowego.
Zarówno oświadczenia zawarte we wniosku kredytowym, jak i dane przekazane w symulacji nie tworzą zdaniem Sądu Apelacyjnego domniemania, aby mogli oni w sposób racjonalny i rozsądny określić wysokość własnego zobowiązania, a tym samym ocenić skutki ekonomiczne wynikające z zawartej umowy, w tym ryzyka związanego z podpisaniem umowy.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, gdyby Bank przedstawił symulacje wysokości salda kredytu oraz rat przy założeniu wzrostu kursu CHF z odchyleniem powyżej 50% i więcej, przy jednoczesnej wyraźnej informacji, że taka możliwość również istnieje, trudno uznać, aby rozsądnie oceniający sytuację konsument wyraził zgodę na zaciągnięcie takiego zobowiązania.
Sąd Apelacyjny podziela wyrażony w orzecznictwie pogląd, że gdyby rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to racjonalny kredytobiorca nie decydowałby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat, chyba żeby z okoliczności sprawy wyraźnie wynikało co innego – a takich okoliczności w niniejszej sprawie nie wykazano. Po drugie – co najbardziej istotne - gdyby kredytujący bank zamierzał wystarczająco poinformować kredytobiorcę, będącego osobą fizyczną, konsumentem, o niebezpieczeństwach wynikających z kredytu powiązanego z kursem waluty obcej, to nie proponowałby w ogóle zawierania takich umów kredytowych, zdając sobie sprawę - jako profesjonalista - że umowa taka może zostać łatwo oceniona jako nieuczciwa (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, OSNC 2020/7-8/64, także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., II CSKP 616/22, nie publik. i tam powołane orzecznictwo, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22, LEX nr 3411341 i tam powołane orzecznictwo).
Poza tym, w ocenie Sądu Apelacyjnego – w kontekście oceny jednoznaczności i transparentności zapisów umowy - analizowane postanowienia nie określały precyzyjnie rzeczywistej wysokości udzielonego kredytu po przeliczeniu z waluty obcej a także świadczeń kredytobiorcy, w sposób możliwy do ustalenia w oparciu o czynniki obiektywne, niezależne od kredytodawcy. Brak przejrzystości i jednoznaczności przejawiał się w tym, że powodowie na podstawie wskazanych powyżej zapisów umowy nie byli w stanie oszacować kwoty, którą będą mieli obowiązek w przyszłości świadczyć, a zasady przewalutowania określał jednostronnie pozwany Bank (zob. także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, LEX nr 2744159).
W szczególności nie wskazano precyzyjnie, na podstawie jakich kryteriów bank ustala kurs wymiany waluty obcej zarówno w momencie uruchomienia kredytu, jak i spłaty poszczególnych rat. W wyroku TSUE z 18 listopada 2021 r. w sprawie C – 212/20 (LEX nr 3256973) wyjaśniono, że „art. 5 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę” (por. pkt 55 oraz pkt 1 sentencji).
Zdaniem Sądu Apelacyjnego z powołanych wyżej § 1 ust.3.1. i 3.5, § 1 ust.4, § 7 ust. 6 umowy w momencie podpisania umowy przeciętny, rozsądny konsument nie był w stanie stwierdzić, jak zostanie wyznaczony kurs CHF będący podstawą przeliczenia wypłaconej kwoty.
Z § 1 ust.3.1 i 3.5 oraz ust. 4 umowy (k.23-23v) wynikało bowiem, że „Kwota i waluta kredytu 314.565,00 PLN. Waluta indeksacji CHF zaś „wyrażona w walucie obcej kwota kredyty według kursu kupna waluty określonego w Tabeli obowiązującej w Banku na dzień sporządzenia umowy wynosi 164.083,77 CHF, przy czym kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku”.
Podobnie w przypadku spłaty kredytu kwoty rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określane były w walucie obcej a spłacane w PLN i przeliczane po kursie sprzedaży danej waluty, zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym dzień spłaty Raty określonym w umowie. (§ 7 ust.6 umowy (k.25v). Nie zmieniała tego w ocenie Sądu Apelacyjnego powoływana przez skarżącego modyfikacja § 17 Regulaminu, o której była mowa w związku z oceną zarzutów naruszenia prawa procesowego.
W ocenie Sądu Apelacyjnego nadal powyższe zapisy nie spełniały kryteriów transparentności i przeciętny konsument nie był w stanie obliczyć raty w dniu jej spłaty – z uwagi na odesłanie do bliżej niesprecyzowanego „kursu bazowego, to jest mediany z notowań kursu sprzedaży publikowanego w serwisie Reuters pomiędzy godziną 14.20 a 14.40”. Poza tym, na co już wcześniej zwracano uwagę, nie rozwiązywało to problemu przeliczenia kredytu w dacie jego uruchomienia oraz abuzywności klauzuli ryzyka walutowego.
Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego przedmiotowa umowa w tym zakresie nie była jednoznacznie określona w rozumieniu art. 385 ( 1) § 1 k.c., pozostając w sprzeczności z wymogiem prostoty i jasności zapisów umownych, które winny spełniać kryteria umożliwiające kredytobiorcy zrozumienie w pełni zapisów umowy i oszacować konsekwencje finansowe zawartej umowy (zob. wyrok TSUE z 30 kwietnia 2014, C-26/13, Árpád Kásler, ZOTSiS 2014, nr 4, poz. I-282, wyrok TSUE z 10 czerwca 2021 r., C - 776/19, VB i in. przeciwko BNP PARIBAS Personal Finance SA, LEX nr 3183143).
Uznanie przedmiotowych klauzul umownych tworzących łącznie mechanizm indeksacyjny za niejednoznaczne, nietransparentne otwiera możliwość ich oceny z punktu widzenia abuzywności. Dla uznania postanowień umownych za niedozwolone (abuzywne) niezbędne jest bowiem także to, aby kształtowały one prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
W judykaturze ukształtowało się jednolite stanowisko, że postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami (art.385 1 § 1 k.c.), jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza natomiast nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem. (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, OSNC 2020/7-8/64, również uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., II CSKP 616/22, nie publik., uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22, LEX nr 3411341 i tam powołane orzecznictwo).
W istocie, w ocenie Sądu Apelacyjnego kwestia tego, czy postanowienia umowne naruszają dobre obyczaje oraz w sposób rażący naruszają interesy konsumenta wiąże się ściśle z oceną przejrzystości i transparentności klauzul indeksacyjnych zawartych w umowie. Brak transparentności, w szczególności w zakresie klauzuli ryzyka walutowego należy bowiem oceniać także przez pryzmat tego, czy na skutek braku wypełnienia obowiązku informacyjnego odnośnie do ryzyka walutowego nie zostały w sposób rażący naruszone interesy konsumenta oraz dobre obyczaje. W orzecznictwie TSUE i Sądu Najwyższego zwrócono bowiem uwagę, że „wykładni art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, iż warunki umowy kredytu przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową a euro (co należy także odnieść do waluty CHF) jest walutą spłaty, i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku do konsumenta, iż ten konsument zaakceptowałby, w następstwie indywidualnych negocjacji, nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków (wyrok TSUE z 10 czerwca 2021 r., C – 776/19 – C – 782/10 BNP Paribas Personal Finance, pkt 103, uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22, nie publik. i tam powołane orzecznictwo).
Zgodzić należało się z Sądem pierwszej instancji, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy są sprzeczne z dobrymi obyczajami. Pozwany bank nie mógłby bowiem racjonalnie spodziewać się, iż kredytobiorcy zgodziliby się na powyższe postanowienia w drodze negocjacji indywidualnych, gdyby w sposób zrozumiały, prostym językiem przedstawiono im wyżej wymienione konsekwencje i ryzyka dotyczące w istocie braku przewidywalności poziomu waluty indeksowanej w dłuższej perspektywie czasowej, a przypomnieć należy, że umowa została zawarta na okres 35 lat (420 miesięcy). Nie można bowiem – co wykazała rzeczywistość – założyć względnej stabilności waluty z jedynie niewielkimi odchyleniami kursu, z uwagi na zbyt duża ilość zmiennych mogących wpłynąć w przyszłości na kurs waluty (np. stan gospodarki światowej polityka rządu kraju, do której waluty kredyty indeksowano, epidemie lub inne zagrożenia), w której przecież kredytobiorcy nie uzyskiwali dochodu.
Postanowienia odwołujące się do kursów walut zawartych w „Tabeli kursów” również w sposób rażący naruszają interes konsumenta, w tym przede wszystkim jego interes ekonomiczny związany z wysokością poszczególnych rat kredytu, ale także salda zadłużenia. Za utrwalone w judykaturze należy uznać stanowisko, że „odwołanie do kursów walut zawartych w Tabeli kursów obowiązującej w Banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Swoista nierówność informacyjna stron, a w szczególności sytuacja, w której konsument dowiaduje się o poziomie zadłużenia ratalnego, już spłaconego w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku jest nie do zaakceptowania w świetle art. 385 1 k.c.” (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, LEX nr 2744159 i tam powołane orzecznictwo, także uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 975/22, LEX nr 3303543 oraz II CSKP 415/22, LEX nr 3303545 i tam powołane orzecznictwo, także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2022 r., I CSK 3445/22, LEX nr 3366510).
Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego należało uznać, że przyznanie sobie przez bank prawa do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego kursem CHF jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumenta (art.385 ( 1) § 1 k.c.) (zob. także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., II CSKP 616/22, nie publik. i tam powołane orzecznictwo, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22, LEX nr 3411341 i tam powołane orzecznictwo, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2022 r., I CSK 3346/22, nie publik.).
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zmieniło powyższego zastosowanie do przedmiotowej umowy art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (tzw. ustawy antyspreadowej, Dz.U. nr 165 poz.984).
