Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 marca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Teresa Karczyńska - Szumilas
Protokolant:	stażysta Wioletta Sławińska-Formela

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2023 r. w G.na rozprawie

sprawy z powództwa B. J. i J. S.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego (...) Bank (...) S.A. w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

z dnia 15 czerwca 2022 r. sygn. akt I C 450/21

uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w sprawie w zakresie posiedzenia niejawnego w dniu 15 czerwca 2022 r. i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Teresa Karczyńska-Szumilas

Na oryginale właściwy podpis

Sygn. akt V ACa 1301/22

UZASADNIENIE

Powodowie J. S. i B. J. domagali się ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu łączącej strony postępowania, zasądzenia
od pozwanego (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki kwoty 126.722,96 zł oraz na rzecz powoda kwoty 30.437,10 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 8 kwietnia 2020 r. do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania, zgłaszając także opisane w pozwie żądanie ewentualne.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że w umowie kredytu łączącej strony nie oznaczono kwoty kredytu podlegającej zwrotowi, umowa zawiera klauzule abuzywne
odnoszące się do kursu CHF ogłaszanego w tabeli kursowej banku, wobec czego jest nieważna, zaś dochodzona przez nich kwota odpowiada uiszczonym przez nich na rzecz pozwanego świadczeniom nienależnym.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, kwestionując interes prawny powodów w zakresie roszczenia o ustalenie, zaprzeczając, by umowa kredytu zawierała klauzule abuzywne oraz wskazując na umowa nadal może być przez strony wykonywana, a nadto podnosząc zarzut potrącenia i zatrzymania.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 5 czerwca 2022 r. ustalił, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...)
jest nieważna, zasądził od pozwanego na rzecz powódki 126.722,96 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 8 kwietnia 2020 r. do dnia zapłaty oraz na rzecz powoda 30.437,10 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 8 kwietnia 2020 r. do dnia zapłaty oraz rozstrzygnął o koszach procesu.

Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku, zawartym na kartach 242 -248 akt, ustalił, że strony zawarły umowę wskazaną w sentencji wyroku, przytaczając jej istotne dla
rozstrzygnięcia postanowienia, w tym wskazywane przez powodów postanowienia odnoszące się do kursu CHF ogłaszanego w tabeli kursowej banku.

Z dalszych ustaleń poczynionych przez Sąd I instancji wynika, że kwota kredytu została wypłacona powodom w złotówkach, treść umowy nie była indywidualnie negocjowana przez strony, została ona zawarta z wykorzystaniem wzorca, a swoboda powodów ograniczało się jedynie do możliwości jej zawarcia bądź odmowy zawarcia na warunkach przedstawionych przez pozwany bank.

Bank nie poinformował powodów w sposób należyty o ryzyku związanym z zawartą umową; nie informowano powodów o stabilności waluty CHF oraz nie przedstawiono im symulacji rat kredytu. Poinformowano powodów, że nie ma możliwości spłaty kredytu w CHF. Powodowie zapoznali się z informacją o ryzyku zmian kursów walutowych, przedstawiono im symulację wpływu zmiany kursu waluty na wysokość raty kredytu oraz historię zmian kursów CHF do PLN i historię zmian stawki referencyjnej dla CHF.

W dniu 2 lipca 2013 r. orzeczono względem powodów rozwód, zaś w dniu 21 listopada 2013 r. powodowie zawarli umowę o podział majątku.

Sąd Okręgowy wskazał, że oparł ustalenia stanu faktycznego sprawy o przywołane w uzasadnieniu dokumenty.

Sąd Okręgowy pominął wiosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, albowiem zmierzał on do wykazania faktów nieistotnych dla rozstrzygnięcia. Sąd Okręgowy pominął również dowód z zeznań świadków, wskazując iż nie brali oni udziału w procesie zawierania przedmiotowej umowy oraz z przesłuchania z powodów, stwierdzając, że dowód
ten miał wykazać fakt nieistotne dla rozstrzygnięcia, które wynikały już z dokumentów. Sąd I instancji zważył, że powodowie zawarli umowę kredytu jako konsumenci, a wskazywane przez nich klauzulę mogą uchodzić za niedozwolone, albowiem przyznają wyłącznie bankowi prawo do dowolnego przerzucenia odpowiedzialności za ryzyko związane
z wzrostem kursu waluty na stronę powodową. Konstrukcja indeksacji zawarta w umowie powoduje możliwość narzucenia przez bank wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek, a więc głównych świadczeń powodów, albowiem ich ustalenie wiązało się z koniecznością odwołania się do kursu waluty ustanowionej w wewnętrznej, dowolnej i nieznanej stronie powodowej tabeli kursów walut.