Zgodnie z powołanym przepisem (art. 4 ustawy „antyspreadowej”) „w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz art. 75b ustawy, o której mowa w art. 1, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone - do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki”.
Przypomnieć należy, że wedle art.69 ust.2 pkt 4 a pr. bank. umowa kredytu może obejmować umowę o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska; umowa taka winna zawierać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.
Z kolei art.69 ust.3 stanowi: „w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. W tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku”.
Wszystkie powyższe przepisy wprowadzono do obrotu prawnego na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r. nr 165 poz.984), zmieniającej ustawę z dniem 26 sierpnia 2011 r. W ocenie Sądu Apelacyjnego nowelizacja ta nie spowodowała jednak konwalidacji przedmiotowych niedozwolonych postanowień umownych, ani nie zrealizowała odstraszającego, prewencyjnego celu dyrektywy 93/13.
Sąd Apelacyjny podziela wyrażone w judykaturze stanowisko (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo, także uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 459/22, LEX nr 3303544, z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22, LEX nr 3350120 i tam powołane orzecznictwo), że samo wejście w życie przedmiotowej nowelizacji (nazywanej w języku prawniczym „ustawą antyspreadową”) w żaden sposób nie mogło wpłynąć na ocenę abuzywności przedmiotowych postanowień umowy i ocenę konsekwencji tej abuzywności dla bytu umowy.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego powołane wcześniej przepisy nie stwarzają jednoznacznych podstaw do przyjęcia, że ich przedmiotem regulacji były klauzule abuzywne oraz umowy z ich powodu nieważne, a celem - sanowanie tych, gdyż nie wspominają o tych wadliwościach ani nie regulują związanych z nimi rozliczeń wadliwości (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 , por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, LEX nr 2642144). Uzasadnione jest zatem twierdzenie, że wolą ustawodawcy było doprecyzowanie na przyszłość reguł ustalania kursu wymiany walut oraz nieodpłatne umożliwienie dokonywania spłat kredytu bezpośrednio w walucie obcej, oraz że miał on na względzie umowy ważne oraz klauzule dozwolone, choć podlegające doprecyzowaniu. Sąd Apelacyjny podziela stanowisko, że nawet jeżeli intencją nowelizacji było konwalidowanie in gremio wszystkich umów kredytowych indeksowanych do waluty obcej lub denominowanych, to skutek taki nie mógł zostać w ten sposób osiągnięty. Przedmiotowa ustawa nie zawierała bowiem regulacji mogących zastąpić ewentualne klauzule abuzywne, a jedynie nakładała na banki ciężar dokonania ogólnie określonych, wymagających skonkretyzowania in casu zmian umowy. Zgodzić należy się ze stanowiskiem, że nie wystarcza to do przyjęcia domniemania, iż owe konkretne rozwiązania są wynikiem należytego wyważenia ogółu praw i obowiązków stron przez ustawodawcę (por. pkt 13 dyrektywy 93/13, także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo). Samo zaś umożliwienie spłaty bezpośrednio w walucie obcej jest uzasadnione tylko w przypadku mechanizmu indeksacji skonstruowanego prawidłowo; co istotne, nie jest przy tym rozwiązany problem dotyczący określenia kursu, po którym przeliczona została kwota kredytu oddawana do dyspozycji kredytobiorcy (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo, także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22, LEX nr 3411341 i tam powołane orzecznictwo).
Jeżeli natomiast chodzi o wskazaną w art. 4 zd. 2 ustawy antyspreadowej zmianę umowy kredytu, to mogłaby wywoływać skutek sanujący tylko wtedy, gdyby stanowiła wyraz następczej „świadomej, wyraźnej i wolnej” rezygnacji kredytobiorcy-konsumenta z powoływania się na abuzywność postanowienia (ewentualnie także nieważność umowy) i zgody na jego zastąpienie ( ex tunc lub pro futuro) postanowieniem dozwolonym (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo). Podobne stanowisko wyraził także – w kontekście aneksów do umów kredytowych – TSUE w powoływanym już wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C – 19/20, podkreślając, że „wykładni art. 6 ust.1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonywać w ten sposób, że sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Takie stwierdzenie pociąga za sobą przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku, którego nieuczciwy charakter zostałby stwierdzony, chyba że konsument poprzez zmianę nieuczciwego warunku zrezygnował z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody, czego zbadanie należy do sądu krajowego” (pkt 1 sentencji, pkt.59-61 wyroku).
Z poczynionych ustaleń nie wynika, aby powodowie wyrazili następczo „świadomą, wyraźną i wolną” wolę rezygnacji z powoływania się na abuzywność postanowień regulujących mechanizm indeksacji oraz nie wyraziła woli konwalidacji umowy. W szczególności – wbrew zarzutom skarżącego – zawarcie przez strony aneksu nr (...) do umowy z dnia 7 kwietnia 2017 r. (k.29-30) nie mogło być zakwalifikowane jako wyrażenie przez powodów zgody na zastosowanie w przedmiotowej umowie abuzywnych postanowień. Z aneksu tego wynika bowiem jedynie to, że „strony z chwilą zawarcia aneksu zgodnie postanawiają, że spłata zadłużenia z tytułu rat kapitałowo – odsetkowych następować będzie w walucie indeksacyjnej kredytu, to jest franku szwajcarskim (CHF) na zasadach określonych w niniejszym aneksie”. Umożliwienie spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF nie oznaczało akceptacji powodów na klauzulę ryzyka walutowego, nie rozwiązywało także problemu przeliczenia kredytu w momencie jego wypłaty.
Dalej należało ocenić, jakie skutki wywiera uznanie, że klauzule tworzące mechanizm indeksacyjny określające świadczenie główne przedmiotowej umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne, w szczególności, czy luki powstałe w umowie po stwierdzeniu bezskuteczności postanowień abuzywnych mogą zostać zastąpione a jeżeli tak, to w jaki sposób.
Po pierwsze w ocenie Sądu Apelacyjnego należy odwołać się do wcześniej powołanego wyroku TSUE z 18 listopada 2021 r. w sprawie C – 212/20 (LEX nr 3256973), w którym wyjaśniono, że „art. 5 i 6 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron”. Podobne stanowisko zajął TSUE w wyroku z dnia 8 września 2022 r. w połączonych sprawach C 80-82/21 (pkt 79). Wykluczone zatem jest, aby przy pomocy wykładni oświadczeń woli (art. 65 k.c.) Sąd dokonywał uzupełnienia luk powstałych po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych; to samo dotyczy argumentacji odwołującej się do zasad współżycia społecznego, czy ustalonych zwyczajów (art. 56 k.c.).
Odnośnie do zastosowania art.358 k.c., to zgodnie z § 2 tego przepisu „wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej”.
W ocenie Sądu Apelacyjnego argumentacja skarżącego dotycząca możliwości zastąpienia kursu waluty CHF odwołującego się do Tabel Kursowych Banku – średnim kursem NBP nawiązuje do poglądów w judykaturze wyrażonych przed wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K.D i J.D. przeciwko Raiffeisen Bank International AG .
W orzecznictwie tym rzeczywiście dopuszczono możliwość wypełnienia luki powstałej w umowie w wyniku zastrzeżenia postanowienia niedozwolonego między innymi poprzez określenie wysokości zobowiązania na podstawie średniego kursu waluty ustalanego przez Narodowy Bank Polski, przez analogię do treści art.41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (t. jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 160 z późn. zm) (tak np. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018/7-8/79 ).
W powoływanym wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 wyjaśniono jednak, iż co prawda sąd krajowy ma możliwość zastąpienia nieuczciwego postanowienia umownego przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie, o ile jednak strony danej umowy wyrażą na to zgodę, przy czym możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki, tak że ten ostatni zostałby tym ukarany (pkt 48 i 58 sentencji wyroku w sprawie C – 268/18, podobnie TSUE w wyroku z dnia 8 września 2022 r. w sprawach C - 80-82/21, pkt 67).
TSUE akcentuje zatem wolę konsumenta co do zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego inną normą a bezsprzecznie powodowie in concreto takiej woli nie wyrazili. Nie sposób także uznać, aby zastosowanie normy z art. 358 § 2 k.c. przywracało równowagę kontraktową stron (punkt 60 wyroku w sprawie C – 268/18), gdyż w istocie zastąpienie niedozwolonego postanowienia umownego zawierającego odesłanie do tabel kursowych Banku średnim kursem NBP, nie zrealizowałyby odstraszającego skutku Dyrektywy 93/13 (art. 7 Dyrektywy 93/13) i nie konwalidowałoby podstawowej dysfunkcji przedmiotowej umowy, którą w ocenie Sądu Apelacyjnego jest przerzucenie w całości ryzyka walutowego rozumianego jako ryzyko zmiany kursu walut na kredytobiorcę, bez realnego zadośćuczynienia w tym zakresie obowiązkowi informacyjnemu.
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie można zasadnie stwierdzić, aby powyższe stanowisko dotyczące zastosowania tzw. klauzuli redukcji utrzymującej skuteczność umowy zdezaktualizowało się na skutek wyroku TSUE z dnia 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C-19/20 przeciwko Bankowi BPH S.A. W wyroku tym podtrzymano bowiem stanowisko, że „w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku zawartego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, że niezgodny z tym przepisem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku (pkt 67 i tam powołany wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C 70/17 i C 179/17, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo). Gdyby bowiem sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców przez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały być one unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców” (pkt 68 i tam powołany wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C 70/17 i C 179/17, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo, także uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2022 r., I CSK 2314/22, LEX nr 3364338 i tam powołane orzecznictwo oraz uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., I CSK 2722/22 LEX nr 3361596 i tam powołane orzecznictwo).