Wyjaśnił Sąd Okręgowy, że nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs waluty w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja tego kursu do kursu rynkowego; są to okoliczności obojętne na gruncie art 385 ¹ k.c.

Wskazując na przepis art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe Sąd I instancji stwierdził, że kwota podlegająca zwrotowi na rzecz banku nie została dostatecznie i ściśle w umowie określona; nie odpowiada ona nominalnie kwocie wykorzystanego kredytu i nie są określone
w sposób obiektywny zasady jej ustalenia.

Stwierdzając, że uznanie abuzywności klauzul waloryzacyjnych skutkuje powstaniem pewnego rodzaju luki w stosunku prawnym stron, Sąd I instancji zważył, że żądanie strony powodowej uznania za bezskuteczne niektórych postanowień umownych nie może zostać uwzględnione, albowiem prowadziłoby to do powstania umowy, która nie jest w żaden sposób wykonalna w świetle pozostałej jej treści; tym samym żądanie ewentualne powodów nie może zostać uwzględnione.

Uznając przywołane przez stronę klauzule umowy za abuzywne, a zatem bezskuteczne
i niewiążące stron, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że umowa jako sprzeczna z przepisami prawa jest nieważna na podstawie art. 58 k.c., a bez wyeliminowanych postanowień jej wykonywanie nie jest możliwe.

Sąd Okręgowy stwierdził, że powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia opartym na art. 189 k.p.c., albowiem ustalenie to rozstrzyga ostatecznie o ich prawach i obowiązkach wynikających z umowy.

Umowa jest również sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami, albowiem powodowie nie byli w prawidłowy sposób poinformowani przez profesjonalistę o ryzyku związanym z jej zawarciem, nie obejmowali oni swoją świadomością ryzyka uwolnienia kursu waluty przez kraj emisji i w efekcie zwyżki jej kursu o 100%, a ciężar tego zdarzenia został przerzucony na kredytobiorców.

Wskutek nieważności umowy świadczenia powodów mają charakter świadczenia nienależnego (art. 411 k.c.) i podlegają zwrotowi na ich rzecz.

Sąd Okręgowy stwierdził, że zgłoszony przez pozwanego zarzut zatrzymania nie ma zastosowania do nieważnej umowy kredytu, a zarzut potrącenia podniesiony przez pozwanego pozostaje przedwczesny.

O nieważności umowy Sąd Okręgowy orzekł na mocy artykułu 189 k.p.c. w zw. z art.
58 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, zaś powództwo o zapłatę uwzględnił na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy wywiódł pozwany, który zaskarżając orzeczenie w całości, zarzucił mu:

I.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1.  art. 69 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe w zw. z art. 58 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że umowa kredytu jest nieważna w całości z
uwagi na sprzeczność z przepisami prawa w zakresie przekazania pozwanemu prawa
do jednostronnego wyznaczania salda kredytu i regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego kursem CHF poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursów
kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego, przy braku wskazania podstaw, którymi pozwany miałby się kierować przy ustalaniu kursów, podczas gdy umowa ta stanowi ważne i skuteczne zobowiązanie i brak jest podstaw do stwierdzenia jej nieważności, a umowa kredytu indeksowanego mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i nie sprzeciwia się naturze umowy kredytu;

2.  art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie:

- za abuzywną zarówno klauzuli ryzyka walutowego, jak i klauzuli kursowej, podczas, gdy klauzule te nie naruszają rażąco interesów konsumenta, a nawet gdyby przyjąć, że naruszają te interesy, to uzasadnia to co najwyżej abuzywność wyłącznie klauzuli kursowej, a nie klauzuli kursowej i klauzuli ryzyka walutowego łącznie,