Dodatkowo należy wskazać, że TSUE w wyroku z dnia 8 września 2022 r. w połączonych sprawach C – 80-82/21 uściślił, że w sytuacji, gdy konsumenci zostali poinformowani o konsekwencjach związanych z unieważnieniem umowy o kredyt i zaakceptowali je, biorąc pod uwagę determinujący charakter woli konsumentów, „nie wydaje się, aby spełniona została przesłanka, zgodnie z którą unieważnienie całej umowy naraziłoby zainteresowanych konsumentów na szczególnie szkodliwe konsekwencje, wymagane do tego, aby sąd krajowy był uprawniony do zastąpienia nieuczciwego warunku, którego nieważność stwierdzono przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym” (pkt.75 i 78). TSUE wyjaśnił również, że „z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający z akt sprawy nie wynika, by istniały przepisy prawa polskiego o charakterze dyspozytywnym, mające zastąpić uchylone nieuczciwe warunki umowne (pkt 76). Także w wyroku z dnia 17 marca 2022 r. w sprawie II CSKP 474/22 (OSNC, zbiór dodatkowy, z.4 z 2022, poz.44) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przepis art. 358 § 2 k.c. nie jest przepisem dyspozytywnym, ale przepisem o charakterze ogólnym, a zatem nie może w świetle wyroku w TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C 260-18 służyć do uzupełnienia luk powstałych na skutek wyeliminowania z umowy postanowień abuzywnych. Sąd Apelacyjny powyższe stanowisko w pełni podziela. W rezultacie należało wykluczyć możliwość zastąpienia wyeliminowanych postanowień umownych odesłaniem do średniego kursu NBP.
Dalej należało ocenić, jakie skutki wywiera uznanie, że klauzule indeksacyjne określające świadczenie główne przedmiotowej umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne a luki spowodowane wyeliminowaniem tych postanowień nie mogą być uzupełnione, w szczególności, czy in concreto mogą one wywołać obiektywny skutek w postaci stwierdzenia trwałej bezskuteczności (nieważności) całej umowy.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu - jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne - nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 1 k.c. (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r., III CZP 40/22, LEX nr 3337513).
Innymi słowy, stwierdzenie abuzywności klauzul indeksacyjnych oznacza, że są one od początku, z mocy samego prawa dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorcy chyba, że następczo udzieli on świadomej i wolnej zgody na te klauzule i w ten sposób przywróci ich skuteczność z mocą wsteczną ( ex tunc, zob. uzasadnienie uchwały 7 sędziów SN – zasada prawna z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz.56).
W niniejszej sprawie powodowie na rozprawie w dniu 8 kwietnia 2022 r. (k.371 v, 00:4913 – 00:49:33) zostali pouczeni o skutkach ustalenia nieważności umowy i jednoznacznie oświadczyli, że domagają się uznania kwestionowanej umowy za nieważną, konsekwentnie nie wyrażając zgody na zastosowanie niedozwolonych klauzul umownych ani na zastąpienie powstałych luk regulacjami wynikającymi z przepisów dyspozytywnych.
W wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 wyrażono stanowisko, że „jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego go prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych warunków nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 zasadniczo nie stoi na przeszkodzie jej unieważnieniu. Jest tak zwłaszcza w sytuacji, gdyby unieważnienie klauzul zakwestionowanych przez kredytobiorców doprowadziło nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu co powoduje, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy” (pkt. 43-45 wyroku).
W wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 r., C-19/20 TSUE wyjaśnił wprawdzie, że „unieważnienie umowy nie może stanowić sankcji przewidzianej w dyrektywie 93/13” (pkt.86) i dana umowa może zostać utrzymana w mocy, jednak pod warunkiem że zgodnie z przepisami prawa krajowego takie utrzymanie w mocy umowy bez nieuczciwych postanowień jest prawnie możliwe (pkt.83); jednocześnie jednak zastrzeżono, że „art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie unieważnieniu umowy” (pkt.85, z odwołaniem do sprawy C-260/18).
Zdaniem Sądu Apelacyjnego stanowisko co do możliwości stwierdzenia nieważności umowy – po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych - znajduje potwierdzenie w treści wyżej powołanej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56), gdzie wyjaśniono, że „w sytuacji, gdy konsument odmawia potwierdzenia klauzuli abuzywnej, bez której to klauzuli umowa kredytu nie może wiązać - umowa staje się definitywnie, trwale bezskuteczna (nieważna)”.
Reasumując, w przypadku wystąpienia klauzul abuzywnych nie wiążą one konsumenta ab initio i ex tunc i mogą skutkować definitywną, trwałą bezskutecznością (nieważnością) całej umowy, jeżeli konsument nie wyrazi następczej i świadomej zgody na dalsze trwanie umowy z uwzględnieniem postanowień abuzywnych lub ich pominięciem bądź nie wyrazi zgody na uzupełnienie luk powstałych na skutek stwierdzenia bezskuteczności postanowień abuzywnych (nie nastąpi konwalidacja umowy) a ponadto (dodatkowo) w braku takiej zgody - jeżeli Sąd oceni, że zachodzą obiektywne, w świetle przepisów prawa krajowego podstawy dla stwierdzenia nieważności całej umowy (zob. pkt 3 i 90 wyroku TSUE z 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C 19-20), o ile stwierdzenie takiej nieważności nie będzie szczególnie niekorzystne dla konsumenta - czemu jednak konsument może wiążąco zaprzeczyć, sprzeciwiając się utrzymaniu umowy (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. , III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Jak już to wcześniej wskazano TSUE w wyroku z dnia 8 września 2022 r. w połączonych sprawach C – 80-82/21 sprecyzował, że w sytuacji, gdy konsumenci zostali poinformowani o konsekwencjach związanych z całkowitym unieważnieniem umowy o kredyt i zaakceptowali je, biorąc pod uwagę determinujący charakter woli konsumentów, „nie wydaje się, aby spełniona została przesłanka, zgodnie z którą unieważnienie całej umowy naraziłoby zainteresowanych konsumentów na szczególnie szkodliwe konsekwencje”.
Rozważając skutki, jakie wywiera wyeliminowanie z umowy mechanizmu indeksacji w tym klauzuli ryzyka walutowego (rozumianego jako ryzyko deprecjacji waluty PLN w stosunku do waluty CHF) w kontekście możliwości dalszego funkcjonowania przedmiotowej umowy w obrocie prawnym wyjaśnienia wymaga, że pojęcie natury (właściwości) stosunku prawnego (art. 353 1 k.c.) obejmuje również naturę określonych typów stosunków prawnych, a więc wiąże się z koniecznością przestrzegania, uwzględniania pewnych cech stosunku obligacyjnego, które stanowią o istocie tego stosunku prawnego i pozwalają go odróżnić od innych typów stosunków prawnych. W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej oraz kredytów denominowanych taką swoistą cechą tego stosunku prawnego będzie wskazany powyżej mechanizm indeksacji oraz oprocentowanie według stawki LIBOR.
Stawka LIBOR (ang. London Interbank Offered Rate ), wyznaczała wysokość oprocentowania depozytów i kredytów na rynku międzybankowym w Londynie. Do stawki LIBOR (stopy bazowej) odwoływał się § 6 ust. 2 umowy (k.25).
W ocenie Sądu Apelacyjnego pominięcie mechanizmu indeksacji obejmującego także odesłanie do oprocentowania według stawki LIBOR spowodowałoby, że istota tego stosunku prawnego zostałaby zagubiona. Uznanie bowiem oprocentowania kredytu według stopy referencyjnej określonej dla danej waluty za nierozłączną część (składnik) klauzuli indeksacyjnej i wyeliminowanie całości tej klauzuli z umowy - przy założeniu, że w pozostałym zakresie umowa byłaby skuteczna i możliwa do wykonania - skutkowałoby koniecznością przyjęcia, iż kredyt jest nieoprocentowany. Utrzymanie w mocy umowy zakładającej, że pozwany bank udzielił kredytu nieoprocentowanego nie jest natomiast możliwe. Tego rodzaju umowa byłaby bowiem sprzeczna z naturą umowy kredytu (art. 353 1 k.c. w zw. art. 69 ust. 1 pr.bank., zob. uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344, z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 975/22, LEX nr 3303543, z dnia 23 marca 2022 r., II CSKP 532/22, nie publik.).
Wyeliminowanie abuzywnych klauzul przeliczeniowych nie prowadzi także do utrzymania w mocy kredytu indeksowanego/ denominowanego kursem CHF - jako kredytu złotowego oprocentowanego według stawki LIBOR (zob. wyroki SN z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 285/22, OSNC – zbiór dodatkowy, 4/2022 poz.45, z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 293/22, LEX nr 3342538, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2022 r., I CSK 3445/22, LEX nr 3366510). Pominięcie mechanizmu indeksacji, przy jednoczesnym pozostawieniu stawki LIBOR także spowodowałoby, że istota tego stosunku prawnego zostałaby zagubiona. W razie eliminacji klauzul kursowych (spreadowych), zniesiony bowiem zostaje nie tylko mechanizm indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również - zanika ryzyko walutowe. Uznanie umowy kredytu indeksowanego/denominowanego za kredyt złotówkowy jest zatem równoznaczne z wyeliminowaniem ryzyka walutowego, charakterystycznego dla takiej umowy i pozostaje w sprzeczności z naturą (właściwością) stosunku prawnego (art.353 ( 1) k.c.), jakim jest umowa kredytu indeksowanego/denominowanego kursem waluty obcej, stanowiąca wyróżniony w doktrynie i judykaturze podtyp umowy kredytu. Prowadzi to do tak daleko idącego przekształcenia, deformacji umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze (zob. także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344, uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., II CSKP 616/22, nie publik., uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22, LEX nr 3411341, z dni 7 grudnia 2022 r., I CSK 3346/22, nie publik.).