- że okoliczność rzekomo niedostatecznego poinformowania powoda w umowie
kredytu i dokumentach związanych z ich zawarciem o rzeczywistym zakresie ryzyka walutowego przesadzają, że postanowienia umowy kredytu dotyczące ryzyka walutowego były sformułowane niejednoznacznie, gdy jest okolicznością powszechnie znaną, że ryzyko kursowe ze swojej natury ma charakter nieograniczony,

- za abuzywną klauzuli kursowej, podczas, gdy nie może ona zostać uznana za abuzywną, gdyż określa główny przedmiot świadczenia i została sformułowana w
sposób jednoznaczny;

3.  art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 385 ² k.c. poprzez ich
błędną wykładnię w ten sposób, że po uznaniu postanowień umowy za abuzywne, dokonał Sąd Okręgowy oceny możliwości dalszego obowiązywania umowy kredytu
bez wszystkich postanowień określających indeksację kredytu do CHF, podczas, gdy przedmiotem oceny możliwości dalszego obowiązywania powinna być umowa bez postanowień abuzywnych, tj. umowa bez klauzuli kursowej;

4.  art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 3531 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że nawet w przypadku przyjęcia, że klauzula ryzyka walutowego określa główny
przedmiot świadczenia, nie była ona sformułowana w sposób jednoznaczny, podczas
gdy została ona sformułowana w sposób jednoznaczny i stanowi główne świadczenie stron;

5.  art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że nie jest dopuszczalne zastąpienie
postanowień abuzywnych jakimikolwiek uregulowaniami wynikającymi z przepisów prawa, a w konsekwencji błędne nie zastosowanie art. 65 § 1 i 2 k.c., art. 56 k.c. w zw. z art 41 ustawy Prawo wekslowe stosowanego na zasadzie analogii legis, art. 56 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c. oraz art. 56 k.c. w zw. z innymi wskazanymi przez skarżącego przepisami, z których na zasadzie analogii iuris lub analogii legis wynika, że w polskim prawie obowiązuje generalna norma, zgodnie z którą wartość waluty obcej określa się według kursu średniego NBP;

6.  art. 69 ust. 3 ustawy Prawo bankowe w zw. art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez jego błędne niezastosowanie i pominięcie, że umowa może być wykonywana na podstawie art. 69 ust. 3 ustawy Prawo bankowe;

7.  art. 58 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że konsekwencją usunięcia z umowy kredytu postanowień uznanych za abuzywne
pozostaje nieważność umowy kredytu w rozumieniu art. 58 § 1 k.c.;

8.  art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na zakwalifikowaniu świadczeń spełnionych przez powoda jako nienależnych, pomimo tego, że znajdowały one podstawę w łączącej strony umowie;

9.  art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że postanowienie abuzywne nie może zostać zastąpione przez sąd krajowy, podczas gdy, jeżeli bez abuzywnego postanowienia umowa nie może obowiązywać, to dochodzi do automatycznej jego substytucji normą dyspozytywną, o ile tylko zastosowanie środków krajowych zapewnia doprowadzenie do sytuacji jaka miałaby miejsce, gdyby umowa
nie zawierała abuzywnego postanowienia;

10.  art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. przez jego niezastosowanie polegające na nie zastąpieniu postanowienia abuzywnego, tj. klauzuli kursowej przepisem dyspozytywnym art. 358 § 2 k.c. podczas gdy przepis ten stanowi szczegółowy przepis dyspozytywny, który znajduje zastosowanie z mocy prawa (automatycznie) w miejsce abuzywnej klauzuli w umowie kredytu;

11.  art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. poprzez ich zastosowanie i przyjęcie, że pozwany jest zobowiązany do zwrotu otrzymanych od powoda świadczeń wraz z odsetkami;

12.  art. 498 § 2 k.c. w zw. z art. 499 k.c. poprzez ich niezastosowanie na skutek nieuwzględnienia zgłoszonego przez pozwanego ewentualnego zarzutu potrącenia;

13.  art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. poprzez ich niezastosowanie na skutek nieuwzględnienia zgłoszonego przez pozwanego ewentualnego zarzutu zatrzymania;

14.  art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 406 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że w przypadku orzekania w przedmiocie zwrotu wzajemnych świadczeń stron na skutek unieważnienia umowy kredytu, brak jest podstaw do uwzględnienia w tych rozliczeniach konieczności zwrotu przez powoda kwoty stanowiącej osiągniętą przez niego korzyść na skutek korzystania z nienależnej mu
usługi finansowej, odpowiadającej wartości średniego rynkowego wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, które konsument musiałby zapłacić, gdyby zawarł ważną umowę kredytu, podczas gdy unieważnienie umowy kredytu powoduje konieczność rozliczenia dokonanych przez strony świadczeń według przepisów o nienależnym świadczeniu, a zatem bank powinien otrzymać zwrot kapitału kredytu faktycznie wypłaconego oraz wartość świadczonej usługi (czyli udostępnienia środków pieniężnych do korzystania przez określony czas);

15.  art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. poprzez zasądzenie ustawowych odsetek za opóźnienie od zasądzonej kwoty od dnia 8 kwietnia 2020 r., mimo, że pozwany nie pozostawał wówczas w opóźnieniu z zapłatą jakiegokolwiek świadczenia;

II.  naruszenie przepisów postępowania cywilnego, mających istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj.:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. przez:

-błędną ocenę § 2 zd. 2, § 4 ust. la, § 9 ust 2 zd. 2-4 oraz § 11 ust. 4 i 5 umowy kredytu
i przyjęcie, że powód nie został należycie poinformowany o ryzyku walutowym związanym z wprowadzeniem do umowy kredytu mechanizmu indeksacji,

- brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i pominięcie okoliczności przywoływanych przez pozwanego, iż powodowie byli poinformowani o ryzyku kursowym oraz zasadach funkcjonowania kredytu indeksowanego do waluty obcej, co doprowadziło do błędnego przyjęcia, że umowa kredytu została zawarta przy wykorzystaniu pozycji pozwanego,

- błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu, że pozwany mógł dowolnie określać kursy
waluty w tabeli kursów, a w konsekwencji uznanie, że ma niczym nieograniczoną, swobodną możliwość zmiany warunków umowy kredytu, w sytuacji, gdy kryteria, które ostatecznie decydują o kursie ogłoszonym w tabeli, nie pozostają w gestii pozwanego,

- błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę dowodów w postaci zeznań powoda i uznanie, że kredytobiorca nie został poinformowany o ryzyku kursowym związanym z umową kredytu, podczas gdy kredytobiorca zdawał sobie sprawę z całokształtu warunków zawieranej przez siebie umowy kredytu oceniając je jako korzystne i w pełni akceptowalne,

- przez dowolne, sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego przyjęcie, że unieważnienie umowy kredytu nie jest dla powoda niekorzystne, w sytuacji, gdy konsekwencją takiego unieważnienia będzie powstanie obowiązku zwrotu przez niego świadczenia otrzymanego od banku oraz obowiązku zapłaty kwoty przewyższającej otrzymany kapitał - zwrotu wartości nienależnego świadczenia (bezpodstawnego wzbogacenia) związanego z korzystaniem z udostępnionego przez pozwanego kapitału przez szereg lat;

2.  art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne pominięcie wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości;

3.  art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz 278 § 1 k.p.c. i art. 299 k.p.c. poprzez bezpodstawne pominięcie wniosku o przeprowadzenie dowodu z dowodu z przesłuchania powoda, co uniemożliwia wyjaśnienie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy;

4.  art. 156 ¹ k.p.c. i art.156 ² k.p.c. w zw. z art. 212 § 2 k.p.c. poprzez ich błędne niezastosowanie i nie poinformowanie powoda o dostrzeżonej przez Sąd I instancji abuzywności postanowień umownych oraz jej skutkach, w tym w szczególności nie poinformowanie o wszelkich możliwych konsekwencjach związanych z ewentualnym unieważnieniem umowy kredytu.

Skarżący domagał się zmiany wyroku i oddalenia powództwa oraz zasądzenia od
powoda kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na nierozpoznanie przez Sąd I instancji istoty sprawy, a w każdym przypadku zasądzenia na swoją rzecz kosztów postępowania
apelacyjnego.

Na podstawie art. 380 k.p.c. pozwany wniósł o przeprowadzenie dowodów z opinii biegłego z zakresu bankowości, z zeznań świadków M. Ś. i K.
D., przesłuchania powoda oraz wskazanej we wniosku opinii prawnej. W treści apelacji skarżący podniósł nadto ponownie zarzut potrącania, podkreślając, że odpis apelacji zawierający zarzut został doręczony bezpośrednio powodom.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie oraz zasądzenie na swoją kosztów postępowania apelacyjnego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, wskazując na niezasadność zarzutów sformułowanych w wywiedzionym środku zaskarżenia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Wniesiona przez pozwanego apelacja skutkowała koniecznością uchylenia
zaskarżonego wyroku, częściowego zniesienia postępowania w sprawie i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy.

Zgodnie z przepisem art.148 § 1 k.p.c. sąd rozpoznaje sprawę na rozprawie, jeżeli
przepis szczególny nie stanowi inaczej; zasadą zatem orzekania pozostaje rozpoznanie meritum sprawy w procesie na rozprawie, zaś przepisy szczególne przyznają sądowi kompetencje do odstąpienia od tej zasady. Przepis art. 148 ^{( 1)} § 1 i 3 k.p.c. stanowi iż sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism
procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na uwadze całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Rozpoznanie spraw na posiedzeniu niejawnym nie jest jednak przy tym dopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwane uznał powództwo. Sąd Okręgowy skierował sprawę na posiedzenie niejawne, na którym doszło do
wydania zaskarżonego wyroku, na podstawie artykułu 15 zzs ^{( 2)} ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID - 19 innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020.695 z późn.zm.), zgodnie z którym jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów k.p.c. postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości sąd może zamknąć rozprawę
i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub
uczestników postępowania stanowisk na piśmie. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym na podstawie wskazanego przepisu nie było jednak możliwe, albowiem w sprawie nie doszło do otwarcia rozprawy; nie wyznaczono
i nie przeprowadzono rozprawy w sprawie. Co więcej, Sąd Okręgowy, pomimo wskazania na przepis artykułu 15 zzs ^{( 2 )} ustawy z
dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID - 19 innych chorób zakaźnych oraz wywołanych
nimi sytuacji kryzysowych, pouczył pełnomocników stron że w terminie 14 dni od doręczenia im zawiadomienia o skierowano sprawę na posiedzenie niejawne mogą oni wyrazić sprzeciw, czego wskazany przepis nie przewiduje, co tym bardziej budzi wątpliwości w zakresie
podstawy prawnej na jakiej doszło w przedmiotowej sprawie do wydania wyroku na
posiedzeniu niejawnym. Zgodnie z przepisem art. 15 zzs ^{( 2 )}ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID - 19 innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID - 19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich sprawach rozpoznawanych według przepisów k.p.c. przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, gdy nie można przeprowadzić posiedzenia zdalnego, a przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W przedmiotowej sprawie już w pozwie powodowie wnieśli o przeprowadzenie rozprawy, oświadczając że posiadają warunki umożliwiające uczestnictwo w rozprawie w
trybie wideokonferencji, wniosek o rozpoznanie o przeprowadzenie rozprawy w niniejszej sprawie złożył również pozwany w odpowiedzi na pozew, zaś z akt sprawy nie wynika, aby istniały jakiekolwiek przeszkody uniemożliwiające przeprowadzanie posiedzenia zdalnego; na przeszkody takiej nie wskazał również Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Abstrahując od błędnej podstawy prawnej rozpoznania sprawy na posiedzeniu
niejawnym wskazanej przez sąd I instancji stwierdzić należy, że w opisanym stanie rzeczy Sąd ten błędnie przyjął, że sprawa może być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym; w
konsekwencji uchybienie wskazanym przepisom oraz wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym należy zakwalifikować nie jako naruszenie przepisów postępowania, które, aby mogło być uwzględnione jako zarzut apelacyjny, musi mieć wpływ na rozstrzygniecie w sprawie, a jako nieważność postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw przewidzianą w art. 379 pkt 5 k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2023 r. w sprawie II CSKP 816/22. Nieważność postępowania zachodzi bowiem w każdym przypadku rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, gdy rozprawa jest obligatoryjna, przy czym nie ma znaczenia, czy strona pozbawiona została w ten sposób możności podejmowania czynności procesowych zmierzających do ochrony jej sfery prawnej. Obowiązkiem sądu jest
umożliwienie stronie zaprezentowania jej stanowiska na wyznaczonej rozprawie, zaś skoro omawiane przepisy stanowią wyjątek od zasady jawnego rozpoznania sprawy na rozprawie, to przesłanki wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym powinny być traktowane w sposób
ścisły ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 maja 2020 r. w sprawie III AUa 1376/20). Konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania zaistniała także wobec nierozpoznania przez Sąd I instancji istoty sprawy. Pojęcie nierozpoznania istoty sprawy interpretowane jest jako wadliwość
rozstrzygnięcia, polegająca na wydaniu przez sąd I instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania przez ten sąd materialnej podstawy żądania albo oceny merytorycznych zarzutów strony przy bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. Nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce także w razie dokonania przez sąd I instancji oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby czynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej; respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego uzasadnia w takich wypadkach uchylenie orzeczenia ( postanowienie Sądu Najwyższego z 5 marca 2021 r. w sprawie I CZ 8/2). Niewątpliwie istotą przedmiotowej sprawy pozostawała ocena wskazywanych przez powodów klauzul umownych co do ich abuzywności, przy czym jednym z najistotniejszych elementów takiej oceny jest ustalenie treści informacji przekazanej przez przedsiębiorcę konsumentowi, a samo ustalenie abuzywności klauzuli możliwe jest tylko w przypadku, jeżeli nie podlegała ona indywidualnym negocjacjom. Pozwany kwestionował twierdzenia powodów przedstawione we wskazanym zakresie, przy czym podobnie jak powodowie, wnioskował o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron, z ograniczeniami go do przesłuchania powodów, między innymi na wskazane powyżej okoliczności. Wobec powyższych okoliczności poczynienie ustaleń stanu faktycznego sprawy wyłącznie na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach, przy pominięciu dowodu z przesłuchania powodów nie doprowadziło do zgromadzenia materiału dowodowego, który pozwalałby na poczynienie kluczowych ustaleń w sprawie, zaś czynienie tych ustaleń przez
Sąd Apelacyjny, z uwagi na ich istotność, pozbawiałoby stronę prawa do kontroli instancyjnej wyroku.

Jednocześnie poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia wydają się być wewnętrznie sprzeczne, skoro wynika z nich jednocześnie, że nie informowano powodów o stabilności
waluty CHF oraz nie przedstawiono im symulacji rat kredytu, a jednocześnie, że powodom przedstawiono symulację wpływu zmiany kursu waluty na wysokość raty kredytu oraz historię zmian kursów CHF do PLN.

Wskazać także należy, że skoro powodowie żądali ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z zawartej przez strony umowy, to wyrok powinien odnosić się do tak sformułowanego żądania, podczas gdy jego treść dotyczy ustalenia nieważności umowy
łączącej strony. Co prawda nieważność umowy tworzącej stosunek prawny pomiędzy stronami przesądza o nieistnieniu tego stosunku, jednakże z całą pewnością rozstrzygnięcie o
nieważności umowy nie jest tożsame z rozstrzygnięciem o nieistnieniu stosunku prawnego ukształtowanego umową, czego dotyczyło powództwo. Zauważyć także należy, że skoro Sąd I instancji uznał za usprawiedliwione powództwo główne, to nie było zasadne dokonywanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku oceny powództwa ewentualnego. Sąd Apelacyjny nie odniósł się do zarzutów zawartych w wywiedzianej przez
pozwanego apelacji, albowiem ocena takich zarzutów może być dokonana jedynie w
odniesieniu do orzeczenia, które zapadło w ważnym postępowaniu ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2022 r. w sprawie II UKN 771/00).

Wskazać jednak należy, że lakoniczność uzasadnienia w odniesieniu do podniesionych przez pozwanego zarzutów zatrzymania, a przede wszystkim potrącenia, w istocie
uniemożliwia kontrolę instancyjną ich oceny dokonaną przez Sąd I instancji . Wobec powyższych okoliczności konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku na mocy artykułu 386 § 2 i 4 k.p.c., zniesienie postępowania w zakresie objętym nieważnością na mocy artykułu 386 § 2 k.p.c. oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na mocy artykułu 108 § 2 k.p.c.

SSA Teresa Karczyńska - Szumilas