Za upadkiem umowy przemawia także i to, że po wyeliminowaniu klauzul kursowych (spreadowych) w kredycie denominowanym/indeksowanym do waluty obcej, nie wiadomo, w jakiej wysokości mają być spłacane raty, skoro były one wyrażone w walucie obcej, co czyni umowę niewykonalną (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2022 r., II CSKP 616/22, nie publik. i tam powołane orzecznictwo).
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie można także przyjąć, aby unieważnienie umowy było dla powodów niekorzystne, skutkowało zagrożeniem ich interesów. Gdyby pozostawić umowę w mocy, to powodowie w dalszym ciągu byłby narażony na niczym nieograniczone ryzyko walutowe.
Niezależnie od tego – na co już wcześniej zwracano uwagę - powodowie w sposób wiążący zaprzeczyli, aby stwierdzenie nieważności umowy powodowało dla niego niekorzystne konsekwencje, gdyż sprzeciwiali się utrzymaniu umowy, konsekwentnie domagając się stwierdzenia jej nieważności, co skutkuje stwierdzeniem, że nie jest spełniona przesłanka narażenia konsumentów na szczególnie szkodliwe konsekwencje związane z unieważnieniem umowy (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. , III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56, także wyrok TSUE z dnia 8 września 2022 r. w sprawie C 80-82/21). Nie sposób przy tym podzielić zarzutów skarżącego dotyczących „niewystarczającego poinformowania powodów o konsekwencjach upadku umowy”, w szczególności co do możliwości wystąpienia z roszczeniem o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Kwestia ta niej jest bowiem jednoznacznie w orzecznictwie przesądzona, przy czym w świetle opinii Rzecznika Generalnego TSUE w sprawie C – 520/21 – budzi co najmniej wątpliwości. Niezależnie od tego nie sposób uznać, aby skutecznie w tym zakresie zarzuty mógł podnosić zarzuty kredytodawca, skoro pouczenie o skutkach upadku umowy dokonywane jest w interesie konsumenta a powodowie in casu jednoznacznie domagali się ustalenia nieważności umowy.
Dodatkowo należy podkreślić – na co zwraca się uwagę w orzecznictwie, że stwierdzenie nieważności umowy mieści się w zakresie sankcji, jaką dyrektywa 93/13 przewiduje w związku z wykorzystywaniem przez przedsiębiorców nieuczciwych postanowień umownych. Zagwarantowana konsumentom przez przepisy tej dyrektywy ochrona ukierunkowana jest m.in. na osiągnięcie skutku prewencyjnego, o czym mowa w jej art. 7 Dyrektywy 93/12, tj. zniechęcenia przedsiębiorców do wykorzystywania w zawieranych umowach nieuczciwych postanowień umownych. (zob. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2022 r., I CSK 3445/22 i tam powołany wyrok TSUE z dnia 6 marca 2019 r. (C-70/17 i C-179/17,Abanca Corporación Bancaria SA i Bankia SA, pkt 54).
W rezultacie, skoro przedmiotowe klauzule umowne są abuzywne, a utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych warunków nie jest możliwe, spełnione zostały pozytywne przesłanki ustalenia nieważności przedmiotowej umowy jako konsekwencji bezskuteczności abuzywnej wyżej opisanych klauzul umownych, przy wystąpieniu przesłanki negatywnej – braku niekorzystnego skutku stwierdzenia nieważności umowy dla kredytobiorcy (art.189 k.p.c. w zw. z art.385 1 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 353 1 k.c.).
Konsekwencją stwierdzenia nieważności umowy była aktualizacja po stronie powodowej roszczenia restytucyjnego.
Odnośnie do zarzutów naruszenia art.405 k.c. w zw. z art.410 k.c. Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne rozważania Sądu Okręgowego co do aktualizacji po stronie powodowej roszczenia o zwrot spełnionego świadczenia – jako świadczenia nienależnego - w konsekwencji stwierdzenia nieważnej czynności prawnej.
Świadczenie nienależne jest szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia do którego mają zastosowanie wszystkie regulacje zawarte w art.405 – 409 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 17 czerwca 2016 r., IV CSK 658/15, LEX nr 2069453). Do aktualizacji roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia – poza wykazaniem jednej z kondykcji opisanych w art.410 § 2 k.c. wystarczające jest przy tym wykazanie samego przesunięcia majątkowego pomiędzy zubożonym (solvens) a wzbogaconym (accipiens) będącego następstwem spełnienia nienależnego świadczenia, gdyż ze swej istoty spełnienie tego świadczenia spełnia przesłankę zubożenia, zaś jego otrzymanie - kryteria wzbogacenia (tak też Sąd Najwyższy w wyrokach z 15 maja 2014 r., II CSK 517/13, LEX nr 1488794 , z 29 listopada 2016 r., I CSK 798/15, LEX nr 2183475 , zob. także wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344) . Bez znaczenia prawnego jest to, czy pozwany faktycznie rozporządził środkami finansowymi otrzymanymi w ramach spłat rat kredytu, choćby na pokrycie własnych zobowiązań i nie zachodzi w tym wypadku potrzeba ustalenia, czy wzbogaciło ono odbiorcę (accipiensa). Samo bowiem spełnienie świadczenie nienależnego jest źródłem roszczenia restytucyjnego.
W § 2 art.410 k.c. w sposób enumeratywny wymieniono cztery sytuacje (kondykcje) kreujące obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia i komplementarne do niego roszczenie o jego zwrot. W niniejszej sprawie prawnie relewantna jest w ocenie Sądu Apelacynego czwarta z wymienionych w tym artykule kondykcji, a mianowicie condictio sine causa, gdyż konsekwencją bezskuteczności abuzywnej klauzul tworzących mechanizm indeksacji przedmiotowej umowy jest trwała, definitywna bezskuteczność (nieważność) całej umowy (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56).
Nie powinno budzić przy tym wątpliwości, że w sprawie winna znaleźć zastosowanie teoria dwóch kondykcji, którą należy rozumieć jako konstruującą po obu stronach nieważnej czynności prawnej niezależne roszczenia o zwrot spełnionego świadczenia. Take stanowisko należy już uznać za ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. uchwały SN z 16 lutego 2021 r. , III CZP 11/20, LEX nr 3120579 oraz z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56), w którym wyjaśniono, że jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.).
Co do samej wysokości żądania restytucyjnego, to nie budziła ona sporu, zaś wysokość dochodzonego roszczenia znajdowała potwierdzenie w zaświadczeniu wystawionym przez pozwany Bank (vide: historia rachunku i spłat k.32v – 34, 383-388).
Odnośnie do podniesionego w toku postępowania apelacyjnego na podstawie art.496 k.c. w zw. z art.497 k.c. procesowego zarzutu prawa zatrzymania świadczenia (k.538-541), podkreślenia wymaga, że wprawdzie w judykaturze dopuszczono możliwość wykorzystania instytucji prawa zatrzymania z art.497 k.c. w zw. z art.496 k.c. do rozliczeń restytucyjnych przy nieważnej umowie kredytowej i będącego jego konsekwencją obowiązku zwrotu wzajemnych świadczeń (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, LEX nr 3120579, uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego 7 sędziów z 7maja 2021 r., III CZP 6/21 , OSNC 2021/9/56), to jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego instytucja prawa zatrzymania świadczenia ze swej istoty ma zastosowanie, gdy na skutek odstąpienia od umowy lub jej nieważności strony umowy mają obowiązek zwrotu świadczeń o charakterze różnorodzajowym, np. świadczenia pieniężnego i zwrotu rzeczy. W przypadku natomiast tożsamych rodzajowo świadczeń pieniężnych właściwą konstrukcją do wzajemnych rozliczeń jest zarzut potrącenia, mający zastosowanie, gdy przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku (art.498 § 1 k.c., podobnie M. Pater, Charakter prawny umowy kredytu oraz dopuszczalność zarzutu zatrzymania w postępowania frankowych w świetle dotychczasowego stanowiska Sądu Najwyższego, Monitor Prawniczy, 7/2022, s.367-371, także Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 października 2022 r. w sprawie I CSK 5090/22, LEX nr 3437840). Zdaniem Sądu Apelacyjnego za takim stanowiskiem przemawia wykładnia funkcjonalna i systemowa. Za niedopuszczalne in casu należałoby uznać stosowanie w drodze analogii do zwrotu świadczeń pieniężnych instytucji ze swej istoty mającej zastosowanie przy świadczeniach nie mających charakteru jednorodzajowego. Takie stosowanie zarzutu zatrzymania należałoby in casu ocenić jako sprzeczne ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem prawa.
Z tych też względów Sąd Apelacyjny na podstawie wyżej cytowanych przepisów oraz art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego (pkt 1. sentencji).
O kosztach postępowania apelacyjnego i zażaleniowego orzeczono w punkcie 2. sentencji zgodnie z wyrażoną w art.98 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik procesu Skoro apelacja została oddalona Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów koszty zastępstwa procesowego, których wysokość została ustalona na podstawie § 2 pkt. 7 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz.1800 z późn. zm.) Do tego doszły koszty wynagrodzenia pełnomocnika w związku z postępowaniem zażaleniowym wywołanym wniesieniem zażalenia na postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. Ich wysokość ustalono na podstawie § 2 pkt. 7 w zw. z § 10 ust.2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz.1800 z późn. zm.)
SSA Leszek Jantowski
Na oryginale właściwy podpis.
Podmiot udostępniający informację: Sąd Apelacyjny w Gdańsku
Osoba, która wytworzyła informację: Sędzia Leszek Jantowski
Data wytworzenia informacji: